G. Skrzypczak, A.Blecharczyk - Podreczny atlas chwastow.pdf

Prof. dr hab. Grzegorz Skrzypczak Dr Andrzej Blecharczyk Poznań 1995 Podręczny atlas chwastów zdjęcia Arkadiusz Swędrzyński oraz firma AgrEvo i Tomasz Ogrodowczyk b

Copyright © Wydawnictwo Medix Plus, 1995 Copyright © AgrEvo (A company of Hoechst and Schering) fotografie roślin: postać dorosia - str.: 27, 35, 41, 73, 79, 81, 85, 97, 101, lOS, 121, 131 siewka - str.: 29,99 Copyright © Tomasz Ogrodowczyk fotografie roślin: postać dorosla - str.: 37, 43, 109, 125 Przedmowa Prof. Grzegorz Skrzypczak Projekt okładki Krzysztof Baran Fotografie na okładce Arkadiusz Swędrzyński Współpraca wydawnicza i redakcja serii Aldona Wawrzyniak Wydanie II ISBN 83-901327-6-1 Wydawnictwo Medix Plus, 61-251 Poznań, Os. Orła Białego 91 skr. poczt. 40 60-962 Poznań 22 tel. (0-61) 32-05-38 Fotoskład: Z.P. Akapit - Poznań Druk i oprawa: Białostockie Zak/ady Graficzne Spis treści Przedmowa .... Opisy i ilustracje roślin Rodzina: trawy - Poaceae (= Gramineae) Perz właściwy - E/ymus repens L. (= Agropyron repens (L.) Beauv. = E/ytrigia repens (L.) Nevski) Owies głuchy - Auena fatua L. . . . . . . . . . Miotła zbożowa - Apera spica-uenti (L.) Beauv. (= Agrostis spica-uenti L.) . . . . . . . . . . . . . . . . . Chwastnica jednostronna (kurze proso) - Echinoch/oa crus-galli (L.) Beauv. (= Panicum crus-gal/i L.) Włośnica zielona - Setaria uiridis (L.) Beauv. . ..... _ .... _ ... Włośnica sina - 5etaria g/auca (L.) Beauv. (S. pumilia [Polr.] Roem. i Schułt. 5_ /utescens [Stuntz] Hubbard) Wiechlina roczna - Poa annua L. . . . . . . . . . . . . . Rodzina: szarlatowate - Amaranthaceae Szarłat szorstki - Amaranthus retrof/exus L. Rodzina: komosowate - Chenopodiaceae Komosa biała (lebioda) - Chenopodium a/bum L. Rodzina: wilczomleczowate - Euphorbiaceae Wilczomlecz obrotny - Euphorbia he/ioscopia L. Wilczomlecz ogrodowy - Euphorbia pep/us L. Rodzina: rdestowate - Polygonaceae Rdest ptasi - Po/ygonum auiculare L. . Rdest powojowy - Polygonum conuoluu/us L. (= Fal/opia conuo/uu/us (L.) Hol. = Bilderdykia conuo/uu/us Dumort.) Rdest kolankowaty - Po/ygonum /apatifolium L. (= P. nodosum Pers.) . . Szczaw zwyczajny - Rumex acetosa L. Szczaw połny - Rumex acetosel/a L. . 3 7 9 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40

Rodzina: goździkowate - CaryophylJaceae Kąkol polny - Agrostemma githago L. ... Bniec biały - Melandrium album (MUL)Garcke Czerwiec roczny - Scleranthus annuus L. ... Sporek polny - Spergula arvensis L. ... Gwiazdnica pospolita - Stel/aria media (L.) ViII. 42 44 46 48 50 Rodzina: krzyżowe - Crudferae (= Brassicaceae) Gorczyca polna (ognicha; hodrych) - Sinapis arvensis L. (= Brassica arvensis Rebenh; B. sinapistrum Botss.) .. Rzodkiew świrzepa (łopucha) - Raphanus raphanistrum L. Tobołki polne - Thlaspi arvense L. . . Tasznik pospolity - Capsel/a bursa pastoris (L.) Medicus 52 54 56 58 Rodzina: bodziszkowate - Geraniaceae Iglica pospolita - Erodium cicutarium (L.) L'Hćrit. Bodziszek drobny - Geranium pusillum L. 60 62 Rodzina: motylkowate - Papilionaceae (= Leguminosae = Fabaceae) Wyka drobnokwiatowa (szorstka) - Vicia hirsuta (L.) S.F. Gray . . . . . . Wyka czteronasienna - Vicia tetrasperma (L.) Schreb. Wyka ptasia - Vicia cracca L. . 64- 66 68 Rodzina: makowate - Papaveraceae Mak polny - Papaver rhoeas L. Mak piaskowy - Papaver argemone L. (= P. hybridum (L.) Vigg.) ..... 72 70 Rodzina: dymnicowate - Fumariaceae Dymnica pospolita - Fumaria officinalis L. 74 Rodzina: fiołkowate - Violaceae Fiołek polny (bratek polny) - Viola arvensis Murray 76 Rodzina: powojowate - Convolvulaceae Powój polny - Convolvulus arvensis L. . 78 Rodzina: szorstkolistne - Boraginaceae Nawrot polny - Lithospermum arvense L. Krzywoszyjpolny - Lycopsis arvensis L. . .... Niezapominajka polna - Myosotis arvensis (L.) Hill. (= M. intermedia Link) . 80 82 84 Rodzina: wargowe - Labiatae (= Lamiaceae) Poziewnik szorstki - Galeopsis tetrahit L. . Jasnota różowa - Lamium amplexicaule L. . Jasnota purpurowa - Lamium purpureum L. . 86 88 90 Rodzina: babkowate - Plantaginaceae Babka lancetowata - Plantago lanceolata L. Babka zwyczajna - Plantago major L. 92 94 Rodzina: marzanowate - Rubiaceae Przytulia czepna - Galium aparine L. 96 Rodzina: trędownikowate - Scrophulariaceae Przetacznik polny - Veronica arvensis L. 98 Przetacznik bluszczykowy - Veronica hederifolia L. 100 Przetacznik perski - Veronica persica Poiret (= V. tournefortii Gmelin; V. buxbaumii Ten.) 102 Rodzina: pierwiosnkowate - Primuleceee Kurzyślad polny - Anagallis arvensis L. (= A. phoenicea Scop.) 104 Rodzina: astrowate - Asteraceae (> złożone: Compositae - podrodzina: rurkowe - Tubillorae) Rumian polny - Anthemis arvensis L. Chaber blawatek (modrak) - Centaurea cyanus L. Ostrożeń polny - Cirsium arvense (L.) Scop. Przymiotno kanadyjskie - Erigeron canadensis L. (= Conyza canadensis (L.) Cronq.) Żółtlica drobnokwiatowa - Galinsoga parviflora Cav. Starzec zwyczajny - Senecio vulgaris L. Maruna bezwonna - Tripleurospermum inodorum (L.) Schultz-Bip. (= Matricaria inodera L.) . . . 106 108 110 112 114 116 118 Rodzina: cykońowate - Cichoriaceae (= złożone: Compositae - podrodzina: języczkowe - Liguliflorae) Mlecz polny - Sonchus arvensis L. ... Mniszek pospolity - Taraxacum officinale Weber 120 122 Rodzina: jaskrowate - Ranunculaceae Ostróżeczka polna - Consolida regalis Gray (= Delphinium consolida L.) 124 Rodzina: psiankowate - Solanaceae Lulek czarny - Hyoscyamus niger L. Psianka czarna - Solanum nigrum L. 126 128 Rodzina: skrzypowate - Equiseteceee Skrzyp polny (koszczka) - Equisetum arvense L. 130 Rodzina: kaniankowate - Cuscutaceae Kanianka koniczynowa - Cuscuta trifolii Bab. 132

Ważniejsze cechy morfologiczne liścieni i liści Liścienie siewek chwastów . Pierwszeliście siewek chwastów . Liście roślin dorosłych Inne cechy liści 135 136 138 140 144 Literatura 146 Skorowidz nazw polskich Skorowidz nazw łacińskich 147 149 : II , : ill' ..•..... Przedmowa 7 Książkę tę adresujemy do rolników, pracowników służby rolnej, pracowników związanych z ochroną roślin, doradców rolniczych, ludzi zajmujących się obrotem środkami produkcji, w tym pestycydami, ze szczególnym uwzględnieniem środków chwastobójczych, a także studentów uczelni rolniczych i młodzieży uczącej się w średnich szkołach rolniczych oraz do licznej rzeszy działkowców. Opracowanie niniejsze obejmuje syntetyczny opis cech botanicznych roślin dorosłych, materiału rozmnożeniowego (owoce lub nasiona) oraz siewek chwastów najczęściej w ostat- nich latach spotykanych w uprawach rolniczych i ogrodniczych. Chwasty, jako jedna z wielu grup agrofagów, są wciąż obecne na naszych polach, powodując znaczne straty w plonach roślin. Charakteryzują się bowiem wielostron- nym, ujemnym wpływem na rośliny uprawne i środowisko, w którym występują. Odznaczają się dużym zużyciem składników pokarmowych i wody z gleby, zacieniają rośliny uprawne oraz obniżają temperaturę gleby. Często są żywicielami patogenów (grzybów, szkodników) atakujących rośliny uprawne. Obniżają wartość surowca roślinnego, przyczyniając się między innymi do wylegania, nierównomier- nego dojrzewania łanu i utrudnienia zbioru roślin. Jako, że są wśród nich rośliny trujące stanowiące niebezpieczeństwo dla zwierząt przyczyniają się do zwiększenia nakładów pracy związane] z doczyszczaniem danego materiału. Poprzez obniżenie ilości i jakości plonów zmniejsza się efektywność ekonomiCzna nawożenia, zabie- gów pielęgnacyjnych oraz całości prac mechanizacyjnych i na tym tle działań organizacyjnych. Wysoka szkodliwość chwastów związana jest między innymi z tym, że odznaczają się one dużą plennością, szybciej rosną i mają krótszy okres wegetacji, a niektóre gatunki mogą wydawać kilka pokoleń w ciągu okresu wegetacyjnego. Łatwiej przystosowują się do zmiennych nawet niesprzyjających warunków wzrostu i roz- woju, a także lepiej znoszą działanie niekorzystnych warunków zewnętrznych. Ponadto liczne gatunki chwastów rozmnażają się nie tylko z nasion, ale i z części wegetatywnych. Im lepiej poznamy cechy iwłaściwości botaniczne oraz biologię chwastów, a także ich występowanie i szkodliwość, tym łatwiejsza i skuteczniejsza będzie walka z nimi. Żeby uzyskać dobre wyniki w zwalczaniu chwastów zarówno metodami agrotech-

nicznymi czy za pomocą środków chemicznych (herbicydów) rolnik musi umieć rozpoznawać gatunki w różnych fazach wzrostu, znać sposoby ich rozmnażania, wiedzieć w uprawie jakich roślin najczęściej występują oraz jakie warunki glebowo- -klimatyczne są najlepsze dla ich wzrostu. Intencją autorów niniejszego podręcznika było, aby w sposób prosty, przejrzysty i wyczerpujący umożliwić producentom rolnym i pracownikom różnych służb związanych z ochroną roślin zapoznanie się z najpospolitszymi gatunkami chwastów występującymi w uprawie roślin rolniczych i ogrodniczych. Umożliwiają to opisy botaniczne roślin dorosłych, w tym opisy łodyg, liści, kwiatostanów i kwiatów. W dalszej części przedstawiono w jakich warunkach glebowych dany gatunek najczęściej występuje oraz, które rośliny uprawne głównie zachwaszcza. W osobnym akapicie opisano roślinę w stadium początkowego wzrostu czyli w stadium siewki. Ma to umożliwić rolnikowi wczesne rozpoznanie gatunku i ułatwić podjęcie decyzji o wyborze metody i terminu zwalczania chwastów poprzez prawidłowe i szybkie określenie stanu i stopnia zachwaszczenia. Całość opisów botanicznych (auto- rzy G. Skrzypczak i A. Blecharczyk), a także materiał rozmnożeniowy (nasiona i owoce) oraz siewki zilustrowano barwnymi fotografiami (autor mgr A. Swędrzyński przy współpracy pozostałych autorów). Ilustracje wykonano w oparciu o materiał roślinny w warunkach naturalnych oraz zielnikowy z kolekcji nasion i owoców. Autorzy pragną podziękować firmie AgrEvo (A company of Hoechst and Schering) za udostępnienie materiału ilustracyjnego wybranych gatunków chwa- stów i możliwość jego wykorzystania w niniejszym opracowaniu. Podziękowanie składamy także Panu mgr Tomaszowi Ogrodowczykowi za przekazanie kilku zdjęć ilustrujących wybrane gatunki chwastów w fazie rozwoju generatywnego. W niniejszym opracowaniu nie ujęto metod zwalczania chwastów, które są szczegółowo opisane w podręcznikach z zakresu uprawy roli i roślin, a które mogą ulegać modyfikacji w zależności od systemów uprawy oraz warunków ekonomicz- no-organizacyjnych. Z tego też powodu nie podjęto próby opracowania zaleceń chemicznego zwalczania chwastów za pomocą herbicydów. W zakresie tym formułowane są corocznie zalecenia ochrony roślin uwzględniające preparaty obecne na rynku, nowo wprowadzone (co roku kilka lub kilkanaście nowych środków), jak również zmiany w technologiach uprawy roli i roślin oraz wymogi ochrony środowiska przyrodniczego. Książkę pisaliśmy z myślą o szerokiej rzeszy czytelników zawodowo związanych z produkcją rolniczą, którym staraliśmy się przekazać opisy roślin w sposób jednolity, przejrzysty i uzupełniony poglądowym materiałem ilustracyjnym. Spodzie- wać się należy, że w obecnej formie atlas będzie pomocą i kolejnym źródłem dydaktycznym z zakresu biologii najczęściej występujących gatunków chwastów. Prof. Grzegorz Skrzypczak Opisy i ilustracje roślin

10 Perz właściwy Elymus repens L. = Agropyron repens (L) Beauv. = Elytrigia repens (L) Nevski Rodzina: trawy - Poaceae = Gramineae Opis rośliny Trawa wieloletnia, rozłogowa wysokości 40-1QO cm, doras- tająca na stanowiskach żyźniejszych do 150 cm. Zdźbla gladkie, nagie i wzniesione. Liście płaskie ok. 5-10 mm szerokości, na górnej stronie szorstkie. U nasady blaszki liściowej wyrasta- ją uszka o kształcie sierpowatym, które obejmują źdźbło. Języ- czek liściowy krótki, błonkowaty, białawy. Pochwy liściowe po- kryte są krótkimi, gęstymi i odstającymi włoskami. Kłos krótki, wąski. KIoski jajowato lancetowate, nieco odstające, ustawione szerszą stroną do osi kłosa. Ziarniaki są oplewione, dolna plewka zwykłe jest zaostrzona i zakończona ością. Oplewiony ziarniak długości ok. 8-10 mm. Perz właściwy rozmnaża się przez owoce oraz jako trawa rozłogowa wegetatyw- nie za pomocą podziemnych rozłogów pochodzenia pędowego. Rozłogi silnie się rozrastają tworząc w glebie poziomo ułożoną warstwę. Mogą również przerastać do głębszych warstw gleby; rozłogi odznaczają się dużą żywotnością wydając nowe rośliny z drobnych fragmentów. Sprzyjają temu na polach zaperzonych nieprawidłowo wykonywane zabiegi uprawowe oraz coraz częściej stosowanie wielu uproszczeń uprawowych oraz odłogowanie gruntów. Roślina kwitnie od czerwca do września. Występowanie Gatunek ten występuje na wszystkich glebach z wyjątkiem skrajnie suchych lub ciężkich, najbujniej rozwijając się na glebach żyznych, dobrze napowietrzonych i w miarę wilgotnych. Zachwaszcza zasiewy roślin, które są uprawiane na zaperzonym polu. Siewka Pierwszy liść wąski, maksymalnie do szerokości 3 mm, na obu stronach i na brzegach krótko owłosiony. Pochwa pierwszego liścia jest zwykle czerwono nabiegła. Następne liście podobne, dłuższe z krótkimi białymi, błoniastymi języczkami. Unerwienie widoczne w postaci wystającego nerwu środkowego i mniej wyraźnych dwóch par nerwów bocznych. Pochwa liściowa podobnie jak blaszka liściowa jest owłosiona. 11

12 Owies głuchy Avena jatua L. Rodzina: trawy - Poaceae = Gramineae Opis rośliny Trawa jednoroczna, jara; dorastająca do wysokości ok. 100 cm, poza zbozami ozimymi, w których wyrasta do wysokości ok. 20 cm. Zdźbła wzniesione, pochwy dolnych liści owłosione; posiada wyraźny, długi błoniasty języczek liściowy oraz liście skręcone w lewo. Wytwarza kwiatostany wiechokształtne mniej lub bardziej rozpierzchłe. Plewy wyraźne, dłuższe od kwiatów. Plewka dolna pokryta rudymi włoskami posiada silną, długości ok. 4 cm, kolankowato zgiętą, w dole dwubarwną, śrubowato skręconą ość. Ziarniaki długości 10-18 mm, zwykle przed dojrzewaniem zbóż wypadają pojedynczo z plew kłoska. Mogą leźeć w glebie kilka lat nie tracąc żywotności oraz kiełkować z głębokości ok. 20 cm. W okresie wzrostu we- getatywnego gatunek trudny do odróżnienia od owsa uprawnego, później cha- rakterystyczne ciemno nabiegłe wiechy. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Występowanie Owies głuchy najczęściej występuje w zbożach jarych, lnie i roślinach strącz- kowych, rzadziej w ziemniakach. Rośnie na glebach cięższych, gliniastych, o wyższym pH i podmokłych, silniej nawożonych azotem. Siewka Pierwszy liść szeroki ok. 4-5 mm, równowąski długości do 9 cm, dołem rzadko na brzegach owłosiony. Posiada liczne nerwy lecz 3 są wyraźniejsze. Następne liście podobne lecz dłuższe i szersze, słabiej owłosione z wyraźnym błoniastym języczkiem liściowym. 13

14 Miotła zbożowa Apera spica-venti (L.) Beauv. = Agrostis spica·venti L. Rodzina: trawy - Poaceae = Gramineae Opis rośliny Trawa jednoroczna, ozima lub jara, wysokości 30-100 cm. Źdźbła prosto wzniesione lub w nasadzie kolankowate, liczne, gładkie. Liście lekko szorstkie, dość wąskie do 6 mm szeroko- ści. Posiada wyraźny, podługowaty, ostry języczek, później postrzępiony; pochwy liściowe gładkie lub nieco szorstkie. Wiecha dość duża do 40 cm długości, po przekwitnięciu rozpierzchła, bogato rozgałęziona. Kłoski zielone lub fioleto- wo-czerwono nabiegłe, dolna plewka unerwiona z wyraźnie długą ością - 3-4 razy od niej dłuższą. Rozmnaża się przez owoce (ziarniaki), długości 1,7-2,5 mm, które mają dużą żywotność, jedna roślina może wydać do kilku tysięcy ziarniaków. Większa szkodliwość i kon- kurencyjność tego gatunku obserwowana jest przy wschodach jesiennych. Miotła zbożowa charakteryzuje się wtedy większą krzewistością i wytwarzaniem większej liczby wiech w porównaniu do roślin wschodzących w okresie wiosennym. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Występowanie Najczęściej miotła zbożowa występuje na glebach średnich lub glebach lżejszych, szczególnie licznie pojawia się na stanowiskach podmokłych oraz w latach bardziej wilgotnych. Występuje wśród zbóż ozimych, rzadziej jarych, zachwaszcza także rzepak oraz słabsze koniczyny, chwast bardzo pospolity. Siewka Pierwszy liść bardzo wąski, prawie nitkowaty długości do 30 mm, na szczycie zaostrzony. Nerw środkowy i dwa nerwy boczne dobrze widoczne. Języczek wyraźny, zwykle postrzępiony. Liście dalsze podobne do liścia pierwszego, dłuższe i nieco szersze. 15

16 Chwastnica jednostronna Echinochioa crus-galli (L.) Beauv. = Panieum erus-galli L. Rodzina: trawy - Poaceae = Gramineae Opis rośliny Trawa jednoroczna, jara, Źdźbła WZnIeSIOne, rozgałęzione, ';,1:1;1 1 , w dolnych kolankach zgięte, nagie i gladkie, w dolnej części nierzadko fioletowo nabiegłe, lekko spłaszczone, dorastające do ok. 100 cm wysokości. Liście dość szerokie, ciem- no-szaro-zielone, o brzegach sfalowanych, gładkie, Brak języcz- ka liściowego oraz uszek. W miejscu przejścia blaszki liściowej w pochwę liściową występuje jaśniejsza linia, Kwiatostanem jest gęsta, wyprostowana wiecha. Kloski są owalnojajowate umiesz- czone na krótkich gałązkach koloru jasnozielonego z odcieniem fioletowym. Posiada 3 plewy o 3, 5 i 7 nerwach, ta ostatnia zakończona jest ostro łub dość długą ością. Wszystkie plewy są owłosione. Po dojrzeniu opadają, a pozostają dwie plewki, stwardniałe, połyskujące o kolorze stalowoszarym. Oplewiony ziarniak ma długość ok. 2,5 mm. Kwitnie od lipca do października. azwa zwyczajowa: kurze proso. Występowanie Chwastnica jednostronna jest trawą potrzebującą do rozwoju dość dużo ciepła, również do kiełkowania, zatem wschody pojawiają się głównie późną wiosną i na początku lata. Najczęściej występuje na glebach żyznych, o podłożu gliniastym i w miarę wilgotnych, zachwaszczając rośliny okopowe, kukurydzę, warzywa, rzadziej zboża jare. Siewka Pierwszy liść równowąski, na szczycie zaostrzony, z licznymi nerwami. Pochwa liściowa spłaszczona, w odcieniu brunatna. Następne liście podobne lecz dłuższe bez języczka z jaśniejszą kreską u nasady, gdzie mogą występować pojedyncze włoski. U siewek oprócz korzenia zarodkowego wyrastają u pod- stawy źdźbła korzenie przybyszowe. 17

18 Włośnica zielona Setaria viridis (L.) Beauv. Rodzina: trawy - Poaceae = Gramineae Opis rośliny Trawa jednoroczna, jara, dorastająca do ok. 50 cm wysoko- . ści. Zdźbła częściowo leżące, wzniesione lub podnoszące się, .1 !!.,' i f! I blizej kwiatostanu lekko szorstkie, u nasady gałęziste. Liście z wierzchu i na brzegach szorstkie, trawiastozielone z od- cieniem i lekkim nalotem niebieskim. Zamiast języczka IAIY- stępuje pęczek drobnych włosków. Kwiatostan - wiecha kłosokształtna (pozorny kłos), walcowata, nie przerywana. KIo- ski okolone są zielonymi szczecinkami. Posiada 3 pJelAlYo róż- nej wielkości oraz 2 plewki, które na dojrzałym ziarniaku długości 1,4-1,8 mm są prawie białe, niezbyt wypukłe i drobno poprzecznie pomarszczone. Kwitnie od czerwca do września. Jest gatunkiem ciepłolubnym. Występowanie Rozmnaża się przez ziarniaki, zachwaszczając glebę bardzo mocno ponieważ jedna roślina może wydać do kilku tysięcy owoców, które w glebie zachowują żywotność przez kilka sezonów wegetacyjnych. Najczęściej chwast ten IAIY- stępuje w roślinach okopowych, kukurydzy, roślinach pastewnych, w ogrodach, rzadziej w zbożach, a także na nieużytkach, ugorach, w obrębie zabudowań. Siewka Liść pierwszy podługowaty do 10 mm długości, szerokości ok. 3 mm, unerwiony, z czerwono nabiegłą pochwą liściową, bez języczka. Dalsze liście podobne lecz dłuższe już z wyraźnym wieńcem włosków między pochwą a blaszką liściową, Pochwa liściowa lekko spłaszczona. 19

20 Włośnica sina Setaria glauca (L.) Beauv. S. pumilia [Poir.] Roem i Schult. = S. lutescens [Stuntz] Hubbard. Rodzina: trawy - Poaceae = Gramineae Opis rośliny Trawa jednoroczna, forma jara. Źdźbła proste, wzniesione lub podnoszące się dorastające do wysokości ok. 40-50 cm. Liście dość szerokie, równowąskie, szarozielone. Pochwy liściowe nagie, lekko spłaszczone. W miejscu przejścia blaszki liściowej w pochwę liściową występuje pierścień krótkich włosków. Dłuższe i wiotkie włoski mogą występować na brzegach blaszek liściowych w ich dolnej części. Kwiatostanem jest kłosokształtna, walcowata wiecha, dochodząca do ok. 7 cm długości, z wyraź- nymi żóltobrunatnymi szczecinami okalającymi kioski. W skład kloska wchodzą 3 plewy i 1 obupłciowy kwiat otoczny 2 płewkami. Dolna plewka jest mocno wypukła, pomarszczona, ciemnobrunatna. Ziarniaki kształtu jajowatego, nieco zaostrzone i lekko wypukle o czarno punktowanym nakrapianiu, długości 2,0-2,2 mm. Wschody tego gatunku pojawiają się dość późno, ponieważ gatunek ten wymaga do kiełkowania gleby ogrzanej i wysokich temperatur - roślina ciepłolubna. Kwitnie od lipca do września. Występowanie Występuje na różnych glebach, w uprawach roślin okopowych, kukurydzy, w zasiewach roślin motylkowych i w ogrodach. Rzadziej wśród zbóż jarych i ozimych, częściej owocuje na ścierniskach. Gatunek pospolity, spotykany również na ugorach. Siewka Pierwszy liść równowąski, na szczycie ostro zakończony, ok. 3 mm szeroki, widoczne liczne nerwy, z których 3 są wyraźniejsze. Drugi i dalsze liście podobne lecz dłuższe. Języczka brak, na granicy blaszki i pochwy liściowej wieniec krótkich włosków oraz dodatkowo, począwszy od drugiego liścia u nasady występują długie, cieńkie, białe wioski. Pochwy liściowe spłaszczone i w dolnej części z czerwonym zabarwieniem. 21

22 Wiechlina roczna Poa annua L. Rodzina: trawy - Poaceae = Gramineae Opis rośliny Trawa jednoroczna, forma jara i ozima, wysokości 10-30 cm. Gatunek zaliczany do traw kępkowych o źdźbłach wzniesionych lub położonych, mogących się zakorzeniać. Liście płaskie, gładkie, ostro i łódeczkowato zakończone; pochwy liściowe również gładkie i lekko spłaszczone. Języczek liściowy wyraźny lecz krótki i tępy, u liści górnych bardziej wydłużony i owalny. Kwiatostanem u teqo gatunku jest wiecha rozpierzchła, w zary- sie trójkątna o kłoskach drobnych, zielonych lub o odcieniu fioletowym. Owocem jest ziarniak kształtu jajowatego, długości 0,5-0,6 mm, lekko spłaszczony, podłużnie bruzdowany, koloru ciemnobrunatnego; po dojrzeniu wypada z kłoska z plewką dolną. Kwitnie praktycznie przez cały okres wegetacyjny, a przy łagodnych zimach prawie cały rok. Występowanie Wiechlina rocznajestjednąz naj pospolitszych traw, występuje przy drogach, na podwórzach, placach, rowach i innych terenach. Bardzo często również w ogrodach, na polach uprawnych, spotkać ją można w uprawach roślin okopowych i warzyw, także w zbożach. Występuje na różnych glebach, przy czym woli. stanowiska żyzne, umiarkowanie wilgotne oraz lepiej nawożone. W ciągu roku wydaje kilka pokoleń, odporna na wydeptywanie. Siewka Pierwszy liść równowąski, szerokości do 2 mm, na szczycie zwężający się i zaostrzony, po rozprostowaniu na wierzchołku pękający. Nerw środkowy wyraźny, nerwy boczne słabiej widoczne. Języczek błoniasty, całobrzegi, dość długi. Liście następne podobne do pierwszego z większą liczbą nerwów, na stronie górnej błyszczące, spodem matowe, niekiedy brzegiem w części środkowej lekko pomarszczone. Pochwy liściowe gładkie, u dalszych liści spłaszczone. 23

24 Szarłat szorstki Amaranthus retroflexus L. Rodzina: szarłatowate - Amaranthaceae Opis rośliny Roczny chwast jary, dorastający w zależności od stanowiska, na którym występuje od 10 do 80 cm. Łodyga wzniesiona, lekko owłosiona z czerwonym odcieniem. Liście w zarysie jajowate, owalnorombowate lub podłużnie eliptycz- ne, na końcu trochę tępe lub zaostrzone, w nasadzie lekko klinowate, na brzegach z drobnym ząbkowaniem i dość wyraźnym unerwieniem. Kwiatos- tanem są zbite kłosy, rozmieszczone w kątach liści, a na szczycie zebrane w proste, ościste, szczytowe. kwiatostany. Owocem jest torebka otwierająca się wieczkiem. Nasiona, wytwarzane w liczbie kilku tysięcy przez jedną roślinę, są w zarysie okrągłe, średnicy ok. 1,0 mm, soczewkowato spłaszczone, barwy prawie czarnej, siłnie błyszczące i gładkie. Nasiona posiadają bardzo twardą łupinę, w glebie zachowują żywotność przez kilka lat; do skiełkowania wymaga- ją temperatury ok. 10°C. Kwitnie od lipca do października. Występowanie Wschody szarłata szorstkiego pojawiają się najczęściej w burakach, ziem- niakach, kukurydzy, w uprawach warzyw i w ogrodach, często występuje jako chwast ruderalny; gatunek bardzo pospolity. Spotkać go można na różnych glebach od piaszczystych do próchnicznych. Siewka Liścienie podługowate, równowąskie, na szczycie tępo zakończone, z wierzchu barwy Zielonej, pod spodem fioletowoczerwone. Łodyżka podliścieniowa walcowata o zabarwieniu czerwonym. Pierwsze liście rombowate, w nasadzie zwężone, na szczycie tępe, nawet nieco wcięte z sięgającym do tego miejsca nerwem środkowym. Dalsze liście podobne, łecz większe, na szczycie bardziej zaostrzone, wyraźnie pierzasto unerwione, pod spodem czerwonawe. Blaszki liściowe przy nerwach oraz ogonki pokryte drobnymi włoskami. 25

26 Komosa biała Chenopodium album L. Rodzina: komosowate - Chenopodiaceae Opis rośliny Gatunek jednoroczny, jary. Łodyga silnie rozgałęziona, wysokości 10-100 cm lecz mogąca wyrastać ponad 150 cm. Roślina wraz z liśćmi mączysto owłosiona, niekiedy czerwono nabiegła. Liście posiada podłużnie lancetowato- jajowate, do jajowatorombowatych, w zarysie nawet trójkątne, w nasadzie klinowate, nierówno ząbkowane, tępe lub zaostrzone, górne są węższe i zwykle całobrzegie, charakteryzują się biało mączystym owłosieniem. Kwiaty drobne, okwiat z v.;ystającymi wyraźnie grzbietami, zebrane w kłębki skupione w gęste, kłosokształtne lub wiechowate kwiatostany. Owoce drobne, okrągłe, 'soczew- kowato spłaszczone. Nasiona po usunięciu resztek okwiatu i owocni są czarne i lśniące, o średnicy około 1,5 mm. Jedna dorosła i silnie rozwinięta roślina może wytworzyć do kilku tysięcy nasion, które odznaczają się odpornością na niesprzyjające warunki środowiska oraz zachowują w glebie żywotność przez kilka lat. Komosa biała jest również żywicielem różnych patogenów będących agrofagami roślin uprawnych. Kwitnie od lipca do końca października. Nazwa zwyczajowa: lebioda. Występowanie Najczęściej chwast ten występuje w uprawie roślin okopowych, kukurydzy, strączkowych, w uprawie warzyw i ogrodach; w zbożach ozimych i jarych rośliny nie są zbyt bujne i często owocują na ścierniskach. Wschody komosy białej pojawiają się przez cały okres wegetacji. Siewka Łodyżka podliścieniowa wydłuzona nawet do 25 mm, czerwono nabiegła. Liścienie mięsiste, podłużnie eliptyczne na szczycie zaokrąglone, długości 8-10 mm, pod spodem czerwonofioletowe, z wierzchu matowe w odcieniu szarozielonym. Pierwsze liście nieco trójkątniejajowate, na szczycie tępe, w pierwszej parze całobrzegie, w następnej nieregularnie ząbkowane. Liście następne kształtu bardziej trójkątnieoszczepowatego z wierzchu zielone, pod spodem sinawobiale, owłosione z widocznymi nerwami, dalsze liście w nasadzie krótkoklinowate, naprzeciwległe. 27

28 Wilczomlecz obrotny Euphorbia helioscopia L. Rodzina: wilczomleczowate - Euphorbiaceae Opis rośliny Roczny chwast jary o łodydze wzniesionej, prostej lub rozgałęzionej na szczycie, dorastającej do wysokości 30-40 cm. Charakterystyczne odwrotnie jajowate, w nasadzie klinowato zwężone liście zakończone są krótkim ogonkiem, na szczycie zaokrąglone lub ścięte z drobnym ząbkowaniem. Kwiatostanem jest wierzchotka 3-5 ramienna, w nasadzie z 5 dużymi podsadkami odwrotnie jajowatymi oraz poprzecznie jajowatymi miodnikami. Rozmnaża się z nasion, które są prawie kuliste, barwy czarnej lub brunatnoszare, na powierzchni siatkowane z drobnymi zagłębieniami, długości 2,0-2,5 mm, szerokości ok. 1,8 mm. Kwitnie od maja do października. Występowanie Roślina pospolita, zarazem trująca poprzez wydzielanie mlecznego soku. Występuje najczęściej na polach wśród roślin okopowych, w zbożach i warzy- wach oraz bardzo często w ogrodach. Częściej spotkać ją można na glebach cięższych, gliniastych i żyznych, rzadziej na glebach piaszczystych. Siewka Łodyżka podliścieniowa czerwonawa lub o odcieniu brunatnawym. Liścienie owalne lub odwrotnie jajowate, na szczycie zaokrąglone lub ucięte, na wyraźnych płaskich ogonkach. Liście pierwsze skrętoległe, łopatkowate lub odwrotnie jajowate, na szczycie szeroko zaokrąglone i wyraźnie ząbkowane, z widocznym nerwem środkowym, na dolnej stronie ciemno punktowane. Dalsze liście podobne lecz większe na dłuższych ogonkach, także naprzeciw- ległe, jasnozielone. 29

30 Wilczomlecz ogrodowy Euphorbia peplus L. Rodzina: wilczomleczowate - Euphorbiaceae Opis rośliny Jednoroczny chwast jary, dorastający do wysokości około 25 cm. Łodyga prosta lub rozgałęziona o barwie od żółtozielonej do czerwonej. Liście posiada odwrotnie jajowate, na krótkich ogonkach, całobrzegie. Kwiatostanem u tego gatunku jest wierzchotka z jajowatymi podsadkami w nasadzie. Miodniki półksiężycowate z dwoma charakterystycznymi długimi różkami (półksiężyca- mi). Gatunek rozmnażający się za pomocą nasion 6-graniastych, od strony brzusznej z dwoma ciemnymi rowkami, znaczkiem i zagłębieniem u dołu, o długości ok. 1,5 mm i szerokości do 1,0 mm. Powierzchnia nasion delikatnie punktowana, matowa, szaroniebieska. Kwitnie od czerwca do października. Jest rośliną trującą. Występowanie Najczęściej występuje w ogrodach, sadach lecz spotkać go można na polach w różnych roślinach rolniczych, częściej na glebach żyznych i próchnicznych. Siewka Liścienie podłużnie owalne, nagie o słabym unerwieniu. Pierwsze liście i dalsze skrętolegle, okrągławojajowate, tępo zaostrzone, rozszerzające się ku górze. Nasada liści krótka i zwężająca się, przechodząca w krótki ogonek. Blaszki liściowe całobrzegie, słabo unerwione. 31

32 Rdest ptasi Po/ygonum avicu/are L. Rodzina: rdestowate - Polygonaceae Opis rośliny Gatunek jednoroczny, jary. Łodyga leżąca, podnosząca się, rzadziej wzniesiona, u nasady rozgałęziona. Długość pędów do ok. 50-60 cm. Posiada liście jednorodne, kształtu szerokołopatkowego do owalnopodługowatego, lekko zaostrzone. U nasady krótkich ogonków liściowych znajduje się błoniasta tutka nazywana również gatką. Kwiaty o odcieniu różowawym umieszczone są po kilka w kątach liści. Owocem jest orzeszek 3-graniasty, dlugości 2,5-3,0 mm i szerokości 1,2-1,7 mm, w górze zaostrzony, u nasady zaokrąglony z resztkami okwiatu, o jednej ścianie mniejszej, ciemnobrunatny. Kwitnie od końca maja do jesieni. Występowanie Rdest ptasi występuje wśród zbóż, w roślinach okopowych, kukurydzy, roś- linach strączkowych i motylkowych oraz ogrodach. Gatunek ten spotkać można również na podwórzach, przydrożach, placach magazynowych. Wy- stępuje na różnych typach gleb, bardzo pospolity. Siewka Łodyżka podliścieniowa czerwono nabiegła. Liścienie podługowate, równowąs- kie, na szczycie tępe, w nasadzie zrośnięte w błoniastą pochewkę. Liście skrętoległe, podługowate, całobrzegie, pierwsze bardziej zaostrzone, dalsze tępo zakończone, z wyraźnym nerwem środkowym. Nasada liści zwężona w srebrzystych, postrzępionych na szczycie tutkach. 33

34 Rdest powojowy Polygonum convolvulus L. Fal/opia conuoluulus (L.) Hol. Bilderdykia conuoluulus Dumort. Rodzina: rdestowate - Polygonaceae Opis rośliny Roślina jednoroczna, jara, o łodygach wijących się, cienkich, kanciastych, długości do l m. Wypuszcza od dołu liczne rozgałęzienia, przy braku rośliny podporowej płożąca się na ziemi. Liście umieszczone są na wyraźnych ogonkach, o charakterystycznym sercowatostrzałkowatym kształcie, u nasady z zaokrąglonymi klapami. Starsze liście posiadają tutkę. Kwiaty niepozorne, białawozielone, umieszczone w kątach liści po 3-6. Owocem jest orzeszek, 3-graniasty, długości 2,7-3,5 mm, szerokości 1,8-2,5 mm, na szczycie zaos- trzony, barwy brunatnej lub czarnej, matowy, o wszystkich ścianach jed- nakowych, lekko chropowanych. Kwitnie od czerwca do jesieni. Roślina trująca. Występowanie Rdest powojowy jako pospolity chwast występuje w zbożach, okopowych, lnie, często w uprawie kukurydzy i roślinach strączkowych. Zachwaszcza także rośliny ogrodnicze jak również spotkać go można na ugorach, nieużytkach iśmietnikach. Występuje częściej na glebach lekkich, piaszczystych oraz średnio ciężkich. Siewka Liścienie podługowate, do około 20 mm długości, na szczycie tępe lub zaokrąglone (inne niż u powoju polnego, z którym gatunek ten jest często mylony). Nerw środkowy jest wyraźnie zaznaczony. Pierwsze liście ułożone są skrętolegle, kształtu jajowatego, w nasadzie głęboko sercowate z zaokrąglonymi klapami, na szczycie ostre, z dość długimi ogonkami, na górnej stronie i na ogonku owłosione, na dolnej stronie nagie. Liście następne podobne, z krót- szymi ogonkami oraz z tutkowymi pochewkami powstającymi ze zrastających się ze sobą przylistków. 35

36 Rdest kolankowaty Po/ygonum /apatijolium L. = P. nodosum Pers. Rodzina: rdestowate - Polygonaceae Opis rośliny Roczny chwast jary, dorastający do 1 m, średnio 30-60 cm wysokości. Łodyga wyprostowana, rzadziej podnosząca się lub rozesłana, czerwono plamista. Liście podługowate, jajowato lancetowate, na wierzchołku zaostrzone, na krótkich ogonkach opierających się o błoniaste tutki. Blaszki liściowe są z reguły nagie, mogą czasami być pokryte krótkimi włoskami a na brzegach orzęsione. Na starszych liściach często w części środkowej występuje ciemniejsza w zarysie trójkątna plamka. Kwiatostanem jest zbity kłos, wydłużony i lekko zwisający, koloru białoróżowego. Owocem jest orzeszek, w zarysie kolisty, długości 1,6-2,6 mm i szerokości 1,5-2,0 mm, spłaszczony i z obu stron wklęsły, na szczycie z małym dzióbkiem, w nasadzie tępo zaokrąglony, z resztami okwiatu, barwy ciemnobrunatnej z lekkim połyskiem. Kwitnie od czerwca do jesieni. Występowanie Rdest kolankowaty najczęściej występuje wśród roślin okopowych oraz zbóż, zwłaszcza jarych, a także w zasiewach lnu i roślinach warzywnych. Rośnie również na terenach nierolniczych; na glebach gliniastych, ciężkich, podmok- łych. Siewka Łodyżka podliścieniowa czerwono nabiegła, długości do ok. 1,5 cm. Liścienie podługowate z krótkimi ogonkami, niekiedy owłosione. Pierwsze liście skręto- ległe, podługowate, zaostrzone, u podstawy zwężające się i przechodzące w ogonek, nerw środkowy widoczny, z łukowatymi nerwami bocznymi. Dalsze liście lancetowate, pokryte krótkimi włoskami, na brzegach krótko owłosione. . .:~,.~ '. -.. .,. . . " .,'. ~ 37

38 Szczaw zwyczajny Rumex acetosa L. Rodzina: rdestowate - Polygonaceae Opis rośliny Roślina wieloletnia, rozdzielnopłciowa i dwupienna (o kwiatach męskich i żeńskich). Łodyga wyprostowana, osiągająca wysokość 40-100 cm, u pod- stawy trochę czerwono nabiegła. Liście dolne duże strzałkowate lub osz- czepowate w zależności od miejsca ustawienia na łodydze - na dłuższych lub krótszych ogonkach. Liście. są mięsiste, pokryte lekkim, mączystym nalotem. Kwiatostan walcowaty, luźny, barwy rdzawej lub czerwonawej. Owocem jest jajowaty orzeszek, ostro 3-kanciasty, na obu końcach zaostrzony, długości 1,5-3,0 mm, szerokości i grubości 1,0-1,5 mm, powierzchnia brunatnoczarna lub prawie czarna na krawędziach jaśniejsza, gładka, błyszcząca. Rozmnaża się za pomocą owoców-orzeszków oraz wegetatywnie z pączków na szyjce. korzeniowej. Kwitnie od maja do końca lipca. Występowanie Najczęściej występuje na średnio wilgotnych, torfowych łąkach, wśród wielolet- nich roślin motylkowych i trawach, ponadto na polach i ogrodach oraz brzegach rowów, przydrożnych skrajach lasów - na głebach o podłożu gliniastym i ilastym. Siewka Liścienie owalne, na szczycie mogą być zaokrąglone lub ostro zakończone, zwężające się u nasady w ogonki. Pierwszy liść jajowaty lub lekko owalny, na wierzchołku słabo zaostrzony. Drugi liść już bardziej wydłużony, podługowaty z wyraźnym ogonkiem. Dalsze liście strzałkowate, wszystkie pokryte mączystym nalotem. 39

40 Szczaw polny Rumex acetosella L. Rodzina: rdestowate - Polygonaceae Opis rośliny Roślina wieloletnia, wysokości 10-30 cm mogąca dorastać do 50 cm. Charak- teryzuje się cienkimi rozgałęzionymi łodygami z liśćmi lancetowatymi lub równowąskimi, u nasady z poziomo odstającymi oszczepowatymi odcinkami tworzącymi różyczkę. Jest rośliną dwupienną o kwiatostanach typu rozpierzch- łej wiechy. Kwiaty męskie-pręcikowe z żółtymi pręcikami, natomiast kwiaty żeńskie-słupkowe z jasnoczerwonymi słupkami. Owocem jest 3-graniasty orzeszek, ok. 1 mm długości i szerokości, połyskujący barwy jasnobrunatnej o wszystkich płaszczyznach jednakowych. Jako roślina wieloletnia rozmnaża się generatywnie za pomocą owoców-orzeszków, oraz wegetatywnie z odrostów korzeniowych. Przezimowuje w postaci różyczek liściowych oraz drobnych odrostów korzeniowych. Kwitnie od maja do jesieni. Występowanie Szczaw polny jest gatunkiem bardzo pospolitym, występującym na glebach piaszczystych, ubogich oraz kwaśnych. Spotkać go można na polach w zasie- wach zbóż, słabych koniczynach i łucernikach, w lnie. Rośnie również na użytkach ziełonych oraz ugorach i nieużytkach. Siewka Liścienie podługowate, tępo zakończone, zwężające się i stopniowo przecho- dzące w szerokie, krótkie, soczyste ogonki, zrastające się w nasadzie, z nerwami słabo widocznymi, środkowym wąskim i bocznymi nitkowatymi. Liścienie mogą być czerwono nabiegłe. Liście są skrętolegle ułożone w skupieniu nad liścieniami. Pierwszy liść prawie owalny, nieco jajowaty, następne już wy_ dłużone o długości 6-10 mm. Dalsze liście stają się oszczepowate, u góry zaostrzone, u dołu opatrzone w bok odgiętymi odcinkami. Liścienie i liście są całobrzegie, pokryte lekkim mączystym nalotem. 41

42 Kąkol polny Agrostemma githago L. Rodzina: goździkowate - Caryophy/Jaceae Opis rośliny Chwast jednoroczny, forma ozima i jara. Dorasta w zależności od stanowiska do ok. 10-100 cm wysokości. Łodyga wyprostowana, górą rozgałęziona, wraz z liśćmi miękko, szaro owłosiona. Liście umieszczone są na łodydze naprzeciw- legle, kształtu równowąsko lancetowatego, ostro zakończone i omszone. Kwit- nie kwiatami pojedynczymi, umieszczonymi na długich szypułkach. Kielich kwiatu posiada płatki korony barwy purpurowej lub fioletowej. Owocem jest otwierająca się torebka, zawierająca do 40 nasion. Nasiona są lekko kanciaste, w zarysie okrągławonerkowate, długości i szerokości 2,5-3,5 mm, pokryte chropowatymi wyrostkami (brodawkami) barwy prawie czarnej, matowe. Kwit- nie od czerwca do początku sierpnia. Roślina trująca. Występowanie Kąkol polny jest chwastem charakterystycznym dla zbóż, zwłaszcza żyta. Nasiona nie wysypują się z torebek i są wymłacane razem ze zbożami. Przy starannym czyszczeniu nasiona są usuwane z materiału siewnego i rzadziej dostają się na pola. Rośnie na wszystkich rodzajach gleb. Siewka Liścienie podługowate, lub podługowato odwrotnie jajowate, na Wierzchołku lekko zaokrąglone, w dole stopniowo zwężone w krótkie ogonki. Ciekawostką są nierówne liścienie. Jeden długości ok. 18-20 mm, drugi 15-18 mm. Liście pierwszej i drugiej pary - podługowate, wzniesione do góry, na szczycie ostre, w dole ogonki szerokie, prawie oskrzydlone. Blaszki liściowe są pokryte odstającymi, miękkimi, bezbarwnymi włoskami. Dalsze liście są naprzeciwległe, zebrane w różyczkę, każdy z wyraźnym nerwem środkowym. Rośliny ze wschodów jesiennych tworzą przed mrozami rozetkę rozłożoną na ziemi z liśćmi dochodzącymi do ok. 10 cm długości. 43

44 Bniec biały Melandrium album (MilI.) Garcke Rodzina: goździkowate - Caryophy/laceae Opis rośliny Roślina jednoroczna, dwuletnia, rzadziej wieloletnia, dwupienna. Łodyga u tego gatunku dorasta do wysokości 30-100 cm, jest rozgałęziona, miękko owłosiona, u góry lekko lepka. Liście naprzeciwległe, dolne - kształtu odwrotnie jajowatego, górne - owalnielancetowate, zaostrzone, zwężające się w ogonek, owłosione. Kwiatostanem jest wierzchotka dwuramienna. Kwiaty koloru białego, o kielichu rurkowatym u kwiatów męskich-pręcikowych oraz jajowato rozdętym u kwiatów żeńskich-słupkowych. Kielichy są gruczołowato omszone z wyraźnym ząbkowaniem. Owocem jest torebka otwierająca się na szczycie. Nasiona kształtu nerkowatego, długości 1,0-1,5 mm, z lekkim zagłębie- niem od strony brzusznej, wyraźnie brodawkowane, matowe, koloru popielato- szarego. Do pełnego rozwoju potrzebuje z reguły dwóch okresów wegetacyj- nych. Rozmnaża się generatywnie za pomocą nasion oraz wegetatywnie z pączków przybyszowych umieszczonych na korzeniach. Kwitnie od maja do września. Występowanie Występuje wśród zbóż i roślin okopowych, częściej w roślinach wielołetnich - koniczynach, lucernie. Rośnie również na łąkach, rowach, miedzach i nieużytkach, w zaroślach. Gatunek ten można spotkać w ogrodach o glebach żyznych, bogatych w azot. Siewka Liścienie odwrotnie jajowate lub eliptyczne, lekko zaostrzone, z widocznym tylko nerwem środkowym. Liście naprzeciwległe, skupione w różyczkę - pier- wsze podługowatoeliptyczne, na szczycie dzióbkowato zaostrzone, u dołu klinowato zwężające się w ogonki liściowe. Następne liście podługowate o nerwach pierzastych, na brzegach i po obu stronach blaszki krótko owłosione. 45

46 Czerwiec roczny Scleranthus annuus L. Rodzina: goździkowate - CaryophyJ/aceae Opis rośliny Roślina jednoroczna, ozima lub jara. Łodyga zwykle wzruesiona, niekiedy podnosząca się, widlasto rozgałęziona, krótko owłosiona. Liście nitkowate, równowąskie, na górnej stronie płaskie, pod spodem wypukle, ostro zakoń- czone. Kwiaty zielonkawe, skupione w pęczki na końcach gałązek lub w kątach liści. Działki kielicha ząbkowane, na brzegach jaśniejsze. Płatków korony brak. Owoc pozostający po dojrzeniu w kielichu jest podłużnie jajowaty, barwy żółtej do brunatnej, długości do 1,2 mm. Kwitnie od czerwca do października. Występowanie Występuje na glebach piaszczystych, a nawet cięższych lecz kwaśnych, najczęś- ciej w zasiewach zbóż, zwłaszcza ozimych. Zachwaszcza również koniczyny, trawy i rośliny okopowe. Rośnie w ogrodach i miejscach otwartych. Siewka Łodyżka podliścieniowa drobnowalcowata przechodząca w nitkowaty korzo- nek. Liścienie wąskie, podługowate, płaskie, na końcu ostro zakończone, w nasadzie zrośnięte w błoniastą pochwę. Liście pierwsze wąskie, prawie nitkowate, z wierzchu plaski e, na dolnej stronie wypukle, na szczycie ostre. Międzywęźla słabo rozwinięte, zatem pierwsze pary liści tworzą pozorne okółki, u starszych roślin przybierających formę różyczki złożonej z liści łodygowych i liści z odgałęzień bocznych. 47