Plebańska Marlena - E-learning Tajniki edukacji na odległość.pdf

Marlena Plebańska E-learning Tajniki edukacji na odległość

E-learning Tajniki edukacji na odległość

Marlena Plebańska E-learning Tajniki edukacji na odległość Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2011

Wydawca: Joanna Perzyńska Redaktor merytoryczny: Anna Perzyńska Projekt okładki i stron tytułowych: GRAFOS Ilustraq'a na okładce: GRAFOS/istockphoto.com/yystom Seria: Zarządzanie Recenzent: prof. zw. dr hab. inż. Ryszard Tadeusiewicz © Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa, tel. (22) 33 77 600 Skład i łamanie: Studio Graficzne MIMO, Michał Moczarski Druk i oprawa: Interdruk, Warszawa ISBN 978-83-255-1920-9

Spis treści Wstęp .............................................................................................................................................. 7 Rozdział 1. Edukacja na odległość - podstawowe zagadnienia ................................. 9 1.1. Charakterystyka e-leamingu ......................................................................................... 9 1.2. Formy e-leamingu ............................................................................................................. 15 1.3. Szkolenie mieszane ............................................................................................................ 20 1.3.1. Modele szkoleń mieszanych ............................................................................. 23 1.3.2. Zalety szkoleń mieszanych ................................................................................ 31 1.3.3. Wady szkoleń mieszanych ................................................................................. 32 1.4. Standardy e-learningu ..................................................................................................... 33 1.4.1. Standardy treści szkoleniowej .......................................................................... 33 1.4.2. Standardy systemów kształcenia na odległość ........................................... 35 Studium przypadku ................................................................................................................... 37 Pytania ............................................................................................................................................. 38 Literatura zalecana ..................................................................................................................... 39 Rozdział 2. Szkolenia e-learningowe ................................................................................. 41 2.1. Wprowadzenie .................................................................................................................... 41 2.2. Charakterystyka treści szkoleń e-leamingowych ................................................... 43 2.3. Opracowywanie szkoleń e-learningowych ............................................................... 48 2.4. Proces tworzenia szkoleń e-learningowych .............................................................. 51 2.5. Testy w szkoleniach e-learningowych ........................................................................ 67 2.5.1. Klasyfikaqa zadań testowych ........................................................................... 79 2.5.2. Rodzaje testów ....................................................................................................... 83 2.5.3. Założenia metodyczne dotyczące kryteriów oceny pracy osoby szkolonej 87 Studium przypadku ................................................................................................................... 89 Pytania ............................................................................................................................................ 105 Literatura zalecana ..................................................................................................................... 105 Rozdział 3. Portale i platformy edukacyjne ..................................................................... 107 3.1. Wprowadzenie .................................................................................................................... 107 3.2. Portal edukacyjny jako platforma konsolidacji i wymiany wiedzy ................. 110 3.3. Platforma edukacyjna jako kluczowy element portali edukacyjnych ............ 115 3.3.1. Funkcje platform edukacyjnych ....................................................................... 116 3.3.2. Główne komponenty platform edukacyjnych ............................................ 119 3.3.3. Wdrażanie platform edukacyjnych ................................................................. 120

6 Spis treści 3.4. Narzędzia portali edukacyjnych .....................................................................................123 3.4.1. Platformy typu open source ................................................................................ ...124 3.4.2. Porównanie funkcjonalności platform typu open source .............................128 3.4.3. Platformy komercyjne ......................................................................................... ...130 3.4.4. Porównanie funkcji platform komercyjnych ..................................................135 3.4.5. Narzędzia wspierające pracę portali edukacyjnych ................................. ...136 3.5. Zarządzanie platformą edukacyjną ...............................................................................138 3.5.1. Administrator ............................................................................................................138 3.5.2. Kastomizowanie platformy edukacyjnej do potrzeb portalu edukacyjnego ...140 3.5.3. Materiały dydaktyczne na platformie edukacyjnej .......................................141 3.5.4. Zarządzanie użytkownikami platformy edukacyjnej ............................... ...144 Studia przypadków .....................................................................................................................147 Pytania ...............................................................................................................................................151 Literatura zalecana .................................................................................................................... ...151 Rozdział 4. Usługi procesu e-nauczania ............................................................................... ...153 4.1. Wprowadzenie ................................................................................................................... ...153 4.2. E-nauczanie w organizacji i jej otoczeniu .....................................................................156 4.3. Procesy wsparcia mentorskiego w e-nauczaniu ........................................................162 4.4. Bariery efektywnego wykorzystania e-learningu w organizacjach ....................168 4.5. Marketing wewnątrzorganizacyjny programów szkoleniowych w formule e-learningu .........................................................................................................171 4.6. Efektywność e-szkoleń ........................................................................................................175 4.6.1. Ocena efektywności e-szkolenia metodą Kirkpatricka ...............................180 4.6.2. Charakterystyka narzędzi e-leamingowych ..................................................182 Studia przypadków ................................................................................................................... ...186 Pytania ...............................................................................................................................................190 Literatura zalecana ........................................................................................................................190 Rozdział 5. Perspektyw y rozwoju e-learningu .....................................................................191 5.1. Kultura nauki i ludzie ........................................................................................................191 5.1.1. Organizaqa jutra .......................................................................................................193 5.1.2. Zapewnienie skuteczności procesu uczenia się ......................................... ...195 5.2. E-leaming - trendy oraz prognozy na przyszłość ................................................. ...197 5.3. Nauczanie na żądanie .........................................................................................................202 Pytania ...............................................................................................................................................204 Literatura zalecana .................................................................................................................... ...204 Aneks. Przykłady szkoleń e-learningowych ...........................................................................205 Przykład 1. Wybrane fragmenty szkolenia dla menedżerów .......................................207 Przykład 2. Wybrane fragmenty kursu nauki języka angielskiego ............................215 Przykład 3. Wybrane fragmenty szkolenia pracowników „Warty" .............................221 Bibliografia ............................................................................................................................................227 Słow niczek .............................................................................................................................................229 Indeks .......................................................................................................................................................235

Wstęp Kształcenie na odległość (distance learning - nazwa rozpowszechniona rów­ nież w Polsce), nazywane potocznie e-learningiem (e-nauczaniem), jest obecnie wykorzystywane niemal w każdej dziedzinie życia społecznego, biznesu, poli­ tyki, jak również w życiu prywatnym wielu ludzi. Mimo rosnącej powszechno­ ści jego stosowania i rosnącej liczby wdrożeń systemów e-learningowych, nie ma jak dotąd jednej, powszechnie przyjętej definicji e-learningu, a wszystkie próby definiowania tego pojęcia są na ogół wykładnią doświadczenia i wizji osoby definiującej. Można przyjąć, że e-learning to nauczanie z wykorzystaniem no­ śników elektronicznych: CD-ROM-ów, platformy e-learningowej i in. Pod poję­ ciem e-learningu rozumie się zatem wszelkiego rodzaju szkolenia elektroniczne, e-kursy, e-szkolenia, e-nauczanie - przy czym pojęcia te są przeważnie używane zamiennie. Obecnie profesjonalnie opracowane szkolenia e-learningowe wyko­ rzystują jako nośnik platformy edukacyjne. Właśnie takiej formie kształcenia na odległość poświęcona jest niniejsza publikacja. Zastosowanie najnowszych technologii informacyjnych w procesie kształce­ nia wpływa na atrakcyjność oraz skuteczność nauczania. Dzięki e-learningowi można w efektywny sposób kształcić wiele osób w tym samym czasie, zacho­ wując jakość merytoryczną materiałów edukacyjnych (szkoleniowych). Umożli­ wia on naukę w dowolnym miejscu, czasie i w zindywidualizowanym tempie. Pozwala na ukończenie kursu (szkolenia), a nawet niektórych zajęć na studiach, bez potrzeby fizycznej obecności w sali wykładowej. Udostępniając i wykorzy­ stując bogate zasoby materiałów edukacyjnych, e-learning sięga do nowych i wydajnych technologii przekazu oraz pozwala na istotną redukcję kosztów szkolenia, ma zatem również istotne uzasadnienie w rachunku ekonomicznym. Rosnąca liczba uczelni oraz przedsiębiorstw wykorzystujących e-learning jest dowodem skuteczności i efektywności takiego nauczania. Jak wykazują liczne badania, e-nauczanie przyczynia się do sprawniejszego korzystania z zasobów i narzędzi komunikacyjnych Internetu. Osoby korzystające z e-learningu uczą się efektywnego porozumiewania się w Sieci, potrafią również pracować w wir­ tualnych zespołach - uczą się tym samym współpracy w grupie, co przyczynia się do rozwoju i sprawnego funkcjonowania wielu organizacji. W nauczaniu e-learning wykorzystuje narzędzia, które są specjalnie do tego celu przygotowane, na przykład programy komputerowe, strony internetowe,

8 Wstęp fora dyskusyjne, pocztę elektroniczną, czat, wideo-konferencje czy wręcz złożo­ ne systemy technologiczne umożliwiające kształcenie na odległość. Narzędzia te i system, który powala nimi zarządzać, są umieszczane na platformach udostęp­ nianych użytkownikom w Internecie. Najpopularniejszą, a zarazem najbardziej efektywną metodą wykorzysty­ waną w portalach edukacyjnych do udostępniania wiedzy i zarządzania nią są platformy edukacyjne. Te zaawansowane systemy nauczania (za pośrednictwem Internetu) są projektowane zarówno do samodzielnej nauki, jak i do nauki pod opieką instruktora. Poziomem technicznym oraz możliwościami oferowanych rozwiązań zaczynają zbliżać nauczenie w formie elektronicznej do wymagań stawianych kursom prowadzonym w tradycyjnej formie. Zwolenników e-learningu systematycznie przybywa, jednak do przełamania pozostało jeszcze wiele barier, choćby mentalnych czy psychologicznych. Nie­ wiele osób wyobraża sobie, by wirtualna klasa mogła zastąpić klasę tradycyjną, by wykładowca prowadzący kurs wirtualnie mógł konkurować jakością i efek­ tywnością nauczania z tradycyjnym nauczycielem. Jednak za e-learningiem przemawiają nie tyko oszczędności, lecz także wysoka efektywność. W więk­ szości przypadków główną barierą nauczania na odległość pozostaje w dalszym ciągu nieznajomość stosowanych narzędzi i ich możliwości oraz brak zaufania do tej formy kształcenia, czyli brak głębszej wiedzy na ten temat. Jednak dobrze przygotowany i sprawnie prowadzony kurs e-learningowy z zastosowaniem naj­ nowszych osiągnięć nauczania na odległość, z możliwością interakcji za pomocą głosu, a także obrazu, może nie tylko konkurować z tradycyjnymi metodami prowadzenia zajęć, lecz także w wielu przypadkach być od nich efektywniejszy. Niniejsza książka ma na celu przedstawienie Czytelnikom w syntetycznej formie tego rozległego zagadnienia, jakim jest e-learning, oraz całego spektrum procesów edukacyjnych, w których kształcenie na odległość może być stosowa­ ne. Prezentuje wachlarz narzędzi, form oraz trybów e-nauczania, a także prze­ gląd narzędzi technologicznych, za pomocą których może być ono prowadzone. Przedstawia metody i usługi wsparcia procesu e-nauczania oraz metody po­ miaru jego efektywności i rentowności. Zawiera liczne przykłady zastosowań poszczególnych rozwiązań e-learningowych, które pozwolą Czytelnikowi sko­ rzystać z wiedzy i doświadczeń wielu organizacji oraz zestawy ćwiczeń pozwa­ lające odnieść nabytą wiedzę do własnych realiów.

£ i 1 ział 1 Edukacja na odległość - podstawowe zagadnienia 1.1, Charakterystyka e-leamingu Współczesne społeczeństwo informacyjne to społeczeństwo ludzi twór­ czych, otwartych na informacje płynące z wielu źródeł i nośników (kanałów). Jednocześnie są to ludzie biegle posługujący się wszelkiego rodzaju oprogramo­ waniem. Obecnie coraz większym problemem staje się nadmiar wiedzy i chaos informacyjny. Choć dostęp do wiedzy jest prosty, to sposób jej wykorzystania stanowi prawdziwe wyzwanie. Współczesną młodzież często nazywa się wręcz dziećmi Google'a, gdyż po wiedzę sięgają do Internetu - gdzie ich zdaniem „jest wszystko" - i przerabiają ją na własne potrzeby. Niezbędne staje się zatem wy­ selekcjonowanie i uporządkowanie wiedzy w sposób pozwalający zaintereso­ wanemu użytkownikowi wyszkolenie (wyspecjalizowanie się) w danej dzie­ dzinie, bez konieczności poszukiwania informacji w wielu źródłach. Ważne jest również, by wiedza była przekazywana w formie atrakcyjnej, skondensowanej, przejrzystej i dostosowanej do odbiorcy. Na to zapotrzebowanie odpowiada e-le- arning. Dzięki niemu osoba poszukująca wiedzy z danej dziedziny nie musi szu­ kać potrzebnych informacji w kilku miejscach, ma dostęp do wiedzy w pigułce, a jednocześnie ma możliwość sprawdzenia stopnia opanowania zdobytych wia­ domości i umiejętności. Pozwala to na oszczędność czasu i zwiększa zaufanie do nabywanej wiedzy. Wiedza przestała być już jedynym, najważniejszym składni­ kiem wykształcenia, równie ważna stała się bowiem umiejętność jej wykorzysta­ nia oraz poszerzania. Intensywny rozwój cywilizacyjny oraz idący za nim roz­ wój technologii informacyjnych spowodowały wiele zmian w funkcjonowaniu przedsiębiorstw, a także jednostek. Rozwój ten pociąga za sobą również zmiany w formach zarówno uczenia się, jak i nauczania. E-learning jest nowoczesną, interaktywną formą kształcenia coraz częściej docenianą zarówno przez przedsiębiorstwa, jak i indywidualne osoby. Funk-

10 1. Edukacja na odległość - podstawowe zagadnienia cjonowanie w społeczeństwie informacyjnym, społeczeństwie wiedzy wymaga od firm ciągłego szkolenia pracowników, a od jednostek uczenia się przez całe życie - kształcenia ustawicznego. Zastosowanie najnowszych technologii in­ formacyjnych sprzyja przygotowaniu atrakcyjnych materiałów edukacyjnych, wpływając w ten sposób na motywację do nauki i skuteczność nauczania. Jed­ nocześnie wykorzystanie tych technologii w e-learningu umożliwia obniżenie kosztów szkolenia. Ten sam e-kurs może być bowiem zakupiony przez różne przedsiębiorstwa do szkolenia pracowników; może też być sprzedawany indy­ widualnym odbiorcom; nie wymaga przy tym wynajęcia sali czy fizycznej obec­ ności wykładowcy. Jak wykazują badania, e-learning sprzyja nabywaniu umie­ jętności korzystania z różnych źródeł informacji zamieszczonych w Internecie oraz wykorzystania narzędzi ułatwiających komunikację zarówno interperso­ nalną, jak i między grupami osób (społecznościami sieciowymi) czy też klien­ tem a przedsiębiorstwem. W dobie gospodarki globalnej te umiejętności mają niebagatelne znaczenie dla rozwoju i efektywnego działania przedsiębiorstwa oraz rozwoju jednostki. Najpopularniejszym, a zarazem najbardziej efektywnym narzędziem wy­ korzystywanym w e-learningu, jest portal edukacyjny przeznaczony do udo­ stępniania szkoleń (kursów) oraz zarządzania nimi. Z poziomu portalu użyt­ kownik ma dostęp do platformy e-learningowej, która jest systemem nauczania

1.1. Charakterystyka e-learningu 11 zaprojektowanym specjalnie do nauki - zarówno samodzielnej, jak i pod opieką instruktora - za pośrednictwem Internetu. Wprawdzie na odległość na pewno nie da się ani uczyć tańca czy jazdy na rowerze, ani prowadzić zajęć grupowych z psychologii czy wykonywać doświadczenia w laboratorium, można jednak uczyć się języków obcych, historii, matematyki czy innych nauk zarówno hu­ manistycznych, jak i ścisłych, na przykład inżynierskich. Poziom techniczny i możliwości oferowanych narzędzi pozwalają dziś na przygotowanie takiego e-nauczania, które spełnia wymagania stawiane kursom prowadzonym w trady­ cyjnej formie, czyli opartym na bezpośrednim kontakcie nauczyciela z uczniem, wykładowcy ze studentem itp. Za formą wirtualną przemawiają głównie oszczędności oraz możliwość prezentacji materiałów multimedialnych. W większości przypadków barierą nauczania na odległość jest brak znajomości tej formy nauczania i brak zaufa­ nia podobny do tego, jaki w początkach lat 90. XX wieku występował w wielu firmach podczas wdrażania systemów komputerowych. Ze względu na liczne definicje e-learningu, zamieszczane w literaturze, oraz zamienne stosowanie pojęć z nim związanych, warto przeanalizować schemat przedstawiony na ry­ sunku 1.1, by poznać obszary, które obejmuje ta forma nauczania i zdać sobie sprawę z ich wzajemnego powiązania. E-learning obejmuje sześć wzajemnie powiązanych i wpływających na siebie obszarów omawianych poniżej. 1. Treści - czyli elektroniczne materiały edukacyjne udostępniane osobom uczącym się lub nauczanym. Nośnikiem tych materiałów mogą być płyty CD- -ROM, różnego rodzaju aplikacje i narzędzia internetowe. Pod pojęciem treści należy rozumieć szeroko pojmowane materiały edukacyjne, zawierające nie tylko samą wiedzę, lecz także ćwiczenia czy sprawdziany. Treści mogą przybierać for­ mę zarówno zaawansowanych technologicznie materiałów dydaktycznych (np. animacji), jak i tekstu zamieszczonego w formacie *.pdf, czy sprawdzonych, okreś­ lonych zasobów internetowych. Przykładem tego typu treści są między innymi: ■ materiały do samokształcenia w formie tekstu lub tekstu z ilustracjami udostępniane w takich formatach, jak np.: *.doc, *.pdf, *.ppt, ■ animacje, ■ symulacje, ■ gry edukacyjne, m e-testy, ■ e-sprawdziany, ■ e-ćwiczenia, ■ e-booki, ■ audiobooki, ■ publikacje internetowe, * wideokonferencje, ■ podcasty, ■ webcasty.

12 1. Edukacja na odległość - podstawowe zagadnienia 2. Technologia - czyli wszelkiego rodzaju oprogramowanie (software) i sprzęt komputerowy (hardware) wykorzystywane do tworzenia różnego typu treści e-learningowych i odpowiedzialny za pracę z nimi. Software umożliwia stosowanie wszelkich form oraz trybów kształcenia na odległość. W szczegól­ ności jest to oprogramowanie przeznaczone do tworzenia e-szkoleń, platfor­ ma e-learningowa lub dowolnego rodzaju aplikacja wspomagająca. Hardware (sprzęt) jest przeznaczony do tworzenia oraz utrzymania infrastruktury tech­ nicznej konkretnego wdrożenia e-learningowego, są to głównie serwery, łą­ cza itp. 3. Kontekst - czyli warunki, w jakich wdrażane jest szkolenie, ze szczegól­ nym uwzględnieniem: ■ skali szkolenia: liczby użytkowników jednocześnie korzystających z e-szkolenia oraz ich rozproszenia terytorialnego, ■ czasu trwania szkolenia, ■ zakresu merytorycznego szkolenia, ■ charakterystyki gru py docelowej, ■ specyfiki przewidzianych treści. 4. Ludzie - czyli grupa docelowych użytkowników danego szkolenia e-lear- ningowego, charakteryzowana pod kątem następujących kryteriów: ■ wieku, ■ doświadczenia w korzystaniu z nauczania na odległość, ■ rozproszenia terytorialnego, * kompetencji informatycznych, ■ czasu, jaki dana grupa może przeznaczyć na realizację e-szkolenia, ■ nastawienia do nauczania na odległość. 5. Komunikacja - rozumiana zarówno jako komunikacja o szkoleniu, jak i komunikacja podczas szkolenia, przy czym: ■ komunikacja o szkoleniu to sposób oraz forma przekazywania infor­ macji o sposobie jego prowadzenia, celach, rezultatach oraz wszelkich istotnych informacjach grupie docelowej odbiorców oraz środowisku, w którym odbywa się szkolenie, a także przekaz informacji od odbiorców, którego celem jest zebranie opinii przydatnych do doskonalenia kursu; ■ komunikacja podczas szkolenia to sposób, forma oraz zasady porozu­ miewania się jego uczestników, z uwzględnieniem ich różnych grup, np. komunikacja na poziomie trener-kursant, kursant-kursant. 6. Zachowania - określenie różnego typu zachowań psycho-społecznych występujących podczas szkolenia, związanych z postrzeganiem, rozumieniem oraz odczuwaniem szkolenia e-learningowego przez jego uczestników oraz ich otoczenie. Wymienione powyżej obszary - elementy e-learningu - wpływają wzajemnie na siebie i wzajemnie się przenikają. Zakończone sukcesem wdrożenie jakiego­ kolwiek kursu e-learningowego, niezależnie od typu organizacji (przedsiębior­

1.1. Charakterystyka e-learningu 13 stwo, uczelnia), w jakiej jest on wdrażany, nie może odbyć się bez uwzględnienia któregokolwiek z nich. Wprawdzie ich spektrum jest bardzo szerokie, niemniej jednak konieczne jest ich uwzględnienie we wszystkich fazach projektowania kursów e-learningowych. E-learning pozwala na tworzenie i prowadzenie kursów (realizowanych przez użytkowników samodzielnie oraz w grupach) udostępnionych w Interne­ cie i (lub) w intranecie za pośrednictwem platformy e-learningowej. Wszystkie narzędzia kształcenia udostępniane są wówczas użytkownikowi przez przeglą­ darkę internetową, dzięki czemu odbywa on szkolenie nie opuszczając swojego stanowiska pracy lub miejsca zamieszkania. Dobrze przygotowane szkolenie e-learnigowe powinno spełniać odpowied­ nie wymagania w zakresie: 1) treści: ■ powinny być przygotowane w kontekście środowiska pracy, ■ powinny być zamieszczane w odpowiednim czasie, być wysokiej ja­ kości, całościowe, mające bezpośrednie przełożenie na wykonywaną pracę (oczekiwane umiejętności), dostosowane poziomem do odbiorcy i realizowane w zróżnicowanej formie, ■ powinny zapewniać stopniowe zdobywanie, a następnie poszerzanie nabytej już wiedzy i doświadczenia, ■ powinny być łatwe do szybkiej modyfikacji, umożliwiając ich dostoso­ wanie do zmieniających się potrzeb i celów osób uczących się; 2) procesu uczenia się: ■ powinien łączyć w sobie cele procesu ciągłego uczenia się zarówno w sposób tradycyjny, jak i on-line, za pomocą systemu wspierania pracy (;performance suport system) czy job aids, ■ powinien funkcjonować jako system wspierania procesów generowania, zdobywania, kodyfikowania, transferowania, przechowywania i udo­ stępniania informacji wraz z procedurami przekształcania informacji w wiedzę, ■ powinien przedstawiać szeroki zakres strategii rozwiązywania proble­ mów w bezpiecznym środowisku pracy zespołowej; 3) personalizacji e-learningu: ■ powinien odpowiadać potrzebom, celom i oczekiwaniom indywidualnych uczestników szkoleń oraz uczących się grup o określonych profilach, ■ powinien motywować uczących się przez dostosowanie rozwiązań prze­ kazujących wiedzę do ich preferencji stanów emocjonalnych, przekonań i przyzwyczajeń; 4) kultury uczenia się: ■ powinien wspierać poczucie, że uczenie się jest integralną częścią pracy, ■ powinien promować indywidualną odpowiedzialność za myślenie krytyczne i propagować uczenie się jako proces społeczny przebiegający w środowisku pracy,

14 1. Edukacja na odległość - podstawowe zagadnienia ■ powinien wspierać: postrzeganie problemów z różnych punktów widze­ nia, zespołowe formułowanie problemów, poszukiwanie rozwiązań, jak również wspólną refleksję i ocenę wspólnych działań; 5) technologii: ■ powinien wykorzystywać technologię znaną i wykorzystywaną przez uczących się, ■ musi być zintegrowany z technologią wykorzystywaną przy wykony­ waniu obowiązków w pracy oraz dostępny na żądanie. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa e-learning spełnia następujące wyma­ gania: 1) jest uzasadniony ekonomicznie - obniża budżet; eliminuje koszty dele­ gacji, honorariów trenerów i koszty logistyki (transport, żywienie, zakwatero­ wanie); 2) skutecznie wspiera zarządzanie zmianami; umożliwia wystarczająco szybką reakcję na zmiany i budowanie nowych kompetencji w związku z ich wdrażaniem; pracownicy korzystający z e-lerningu przestają bać się zmian, po­ nieważ są dobrze do nich przygotowani; 3) standaryzuje treść i nabywane umiejętności; żadna grupa trenerów nie jest w stanie przeprowadzić szkolenia w identyczny sposób; e-learning zapew­ nia, że metodyka szkolenia, treści merytoryczne i przekaz są za każdym razem identyczne; 4) zmienia mentalność pracowników i wyrównuje szanse; pracownicy z własnej inicjatywy, samodzielnie wybierają szkolenia, formy dostarczania wie­ dzy i tempo jej przyswajania; e-learning kształtuje u pracownika nawyk ciągłe­ go samodzielnego doskonalenia wiedzy i umiejętności; 5) oszczędza czas pracy; pracownik nie traci czasu, odrywając się od swo­ jego stanowiska pracy; szkoli się w czasie dla niego najdogodniejszym i w taki sposób, aby nie ucierpiały na tym obowiązki służbowe; 6) pozwala na monitorowanie wyników szkolenia w czasie rzeczywistym; w każdej chwili jest dostępna pełna informacja o postępach w szkoleniu; dzięki testom wiedzy i testom umiejętności osoba ucząca się jest w stanie odpowiedzieć sobie na pytanie: w jakim stopniu opanowała wiedzę ze szkolenia; 7) ma zawsze taką samą, powtarzalną jakość, niezależnie od czasu, miejsca i liczby szkolonych osób; pozwala na twardą i sprawiedliwą (przeprowadzoną przez komputer) ocenę wiedzy nabytej przez pracowników; 8) nie ogranicza tematyki kursów; umożliwia szkolenie pracowników za­ równo z takich dziedzin, jak: szkolenia komputerowe, prawo, podatki, kursy ję­ zykowe, zarządzanie, sprzedaż czy obsługa klienta; 9) motywuje pracownika; umożliwia mu bowiem ciągłą obserwację włas­ nych wyników, skłania do ich poprawy, pozwala na dostosowanie szkolenia do jego indywidualnych potrzeb i poziomu wiedzy.

1.2. Formy e-learningu 15 1.2. Formy e-learningu Kształcenie na odległość pozwala na tworzenie i prowadzenie szkoleń reali­ zowanych w różnorodnej formie zarówno przez indywidualnych użytkowni­ ków, jak i grupy szkoleniowe. Uczestnicy szkoleń nabywają wiedzę i kształtują umiejętności uczestnicząc w multimedialnych i interaktywnych kursach szko­ leniowych, laboratoriach, sesjach dyskusyjnych, konferencjach ćwiczeniowych oraz konferencjach na żywo. Korzystają z interaktywnych testów, nagrań audio i wideo, biorą udział w ąuizach oraz grach symulacyjnych. Zastosowane w szko­ leniu formy kształcenia są dostępne dla użytkownika z poziomu przeglądarki internetowej, dzięki czemu kursant podejmuje naukę, nie opuszczając swojego stanowiska pracy czy miejsca zamieszkania. Forma e-learningu zależy od cha­ rakteru e-szkolenia, stosowanej technologii, może również przybierać różnorod­ ne formy. Szkolenia e-learningowe można sklasyfikować według takich kryteriów, jak: 1) forma przekazu, 2) tryb uczestnictwa, 3) tryb dostępu, 4) przekaz informacji do systemu. Podział szkoleń e-learningowych na różne formy ze względu na wyróżnione kryteria przedstawiono poniżej. 1. Podział ze względu na formę przekazu. ■ Forma podawcza, w której materiał dydaktyczny stanowią podawcze formy przekazu oraz dokumenty, prezentacje multimedialne, nagrania audio lub wideo udostępniane za pośrednictwem platformy edukacyjnej. Uczestnicy kursu korzystają z treści szkoleniowych, ucząc się samodziel­ nie, bez możliwości skorzystania - w ramach platformy edukacyjnej - z kontaktu z nauczycielem czy innymi uczestnikami szkolenia, nie mają również do dyspozycji ćwiczeń interaktywnych. " Forma interaktywna, w której materiały dydaktyczne udostępniane na platformie e-learningowej są wzbogacone w różnego rodzaju interaktyw­ ne formy kształcenia, wymagające czynnego udziału i zaangażowania użytkownika. Należą do nich zadania sprawdzające stopień opanowania wiedzy i umiejętności, testy, ąuizy, gry, symulacje. ■ Forma współpracy, która pozwala na współdziałanie dwóch lub większej liczby osób. Polega na wymianie informacji między nimi, organizowaniu wirtualnej grupy, laboratoriów, sesji dyskusyjnych i ćwiczeniowych oraz konferencji na żywo. 2. Podział ze względu na tryb uczestnictwa. ■ Forma asynchroniczna, polegająca na korzystaniu z treści dydaktycz­ nych z dowolnego miejsca, w dowolnym czasie - różnym dla każdego

16 1. Edukacja na odległość - podstawowe zagadnienia uczestnika. Najczęściej asynchroniczna forma nauczania ogranicza się do samokształcenia, coraz częściej jednak jest wspierana różnorodnymi formami mentoringu. ■ Forma synchroniczna, polegająca na korzystaniu przez uczestników szkolenia z treści dydaktycznych z dowolnego miejsca, ale w tym samym czasie. Spotkania w Sieci przyjmują najczęściej formę zorganizowanych spotkań w tzw. wirtualnych grupach (klasach), pod opieką instruktora moderującego zajęcia. ■ Forma mieszana (blended learning), polegająca na połączeniu nauczania tradycyjnego i kształcenia na odległość. Rozwiązania e-learningowe wspierają proces kształcenia prowadzony w sposób tradycyjny. Jest to forma bardzo efektywna i coraz bardziej popularna. 3. Podział ze względu na tryb dostępu. ■ Forma off-line, polegająca na pobieraniu materiałów e-szkoleń z syste­ mu, a następnie korzystaniu z nich bez konieczności stałej komunikacji z portalem szkoleniowym. ■ Forma on-line, polegająca na korzystaniu z materiałów e-szkoleń przy stałym połączeniu z portalem szkoleniowym. 4. Podział ze względu na przekaz informacji do systemu. ■ Forma bez śledzenia (no tracking), polegająca na korzystaniu przez użytkowników z e-szkoleń, w trakcie których system zarządzania nie gromadzi informacji na temat postępu użytkownika w szkoleniu oraz wyników jego wykonania. ■ Forma ze śledzeniem postępu (tracking), polegająca na korzystaniu przez użytkowników z e-szkoleń, w trakcie których do systemu zarządzania są przekazywane informacje na temat ich postępów lub wyniku prze­ prowadzonego e-szkolenia. Umożliwia to automatyczne prowadzenie punktacji i oceny postępu użytkownika w danym e-szkoleniu. Powyższe zestawienie form kształcenia na odległość ukazuje ich dużą róż­ norodność. Dzięki niej możliwe jest dostosowanie szkolenia do indywidualnych potrzeb zarówno organizacji, jak i użytkownika. Forma kształcenia na odległość jest jednak uzależniona nie tylko od rodzaju treści merytorycznej, lecz także od grupy docelowej osób szkolonych, ich rozproszenia terytorialnego oraz poziomu kompetencji. Podział szkoleń e-learningowych ze względu na model opracowywania kursów. ■ Szkolenia gotowe - przygotowane do natychmiastowego użytku, dotyczą głównie wiedzy i umiejętności uniwersalnych, a więc takich, które mogą być z powodzeniem wykorzystywane w większości organizacji z różnych segmentów rynku.

1.2. Formy e-learningu 17 ■ Szkolenia personalizowane - budowane z gotowych komponentów (lekcji lub rozdziałów) dobieranych na podstawie wykonanej wcześniej analizy potrzeb użytkownika. * Szkolenia dedykowane - budowane pod kątem indywidualnych zamó­ wień, ściśle dostosowane do potrzeb użytkownika. Ich wdrażanie odnosi najlepsze efekty edukacyjne. Najczęściej są one przygotowywane na podstawie zasobów wiedzy korporacyjnej i praktyki biznesowej użytkownika. Podział szkoleń e-learningowych ze względu na typ treści e-szkolenia. ■ Szkolenia twarde - obejmują nabywanie wiedzy oraz kształcenie umiejęt­ ności w obszarach ściśle związanych z wykonywaną pracą, np. obsługa maszyn i urządzeń, wiedza z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów praw­ nych, księgowości, zasad dokumentacji, znajomości procedur, kodów i systemów. E-szkolenia twarde składają się z trzech etapów (por. rys. 1.2): 1) „krok po kroku" - polega na przekazywaniu wiedzy przez pokazywanie poszczególnych kroków, jakie są niezbędne do osiągnięcia oczekiwanego rezultatu; 2) „zrób to sam" - polega na motywowaniu do aktywności, w wyniku której uczestnik wykonuje te same lub podobne czynności, które poznał wcześniej; w trakcie ćwiczeń może korzystać z pomocy w postaci pod­ powiedzi - jak należy wykonać zadanie; 3) „test umiejętności" - polega na samodzielnym wykonywaniu przez użytkownika czynności poznanych podczas szkolenia w dwóch poprzed­ nich etapach; wynik testu rejestrowany jest na platformie, dzięki czemu wiadomo, na jakim poziomie uczestnik szkolenia opanował materiał. ■ Szkolenia miękkie - obejmują kształtowanie umiejętności personalnych oraz rozwój osobisty. Mają za zadanie wzbogacić cechy osobowościowe i klu­ czowe kompetencje osoby szkolonej. Obszary, których najczęściej dotyczą tego typu szkolenia, to: komunikacja interpersonalna, motywowanie, wpływanie na innych, rozwój osobisty itp. Szkolenia miękkie w wersji podstawowej składają się z trzech modułów (por. rys. 1.3): 1) moduł wiedzy, w którym jest przedstawiany konkretny materiał mery­ toryczny określony w celach szkolenia; multimedialność tego modułu może przyjmować różny poziom w zależności od wielu parametrów, a zwłaszcza: specyfiki grupy docelowej uczestników szkolenia, celów stawianych szkoleniu, kontekstu jego wykorzystania itd.; 2) moduł ćwiczeniowy, w którym przez zastosowanie różnego typu ćwiczeń utrwalana jest wiedza i kształtowane są umiejętności oparte na wiedzy przekazywanej w pierwszym module e-szkolenia - module wiedzy; 3) test wiedzy, w którym jest sprawdzany poziom zdobytej wiedzy i umie­ jętności osiągniętych w ramach e-szkolenia; w testach stosowane są różnego typu zadania, najczęściej zadania wielokrotnego wyboru z jedną poprawną odpowiedzią.

18 1. Edukacja na odległość - podstawowe zagadnienia Schemat szkolenia twardego Rysunek 1.2. Przekazywanie wiedzy poprzez pokazywanie poszczególnych kroków, jakie są niezbędne do osiągnięcia oczekiwanego rezultatu Wykonywanie aktywnych ćwiczeń symulujących czynności poznane w module „Krok po kroku". W trakcie ćwiczenia można korzystać z pomocy w postaci podpowiedzi, jak należy wykonać dane działanie Polega na samodzielnym wykonywaniu czynności poznanych w szkoleniu - w modułach „Krok po kroku" oraz „Zrób to sam". Wynik testu jest rejestrowany na platformie, dzięki czemu wiadomo, na jakim poziomie materiał szkoleniowy został opanowany Źródło: opracowanie własne. Rysunek 1.3. Podstawowy schemat e-szkolenia miękkiego Źródło: opracowanie własne.

1.2. Formy e-learningu 19 Znaczącą modyfikacją e-szkoleń - realizowaną zarówno w szkoleniach mięk­ kich, jak i twardych - jest model badający przyrost wiedzy uczestników e-szko­ lenia (por. rys. 1.4). Rysunek 1.4. Podstawowy schemat szkolenia miękkiego z badaniem przyrostu wiedzy Ćwiczenia Moduł ćwiczeniowy, w którym ćwiczony jest zakres wiedzy przekazany w szkoleniu (module „Wiedza") Źródło: opracowanie własne. Model ten składa się z czterech podstawowych modułów: 1) pretestu - modułu zawierającego test, za pomocą którego bada się wstęp­ ny poziom wiedzy osób przystępujących do realizacji e-szkolenia; 2) wiedzy - modułu merytorycznego prezentującego wiedzę; 3) ćwiczeń - modułu ćwiczeniowego, którego zadaniem jest utrwalenie wie­ dzy i kształtowanie umiejętności; 4) posttestu - modułu zawierającego test sprawdzający poziom wiedzy i umiejętności nabytych podczas szkolenia. Moduł merytoryczny prezentujący dane zagadnienie wiedzowc

20 1. Edukacja na odległość - podstawowe zagadnienia 1.3. Szkolenie mieszane Biorąc pod uwagę specyfikę szkoleń e-learningowych oraz formy kształcenia na odległość, szkolenia mieszane (blended learning) można uznać za najbardziej efektywną ich formę. Łączy ona zalety tradycyjnych form kształcenia oraz form elektronicznych, nie ma przy tym wad i słabości charakteryzujących każdą z tych form stosowaną oddzielnie. Blended learning, dzięki odpowiedniemu łączeniu zalet komplementarnych metod szkoleniowych, pozwala w sposób najbardziej efektyw­ ny kształcić, maksymalizuje korzyści procesu uczenia się oraz ułatwia realizację przyjętej strategii rozwoju. Szkolenie mieszane polega na jednoczesnym wykorzy­ staniu zarówno metod tradycyjnych, jak i nowoczesnych, elektronicznych. Najczęstszym połączeniem jest zestawienie technik e-learningu ze szkole­ niem tradycyjnym (w szerokim znaczeniu tego słowa), przyjmującym różno­ rodne formy, od najprostszych form podawczych począwszy, a skończywszy na warsztatowych czy projektowych metodach pracy z uczniem. W tabeli 1.1 zestawiono charakterystykę wybranych elementów e-learningu oraz szkoleń tradycyjnych skonsolidowanych w ramach szkolenia blended learning. Tabela 1.1. Charakterystyka blended-learning Element szkolenia B len ded learning Szkolenie e-learningowe Szkolenie tradycyjne i 2 3 Treści na­ uczania Możliwość indywidualnego dobo­ ru treści; każdy uczestnik szkole­ nia może dobierać interesujące go zagadnienia, a pomijać te mniej przydatne czy lepiej mu znane Czas poświęcony na naukę może być dobrany indywidualnie, w zależności od stopnia trud­ ności przekazywanych treści i poziomu uczestnika szolenia. Uczestnicy mają wpływ na to cze­ go, gdzie i kiedy się uczą Treści nauczania są takie same dla wszystkich, realizowane w takim samym tempie i w tym samym czasie - podczas uczestnictwa w zajęciach Istnieje możliwość przedysku­ towania na bieżąco niektórych treści zarówno w całej grupie, jak i w małych grupach, jest możli­ wość poznania różnych zdań na dany temat Koszty operacyj­ ne Minimalizacja kosztów logistycz­ nych, związanych z organizacją procesu nauczania Nie dezorganizuje pracy w organi­ zacji - nauka odbywa się w miej­ scu pracy, w najwygodniejszych dla organizacji i pracownika terminach Znaczne koszty logistyczne związane z organizacją procesu nauczania (zakwaterowanie, wyżywienie, dojazd uczestników na szkolenie) Terminy szkoleń są z góry zapla­ nowane, odbywają się zwykle jednocześnie dla większej grupy pracowników, co może dezorga­ nizować pracę organizacji

1.3. Szkolenie mieszane 21 1 2 3 Skala szko­ leń i ich rodzaj W tym samym czasie może w szkoleniu uczestniczyć wiele osób, ich liczba jest uzależniona głównie od przepustowości łączy Jednak nie każdy typ szkoleń może być prowadzony za pomocą e-learningu, niektóre wymagają bowiem uczenia czynności ma­ nualnych czy przeprowadzenia eksperymentów W tym samym czasie może uczestniczyć w szkoleniu ściśle określona liczba uczestników, uwarunkowana wielkością sali wykładowej lub laboratorium Jednak nawet jeżeli jest to wykład, to liczba osób szklonych jest znacznie mniejsza niż w szkole­ niu e-learningowym Możliwe są natomiast wszelkiego rodzaju szkolenia, wymagające nawet indywidualnych zajęć Weryfika­ cja po­ zyskanej wiedzy Egzamin on-line gwarantuje wiary­ godne, bezstronne sprawdzenie wiedzy oraz umiejętności Zapewnia również, przy zastoso­ waniu najnowszych technologii, potwierdzenie tożsamości osoby szkolonej Automatyzuje sprawdzanie egza­ minów i generowanie raportów Umożliwia jednoczesne egza­ minowanie dużej liczby osób, przy jednoczesnej minimalizacji kosztów logistycznych Egzamin na żywo pod okiem egzaminatora gwarantuje wiary­ godne potwierdzenie pozyskanej wiedzy czy umiejętności oraz potwierdzenie tożsamości ucznia Nie zapewnia jednak automatyza­ cji procesu sprawdzania egzami­ nów oraz generowania raportów Przy dużej liczbie uczestników szkolenia jest trudny logistycznie Formy przekazu Treści szkolenia prezentowane są w sposób dynamiczny, często interaktywny Podczas szkolenia wykorzystuje się ilustrowane przykładami wy­ kłady, ćwiczenia, testy i pytania kontrolne E-learning wykorzystuje techniki multimedialne, działające na różne zmysły szkolonych Posługuje się tekstem, obrazem i dźwiękiem, co przekłada się na efektywność i atrakcyjność szkoleń Podczas szkolenia wykładowca współpracuje z osobami szkolo­ nymi, nawiązuje z nimi bezpo­ średni kontakt Formy przekazu mogą być bardzo zróżnicowane - począwszy od podającego wykłady, a skoń­ czywszy na multimedialnej, interaktywnej prezentacji, ponad­ to na żywo mogą być wykonywa­ ne eksperymenty, symulowane działania czy wykonywane prace warsztatowe Współ­ praca w grupie Sprzyja pracy grupowej Uczestnicy szkoleń wymieniają poglądy za pomocą poczty elek­ tronicznej, grup dyskusyjnych lub biorą udział w dyskusjach w Sieci Osoba szkolona współpracuje z wykładowcą (trenerem), ma możliwość bezpośredniego zada­ wania pytań i uzyskiwania na nie odpowiedzi Prowadzący na bieżąco monitoruje poziom przyswajania wiedzy i reaguje na zaistniałe sytuacje Źródło: opracowanie własne.

22 1. Edukacja na odległość - podstawowe zagadnienia Skuteczny blended learning wymaga odpowiednich narzędzi w postaci prze­ myślanych i dobrze przygotowanych materiałów tradycyjnych i elektronicznych. Obie formy szkoleń powinny stanowić spójną, a równocześnie łatwo modyfiko­ walną całość tak, aby można je było dostosowywać do zmieniających się potrzeb szkoleniowych. Szkolenie mieszane nie jest działaniem jednorazowym, lecz zaplanowanym w czasie procesem, którego efektem ma być osiągnięcie wysokiego poziomu wy­ szkolenia pracowników. Ten typ szkolenia zasługuje na uwagę ze względu na komplementarne cechy i bogactwo oferowanych możliwości, będące wynikiem jednoczesnego wyko­ rzystania obu form szkoleniowych. W ramach koncepcji blended learning można sobie wyobrazić harmonogram szkolenia składający się z etapów prezentowa­ nych przez tradycyjne i nowoczesne techniki szkoleniowe np.: * e-szkolenie przekazujące podstawową, wyjściową wiedzę teoretyczną (wykorzystanie nowoczesnych technologii); ■ spotkanie z trenerem - właściwy element szkolenia, podczas którego na­ stępuje rozwinięcie przekazanej wiedzy przez praktyczne ćwiczenia, warsztaty i dyskusje; ■ zastosowanie rozwiązań e-learningowych w celu utrwalenia zdobytej wiedzy (przyswajanie materiału, powtórki, przykładowe testy i ćwiczenia); ■ weryfikacja i ocena zdobytej wiedzy z wykorzystaniem narzędzi e-lear­ ningowych (testy, zadania, studium przypadku). Przygotowanie wysokiej jakości szkolenia blended learning wymaga dokład­ nego zaplanowania poszczególnych elementów wchodzących w jego skład. Po pierwsze, należy mieć świadomość bogactwa metod kształcenia w różnych mo­ delach wchodzących w skład projektowanego rozwiązania mieszanego. W ta­ beli 1.2 podano przykłady wybranych elementów przekazu wiedzy wykorzy­ stywanego w szkoleniu blended learning z uwzględnieniem trybów nauczania - synchronicznego i asynchronicznego. Z analizy danych zawartych w tabeli 1.2 wynika, że projektując rozwiązania mieszane mamy do dyspozycji wiele możliwości łączenia poszczególnych try­ bów nauczania. Decydując się jednak na wykorzystanie ich w projektowanym rozwiązaniu, powinniśmy rozważyć następujące kwestie: ■ cele szkolenia, ■ kulturę organizacji i profil uczestników, “ technologię. Projektowanie zaawansowanych rozwiązań edukacyjnych, wykorzystują­ cych nowoczesne technologie informatyczne, wymaga interdyscyplinarnej wie­ dzy i doświadczenia. Aby odnieść sukces, konieczne jest całościowe podejście do projektu, wybranie najlepszych metod, prowadzących do postawionego i jasno zdefiniowanego celu, oraz wykorzystanie spójnych narzędzi. Skuteczny blended

1.3. Szkolenie mieszane 23 learning wymaga bowiem odpowiednich narzędzi w postaci przemyślanych i do­ brze skonstruowanych materiałów elektronicznych - kursów e-learningowych, repetytoriów oraz testów on-line. Tabela 1.2. Przekazywanie wiedzy w szkoleniu blended learning Tryb nauczania Szkolenie e-learningowe Szkolenie tradycyjne Synchroniczne ■ Seminaria prowadzone w sieci przez instruktora (np. wideo- -konferencje, wirtualne grupy) * Pokaz on-line ■ Laboratoria i zdalne symulacje ■ Czat ■ Mentoring * Coaching ■ Seminaria i prelekcje ■ Wykłady, ćwiczenia ■ Konsultacje, spotkania Asynchroniczne ■ Uczenie się przez samodzielną aktywność w sieci (poszerza­ nie wiedzy) ■ Lista dyskusyjna ■ Zadania domowe * Samokształcenie - czytanie literatury fachowej itp. * Kasety audio i wideo Źródło: opracowanie własne. 1.3.1. Modele szkoleń mieszanych Modele szkoleń mieszanych można klasyfikować według następujących kry­ teriów: ■ form dydaktycznych użytych w konstrukcji procesu blended learning, ■ narzędzi edukacyjnych użytych w procesie blended learning, * trybów nauczania użytych w konstrukcji procesu blended learning, ■ sposobów uczestnictwa w procesie blended learning. Tabela 1.3. zawiera szczegółową charakterystykę każdego z wymienionych powyżej kryteriów. Biorąc pod uwagę każde z przedstawionych w tabeli 1.3 kryteriów można utworzyć wiele różnych procesów blended learning. Warto zaznaczyć, że poza różnorodnością przedstawionych powyżej form, narzędzi, trybów i sposobów wykorzystanych w planowaniu procesów blended learning, wyróżnia się również dużą różnorodność nośników materiałów dydaktycznych. Dzięki nim materia­ ły te można zarówno dystrybuować, jak i z nich korzystać za pośrednictwem takich urządzeń elektronicznych, jak komputery, netbooki, konsole PSP, iPody, mobilne telefony komórkowe, narzędzia do czytania e-booków itp. Narzędzia

24 2. Edukacja na odległość - podstawowe zagadnienia te dają praktycznie nieograniczoną możliwość korzystania z materiałów dydak­ tycznych w dowolnym miejscu i czasie. Pozwalają tworzyć procesy blended lear­ ning dostosowane niemalże do każdej grupy zawodowej, z uwzględnieniem jej trybu pracy, potrzeb, możliwości czasowych oraz wszelkich innych preferencji związanych z procesem edukacyjnym. Tabela 1.3. Charakterystyka kryteriów wyróżniania modeli szkoleń blended learning Kryterium procesu Narzędzia blended learning Tradycyjne Elektroniczne Formy dydaktyczne ■ Szkolenie tradycyjne ■ Mentoring * Coaching ■ Praca projektowa ■ Warsztat ■ Wykład ■ Ćwiczenia ■ Szkolenie e-learningowe ■ E-mentoring * Praca projektowa on-line * E-warsztat ■ E-wykład * Ćwiczenia on-line ■ Sesje w wirtualnych klasach Narzędzia edukacyjne ■ Książka ■ Demonstracja * Film ■ Eksperyment ■ E-Book ■ Audiobook ■ Podcast ■ Webcast ■ Symulacja ■ Wirtualne Klasy * Czat Tryby nauczania ■ Asynchroniczne ■ Synchroniczne Sposoby uczestnictwa * Indywidualny * Grupowy Źródło: opracowanie własne. Nie sposób przedstawić modelu szkolenia blended learning, ponieważ liczba konfiguracji, połączeń oraz sekwencji wydarzeń w nich użytych jest niemalże nieograniczona. Na polskim rynku edukacyjnym cały czas pokutuje przeświad­ czenie, że blended learning to połączenie szkoleń e-learningowych ze szkoleniami tradycyjnymi. Rzadko kiedy konstruuje się procesy blended learning z użyciem innych form czy narzędzi. Rysunki 1.5 i 1.6 ilustrują dwa najpopularniejsze sche­ maty procesów blended learning. W podstawowym modelu (rys. 1.5) najczęściej szkolenia e-learningowe sto­ suje się jako szkolenia ujednolicające poziom wiedzy przed warsztatem trady­ cyjnym. Następnie odbywa się szkolenie tradycyjne, stanowiące główny punkt programu szkoleniowego. Całość procesu kończy się testem wiedzy, który może być prowadzony w formie tradycyjnej lub elektronicznej z użyciem generatora testów.

1.3. Szkolenie mieszane 25 Rysunek 1.5. Podstawowy proces blended learning f ~ \ Szkolenie e-learning V J f ' ^Szkolenie tradycyjne V.................J f \ Test wiedzy V J Źródło: opracowanie własne. W kolejnym modelu (rys. 1.6) e-learning traktowany jest jako materiał dydak­ tyczny służący utrwaleniu wiedzy zdobytej na szkoleniu tradycyjnym, stano­ wiącym pierwszy element procesu blended learning. Analogicznie jak w modelu pierwszym, proces kończy się testem wiedzy prowadzonym w sposób tradycyj­ ny lub e-learningowy. Rysunek 1.6. Podstawowy proces blended learning Szkolenie tradycyjne V J ( \ Szkolenie e-leaming v____________ y Źródło: opracowanie własne. Przedstawione powyżej modele składają się z trzech elementów, nie jest to jednak regułą. Liczba elementów składowych procesu blended learning zależy od planowanego czasu trwania procesu szkoleniowego, charakterystyki grupy do­ celowej uczestników tego szkolenia, a przede wszystkim celów, jakie przed nimi stawiamy. Na rysunkach 1.7-1.16 przedstawiono kolejne przykłady ciekawie za­ planowanych procesów blended learning. Na rysunku 1.7 przedstawiono proces blended learning z uwzględnieniem po­ działu na elementy synchroniczne oraz elementy asynchroniczne. Pierwszym elementem w przypadku tego szkolenia jest przeczytanie książki lub dokumen­ tacji technicznej na dany temat, następnym elementem jest szkolenie e-learnin­ gowe. Te dwa elementy blended learning są elementami asynchronicznymi, czyli przeznaczonymi do samodzielnej nauki, prowadzonej z dowolnego miejsca bez ograniczeń czasowych. Ostatnim elementem procesu blended learning przedsta-