zzw.02.2017.pdf

LATO 58/2017 2,90 ZŁ W TYM 5% VAT INDEKS NR 409162 KWARTALNIK POŚWIĘCONY INSPIRACJOM ZDROWOTNYM DŁUGOWIECZNI I ZDROWI DOBRA RECEPTA NA SUKCES JAK I CO JEŚĆ, ABY DOŻYĆ STU LAT… ALBO WIĘCEJ? SPRAWDZONE ZASADY STULATKÓW BAKTERIE NA ZDROWIE I DŁUGOWIECZNOŚĆ W KAŻDYM WIEKU OPŁACA SIĘ ĆWICZYĆ DOBRE RELACJE PRZYWRACAJĄ ZDROWIE JAK ZATRZYMAĆ LUB ODWRÓCIĆ PROCES STARZENIA? – WYWIAD Z PROF. EWĄ SIKORĄ SZUKAJMY TOWARZYSTWA INNYCH LUDZI PEELING – POMOC DLA DOJRZAŁEJ SKÓRY ISSN 1730-3060LATEM LODY DLA OCHŁODY ZACHOWAĆ ZDROWIE NA DŁUGIE LATA NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

2 58N U M E R 2 0 1 7 Z tej książki dowiesz się, jak zredukować objawy i jak zapobiegać: ● chorobom serca ● demencji i chorobie Alzheimera ● osteoporozie ● chorobom stawów ● chorobom oczu. Czy zastanawiałeś się kiedyś, co zrobić, by wyglądać młodziej? Albo co zrobić, by czuć się młodziej? Autor niniejszej książki prezentuje szereg badań naukowych potwierdzają- cych, że eliksir zdrowia i młodości jest w naszych rękach! Nasz sposób odży- wiania – wystrzeganie się szkodliwych pokarmów, wprowadzenie do diety tych zdrowych – oraz aktywność fizyczna mogą przynieść nadzwyczajne efekty. Do- świadczyła tego już niejedna osoba! Spróbuj i Ty! Skorzystaj z rad proponowa- nych w tej książce przez znanego profesora amerykańskiej uczelni. Okazuje się, że każdy z nas może wpłynąć na swoje lepsze samopoczucie, opóźnić proces starzenia się oraz uwolnić się od wielu chorób. Z pewnością warto spróbować! Zamówienia: Fundacja Źródła Życia Budy Zasłona, ul. Źródlana 1, 96-320 Mszczonów tel.: 46 857 28 99, sklep@fzz.pl, sklep: sklep.fzz.pl Zatrzymaj młodość 2300 2900 Alzheimera ● osteoporozie ● ówchorobom stawó ● chorobom oczu. NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

3 Drodzy Czytelnicy! Niezliczona ilość badań naukowych przepro- wadzonych w ostatnim czasie wykazała, że zdrowie i długość życia zależy od stylu życia, jaki prowadzimy. Większość chorób śmiertelnych, pro- wadzących do inwalidztwa i przedwczesnej śmierci, związanych jest z nawykami i przyzwyczajeniami. Nasze wybory odnośnie diety i innych elementów stylu życia są najbardziej potężnymi czynnikami, jeżeli chodzi o zachowanie dobrego zdrowia. Eksperci w dziedzinie medycyny prewencyjnej na świecie zgodnie twierdzą, że blisko 90% wszystkich schorzeń można zapobiegać poprzez prostą zmianę stylu życia. Możemy żyć długo i szczęśliwie – tak wiele zależy od nas. Wydawca: Fundacja Źródła Życia Redaguje zespół: Grażyna Kuczek (lek.med.) – redaktor naczelna, Anna Kłosińska – redaktor, Magda Głąbikowska, Beata Śleszyńska, Krzysztof Urbański. Adres redakcji: Budy Zasłona, ul. Źródlana 1, 96-320 Mszczonów tel./fax: 46 857 13 54; 46 857 28 99 www.fzz.pl e-mail: biuro@fzz.pl Reklama: Magda Głąbikowska tel. 46 857 13 54; e-mail: biuro@fzz.pl Cena: 2,90 zł z VAT Nakład: 15 000 Kopiowanie zastrzeżone. Wszelkie pytania i uwagi prosimy kierować na adres redakcji. Treść czasopisma nie ma na celu zastąpienia wskazań lekarskich czy leczenia. Za treść reklam redakcja nie ponosi odpowiedzialności. LEK. MED. GRAŻYNA KUCZEK specjalistka medycyny stylu życia, autorka książek, wykładowca WSTH, redaktor naczelna kwartalnika „Zdrowie z Wyboru”, lekarz prowadząca Program NEWSTART w Polsce. TEMAT NUMERU | 4 Długowieczni i zdrowi WYWIAD | 8 Starzenie organizmu zaczyna się od starzenia komórek AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA | 13 W każdym wieku opłaca się ćwiczyć DIETETYKA | 16 Jak i co jeść, aby dożyć stu lat… albo więcej? BĄDŹMY EKO | 20 Flora bakteryjna na długie życie WARTO WIEDZIEĆ | 22 Nie zapominajmy o krzemie LEKARZ RADZI | 23 Czy choroba jest naturalnym objawem starości? INSPIRACJE DUCHOWE | 24 Dobre relacje przywracają zdrowie URODA NATURALNIE | 27 Peeling – pomoc dla dojrzałej skóry NEWSTART | 29 Siła przekonań w drodze do długowieczności DARY NATURY | 31 ZDROWIE OD KUCHNI | 32 Latem lody dla ochłody WARTO PRZECZYTAĆ | 34 SPIS TREŚCI CZĘŚĆ DRUGA NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

4 58N U M E R 2 0 1 7 Długie życie w zdrowiu i szczęściu nie wynika z przypadku. Ważne są dobre geny, ale trzeba też na co dzień prowadzić zdrowy styl życia. Eksperci twierdzą, że jeśli praktykujemy odpowiednie zasady zdrowia, mamy szansę żyć średnio nawet 10 lat dłużej. Dzisiaj już wiemy, jaka jest recepta na sukces! DŁUGOWIECZNI IZDROWI Grażyna Kuczek TEMAT NUMERU NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

5 W ostatnich dziesięcioleciach badacze przemierzali świat, szukając tajemnic długiego życia. Naukowcy skupili się na kilku rejonach świata, gdzie ludzie żyją zauważalnie dłużej. Na włoskiej Sardynii jeden z ze- społów badaczy znalazł oazę długowieczności, na japońskiej Okinawie inna ekipa badała grupę osób należących do najdłużej żyjących ludzi na Ziemi, a w Loma Linda w Kalifornii naukowcy analizowali sposób życia adwentystów dnia siódmego, którzy zaliczani są do amerykańskich rekordzistów długowieczności. Epidemiolodzy znaleźli również długowiecznych na greckiej Ikarii oraz na półwyspie Nicoya na Kostaryce. Górale Sardynii, mieszkańcy Okinawy, Ikarii i Pół- wyspu Nicoya oraz adwentyści z Kalifornii mają po- śród siebie znaczny odsetek stulatków, a choroby, które zabijają ludzi w innych krajach rozwiniętych współczesnego świata, należą u nich do rzadkości. Co ciekawe, choć żyją na trzech różnych i oddalo- nych od siebie terytoriach, łączy ich pewna liczba dobrych nawyków. Mają różne pochodzenie i prze- konania, ale wszyscy nie palą papierosów, są ak- tywni każdego dnia, jedzą dużo owoców i warzyw, orzechy i produkty pełnoziarniste, angażują się w ży- cie społeczne, ale na pierwszym miejscu stawia- ją rodzinę. CO CECHUJE SENIORÓW Z GÓRSKICH WIOSEK SARDYNII? Praca w gospodarstwie od wczesnych godzin ran- nych, rąbanie drewna, przemierzanie pastwisk wraz z owcami, uprawa ziemi. Dieta bogata w samodziel- nie uprawiane owoce i warzywa, takie jak cukinie, bakłażany, pomidory, fasola i inne oraz nabiał w po- staci mleka i sera pochodzących od własnych owiec karmionych trawą. Cienka maca jest tradycyjną potrawą w sardyńskim jadłospisie. Domy starców czy ośrodki seniora to pojęcia nieznane – życie rodzinne jest bardzo ważne, a żadnemu dziecku nie przyszłoby do głowy, aby oddać swoich rodziców pod opiekę instytucji zapewniających opiekę. Nikt się nie nudzi, bo wszyscy mają dość pracy i, jak sami twierdzą, czują się szczęśliwi w tym wyizolowanym górskim klimacie, który sprzyja długowieczności. JAK ŻYJĄ SUPERSENIORZY NA OKINAWIE? Pierwszą rzeczą, jaką się zauważa, jest uśmiech i pogoda ducha. Japończycy na Okinawie mają cel w życiu, któremu towarzyszy ogromne poczucie sensu. Dużo się ruszają – codzienne ćwiczenia to podstawa. Prowadzą życie towarzyskie, wszyscy mają przyjaciół i regularnie się spotykają, aby za- pewnić sobie wzajemne wsparcie – społeczne, emo- cjonalne, a nawet finansowe. Niskokaloryczna dieta; kopiasty talerz okinawskich warzyw, tofu i zupy miso wraz z odrobiną ryby. Wielu mieszkańców Okinawy, którzy urodzili się przed II wojną światową, nigdy nie rozwinęło w sobie nawyku przejadania się. Wciąż żyją zgodnie z powiedzeniem zainspirowanym przez Konfucjusza: Jedz, dopóki twój żołądek nie będzie pełny w  80%. Znaczną część swojej żywności produkują sami. Ogródki okinawskich stulatków nazwano gabinetami medycyny zapobiegawczej: zioła, przyprawy, warzywa, takie jak pomidory, czosnek, szalotka, kapusta, chińska rzodkiew i ba- taty. Poranne modlitwy, herbata z przyjaciółmi do południa, obiad z rodziną, popołudniowa drzemka, o  zmierzchu pogawędka z  sąsiadami i  herbata zaprawiana ziołami na lepszy sen. JAK OSTAĆ SIĘ W WARUNKACH CYWILIZOWANEGO ŚWIATA? Na to pytanie odpowiedzą adwentyści. Zdrowie fi- zyczne i duchowe idą u nich w parze. Uwierzyć Chry- stusowi to znaczy być wolnym, a to obniża poziom stresu. Bóg kieruje i Bóg chroni. Kościół powstały w XIX wieku zawsze głosił i praktykował przesłanie zdrowotne; spopularyzował wegetarianizm, dzięki niemu tak znane stały się krakersy z pełnej mąki i  śniadaniowe produkty zbożowe. Członkowie kościoła nie palą, nie spożywają alkoholu oraz NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

6 58N U M E R 2 0 1 7 pokarmów nazywanych przez Biblię nieczystymi, np. wieprzowiny. W społeczności tej nie poleca się także spożywania innych rodzajów mięsa, tłustych potraw, napojów zawierających kofeinę oraz po- budzających przypraw i sztucznych dodatków do żywności. „Ziarna zbóż, owoce i warzywa składają się na dietę wybraną dla nas przez Stwórcę” – na- pisała Ellen White, prorokini Kościoła Adwentystów. W społeczności tej ceniony jest również wypoczy- nek siódmego dnia tygodnia. W sobotni szabat współwierzący uczestniczą w nabożeństwach, spo- tykają się na wspólnych zebraniach towarzyskich, przy wspólnym posiłku. Długowieczność wśród adwentystów świadczy o tym, jak wielką siłę ma łączenie zdrowia i religii. Od 1976 do 1988 roku Narodowy Instytut Zdrowia finansował badania na 34 tysiącach kalifornijskich adwentystów. Badania te doprowadziły do szoku- jącego wniosku, że przeciętny adwentysta żyje cztery do dziesięciu lat dłużej od przeciętnego Ka- lifornijczyka. Wykazały one, że zwyczaj spożywania mleka sojowego, fasoli, pomidorów i innych warzyw i owoców obniża zagrożenie pewnymi rodzajami nowotworów. Natomiast jedzenie pełnoziarnistego chleba, wypijanie 5–6 szklanek wody dziennie oraz, co najważniejsze, spożywanie 4 porcji orzechów tygodniowo zmniejsza zagrożenie chorobą serca. Ponadto niejedzenie czerwonego mięsa jest pomoc- ne w unikaniu zarówno raka, jak i chorób serca. KOSTARYKA TEŻ MA SWOICH STULATKÓW Na Kostaryce, na Półwyspie Nicoya, długowieczni prowadzą każdego dnia życie pełne spokoju i radości. Spożywają proste nieprzetworzone pro- dukty – najczęściej jest to tortilla z fasolą, a do tego różne warzywa i owoce. Szczególnie cenią potrawy z kukurydzy, dyni i papai. Kolację jedzą wcześnie i  zazwyczaj jest ona lekka. Wiedzą, że jednym z najpewniejszych sposobów zachowania zdrowia i przedłużenia życia jest unikanie nadmiaru kalorii. Mieszkańcy Nicoyi całe życie pracują fizycznie, co wzmacnia ich wytrzymałość, daje im zadowo- lenie i pogodę ducha. Dbają o więzi. Stulatkowie TEMAT NUMERU Badania na długowiecznych pokazały, że starszy wiek nie musi przynosić problemów zdrowotnych. Nie trzeba spodziewać się bólów stawowych, fizycznego niedołę- stwa, chorób cywilizacyjnych czy zaburzeń umysłowych jako nieuniknionego zła w starszym wieku. Z dostępną dzisiaj dla wszystkich wiedzą na temat tego, jak zdrowo żyć, możemy dokonać zmiany stylu życia na lepszy i w ten sposób zatroszczyć się o dobre samopoczucie i zdrowie, a nawet przedłużyć lata swojego życia. Zmianastylużycia NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

7 mieszkają z rodziną, a ich dzieci lub wnuki opiekują się seniorami, dając im poczucie, że są potrzebni. Dzięki temu przez całe życie mają sens istnienia. GRECKA OAZA DŁUGOWIECZNOŚCI – IKARIA Mieszkańcy Ikarii żyją bardzo podobnie jak górale na włoskiej Sardynii. Cieszą się długim, zdrowym życiem do końca pełnym witalności – nie znają zjawiska starczego otępienia umysłowego. Ich dieta stanowi rodzaj diety śródziemnomorskiej, w której dominują owoce, warzywa, fasola, produkty pełnoziarniste, ziemniaki i oliwa z oliwek. Piją też kozie mleko. Czasem poszczą, ograniczając ilość zjadanego pokarmu w ciągu dnia. Są aktywni fizycz- nie dzięki pracy w ogrodach, w polu i spacerom do sąsiadów w celach towarzyskich. W celu regeneracji sił lubią uciąć sobie popołudniową drzemkę. Bardzo dbają o więzi społeczne i relacje rodzinne. LEK. MED. GRAŻYNA KUCZEK specjalistka medycyny stylu życia, International Prosperity Coach. Zamówienia: Fundacja Źródła Życia Budy Zasłona, ul. Źródlana 1, 96-320 Mszczonów tel.: 46 857 28 99, e-mail: sklep@fzz.pl sklep internetowy: sklep.fzz.pl 3800 4800 NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

8 58N U M E R 2 0 1 7 Czy mamy wpływ na długość naszego życia? Oczywiście, mamy znaczący wpływ, badania naukowe mówią, że geny w 30% warunkują długość naszego życia, pozostałe 70% zależy od nas – naszego stylu życia i środowiska. W najkorzystniejszej sytuacji są oczywiście ci, którzy dziedziczą warianty genów zwią- zane z długowiecznością. Nie wszyscy jednak mamy to szczęście – większość z nas musi zatem zadbać o to, aby jakość życia była jak najlepsza. Czyli co powinniśmy robić, aby żyć dłużej? Ludzie oczekują recepty na długie życie, tymczasem to, jak długo będziemy żyli, zależy w dużej mierze od nas; od tego jak się odżywiamy, czy jesteśmy aktywni fi- zycznie. Powinniśmy zadbać też o stronę socjalną, czyli poświęcać czas na spotkania z rodziną, przyjaciółmi. Czy można powiedzieć, że to, co jemy ma przeło- żenie na to, jak długo będziemy żyli? Do niedawna kwestie związane z odżywianiem były niedoceniane, lecz obecnie ukazuje się coraz więcej prac naukowych na temat wpływu diety na zdrowie. Jedzenie – to nie tylko dostarczenie niezbędnych składników odżywczych: białek, tłuszczów, węglowo- danów, lecz także wielu składników, które aktywują w komórkach mechanizmy odpowiedzialne za długość Starzenie organizmu zaczynasięod starzeniakomórek Wywiad z prof. Ewą Sikorą kierującą Pracownią Molekularnych Podstaw Starzenia w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN WYWIAD NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

9 Starzenieorganizmu naszego życia. Uważa się, że niektóre procesy związane ze starzeniem możemy nie tylko zatrzymać, ale także odwracać. Czyli układ naszych genów nie jest ostateczny i może ulec zmianie? Mamy bardzo duży wpływ na funkcje naszych genów. I to nie tylko swo- ich własnych. Zmiany związane ze stylem życia, głównie odżywianiem, w  bardzo znacznym stopniu dziedziczą następne pokolenia. Z kolei funkcjonowanie naszych genów w dużym stopniu jest uwarunkowane tym, co jedli i jak żyli nasi dziadkowie i rodzice. My z kolei jesteśmy w pewnym stopniu odpowiedzialni za zdrowie naszych dzieci i wnuków. Żyjemy coraz dłużej. Jak wytłumaczyć fakt, że mamy coraz bar- dziej zatrute środowisko zewnętrzne, a mimo to przybywa stulat- ków i długość życia jest coraz dłuższa? Też się nad tym zastanawiam. Wydaje się, że można to wytłumaczyć postępem medycyny. Ratujemy życie osobom, które kiedyś nie miałyby szansy na przeżycie. Jest olbrzymi postęp na przy- kład w dziedzinie kardiologii, transprantologii. Spodziewana długość życia dziewczynki urodzonej w połowie XIX wieku w Szwecji wynosiła około 40 lat, obecnie ponad 80. Oczy- wiście – występują choroby kiedyś prawie nieznane, na przykład alergie, zaznacza się niekorzystny wpływ przemysłu, cywilizacji, ale mimo wszystko zarówno średnia życia się wydłuża, jak też przybywa stulatków. Ale czy nie jest tak, że szansę na długie życie mają jednak najsilniejsi? Tak jak już wspomniałam – stu lat mogą dożyć osoby naj- lepiej wyposażone genetycznie. Jednak nawet ci, którzy nie mają tego szczęścia, dzięki właściwej diecie, umiarkowa- nej aktywności fizycznej i trosce o dobre samopoczucie – mają szansę na przedłużenie życia, a z pewnością na polepszenie jego jakości w podeszłym wieku. Czyli prognozy zakładają, że jeśli się o to postaramy, będziemy żyć dłużej? Tak, chociaż sceptycy uważają, że ta tendencja może się odwrócić. Jest to związane z epidemią otyłości wśród dzieci. Otyłe dzieci zapadają na choroby wieku podeszłego – kardiologiczne, cukrzycę i zespołu metabolicznego. NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

10 58N U M E R 2 0 1 7 Najczęściej niestety za ten stan odpowiada niewła- ściwa dieta oraz niedostateczna ilość ruchu. Okres dzieciństwa i dorastania determinuje to, co będzie się działo z tymi ludźmi w przyszłości. Coraz więcej wiemy na temat otyłości, co nie zmienia faktu, że tyjemy coraz szybciej. Czy mogłybyśmy porozmawiać na temat badań prowadzonych w Państwa Instytucie? Nasze badania dotyczą głównie zagadnień związa- nych ze starzeniem się komórek. Organizm ludzki starzeje się dlatego, że starzeją się komórki, a wraz z wiekiem przybywa starych komórek. Ciekawe jest to, że zwiększoną ich liczbę znajduje się u osób (i to niekoniecznie w podeszłym wieku) zmagających się z wieloma chorobami związanymi ze starzeniem się, na przykład miażdżycą, cukrzycą, nowotworami, chorobą Alzheimera. Pracujemy nad tym, jak spowolnić lub zatrzymać procesy związane ze starzeniem się. Jeżeli zgłębimy zagadkę starzenia, to dowiemy się, dlaczego chorujemy oraz co powinniśmy zrobić, aby uchronić się przed wieloma chorobami. Można zatem powiedzieć, że nie doceniamy niszczącej siły starych komórek pojawiających się w naszym organizmie? Wbrew powszechnemu wyobrażeniu stara komórka to niekoniecznie taka, która za chwilę umrze. Wręcz przeciwnie – żyje, nie dzieląc się i nie dając możliwości rozwijania się młodym komórkom, szkodzi organizmowi poprzez wydzielanie szkodliwych substancji. Pojawia się przewlekły stan zapalny. Nie ma on pod- łoża infekcyjnego, a jest wywołany obecnością starych komórek i ich aktywnością metaboliczną. Stan zapalny sprzyja rozwojowi wielu chorób: miażdżycy, nowotwo- rów, cukrzycy, otyłości, chorób neurodegeneracyjnych. Gdyby udało się nawet niekoniecznie wyeliminować stare komórki, ale pozbawić je aktywności prozapal- nej, to już mielibyśmy krok do przodu. Nawet nie tyle w przedłużeniu życia, ale doprowadzeniu do tego, żeby starość była zdrowsza, lepsza, a proces starzenia się który się wydłużył, był bardziej przyjazny, znośny, pozbawiony niepełnosprawności. Uczestniczyliście też Państwo w badaniach doty- czących genetycznych przyczyn procesów starzenia wespół z innymi krajami europejskimi. Czy były jakieś znaczące rezultaty tych badań? Jakkolwiek nie uzyskaliśmy spektakularnych wyników, to doszliśmy do ciekawych wniosków. Wiadomo, że nie istnieje jeden gen, lecz wiele wariantów różnych genów odpowiedzialnych za długie życie. Są one różne u różnych osób, na co ma wpływ wiele czyn- ników, między innymi życie w odmiennych strefach geograficznych. Udało się jednak potwierdzić wyniki wcześniejszych badań, że jeśli w naszym organizmie pojawi się pewien wariant genu, który produkuje białko APOE (cząsteczka transportująca cholesterol), to jest on związany z długością życia. Zainteresowanie budzi też wariant genu Foxo. W naszych badaniach zwróciliśmy też uwagę na wpływ modyfikacji genów na długość życia. Czy wynikają z tego jakieś praktyczne aspekty? Okazuje się, że restrykcja kaloryczna (1200–1500 kcal dziennie), przy zastosowaniu diety pełnowartościowej, prowadzi do wzmożonej aktywności tego genu. Daje nam to szansę dłuższego życia. Kiedy jednak wrócimy do złych nawyków żywieniowych, gen obniży swoją aktywność. Dużą nadzieję pokłada się też w sirtuinach, zwanych białkami młodości. Wiadomo, że ich aktywność maleje wraz z wiekiem. Właściwy sposób żywienia wpływa na to, że tę aktywność można utrzymać dłużej. Czy można wskazać konkretne składniki oraz produkty w diecie, pomagające w utrzymaniu tej aktywności? WYWIAD NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

11 Dieta sirtuinowa obfituje głównie w polifenole roślinne, których źródłem są głównie zielone warzywa, na przykład brokuły czy kiełki brokułów, zielone sałaty, jarmuż. Ważnym składnikiem tej diety jest kurkumina – składnik curry, orzechy, nasiona. Jeśli chodzi o kurkuminę, to jakkolwiek jej wpływ w profilaktyce nowotworowej jest niepodważalny, to okazuje się, że określone stężenia tego składnika mają znaczenie lecznicze, zbyt duże – mogą być wręcz szkodliwe. Dotyczy to też innych substancji naturalnych – skutecznie działają w określonych stężeniach. ProwadząteżPaństwobadaniadotyczącestarzeniasiękomóreknowotworowych. Czegokonkretnieonedotyczą? Komórki nowotworowe, w przeciwieństwie do komórek prawidłowych, dzielą się w nieskończoność. Gdy prowadzimy hodowlę prawidłowych komórek np. tkanki łącznej – to proces ich podziału trwa do określonego momentu, a potem następuje proces starzenia. W przypadku komórek nowotworowych jest inaczej – ich podział nie ma końca, są nieśmiertelne. Okazuje się, że stosując określone terapie, mające na celu doprowadzenie do wywołania starzenia komórek nowotworowych, można zatrzymać proces ich podziału. Jednakże ich starzenie nie jest procesem osta- tecznym; stare komórki nowotworowe mogą znaleźć drogę do nowych podziałów i wówczas dochodzi do wznowy choroby. Jest to więc ciemna strona starzenia się komórek. Mówi się, że dobra komórka nowotworowa – to martwa komórka nowotworowa. Pracujemy więc nad tym, jak doprowadzić do śmierci komórki nowotworowe, które pod wpływem terapii uległy starzeniu. Efektem naszych prac związanych ze starzeniem się organizmów, może być też pozytywny wynik w przypadku nowotworów. Można powiedzieć zatem, że pomyślny wynik prac na temat starzenia organizmu będzie też szansą również dla osób chorujących na nowotwory czy inne bardzo poważne choroby. Zrozumienie mechanizmów starzenia się organizmu pozwoli nam nie tylko na lepsze zrozumienie etiologii tych chorób, ale wręcz zapobieganie im poprzez ingerencję w same procesy starzenia. Spowalniając proces starzenia, zapobiega- my jednocześnie chorobom z nim związanym. Coraz bliżej jesteśmy możliwości nawet farmakologicznej ingerencji w sam proces starzenia, co nie tylko wydłuży życie, ale zapewni zdrowszą, pomyślną starość.  Rozmawiała Anna Kłosińska PROF. DR HAB. EWA SIKORA z wykształcenia jest biochemikiem; od dwudziestu lat kieruje Pracownią Molekularnych Podstaw Starzenia, zajmując się zagadnieniami dotyczą- cymi starzenia komórkowego. Była współorganizatorką projektu Polskich Stulatkóworazkrajowychi międzynarodowychkonferencjipoświęconych zagadnieniom starzenia i długowieczności (www.nencki.gov.pl). NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

12 58N U M E R 2 0 1 7 NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

13 NAJLEPIEJ ZACZĄĆ NA WIOSNĘ Wiosna zazwyczaj kojarzy się nam z chęcią do do- konywania zmian. Mamy więcej energii, łatwiej niż zimą podejmujemy nowe wyzwania. Jeśli już od dłuższego czasu marzy Ci się idealna sylwetka, chcesz poprawić swoją kondycję i nie jesteś zado- wolony ze swoich wyników badań lekarskich – ćwi- czenia fizyczne przyjdą Ci z pomocą. Nie zwlekaj! Nie odkładaj swoich planów do następnej wiosny. WARTO BYĆ SPRAWNYM Na ogół wiemy, że sprawność fizyczna jest ważna, ale nie zawsze doceniamy jej znaczenie. Warto potraktować dosłownie informacje, że zależy od niej kondycja zdrowotna naszego orga- nizmu, zdolność do pokonywania nawet bardzo poważnych chorób. Sprawność fizyczna stwarza też rezerwę energii, która może być uruchomiona zawsze wtedy, gdy pojawi się jakaś nagła, nieocze- kiwana potrzeba. W przypadku organizmu dorosłego człowieka ciężkie zakupy, praca na działce, czy podbiegnięcie do autobusu nie powinny wywołać zadyszki ani wyczerpania. „Człowiek zdrowy i sprawny fizycznie czuje się mocny, pełen życia i siły. Smakuje mu jedzenie i pi- cie, znosi wiatr i niewygodę, praca nie jest dla nie- go ciężarem i jest mu po prostu dobrze” – tak pisał Bernard Faust w swoim Katechizmie zdrowia. ĆWICZENIA WSPIERAJĄ STAWY I MIĘŚNIE Korzyści wynikające z regularnych ćwiczeń fizycz- nych są znacznie większe niż włożony w nie wysiłek – i to w każdym wieku. Systematyczne ćwiczenia fizyczne wzmac- niają mięśnie szkieletowe, powodując wzrost ich Wkażdymwieku opłacasięćwiczyć Jeśli zadajesz sobie pytanie, jak zabrać się do wdrożenia w życie programu ćwiczeń, bo brakuje Ci czasu i motywacji, masz dzieci albo po prostu dotychczas jedynym wysiłkiem było dla Ciebie wejście na 3 piętro, ten artykuł z pewnością jest dla Ciebie. Grażyna Kuczek AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

14 58N U M E R 2 0 1 7 wydolności. Na skutek regularnych ćwiczeń po- większa się masa mięśniowa. Dochodzi do wzro- stu wielkości i liczby mitochondriów w komórkach mięśniowych, które odpowiedzialne są za produkcję energii. Mięśnie są silniejsze, sprawniejsze i pracują bardziej ekonomicznie. Równocześnie odpowiednie ścięgna i więzadła stają się grubsze i bardziej elastyczne. W czasie ćwiczeń fizycznych poprawia się także stan kości, co szczególnie ważne jest w przypadku kobiet. Kości są żywą tkanką, która stale się odbudo- wuje. Powszechnie wiadome jest, że dla prawidłowej struktury kości potrzebny jest wapń. Dostarczanie wapnia z pokarmem nie jest jednak równoznaczne z  jego przyswajaniem. Ćwiczenia mają tę spe- cyficzną właściwość, że ułatwiają wchłanianie i wykorzystanie wapnia do budowy kości. Ostatnie badania wykazują, że ćwiczenia fizyczne mogą być bardziej skuteczne w zapobieganiu osteoporozie niż pobieranie tabletek wapnia. Siła, jaką na kość wywierają przytwierdzone do niej ścięgna, podczas silnych skurczów mięśni, sprzyja budowie kości. Istotną rzeczą jest również utrzymanie poprzez ćwiczenia fizyczne prawidłowej ruchomości sta- wów. Zmniejszają bowiem ryzyko wystąpienia ich bolesności i zesztywnienia w starszym wieku. SERCE AKTYWNYCH LEPIEJ PRACUJE Uprawianie ćwiczeń fizycznych poprawia pracę serca i usprawnia całe krążenie. Komórki mięśniowe ścian serca stają się grubsze, silniejsze i bardziej elastyczne. Sprawna fizycznie osoba ma mocne serce, zdolne do przepompowania odpowiedniej ilości krwi w spo- czynku, ale także w czasie większego wysiłku. Bardzo ważną korzyścią, wypływającą z ćwiczeń fizycznych, jest poprawa efektywności skurczów serca, a tym samym zmniejszenia częstości uderzeń na minutę. Serce pracuje z częstością około 70 uderzeń na minu- tę, to jest około 4.200 na godzinę i 100.800 na dzień. Po kilkumiesięcznym treningu częstość bicia serca może spaść do 60 uderzeń na minutę, to jest 3.600 na godz. i 86.400 w ciągu dnia. Wtedy serce zaoszczędza Każdymożewybrać AEROBIC PRZY MUZYCE PŁYWANIE JAZDA NA ROWERZE CHODZENIE SZYBKIM KROKIEM JOGGING NORDIC WALKING BIEGANIE NA NARTACH JAZDA NA ŁYŻWACH SKAKANIE NA SKAKANCE WCHODZENIE PO SCHODACH AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

15 około 14.400 uderzeń na dobę! Wytrenowane serce, bijąc wolniej, ma więcej czasu na wypełnienie krwią komór serca i lepsze ukrwienie samego mięśnia. Wskutek regularnych ćwiczeń fizycznych możemy również zobaczyć korzystne zmiany w układzie oddechowym. Poprzez wysiłek fizyczny oddechy stają się głębsze, pojemność życiowa płuc wzrasta, a organizm jest lepiej dotleniony. BEZ ĆWICZEŃ SIĘ NIE UDA Ćwiczenia fizyczne zapobiegają lub zmniejszają otyłość, ponieważ przy zastosowaniu odpowiedniej diety pomagają regulować masę ciała. Tak więc mogą pomóc w pozbyciu się kompleksów z powodu nieprawidłowej sylwetki, jak również są profilaktyką chorób, które często towarzyszą otyłości, czyli cukrzycy, kamicy żółciowej i chorób serca. Ćwiczenia fizyczne, poprawiając ogólną spraw- ność, zwiększają odporność na infekcje i zapobie- gają pewnym postaciom choroby nowotworowej. Prawdą jest również, że wysiłek fizyczny rozłado- wuje psychiczne i fizyczne napięcie, znosi nerwo- wość i depresję, wpływa na podniesienie samooceny, ułatwia zrelaksowanie się i pomaga w zasypianiu. Poprzez stymulację produkcji endorfin poprawia samopoczucie i zwiększa odporność na ból. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA W TERAPII I PROFILAKTYCE Ćwiczenia fizyczne mają nie tylko ogromne zna- czenie profilaktyczne, ale również są bardzo często ważnym elementem terapii wielu chorób. Pomagają w leczeniu nadciśnienia i cukrzycy. Wpływają na obniżenie cholesterolu we krwi. Zwiększając poziom HDL, transportują cholesterol do wątroby. Powinny być stosowane we wszystkich postaciach miażdży- cy jako jeden z elementów terapii. Również po prze- bytym zawale zalecane są odpowiednie ćwiczenia fizyczne. W przypadku zdiagnozowanych schorzeń przed rozpoczęciem programu ćwiczeń fizycznych zawsze konieczna jest konsultacja lekarska. WARTO ZACZĄĆ JAK NAJSZYBCIEJ Jak więc widać, zabiegając o odpowiednio dobrą sprawność fizyczną możemy zyskać bardzo wiele. Dlatego warto już dzisiaj rozpocząć program sys- tematycznych ćwiczeń. Uprawianie intensywnych ćwiczeń 3–4 razy w ty- godniu przez 30–60 minut umożliwi zachowanie dobrej formy przez całe życie. Osobom z nadwagą i otyłością zaleca się nawet 1,5–2 godzin. Musimy pamiętać, że systematyczność, właści- wa ilość poświęconego czasu i odpowiednia inten- sywność ćwiczeń są warunkiem sukcesu. Należy zawsze zaczynać powoli i w miarę czasu zwiększać obciążenia. Nie można dopuszczać do przetreno- wania, zupełnego wyczerpania lub zadyszki. Uczucie sztywności i bolesności mięśni czy ścię- gien, zawsze jest sygnałem do przerwania ćwiczeń i odpoczynku. SPACER DLA KAŻDEGO Niezależnie od tego, czy zdecydujemy się na okre- śloną formę aktywności fizycznej czy nie, warto jak najczęściej chodzić na spacery. Dla zdrowia i dla przyjemności. Mogą być okazją do spotkań towarzyskich; cechuje je niskie ryzyko urazu. Nie wymagają też szczególnego sprzętu poza wygod- nym obuwiem. Umożliwiają kontakt z przyrodą. Te zalety zachęcają coraz więcej osób do systema- tycznego chodzenia w celu poprawienia swojej formy fizycznej. Dobrze jest do ćwiczeń kondycyj- nych dołączyć też ćwiczenia rozciągające i ćwi- czenia siłowe przez około 15–30 minut dziennie. Do ćwiczeń siłowych wystarczy zaopatrzyć się w ciężarki, które można kupić w każdym sklepie sportowym. Dobra sprawność fizyczna, uzyskana przez sys- tematyczne ćwiczenia, zwalnia procesy starzenia i przedłuża okres młodości. Każdy chciałby być młody, sprawny i aktywny przez całe życie. Syste- matyczny program ćwiczeń wydaje się być na to doskonałym sposobem. NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

16 58N U M E R 2 0 1 7 W diecie stulatków nie ma miejsca na produkty przetworzone. Od lat jedzą to, co kiedyś i prawdo- podobnie nie byliby w stanie zaakceptować tego, czego nie znają. WARZYWA PODSTAWĄ DIETY STULATKÓW Nie wszyscy stulatkowie są wegetarianami, jednak to warzywa, a nie mięso (jak w diecie społeczeństw Zachodniej Europy) stanowią podstawę ich diety. Mięso jada się raczej od święta, w formie przysta- wek czy dodatków do dań warzywnych. Długowiecz- ności najbardziej sprzyjają rośliny liściaste, takie jak szpinak, jarmuż, buraki, boćwina, liście rzepy, ka- pusta liściasta. Znacznie lepszym pomysłem niż sprowadzanie w porze zimowej roślin z krajów tro- pikalnych jest ich kiszenie. Można także korzystać z mrożonek, oby nie za często. MNIEJ BIAŁKA Białko przez lata zdobyło sobie pozycję niekwestio- nowanego lidera spośród składników naszej diety. Mając świadomość, jak ważne i potrzebne do życia jest białko, jemy go o wiele za dużo. Przy zalecanej ilości 46–56 g białka dziennie, w diecie przeciętnego Podstawową tajemnicą diety stulatków jest jedzenie naturalnych produktów. Paradoksalnie – raczej nie przywiązują oni zbytniej wagi do jedzenia, po prostu lubią jeść zdrowo.Anna Kłosińska Coi jakjeść ALBOWIĘCEJ? ABY dożyćstulat… CZĘŚĆ DRUGA NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

17 Amerykanina jest go ponad 100 g. Białko składa się z aminokwasów; dziewięciu z nich (zwanych egzogen- nymi) nasz organizm nie potrafi syntetyzować – mu- szą być dostarczone z pożywieniem. Najlepszym ich źródłem jest mięso, jajka, a także niektóre rośliny. Za- równo mięso, jak i jajka dostarczają jednak sporych ilości nasyconych tłuszczów i cholesterolu, stąd też lepszym wyborem pozostają warzywa strączkowe oraz orzechy, w znacznym stopniu podnoszące jakość dostarczanego z pożywieniem białka. Duża zawartość błonnika umożliwia oczyszczanie organizmu z pozo- stałości przemiany materii i różnego rodzaju toksyn. Mięso, o ile decydujemy się na nie, powinno pocho- dzić z domowych hodowli przyzagrodowych, gdzie zwierzęta skubią zieloną trawę i karmione są natu- ralnymi produktami. MLEKO ROŚLINNE ZAMIAST NABIAŁU Lekarze i dietetycy, odradzając spożywanie nabiału, podkreślają, że zawiera on spore ilości nasyconych tłuszczów. Układ pokarmowy człowieka nie jest przy- stosowany do trawienia mleka i jego przetworów. Do- datkowo, bardzo niekorzystne jest karmienie krów przemysłowymi paszami, które obecnie zastępują trawę i siano. Znacznie lepszą alternatywą są napoje i  produkty roślinne. Na przykład szklanka ugotowa- nego jarmużu lub dwie trzecie szklanki tofu zawierają tyle samo biodostępnego wapnia, co szklanka mleka. NIE ZA DUŻO JAJEK Jajka są źródłem kompletnego białka (zawierające- go wszystkie niezbędne aminokwasy), jak również witamin z grupy B, A, D, K oraz składników mineral- nych, np. selenu. Jajka, podobnie jak mięso, powinny być stosowa- ne jako dodatek do dań, przygotowywanych z dużą ilością warzyw. W potrawach jajka mogą być zastę- powane siemieniem lnianym, agarem, purée ziem- niaczanym czy płatkami owsianymi. Mieszkańcy Niebieskich Stref (obszarów, w których żyje najwię- cej osób długowiecznych – przyp. red.) jadają jajka pochodzące wyłącznie od kur przyzagrodowych. WARZYWA STRĄCZKOWE Podstawą diety wszystkich stulatków są warzywa strączkowe: czarna i biała fasola, soczewica, cie- cierzyca. Można by sądzić, że stała obecność fasoli w diecie wyjaśnia fenomen długowieczności – miesz- kańcy Niebieskich Stref jedzą jej co najmniej cztery razy więcej niż przeciętni ludzie. Również badania prowadzone w pięciu krajach przez FAO wskazują, DIETETYKA WSKAZÓWKI ŻYWIENIOWE WSKAZÓWKI ŻYWIENIOWE 95% 5%PRODUKTY ROŚLINNE PRODUKTY ZWIERZĘCE (wg D. Buettner: Niebieskie strefy w praktyce) WĘGLOWODANY TŁUSZCZE BIAŁKA WIĘCEJ pełne ziarna zbóż – codziennie, fasole (gotowane) – nawet 1 szklanka dziennie (może być też soczewica, która jest łatwiej strawna), warzywa – ½ szklanki dziennie, owoce – 2 lub 3 razy dziennie, orzechy – 60 g dziennie MNIEJ ziemniaki – najwyżej 2 lub 3 razy w tygodniu napoje gazowane – najlepiej wyeliminować WIĘCEJ oliwa z oliwek – 4 łyżki dziennie, orzechy – 60 g dziennie MNIEJ mięso – najlepiej wyeliminować WIĘCEJ fasole (gotowane) – 1 szklanka dziennie, tofu – ½ szklanki dziennie, orzechy – garść dziennie MNIEJ produkty mleczne, nabiał z hodowli ekologicznych mięso – najlepiej wyeliminować ryby – najlepiej wyeliminować NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

18 58N U M E R 2 0 1 7 że spożywanie dziennie dwudziestu gramów fasoli zmniejsza o 8% ryzyko zgonu. Fasola dostarcza nie tylko znacznych ilości białka (21%), 77% węglowodanów, ale także cennych skład- ników mineralnych i witamin. ZAPOMNIJ O CUKRZE Cukier przez wiele lat bezkarnie wkradał się w łaski gospodyń domowych oraz konsumentów. Polubiliśmy go do tego stopnia, że niektórym trudno wyobrazić sobie życie bez cukru. Może właśnie dlatego konieczny jest całkowity odwrót od tego zwodniczego i  podstępnego składnika. Można bowiem obciążyć go odpowiedzialnością zarówno za osłabienie układu odpornościowego, cukrzycę, zaburzenia hormonalne, jak też wiele innych proble- mów zdrowotnych. Mieszkańcy Niebieskich Stref używają cukru tylko przy wyjątkowych okazjach. Doskonałą przekąską zastępującą cukier i słody- cze są orzechy oraz owoce. Wynikiem prowadzonych przez naukowców z Harvardu wieloletnich badań jest wniosek, że u osób jedzących orzechy umieralność jest o 20% niższa niż u tych, którzy orzechów nie jedzą. Dieta zawierająca orzechy przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterol. DIETA W PEŁNI PEŁNOWARTOŚCIOWA Podstawowym kryterium stosowanym przez mieszkańców Niebieskich Stref przy wyborze poży- wienia jest naturalne pochodzenie konsumowanych produktów. Ich dieta nosi miano pełnowartościowej. Żywność pełnowartościowa może być surowa, ugotowana, zmielona lub sfermentowana i w jak najmniejszym stopniu przetworzona. Stulatkowie nie muszą łykać witamin i suplementów, ponieważ ich źródłem są spożywane przez nich produkty. Większość z nich rośnie w promieniu piętnastu kilometrów od domu. W miarę możliwości ludzie ci jedzą surowe warzywa i owoce oraz proste potrawy, których przygotowanie nie zajmuje dużo czasu. • Rób zakupy na bazarze lub u miejscowych hodowców i gospodarzy • Unikaj żywności produkowanej w sposób przemysłowy • Unikaj żywności w plastikowych opakowaniach • Unikaj produktów złożonych z więcej niż 5 składników • Unikaj dań gotowych • Chleb na drożdżach zastąp chlebem na zakwasie • Staraj się jeść codziennie przynajmniej 3 rodzaje „niebieskiego superjedzenia”. DOBRE RADY DLA WSZYSTKICH SUPERJEDZENIE STULATKÓW DIETETYKA (wg D. Buettner: Niebieskie strefy w praktyce) Myśląc o zdrowym jedzeniu, warto włączyć do swojego menu przynajmniej 3 produkty z poniż- szej listy: 1. warzywa strączkowe: czarna fasola, fasola „czarne oczko”, fasola pinto, ciecierzyca, soczewica 2. zielenina: szpinak, jarmuż, boćwina, liście buraków, liście kopru włoskiego 3. słodkie ziemniaki 4. orzechy i nasiona: migdały, orzechy ziemne, włoskie, brazylijskie, nerkowce, ziarna słonecznika, pestki dyni 5. oliwa z oliwek (najlepiej kupować extra vergine) 6. owies lub płatki owsiane górskie 7. jęczmień: jako kasza lub płatki 8. owoce: wszystkie rodzaje 9. zielone lub ziołowe herbaty 10. kurkuma: jako przyprawa lub w postaci naparu ANNA KŁOSIŃSKA fizjolog żywienia, dietetyk, autorka programów edukacyjnych i książek na temat zdrowego żywienia. NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

19 NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

20 58N U M E R 2 0 1 7 BĄDŹMY EKO florabakteryjna NADŁUGIEŻYCIE Już od dawien dawna mądrzy lekarze mawiali, że „jeśli jelita pracują prawidłowo, to cały człowiek będzie się cieszył dobrym zdrowiem”. Mirosław Hartwich CZY REZYGNOWAĆ Z WARZYW I OWOCÓW? Nie tylko starsi ludzie są przekonani, że z uwagi na problemy z trawieniem nie mogą jeść surowych wa- rzyw czy owoców, zaś dolegliwości jelitowe stały się powodem wyeliminowania na stałe z diety kwa- szonej kapusty czy warzyw strączkowych. Czy rze- czywiście jest taka konieczność? Gdzie szukać przyczyn wspomnianych dolegliwości? BAKTERIE DLA MŁODYCH I STARSZYCH Skład mikroflory jelitowej różni nas od siebie. Róż- norodność bakterii bytujących w organizmach mło- dych ludzi jest większa w porównaniu ze starszymi. Ale u nich też nie jest ona jednakowa. Jak wynika z badań opublikowanych na łamach magazynu „Na- ture”, niektórzy ludzie na podstawie stwierdzonej ja- kości mikroflory jelitowej mogą liczyć na dłuższe czy bardzo długie życie. ZALETY PEŁNOWARTOŚCIOWEJ DIETY To, co najbardziej decyduje o zdrowiu naszych jelit, to zróżnicowane mikroorganizmy – drobnoustroje, żyjące tam w ogromnych ilościach. W sposób natu- ralny wspomagają one proces trawienia i przyswa- jania składników pokarmowych, co jest podstawą prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. O florze bakteryjnej jelit w dużej mierze decyduje nasz jadłospis. Aby utrzymać ją w dobrej kondycji, należy zadbać, by pożywienie zawierało nie tylko wszystkie niezbędne składniki (białko, tłuszcze, węglowodany, witaminy, mikroelementy), ale co bardzo ważne – powinien być w nim błonnik, który jest niezbędny dla naszych mikroskopijnych przyjaznych lokatorów. KISZONKI PRZECIW KANDYDOZIE W naszym jadłospisie powinny się także znaleźć naturalne probiotyki, takie jak: kiszona kapusta, NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

21 kiszone ogórki, zakwas buraczany, kefiry itd. Nie- przestrzeganie powyższych zasad oraz zażywanie antybiotyków może doprowadzić do zachwiania równowagi między żyjącymi w jelitach probiotycz- nymi bakteriami a grzybami (candidia albicans czyli tzw. „kandydozy”). PROBIOTYKI – LEKARSTWO O WSZECHSTRONNYM ZASTOSOWANIU Jednym ze skutków tej choroby jest „syndrom przeciekających jelit”. Typowymi objawami są wte- dy wzdęcia, zaparcia, drażliwość jelit i inne nieprzy- jemne dolegliwości. Jeżeli podejrzewamy, że nasza flora jelitowa jest uboga lub nieprawidłowa, powin- niśmy koniecznie suplementować się gotowymi, specjalnie dobranymi mieszankami pożytecznych mikroorganizmów. Badania i obserwacje dowiodły, że ludzie, u których w układzie pokarmowym żyje duża ilość probiotycznych mikroorganizmów, są bardziej odporni na choroby i przeziębienia i – co ważne zwłaszcza w starszym wieku – posiadają mnóstwo życiowej energii oraz spore pokłady ra- dości życia. PRAKTYCZNE RADY Odnosząc się do problemów z trawieniem starszych osób i ich niechęci do jadania surowych warzyw i owo- ców, zastanówmy się, czy jest na to jakaś rada? Trze- ba na to trochę czasu. Drogę ku zmianom powinny zapoczątkować wspomniane gotowe probiotyki oraz picie na czczo letniej wody z dodatkiem soku z cytry- ny. Potem, w niewielkich ilościach (rozpoczynając od 1/4 szklanki i stopniowo zwiększając), można wpro- wadzać do diety zakwas z buraków, sok z kwaszonej kapusty. W dalszej kolejności owoce jagodowe, tarte jabłka, a następnie inne warzywa i owoce. Nie należy jednak jeść surówek ani surowych owoców na noc. ZAKWAS BURACZANY Około 1,5 kg buraków umyć, obrać, pokroić w plasterki. Umie- ścić w glinianym lub szklanym naczyniu. Zalać wodą tak, aby woda przykrywała buraki (ale by nie było jej za dużo!). Włożyć 2 obrane ząbki czosnku, skórkę chleba na zakwasie (zawiniętą w gazę – aby nie pleśniała), liść laurowy, ziele angielskie. Przy- kryć ściereczką, odstawić na około 5 dni. Następnie zlać za- kwas i pić codziennie po 1/2 szklanki – zimą lekko podgrzać. Buraki można zalać jeszcze raz wodą i powtórzyć czynność j.w. Ten drugi zakwas będzie można wykorzystać np. do przy- gotowania barszczu. Zamówienia: Fundacja Źródła Życia Budy Zasłona, ul. Źródlana 1, 96-320 Mszczonów tel.: 46 857 28 99, e-mail: sklep@fzz.pl, sklep internetowy: sklep.fzz.pl 2500 Jest kosmetykiem o właściwościach łagodzących i regeneracyj- nych. Produkowane z naturalnych składników najwyższej jakości. Zawiera żywe kultury bakterii: Efektywne Mikroorganizmy EM® , antyutleniacze EMX Gold oraz dodatek japońskiej glinki ceramicz- nej. Doskonale pielęgnuje skórę całego ciała. Z powodzeniem może zastąpić szampon z odżywką. Ze względu na zawartość bakterii kwasu mlekowego polecany również do higieny intymnej. w płynie ŻYWE MYDŁO MGR INŻ. MIROSŁAW HARTWICH licencjonowany doradca Pro BioTechnologii, absolwent Akademii Rolniczej w Poznaniu. WYPRÓBUJ TEN PRZEPIS! NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

22 58N U M E R 2 0 1 7 Niezapominajmy O KRZEMIE Anna Kłosińska WARTO WIEDZIEĆ Troską ludzi nie tylko w starszym wieku jest stan kości i stawów. Myśląc o profilaktyce osteoporo- zy, lekarze i dietetycy przestrzegają przed następ- stwem niedoborów wapnia i witaminy D, często zapominając o krzemie. A to właśnie krzem odgry- wa szczególną rolę w funkcjonowaniu i tworzeniu tkanki łącznej. Poprawia mineralizację i gęstość kości oraz bierze udział w tworzeniu kolagenu. Jest on niezbędny w procesie wzrostu, wapnie- nia i mineralizacji kości. Wykazano korzystne działanie krzemu w terapii miażdżycy, osteoporozy, chorób skóry, problemów z włosami, paznokciami. Krzem jest też skuteczny w oczyszczaniu organizmu z metali ciężkich; wią- żąc je w nierozpuszczalne kompleksy, zmniejsza ich szkodliwe działanie. Bierze też udział w proce- sach metabolicznych wapnia, sodu, siarki, chloru, cynku, fluoru, a także wielu innych. W przypadku jego niedostatecznej ilości, niemożliwe jest przy- swajanie pozostałych mikroelementów, co zabu- rza równowagę organizmu i daje początek wielu chorobom. Do prawidłowego funkcjonowania nasz organizm potrzebuje dziennie 20–30 mg krzemu. Naturalnie krzem występuje pospolicie w zbo- żach (szczególnie bogaty jest jęczmień i łuska jego ziaren), warzywach, w skórkach owoców, czosnku, szczypiorku i mleczku pszczelim. Niestety przetworzone jedzenie dostarcza nam zaledwie 3 mg krzemu na dobę, przez co około 90% społeczeństwa cierpi z powodu niedoboru tego pierwiastka. W przypadku niepełnowartościowej diety zaleca się suplementację. hls-sklepzdrowegostyluzycia.pl Superfood Zdrowa żywność Ziołowy kredens Suplementy diety Organiczne kosmetyki i środki czystości Blog Żyj zdrowo i ciesz się życiem! NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

23 Zwykliśmy uważać, że choroba jest czymś normalnym, bo przecież na coś trzeba umrzeć. Również wielu lekarzy traktuje swoich pacjen- tów tak, jakby choroba był czymś zupełnie naturalnym. Warto jednak zweryfikować tego typu myślenie. Nie jest to normalne i naturalne, że ludzie umierają przedwcześnie z powodu zawału serca, udaru mózgu czy choroby nowo- tworowej. Prawda w tej sprawie jest zupełnie inna. Choroba nie jest rzeczą normalną. Naj- częściej jest następstwem tego, jak żyjemy, jak się odżywiamy, co pijemy, czy palimy, czy pro- wadzimy aktywny fizycznie tryb życia. Wiele stanów chorobowych może ulec zdecydowa- nej poprawie, a nawet zupełnemu odwróceniu w efekcie zmian nawyków zdrowotnych. Im człowiek bardziej troszczy się o swój organizm, tym więcej ma energii życiowej, tym zdrowiej wygląda i młodszym się czuje. Czychoroba jestnaturalnym objawem starości? Doradza lek. med. Grażyna Kuczek LEKARZ RADZI NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

24 58N U M E R 2 0 1 7 DOBRERELACJE PRZYWRACAJĄ ZDROWIE „Każdy powinien mieć kogoś, z kim mógłby szczerze pomówić, bo choćby człowiek był nie wiadomo jak dzielny, czasami czuje się bardzo samotny”. E. Hemingway Opracowała: Beata Śleszyńska* INSPIRACJE DUCHOWE NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl

25 BUDOWANIE WIĘZI – POTRZEBA LUDZI OD NAJDAWNIEJSZYCH CZASÓW Stulatkowie – pytani o tajemnicę długiego zdrowia – niezmiennie wskazują na potrzebę więzi z inny- mi ludźmi. Rzeczywiście, obok stanu fizycznego i umysłowego, dobre relacje są uznawane za jeden z  podstawowych filarów naszego zdrowia, zaś zaburzenia w tej sferze lub całkowity brak więzi pociąga za sobą problemy emocjonalne, a w ich następstwie somatyczne. A czym są relacje? To wszystkie zależności mię- dzyludzkie, stany emocjonalne powstające pomię- dzy ludźmi, sposób porozumiewania się. Zapewne, można by tutaj wyliczyć o wiele więcej określeń, ale jedno jest pewne: relacje międzyludzkie istnieją od zarania ludzkości, a mimo to nadal mamy z ich budowaniem wielkie kłopoty. Jednakowoż jesteśmy istotami społecznymi i mamy naturalną skłonność do działań grupowych w towarzystwie innych ludzi. NIE LUBIMY BYĆ SAMI Badania amerykańskich psychologów wykazały, że najważniejszym czynnikiem sprzyjającym szczę- ściu są dobre relacje z innymi ludźmi. Z tego powodu na ogół chętnie i łatwo nawiązujemy znajomości, tworzymy więzi. Z trudem natomiast je zrywamy i bardzo źle znosimy ich brak. Nie lubimy poczucia samotności, wyobcowania i niezrozumienia, dla- tego czasami utrzymujemy nawet szkodliwe dla nas relacje. Trudno nam się przyznać do porażki w związkach i ciężko znosimy rozstania. RELACJE W RODZINIE Pierwsze miejsce budowania relacji to oczywiście rodzina, najważniejsze ogniwo ludzkości. Miłość i zgodę w rodzinie buduje dobre myślenie o sobie na- wzajem wszystkich jej członków, wzajemna troska, chęć niesienia sobie pomocy w potrzebie. Daje to poczucie bezpieczeństwa, spokoju i harmonii. Czując się dobrze wśród ludzi, którzy nas szanują, kochają, odwzajemniamy się tym samym. Chętnie i radośnie spędzamy razem czas, nie jesteśmy skłonni do negatywnych uczuć wobec innych, łatwo natomiast przychodzi nam wybaczenie potknięć innym. WZAJEMNE KORZYŚCI Z DOBRYCH WIĘZI To samo tyczy się osób starszych. W ich przypad- ku dobre relacje z bliskimi są szczególnie ważne. Ciepło i wzajemny szacunek bliskich pozwalają im znaleźć swoje miejsce w rodzinie. Wszyscy ludzie, również starsi, chcieliby czuć się potrzebni. Przestrzenią, w której seniorzy mogliby się realizować jest pielęgnowanie tradycji rodzinnych, po- moc młodym ludziom, dzielenie się swoimi doświad- czeniami. Okazuje się wówczas, że wszyscy mogą skorzystać z ich wiedzy i mądrości. Pożytek dla star- szych osób – to lepsze zdrowie na długie lata życia. Badania amerykańskie wyraźnie wskazują, że sa- tysfakcja z pozytywnych relacji wzmacnia system odpornościowy i zwiększa zdolność organizmu do zwalczania chorób. Jedno z takich badań wykazało, że już trzy wizyty bliskich i przyjaciół tygodniowo znacząco poprawiają odporność u starszych osób. STRZEŻMY SIĘ SAMOTNOŚCI Gdy występują nieporozumienia i  osłabienie relacji z najbliższymi, może pojawić się uczucie osamotnienia. Bardzo boleśnie doświadczają samotności osoby bierne i  bez wytyczonych celów w życiu. Społeczna izolacja ma dewastu- jący wpływ na zdrowie osób starszych. Badania przeprowadzone przez psychologa Johna Cacioppo wskazują, że poczucie samotności może zwiększać u osób starszych ryzyko przedwczesnej śmierci o 14 procent. Profesor Cacioppo przekonywał, że konsekwencje samotności w wieku dojrzałym są dramatyczne. Poczucie izolacji od innych ujemnie wpływa na długość i jakość snu, podnosi ciśnienie krwi, zwiększa poziom kortyzolu (hormonu stresu), zaburza ekspresję genów związanych z  pracą układu odpornościowego, zwiększa ryzyko depresji i ogólnie obniża samopoczucie. Pogarszają się również funkcje poznawcze – pojawiają się objawy podobne do otępiennych. NEXTO : OrderID: 2547223 : D D : c1@wp.pl