Daphne du Maurier - Moja kuzynka Rachela.pdf

DAPHNE DU MAURIER Moja kuzynka Rachela Tytuł oryginału My Cousin Rachel (tłum. Zofia Uhrynowska-Hanasz) 2003

Rozdział I Dawnymi czasy wieszali ludzi przy Czterech Zakrętach. Teraz już nie wieszają. Dziś, jeśli mordercę spotka zasłużona kara, dzieje się to w Bodmin, po uczciwym procesie na sesji wyjazdowej sądu. O ile naturalnie wcześniej nie zabije go własne sumienie. Lepsza jest jednak śmierć z wyroku prawa - przypomina bowiem operację chirurgiczną. No i oczywiście skazaniec ma godziwy pochówek, choć bezimienną mogiłę. Za moich dziecięcych czasów było inaczej. Pamiętam, że jako mały chłopiec widziałem takiego człowieka wiszącego w łańcuchach u zbiegu czterech dróg. Twarz i całe ciało miał posmarowane smołą dla zakonserwowania. Wisiał tak przez pięć tygodni, zanim go odcięli, a ja go widziałem w czwartym tygodniu. Huśtał się pomiędzy niebem a ziemią na szubienicy albo, jak to mówił mój kuzyn Ambroży, między niebem a piekłem. Nieba nie miał nigdy zakosztować, a piekło, którego zaznał, było już poza nim. Ambroży trącił ciało laską. Widzę je jak dziś - tańczące na wietrze niby chorągiewka na dachu - nieszczęsny, przypominający stracha na wróble ludzki szczątek. Spodnie zbutwiały na deszczu i strzępy wełnianej tkaniny zwisały ze wzdętych członków jak rozmoczony papier. Była zima i jakiś żartowniś dla zabawy zatknął mu w rozdartą kurtkę gałązkę ostrokrzewu. Nawet mnie, wówczas siedmiolatkowi, wydało się to oburzające, ale nie odezwałem się słowem. Ambroży musiał mnie tam zabrać celowo - żeby poddać próbie moją zimną krew: chciał zobaczyć, czy ucieknę, czy będę się śmiał, czy płakał. Jako mój opiekun, ojciec, brat i mentor, jako w gruncie rzeczy cały mój świat, poddawał mnie nieustannym próbom. Pamiętam, że obeszliśmy szubienicę dokoła i Ambroży od czasu do czasu trącał ciało laską, aż w pewnym momencie zatrzymał się, zapalił fajkę i położył mi rękę na ramieniu. - Widzisz, Filipie - powiedział - co nas wszystkich w końcu czeka. Jednych spotka to na polu bitwy, innych w łóżku, jeszcze innych wedle sądzonego im przeznaczenia. Od tego nie ma ucieczki. Człowiek nie może być za młody na taką lekcję. Popatrz, jak umiera zbrodniarz. To ostrzeżenie dla ciebie i dla mnie, byśmy wiedli uczciwe życie. Staliśmy tak ramię w ramię, patrząc na kołyszące się ciało, jakbyśmy byli na jarmarku w Bodmin, a trup był starą Sally, do której się strzelało za koronę. - Popatrz, do czego może doprowadzić chwila słabości - ciągnął Ambroży. - Oto Tom Jenkyn, głupi i poczciwy, dopóki nie wypił za dużo. Prawda, że jego żona była wiedźmą, ale

to jeszcze nie powód, żeby ją zabić. Gdybyśmy zabijali kobiety za ich języki, wszyscy mężczyźni staliby się mordercami. Żałowałem, że wymienił nazwisko tego człowieka. Do tej pory bowiem ciało było dla mnie przedmiotem, bez żadnej tożsamości. Od chwili, kiedy po raz pierwszy moje oczy spoczęły na szubienicy, ponad wszelką wątpliwość wiedziałem, że będzie do mnie wracało w snach, martwe i potworne. Teraz nabrało związku z rzeczywistością, z człowiekiem o wodnistych oczach, który w mieście na molo sprzedawał homary. W lecie stał zazwyczaj przy schodach, z koszykiem u nóg, i puszczał żywe homary, urządzając im - ku uciesze dziatwy - fantastyczne wyścigi. Jeszcze nie tak dawno widziałem go po raz ostatni. - No, i co powiesz? - zapytał Ambroży, nie spuszczając oczu z mojej twarzy. Wzruszyłem ramionami i kopnąłem podstawę szubienicy. Ambroży nigdy się nie dowie, jak bardzo mnie to obeszło: na ów widok dosłownie zamarło mi serce i byłem przerażony. Pogardzałby mną. W wieku lat dwudziestu siedmiu Ambroży jawił mi się panem wszelkiego stworzenia, a już z pewnością bogiem mojego skromnego świata i jedynym celem mojego życia było mu dorównać. - Kiedy widziałem Toma po raz ostatni, miał świeżą cerę - odrzekłem. - Teraz nie jest nawet na tyle świeży, żeby być przynętą dla swoich homarów. Ambroży roześmiał się i wytargał mnie za ucho. - Wspaniały z ciebie chłopak - oświadczył. - Mówisz jak prawdziwy filozof. -1 po chwili, jakby coś do niego dotarło, dodał: - Jeśli ci jest niedobrze, idź tam za krzaki i sobie ulżyj, i pamiętaj: ja cię nie widziałem. Z tymi słowy odwrócił się tyłem do szubienicy i do czterech dróg i ruszył wolno nową aleją, którą w tym czasie właśnie brukował, a która przecinając las, służyła jako droga dojazdowa do domu. Ucieszyłem się, widząc, że odchodzi, nie zdążyłem bowiem nawet dobiec do krzaków. Potem poczułem się jednak lepiej, chociaż jeszcze mną trzęsło i zęby mi szczękały. Tom Jenkyn znów stracił tożsamość i stał się dla mnie czymś w rodzaju starego worka - martwym przedmiotem. A nawet celem dla kamienia, którym w niego cisnąłem. Z duszą na ramieniu czekałem, aż ciało się poruszy. Nic się jednak nie stało. Kamień z miękkim pacnięciem trafił w rozmiękłe szmaty i upadł na ziemię. Wstydząc się własnego postępku, pobiegłem nową aleją, żeby dogonić Ambrożego. No cóż, wszystko to zdarzyło się przed osiemnastu laty i o ile pamiętam, nie myślałem o tym aż do owego momentu kilka dni temu. To dziwne, że w chwilach kryzysu człowiek wraca pamięcią do dzieciństwa. Ostatnio stale myślę o biednym Tomie i o tym, jak wisiał w swoich łańcuchach. Nigdy nie słyszałem jego historii i sądzę, że mało kto dziś ją zna. Zabił

żonę, jak powiedział Ambroży. 1 to wszystko. Była wiedźmą, lecz to nie powód, żeby ją mordować. Pewnie nadmiernie lubiąc alkohol, zabił ją w pijanym widzie. Ale jak? Jakim narzędziem? Nożem czy gołymi rękami? Być może tej zimowej nocy wytoczył się z gospody przy molo, cały rozpalony miłością i gorączką. Wysoka fala omywała stopnie, a na wodzie lśnił srebrzyście księżyc w pełni. Kto wie, jakie to śmiałe marzenia ożywiały niespokojnego ducha Toma, jaki nagły wybuch fantazji? Może dobrnął do domu za kościołem, blady, z załzawionymi oczyma, cuchnący homarami, a gdy tylko przestąpił próg, żona zburzyła jego marzenia, robiąc mu awanturę, że wchodzi z brudnymi butami, i wtedy ją zabił. To bardzo prawdopodobne. Z powodzeniem tak właśnie mogło być. Jeśli - zgodnie z tym, czego nas uczą - istnieje życie po śmierci, to kiedyś odszukam biednego Toma i go zapytam. Razem będziemy marzyć o czyśćcu. Ale Tom był starym człowiekiem, po sześćdziesiątce, a ja mam dwadzieścia pięć lat. Nasze marzenia nie byłyby jednakowe. Wracaj więc, Tomie, w swoje mroki i zostaw mnie w spokoju. Szubienica już dawno przepadła i ty przepadnij wraz z nią. W swojej głupocie rzuciłem w ciebie kamieniem. Wybacz mi, proszę. Chodzi o to, że życie trzeba wytrzymać i przeżyć. Tylko jak przeżyć? - oto jest problem. Codzienna praca, obowiązki - to nic trudnego. Zostanę sędzią pokoju jak Ambroży, a z czasem członkiem parlamentu. Jak wszyscy w rodzinie, będę szacownym i poważanym obywatelem, godnie uprawiającym ziemię i dbającym o swoich ludzi. I nikt nie odgadnie, jak wielki przygniata mnie ciężar i każdego dnia, nękany wątpliwościami, zadaję sobie pytanie, na które nie znajduję odpowiedzi. Czy Rachela była niewinna czy winna? Może i tego dowiem się w czyśćcu. Jakże słodko i pięknie brzmi jej imię, kiedy wymawiam je szeptem. Pozostaje na języku, zdradliwe i powolne w działaniu jak naprawdę skuteczna trucizna. Z języka przechodzi na spieczone wargi, z warg zaś do serca. A serce rządzi ciałem i umysłem. Czy kiedykolwiek pozbędę się z myśli tego imienia? Za lat czterdzieści, pięćdziesiąt? Czy pozostawi na zawsze w mózgu ślad chorej tkanki? Maleńką komórkę w krwiobiegu, niezdolną do tego, by wraz z innymi podążać do zdroju, jakim jest serce? Może kiedy już wszystko zostanie powiedziane i zrobione, sam nie będę chciał się od niego uwolnić? Trudno na razie to stwierdzić. Mam dom, o który zgodnie z wolą Ambrożego powinienem dbać. Mógłbym na nowo otynkować ściany, tam gdzie wchodzi na nie wilgoć, i utrzymywać wszystko w dobrym stanie. Dalej sadzić drzewa i krzewy, by osłonić nagie wzgórza przed srogimi wschodnimi wiatrami. I pozostawić po sobie, kiedy odejdę - jeśli już nie co innego - to przynajmniej legat

piękna. Ale człowiek samotny to coś niezgodnego z naturą, wkrótce więc nawiedza go niepokój. Od niepokoju już tylko krok do urojeń. A od urojeń do szaleństwa. I tak wracam pamięcią do dyndającego na łańcuchach Toma Jenkyna. Może i on tak cierpiał. Wracam pamięcią do tej chwili sprzed osiemnastu lat, kiedy Ambroży oddalał się aleją, a ja biegłem za nim. Być może nawet miał wtedy na sobie kurtkę, którą teraz noszę. Starą, zieloną myśliwską kurtkę z łatami ze skóry na łokciach. Tak się do niego upodobniłem, że z powodzeniem mógłbym być jego duchem. Moje oczy są jego oczyma, moje rysy jego rysami. Człowiek, który wtedy zagwizdał na psy i odwrócił się tyłem do czterech dróg i do szubienicy, z powodzeniem mógł być mną. No cóż, tego przecież zawsze pragnąłem najbardziej: stać się do niego podobnym. Mieć jego wzrost, jego ramiona, przygarbione plecy, nawet jego długie ręce i dość niezdarnie wyglądające dłonie, jego nagły uśmiech, nieśmiałość przy pierwszym spotkaniu z nieznajomym, niechęć do wszelkiego zamieszania, do ceremonii. Oraz swobodę w kontaktach z tymi, którzy go kochali i mu służyli. Ci, co mówią, że mam to i ja, pochlebiają mi bardzo. I siłę, która okazała się złudą, w wyniku czego obaj popadliśmy w te same tarapaty. Zastanawiałem się ostatnio, czy kiedy zmarł, miotany wątpliwościami i dręczony strachem, samotny i opuszczony w tej przeklętej willi, gdzie mnie przy nim nie było - czyjego duch opuścił ciało, by wrócić do domu i żyć dalej we mnie, powtarzając te same błędy. I by również zapaść na tę samą chorobę, i zginąć po dwakroć. Być może. Wiem jedno: że to moje podobieństwo do niego, z którego byłem tak dumny, stało się przyczyną mojej klęski. Gdybym był innym człowiekiem, szybkim i energicznym, wygadanym i z głową na karku, ubiegły rok okazałby się tylko kolejnymi dwunastoma miesiącami, co przyszły i minęły. Miałbym przed sobą szczęśliwą, udaną przyszłość. Z małżeństwem w perspektywie i być może gromadką dzieci. Ale ja nie miałem żadnej z tych cech, jak zresztą i Ambroży. Obaj byliśmy marzycielami, nieżyciowymi i zamkniętymi w sobie, pełnymi wielkich teorii, które nie miały się gdzie sprawdzić, i jak wszyscy marzyciele, pozostawaliśmy głusi na głosy świata. Nie lubiąc innych ludzi, sami pragnęliśmy miłości, nieśmiali jednak z natury, trwaliśmy w uczuciowej śpiączce, dopóki nasze serca nie zostały przebudzone. A gdy to nastąpiło, otwierały się przed nami niebiosa i byliśmy skłonni oddać dosłownie wszystko. Obaj byśmy to przeżyli, gdybyśmy byli innymi ludźmi. Rachela przyjechałaby tak samo, ale spędziwszy noc czy dwie na farmie, poszłaby swoją drogą. Omówilibyśmy interesy, dokonali pewnych ustaleń, testament zostałby otwarty formalnie wobec siedzących wokół stołu prawników, a ja

- oceniając sytuację na pierwszy rzut oka - zapewniłbym jej dożywocie i w ten sposób bym się jej pozbył. Stało się jednak inaczej, bo byłem podobny do Ambrożego. Stało się inaczej, bo czułem jak Ambroży. Kiedy do niej szedłem, wtedy pierwszego dnia po przyjeździe, i zapukawszy, przystanąłem pod drzwiami jej pokoju z lekko pochyloną głową z powodu niskiej futryny, a Rachela wstała z krzesła przy oknie i na mnie spojrzała - już wtedy, po błysku w jej oczach, powinienem był się domyślić, że widzi nie mnie, tylko Ambrożego. Nie Filipa, tylko ducha. I już wtedy powinna była wyjechać. Spakować manatki i wyjechać. Wrócić tam, gdzie jej miejsce, do willi z żaluzjami, zatęchłej od wspomnień, do sztucznego ogrodu tarasowego, do fontanny tryskającej pośrodku małego dziedzińca. Wyjechać do swojego kraju, prażonego letnim słońcem, zasnutego mgiełką upału, a zimą surowego pod roziskrzonym chłodnym niebem. Jakiś instynkt powinien był ją ostrzec, że pozostanie ze mną oznacza katastrofę nie tylko dla cienia, który spotkała, ale również w końcu i dla niej. Zastanawiałem się, czy widząc mnie wtedy, jak stoję nieśmiały, niezręczny, chmurny i pełen urazy, a jednak dojmująco świadom swojej pozycji gospodarza i pana domu, świadom boleśnie swoich dużych stóp, ramion i nóg niezdarnego, kanciastego, nieujeżdżonego źrebaka - czy ona wtedy - dumałem - pomyślała szybko: tak musiał wyglądać Ambroży w młodości. Zanim się zjawił w moim życiu. Nie znałam go takim. I dlatego została? Może również właśnie dlatego ów Włoch Rainaldi podczas naszego krótkiego spotkania spojrzał na mnie, jakby doznając nagłej iluminacji, którą jednak szybko pokrył zadumą, i bawiąc się piórem, zapytał łagodnie: „Pan przyjechał dopiero dzisiaj? To znaczy, że pańska kuzynka Rachela jeszcze pana nie widziała?”. Jego też ostrzegł jakiś instynkt. Niestety, za późno. Życie się nie cofa. W życiu nie ma powrotów. Nie ma drugiej szansy. Tak samo nie mogę odwołać wypowiedzianego słowa czy dokonanego czynu jak biedny, dyndający w swoich łańcuchach, Tom Jenkyn. A przecież mój ojciec chrzestny, Nick Kendall, w swój bezpośredni, obcesowy sposób zaledwie kilka miesięcy temu - ale - o Boże! - jakżeż dawno - powiedział mi w przeddzień moich dwudziestych piątych urodzin: „Są kobiety, Filipie, w zasadzie dobre, które nie z własnej winy sprowadzają na innych ludzi nieszczęście. Czegokolwiek się tkną, zamieniają to w tragedię. Nie wiem, dlaczego ci o tym mówię, ale czuję, że muszę”. A następnie poświadczył mój podpis na tamtym dokumencie. Nie, nie ma powrotów - chłopca, który stał po jej oknem w przeddzień swoich urodzin, chłopca, który stał pod drzwiami w dniu jej przyjazdu, już nie ma, tak jak nie ma

dziecka, które dla dodania sobie fałszywej odwagi rzuciło kamieniem w wisielca. Tomie Jenkyn, ty nieszczęsny obrazie doli człowieczej, nierozpoznawalny i nieopłakiwany - czy owego dnia przed laty, kiedy biegłem przez las na spotkanie przyszłości, patrzyłeś na mnie z politowaniem? Gdybym się wtedy obejrzał przez ramię, zamiast ciebie, dyndającego w łańcuchach, powinienem był zobaczyć własny cień.

Rozdział 2 Kiedy tak siedzieliśmy z Ambrożym pogrążeni w rozmowie przed jego wyjazdem w tę ostatnią podróż, nie miałem żadnego złego przeczucia. Żadnego przeczucia, że już nigdy nie będziemy razem. Mijała trzecia jesień, od kiedy lekarze zalecili mu spędzanie zimy za granicą, i zdążyłem się przyzwyczaić do jego nieobecności i do zarządzania majątkiem. Pierwszej zimy byłem jeszcze w Oksfordzie, więc nie odczułem szczególnej różnicy, ale już następnej przyjechałem do domu na dobre - zgodnie zresztą z jego życzeniem. Nie tęskniłem za stadnym życiem Oksfordu, szczerze mówiąc, byłem rad, że mam je już za sobą. Tak naprawdę, nigdy nie chciałem być nigdzie indziej niż właśnie w domu. Poza szkolnymi latami spędzonymi w Harrow, a potem w Oksfordzie, nie mieszkałem nigdzie poza tym domem, do którego przybyłem jako osiemnastomiesięczne niemowlę po śmierci moich młodych rodziców. Ambroży, na swój dziwny i wielkoduszny sposób zdjęty współczuciem dla maleńkiego osieroconego kuzyna, wychował mnie sam, tak jakby wychował szczenię czy kocię, czy jakiekolwiek inne kruche, opuszczone i wymagające opieki stworzenie. Nasz dom był dziwny od samego początku. Kiedy skończyłem trzy lata, Ambroży wyrzucił moją opiekunkę za to, że przetrzepała mi siedzenie szczotką do włosów. Nie pamiętam owego epizodu, ale Ambroży mi o nim później opowiadał: - Byłem wściekły, kiedy zobaczyłem, jak ta kobieta wielkimi, twardymi łapskami obrabia twoje małe ciałko za jakieś drobne przewinienie, którego przyczyn w swej głupocie nie potrafiła zrozumieć. Potem już sam się zająłem twoim wychowaniem. Nigdy nie miałem powodu tego żałować. Nie było chyba człowieka sprawiedliwszego i sympatyczniejszego, a zarazem bardziej wyrozumiałego. Nauczył mnie alfabetu w najprostszy sposób: według pierwszych liter brzydkich wyrazów. Znalezienie aż dwudziestu czterech kosztowało go trochę wysiłku, ale jakoś sobie poradził - po czym ostrzegł mnie przed używaniem tych słów w towarzystwie. Choć bardzo uprzejmy, był szalenie nieśmiały i nieufny wobec kobiet: uważał, że zawadzają w domu. Zatrudniał więc tylko służbę męską, powierzając pieczę nad nią staremu Seecombe’owi, który był zarządcą jeszcze u mojego wuja. Ekscentryk, być może - zachód Anglii zawsze słynął z dziwaków - ale poza opiniami na temat kobiet i wychowania małych chłopców Ambroży nie był stuknięty. Sąsiedzi lubili go i poważali, a dzierżawcy po prostu kochali. Zimą, zanim połamał go reumatyzm, strzelał i polował, latem łowił ryby z małej żaglówki, którą trzymał na kotwicy u ujścia rzeki,

odwiedzał innych i sam przyjmował u siebie gości, kiedy miał na to ochotę, w niedzielę dwa razy chodził do kościoła, choć gdy kazanie było za długie, robił do mnie miny sponad rodzinnej ławki, a także jak mógł, starał się zaszczepić we mnie zamiłowanie do hodowania rzadkich roślin. - To taka sama forma tworzenia - mawiał - jak każda inna. Niektórzy hodują zwierzęta; ja wolę to, co rośnie w ziemi. Wymaga mniej wysiłku, a wyniki są znacznie bardziej satysfakcjonujące. Oburzało to zawsze mojego chrzestnego ojca, Nicka Kendalla, i pastora Huberta Pascoe, a także innych przyjaciół Ambrożego, którzy go namawiali, żeby się wreszcie ożenił i zamiast rododendronów hodował dziatwę. - Wychowałem jednego szczeniaka - odpowiadał, ciągnąc mnie za ucho - co mi zabrało czy może dołożyło dwadzieścia lat życia, zależy jak się na to spojrzy. W Filipie mam gotowego spadkobiercę, nie mówmy więc o obowiązku. On go za mnie spełni, kiedy przyjdzie czas. A teraz, rozsiądźcie się, panowie, wygodnie w fotelach i bawcie się dobrze. Nie ma w domu kobiet, więc możemy kłaść nogi na stół i pluć na dywan. Naturalnie nic takiego nie robiliśmy. Mój wuj był bardzo wytwornym człowiekiem, ale ogromnie lubił robić takie uwagi wobec nowego pastora, biednego pantoflarza z pokaźną trzódką córek. Tak więc po niedzielnym obiedzie krążyło wokół stołu wino, a Ambroży ze swojego honorowego miejsca puszczał do mnie oko. Widzę go jeszcze dzisiaj, jak na wpół leży w swoim fotelu, lekko przygarbiony - od niego zresztą nabrałem tego zwyczaju - trzęsąc się od hamowanego śmiechu, którym kwitował nieśmiałe i nieskuteczne protesty pastora, a następnie jakby w obawie, że go uraził, zmienia temat rozmowy, intuicyjnie przechodząc do problemów dogodniejszych dla duchownego i robiąc wszystko, żeby gość czuł się jak u siebie w domu. Te zalety Ambrożego doceniałem szczególnie po wyjeździe do Harrow. Wakacje mijały mi o wiele za szybko, kiedy porównywałem jego sposób bycia z towarzystwem urwisów, których miałem za szkolnych kolegów, i nauczycieli, sztywnych i poważnych, a przez to mało ludzkich. - Nie przejmuj się - mawiał, poklepując mnie po ramieniu, kiedy blady i trochę zapłakany wyruszałem do Londynu. - To po prostu proces nauki, jak ujeżdżanie konia, trzeba przez to przejść. A kiedy już będziesz miał szkolne lata za sobą, a będziesz je miał, zanim się obejrzysz, przywiozę cię do domu na dobre i sam się zajmę twoją dalszą edukacją. - Edukacją w jakim kierunku? - No, jesteś przecież moim dziedzicem. Już samo to wystarczy za profesję.

I tak jechałem ze stangretem Wellingtonem do Bodmin, by tam złapać odchodzący do Londynu dyliżans. Pamiętam, jak się odwracałem, żeby jeszcze przez chwilę popatrzeć na Ambrożego, jak stoi w otoczeniu psów, z wyrazem pewności i zrozumienia w zmrużonych oczach, z gęstą wijącą się czupryną, która już zaczynała siwieć. I kiedy zagwizdawszy na psy, zbierał się do odejścia, przełykałem bryłę, którą miałem w gardle, czując pod sobą koła powozu nieubłaganie i ostatecznie unoszącego mnie żwirowanym podjazdem, przez park i białą bramę, koło stróżówki, ku szkole i rozłące. Nie wziął jednak w rachubę swego zdrowia i kiedy miałem już szkołę i uniwersytet za sobą, na niego przyszła kolej wyjechać. - Powiedzieli mi, że jeśli jeszcze jedną zimę spędzę w strugach deszczu, to skończę na wózku inwalidzkim. Muszę poszukać słońca. Niech to będą wybrzeża Hiszpanii czy Egipt, gdziekolwiek nad Morzem Śródziemnym, gdzie jest sucho i ciepło. Nie mam specjalnej ochoty wyjeżdżać, ale niech mnie diabli, jeśli chciałbym skończyć jako kaleka. Ten wyjazd ma jedną zaletę: przywiozę rośliny, jakich nie ma nikt. Zobaczymy, czy tym szelmom spodoba się kornwalijska gleba. Pierwsza zima nadeszła i minęła; podobnie druga. Ambroży musiał dobrze się bawić i nie sądzę, żeby czuł się samotny. Wrócił z niebywałą wprost liczbą drzewek, krzewów i roślin ozdobnych wszelkiego kształtu i koloru. Jego namiętnością były kamelie. Założyliśmy więc szkółkę samych kamelii i - czy to z powodu zręcznych palców Ambrożego, czy jego czarodziejskiego dotyku, nie wiem - w każdym razie rosły nam wspaniale od samego początku i nie straciliśmy ani jednej. Mijały miesiące; nastała trzecia zima. Tym razem Ambroży zdecydował się na Włochy. Chciał zwiedzić ogrody Florencji i Rzymu. Żadne z tych miast nie jest w zimie upalne, ale to mu nie przeszkadzało. Zapewniono go, że powietrze tam jest suche, choć chłodne, i nie trzeba się obawiać deszczu. Tego ostatniego wieczora rozmawialiśmy do późna. Ambroży nigdy nie kładł się wcześnie i często przesiadywaliśmy w bibliotece do pierwszej czy drugiej nad ranem - czasem w milczeniu, czasem pogrążeni w rozmowie - z długimi nogami wyciągniętymi przed kominkiem i z psami zwiniętymi w kłębki u naszych stóp. Jak już mówiłem, nie miałem wtedy żadnego złego przeczucia, ale teraz, wracając pamięcią do tamtych chwil, zastanawiam się, jak to było z Ambrożym. Patrzył zatroskanymi, pełnymi zadumy oczami to na mnie, to na wykładane boazerią swojskie ściany biblioteki ze znajomymi obrazami, to znów przenosił spojrzenie na ogień w kominku, a z ognia na śpiące psy. - Szkoda, że nie możesz ze mną jechać - odezwał się nagle.

- Spakowanie się nie zajmie mi wiele czasu - odrzekłem. Potrząsnął głową i uśmiechnął się lekko. - Żartowałem - powiedział. - Nie możemy zostawić domu na tyle miesięcy. Być ziemianinem to ogromna odpowiedzialność, chociaż niewielu podziela mój pogląd w tej sprawie. - Mógłbym z tobą pojechać do Rzymu - zaproponowałem podniecony tą perspektywą - i jeśli mnie nie zatrzyma pogoda, wrócić na Boże Narodzenie. - Nie - odrzekł powoli. - To był taki kaprys. Zapomnij o tym. - Ale czujesz się dobrze, prawda? Nie dokuczają ci żadne bóle ani strzykania? - Mój Boże, nie! - Roześmiał się. - Za kogo ty mnie masz? Za inwalidę? Od miesięcy nie wiem, co to reumatyzm. Wiesz co, chłopcze, problem polega na tym, że ja mam fioła na punkcie domu. Może jak będziesz w moim wieku, łatwiej to zrozumiesz. Podniósł się z krzesła i podszedł do okna. Rozsunął ciężkie zasłony i stał tak przez chwilę, patrząc na trawę. Wieczór był cichy, spokojny. Głuszce zajęły się tokowaniem i raz wreszcie zamilkły nawet sowy. - Jestem zadowolony, że skończyliśmy ze ścieżkami i przysunęliśmy trawę do domu - powiedział. - A będzie jeszcze ładniej, kiedy murawa dojdzie aż do padoku. Będziesz musiał kiedyś powycinać tamte krzewy, żeby otworzyć widok aż na morze. - Co chcesz powiedzieć przez to, że ja będę musiał powycinać krzewy? Dlaczego nie ty? Nie od razu odpowiedział. - Na jedno wychodzi - odezwał się wreszcie. - Na jedno wychodzi. Bez różnicy. W każdym razie pamiętaj o tym. Mój stary wyżeł Don podniósł łeb i spojrzał na Ambrożego. Widział w przedpokoju powiązane pudła i czuł atmosferę towarzyszącą wyjazdom. Dźwignął się na łapy i stanął koło niego ze spuszczonym ogonem. Zawołałem cicho na psa, ale mnie nie posłuchał. Wystukałem fajkę do kominka. Zegar na dzwonnicy wybił godzinę. Z pomieszczeń dla służby dochodził dudniący głos Seecombe’a, łającego chłopca z pokoju kredensowego. - Ambroży - poprosiłem - Ambroży, weź mnie ze sobą. - Filipie, nie bądź głupi, idź do łóżka. -1 to było wszystko. Więcej na ten temat nie rozmawialiśmy. Nazajutrz rano przy śniadaniu wydał mi jeszcze ostatnie polecenia co do wiosennego sadzenia roślin i różnych innych spraw, które miałem pozałatwiać przed jego powrotem. Coś mu strzeliło do głowy, żeby w podmokłej części parku od strony wschodniej alei dojazdowej zrobić staw z łabędziami, i wobec tego gdyby się w zimie trafiła znośna

pogoda, należało ten teren wykarczować, zrobić wykop i go wymurować. Chwila odjazdu nadeszła zbyt szybko. O siódmej byliśmy już po śniadaniu, bo Ambroży musiał wcześnie wyruszyć. Miał przenocować w Plymouth i stamtąd odpłynąć, z poranną falą, statkiem handlowym do Marsylii, skąd, nie śpiesząc się, innym środkiem transportu zamierzał dostać się do Włoch; lubił długą podróż morską. Ranek był rześki i wilgotny. Wellington podstawił pod same drzwi powóz, który już wkrótce został wysoko załadowany bagażem. Konie były niespokojne, skore do biegu. Ambroży położył mi rękę na ramieniu. - Opiekuj się domem - powiedział. - Polegam na tobie. Nie zawiedź mnie. - To cios poniżej pasa - odparłem. - Przecież wiesz, że nigdy cię nie zawiodłem. - Zwaliłem wielki ciężar na twoje młode barki. Tak czy siak, wszystko, co posiadam, jest twoje, dobrze o tym wiesz. Jestem przekonany, że gdybym się uparł, pozwoliłby mi jechać. Ale nie odezwałem się już słowem. Wsadziliśmy go z Seecombe’em do powozu, z kocami i laskami, a on uśmiechnął się do nas przez otwarte okno. - W porządku, Wellington, jedziemy - powiedział. Kiedy ruszyli podjazdem, właśnie zaczynało padać. Mijały tygodnie, jak tamtej pierwszej i drugiej zimy. Tęskniłem za Ambrożym, jak zwykle, ale było masę spraw, które mnie absorbowały. Kiedy czułem się samotny, jechałem w odwiedziny do mojego chrzestnego ojca, Nicka Kendalla, którego jedyna córka, Luiza, o kilka lat ode mnie młodsza, była moją towarzyszką zabaw w dzieciństwie. Poważna dziewczyna, skromna i ładna. Ambroży żartował sobie czasem, że będzie z niej dla mnie dobra żona, ale nigdy tak o Luizie nie myślałem. Mniej więcej w połowie listopada przyszedł pierwszy list - tym samym statkiem, którym Ambroży dostał się do Marsylii. Rejs upłynął spokojnie, pogoda była ładna, poza drobnym kołysaniem w Zatoce Biskajskiej. Czuje się dobrze, jest w dobrym nastroju i cieszy się na podróż do Włoch. Nie zdecydował się na dyliżans, co by tak czy siak oznaczało podróż do Lyonu, tylko wynajął rozstawne konie i postanowił jechać wzdłuż wybrzeży do Włoch, a potem skręcić w kierunku Florencji. Wellington pokiwał głową na tę wiadomość, przepowiadając wypadek. Był święcie przekonany, że wśród Francuzów nie ma dobrych woźniców, a wszyscy Włosi są złodziejami. Ambroży jednak przeżył to jakoś i następny list nadszedł już z Florencji. Wszystkie te listy zachowałem i cały ich stos leżał teraz przede mną. Ileż razy czytałem je w ciągu ostatnich miesięcy, obracając każdy w kółko, jakbym przez sam dotyk mógł z nich wyciągnąć więcej, niż chciały zdradzić słowa.

Właśnie pod koniec tego pierwszego listu z Florencji, gdzie najwyraźniej spędził Boże Narodzenie, po raz pierwszy wspomniał o kuzynce Racheli. Poznałem naszą kuzynkę - pisał. - Słyszałeś pewnie kiedyś, jak mówiłem o Corynach, którzy mieli posiadłość nad Tamarem, obecnie sprzedaną i znajdującą się w innych rękach. Jak się możesz przekonać, studiując nasze drzewo genealogiczne, dwa pokolenia temu Corynowie połączyli się z Ashleyami przez małżeństwo. Potomek tej gałęzi rodziny, kobieta, urodziła się ze zubożałego ojca i matki Włoszki i została wychowana we Włoszech. W młodym wieku poślubiła włoskiego arystokratę o nazwisku Sangalletti, który rozstał się z życiem w pojedynku, jak się wydaje po pijanemu, zostawiając żonę w długach i z wielką pustą willą. Bez dzieci. Contessa Sangalletti czy też, jak każe się nazywać, moja kuzynka Rachela, to kobieta rozsądna i świetny kompan - wzięła na siebie obowiązek pokazania mi ogrodów Florencji, a później Rzymu, który, jak się okazuje, mamy odwiedzić w tym samym czasie. Byłem rad, że Ambroży znalazł sobie towarzystwo, i to jeszcze kogoś, kto podzielał jego ogrodnicze pasje. Nic nie wiedząc o życiu towarzyskim Florencji czy Rzymu, obawiałem się, że niewielu Anglików tam spotka, ale znalazła się oto jedna przynajmniej osoba, która jeszcze do tego częściowo wywodziła się z Kornwalii, co ich dodatkowo łączyło. Następny list zawierał niemal wyłącznie wykaz ogrodów, które, choć nie w rozkwicie o tej porze roku, zrobiły jednak na Ambrożym wielkie wrażenie. Podobnie jak i nasza kuzynka. Zaczynam coraz bardziej cenić naszą kuzynkę Rachelę - pisał Ambroży wczesną wiosną - i z przykrością myślę o tym, ile musiała wycierpieć od tego Sangallettiego. Ci Włosi to zdradliwi szubrawcy, nie da się zaprzeczyć. Z zachowania i wyglądu jest tak angielska jak Ty i ja i z powodzeniem jeszcze wczoraj mogła żyć nad Tamarem. Może bez przerwy słuchać o Anglii i o tym wszystkim, co mam jej dopowiedzenia. Jest wybitnie inteligentna, ale Bogu dzięki, potrafi trzymać język za zębami. Nie muszę znosić nieustannego paplania, tak powszechnego u kobiet. Znalazła mi bardzo wygodne pokoje we Fiesole, niedaleko jej willi, a ponieważ robi się coraz cieplej, wiele czasu będę spędzał u niej, siedząc na tarasie albo dłubiąc w ogrodzie słynnym, jak się wydaje, z roślinności i posągów, na których się specjalnie nie znam. Z czego ona żyje, nie mam pojęcia, ale domyślam się, że musiała posprzedawać sporo cennych rzeczy, żeby popłacić długi męża.

Spytałem mojego ojca chrzestnego, Nicka Kendalla, czy pamięta Corynów. Owszem, pamiętał, ale nie był o nich specjalnie wysokiego mniemania. - Za moich chłopięcych czasów byli znani jako dość nieodpowiedzialne towarzystwo. Przegrali pieniądze i majątek, a z siedziby rodzinnej nad Tamarem zostało zaledwie nędzne gospodarstwo, które jakieś czterdzieści lat temu popadło w ruinę. Ojcem tej kobiety musiał być Alexander Coryn, który rzeczywiście przepadł gdzieś na kontynencie. Był drugim synem drugiego syna. Nie mam pojęcia, co się z nim stało. Czy Ambroży podaje wiek contessy? - Nie - odrzekłem - wspomniał tylko, że bardzo młodo wyszła za mąż, ale nie mówił, jak dawno. Myślę, że jest w średnim wieku. - Musi być niezwykle czarująca, skoro pan Ashley zwrócił na nią uwagę - wtrąciła Luiza. - Nigdy jeszcze nie słyszałam, żeby podziwiał jakąś kobietę. - Na tym prawdopodobnie polega cały sekret - powiedziałem - że jest brzydka i pospolita i wobec tego Ambroży nie czuje się zobowiązany do prawienia jej komplementów. Tym lepiej. Przyszedł jeszcze jeden list czy dwa, zdawkowe, bez żadnych ciekawostek. Ambroży albo właśnie wrócił z obiadu u kuzynki Rache-li, albo właśnie się do niej wybierał. Ubolewał nad tym, jak niewielu spośród florenckich przyjaciół mogło jej udzielić bezinteresownej rady, co począć w jej sytuacji, i pochlebiał sobie, że jest jednym z nich. No i pisał o tym, jak bardzo jest mu wdzięczna. Pomimo bowiem licznych interesów i zajęć wydawała się dziwnie samotna. Nigdy nie miała z Sangallettim wspólnego języka i wyznała, że zawsze tęskniła za angielskimi przyjaciółmi. „Wydaje mi się, że zyskałem coś ważnego - pisał Ambroży - poza setkami nowych roślin, które mam zamiar przywieźć ze sobą do domu”. Potem nastała przerwa. Nic nie mówił o dacie swego przyjazdu, ale zwykle wracał pod koniec kwietnia. U nas zima była długa i surowa, a mróz, rzadko kiedy ostry na zachodzie, okazał się nieoczekiwanie siarczysty. Ucierpiały od niego niektóre młode kamelie i miałem nadzieję, że Ambroży nie wróci za wcześnie, to znaczy nim jeszcze ustaną ulewne deszcze i gwałtowne wichry. Wkrótce po Wielkanocy przyszedł list od niego. Drogi chłopcze, dziwi Cię zapewne moje milczenie. Szczerze mówiąc, nie sądziłem, że jeszcze kiedykolwiek do Ciebie napiszę. Ale drogi Opatrzności są dziwne. Zawsze byliśmy ze sobą tak blisko, że może zdołałeś odgadnąć, jaki zamęt panował ostatnio w mojej duszy. „Zamęt” nie jest zresztą najwłaściwszym słowem. Nałeżałoby raczej powiedzieć: radosne

oszołomienie przechodzące w pewność. Wierz mi, że moja decyzja nie jest pochopna. Jak wiesz, jestem człowiekiem o zbyt uregulowanym trybie życia, żeby go zmieniać dla kaprysu. Lecz już od kilku tygodni mam pewność, że inaczej być nie może. Znalazłem coś, czego nie zaznałem nigdy przedtem i czego istnienia nie podejrzewałem. Do tej pory nie mogę w to uwierzyć. Często myślami byłem z Tobą, ale jakoś do dzisiaj brakowało mi odpowiedniego spokoju i równowagi, żeby do Ciebie napisać. Otóż trzeba Ci wiedzieć, że ja i Twoja kuzynka Rachela pobraliśmy się dwa tygodnie temu. Jesteśmy teraz razem w Neapolu, gdzie spędzamy miodowy miesiąc, już wkrótce jednak wracamy do Florencji. Na razie nic więcej nie mogę Ci powiedzieć, nie mamy jeszcze bowiem żadnych planów i niczego obecnie nie pragniemy, jak tylko żyć chwilą. Pewnego dnia, Filipie, mam nadzieję niezbyt odległego, poznasz ją osobiście. Nie będę Cię męczył opisami kuzynki Racheli, zapewnieniami o jej dobroci i prawdziwej czułości. Tego doświadczysz sam. Dlaczego ze wszystkich mężczyzn wybrała sobie akurat mnie, szorstkiego cynika, który nienawidzi kobiet - naprawdę nie mam pojęcia. Rachela często z tego żartuje, a ja, muszę powiedzieć, całkowicie się poddałem. Poddać się komuś takiemu jak ona to odnieść zwycięstwo. Gdyby to nie był taki komunał, nazwałbym się zwycięzcą, a nie zwyciężonym. Zawiadom wszystkich i prześlij im pozdrowienia w moim, jak również w jej imieniu, i pamiętaj, mój najmilszy chłopcze i pupilu, że to późne małżeństwo w najmniejszym nawet stopniu nie może umniejszyć głębokich uczuć, jakie do Ciebie żywię, przeciwnie, może je tylko powiększyć i teraz, kiedy się uważam za najszczęśliwszego z ludzi, będę się starał robić dla Ciebie więcej niż dotychczas, ją zaś skłonię, by ze mną w tym współdziałała. Napisz szybko i jeśli możliwe, dołącz pozdrowienia dla swojej kuzynki Racheli. Zawsze Twój oddany Ambroży List przyszedł mniej więcej o wpół do szóstej, właśnie kiedy skończyłem obiad. Na szczęście byłem sam. Seecombe wniósł worek z pocztą i mnie zostawił. Włożyłem list do kieszeni i poszedłem przez pola aż nad morze. W pewnym momencie pozdrowił mnie siostrzeniec Seecombe’a, który miał młyn na brzegu. Rozpościerał właśnie sieci na kamiennym murze, by wyschły w promieniach zachodzącego słońca. Ledwie mu odpowiedziałem i pewnie pomyślał, że jestem opryskliwy. Wspiąłem się po skałach na wąską półkę wystającą nad niewielką zatoczką, gdzie miałem zwyczaj latem pływać. Ambroży w swojej łodzi stawał tu często na kotwicy w odległości jakichś pięćdziesięciu jardów, a ja do niego płynąłem. Usiadłem, wyjąłem list z kieszeni i przeczytałem go po raz drugi. Gdybym

mógł poczuć choćby najmniejszą iskierkę sympatii, radości, odrobinę ciepła w stosunku do tych, którzy przeżywali swoje szczęście w Neapolu, moje sumienie byłoby spokojniejsze. Wstydząc się sam przed sobą, zły na własny egoizm, nie byłem jednak w stanie wykrzesać z siebie ani krzty życzliwości. Siedziałem, odrętwiały z rozpaczy, i gapiłem się w gładką toń morza. Skończyłem właśnie dwadzieścia cztery lata, a przecież czułem się tak samotny i zagubiony jak przed laty, kiedy siedząc na ławce w czwartej klasie w Harrow nie miałem nikogo, z kim mógłbym się zaprzyjaźnić, i nic przed sobą, poza nowym światem obcych doświadczeń, do których nie było mi spieszno.

Rozdział 3 Myślę, że najbardziej ze wszystkiego zawstydzały mnie zachwyt, prawdziwa radość i troska o szczęście Ambrożego, okazywane przez jego przyjaciół, słyszących tę wiadomość. Posypała się na mnie jako na jego przedstawiciela dosłownie lawina gratulacji i musiałem się jeszcze uśmiechać, kiwać głową i udawać, że tak, od dawna wiedziałem, że to się tak skończy. Czułem się dwulicowym zdrajcą. Ambroży nauczył mnie takiej nienawiści do wszelkiego fałszu, zarówno u człowieka, jak u zwierzęcia, że nagle to udawanie, że jestem inny niż w rzeczywistości, było dla mnie męką. „To najlepsze, co mogło się stać” - jakże często słyszałem te słowa, które jeszcze sam musiałem powtarzać. Zacząłem unikać sąsiadów - chmurny przesiadywałem w domu albo włóczyłem się po lasach, aby dalej od ciekawskich twarzy i pytlujących języków. Jeśli tylko pokazałem się w sąsiedztwie czy w mieście, nie było dla mnie ucieczki. Wystarczyło, że ktoś z dzierżawców czy znajomych zobaczył mnie tu czy tam, a już byłem skazany na rozmowę. Niby aktor wymuszałem na sobie uśmiech, czując nieomal, jak mi trzeszczy skóra na twarzy, i odpowiadałem na pytania z serdecznością, której nie cierpiałem, a której świat oczekuje zawsze, gdy mowa o ślubie. „Kiedy spodziewasz się ich w domu?” - Na to pytanie miałem gotową odpowiedź: „Nie wiem, Ambroży mi nie pisał”. Oczywiście było masę spekulacji na temat wyglądu, wieku i ogólnej powierzchowności wybranki, co z reguły kwitowałem: „Jest wdową i podziela jego zainteresowania ogrodnicze”. „Bardzo stosownie - kiwano głowami - trudno o coś lepszego, wymarzona sytuacja dla Ambrożego”. Potem następowały żarty i prześmiewki, że taki zagorzały kawaler jak Ambroży zdradził swoje zasady na rzecz małżeństwa. A ta wiedźma, pani Pascoe, tak maglowała ów temat, jakby się chciała odegrać za wszystkie zniewagi, jakie dotąd spotykały ten święty stan. - Ależ to będzie zmiana, panie Ashley - powtarzała przy każdej okazji. - Skończy się swoboda w pańskim domu. I czas najwyższy. Troszeczkę dyscypliny służbie nie zawadzi, choć nie sądzę, żeby Seecombe był tym zachwycony. Za długo już u was rządził. W tym przynajmniej miała rację. Myślę, że w Seecombie miałem jedynego sojusznika, starałem się jednak zbyt wyraźnie z nim nie trzymać i kiedy usiłował mnie w tej sprawie wysondować, osadziłem go krótko.

- Sam już nie wiem, co o tym sądzić, paniczu - mamrotał, ponury i zrezygnowany. - Pani w tym domu! Przewróci wszystko do góry nogami, nie będziemy wiedzieli, na jakim świecie żyjemy. Najpierw będzie jedno, potem znowu drugie, bo przecież cokolwiek by czło wiek zrobił, to i tak nie dogodzi takiej pani. Najwyższy czas iść na emeryturę i ustąpić miejsca komuś młodszemu. Niech pan wspomni 0 tym panu Ambrożemu, jak pan będzie do niego pisał. Powiedziałem mu, żeby nie był głupi i że bez niego sobie nie poradzimy, ale stary tylko chodził po domu z ponurą miną i mamrotał, nie pomijając żadnej okazji do gderania na temat przyszłości: a to, że z pewnością zmienią się pory posiłków, a to, że meble zostaną zmienione, a to, że od świtu do nocy wciąż będzie tylko sprzątanie, bez chwili wytchnienia i że - na koniec - wszystko to się skończy tragicznie dla psów. Te proroctwa, wygłaszane grobowym tonem, przywróciły mi w pewnej mierze moje utracone poczucie humoru i po raz pierwszy od nadejścia listu Ambrożego uśmiałem się serdecznie. Jakąż straszliwą wizję przyszłości malował Seecombe! Przed oczyma stanął mi cały zastęp dziewcząt z miotłami, oczyszczających dom z pajęczyn, i stary kamerdyner z dolną szczęką wysuniętą w znajomy sposób, obserwujący je w ponurym milczeniu. Jego tragiczny nastrój rozśmieszał mnie jednak, ale gdy inni pozwalali sobie na podobne przepowiednie - choćby nawet Luiza Kendall, która znając mnie dobrze, powinna raczej trzymać język za zębami - wpadałem w irytację. - Wreszcie będziecie mieli w bibliotece świeże pokrycia na meble - oznajmiła niefrasobliwie. - Te są już szare ze starości, choć sądzę, że nawet tego nie zauważyłeś. I kwiaty w domu, co za postęp! No 1 wreszcie salon zacznie spełniać swoją rolę. Zawsze uważałam, że się marnuje. Pani Ashley z pewnością zapełni go książkami i mebla mi ze swojej włoskiej willi. I tak dalej, i dalej wyobraźnia podsuwała jej coraz to nowe ulepszenia, aż wreszcie straciłem cierpliwość i odezwałem się szorstko: - Na litość boską, Luizo, zostawże wreszcie ten temat w spokoju. Mam go już powyżej uszu! Przerwała wtedy i spojrzała na mnie chytrze. - Chyba nie jesteś zazdrosny, co? - spytała. - Nie bądź głupia. Było to nieładnie z mojej strony, ale znaliśmy się z Luizą tyle lat, że traktowałem ją bez respektu, jak młodszą siostrę.

Po tym epizodzie nabrała wody w usta i zauważyłem, że kiedy ów temat wracał w rozmowie, patrzyła na mnie znacząco, próbując go zmienić. Byłem jej za to wdzięczny i tym bardziej ją polubiłem. Ale osobą, która zadała mi ostateczny cios, naturalnie nieświadomie, okazał się mój ojciec chrzestny. Nick Kendall mówił, jak to on, wprost i bez ogródek. - Czy masz już jakieś plany na przyszłość, Filipie? - zapytał mnie pewnego wieczoru, kiedy przyjechałem do nich na obiad. - Plany? Nie - odrzekłem, niepewny, do czego zmierza. - To prawda, że na plany jeszcze czas - przyznał. - No i naturalnie trudno, abyś robił jakiekolwiek ustalenia przed przyjazdem Ambrożego i jego żony. Pytam po prostu, czy nie rozejrzałeś się po okolicy za jakimś niewielkim mająteczkiem dla siebie. Dalej jeszcze nie łapałem, o co chodzi. - Ale po co miałbym to robić? - spytałem. - No, sytuacja trochę się zmieniła, nie uważasz? - wyjaśnił bardzo rzeczowym tonem. - Ambroży i jego żona, co zupełnie naturalne, będą chcieli być razem. A jeśli przyjdą na świat dzieci, na przykład syn, to twoja pozycja nie będzie już taka jak dawniej. Jestem przekonany, że Ambroży nie pozwoli, abyś z tego tytułu ucierpiał, i kupi ci taki mają tek, jaki sobie wymarzysz. Możliwe też, że pozostaną bezdzietni, ale nie należy tego z góry zakładać. A może zechcesz się budować. Czasem przyjemniej samemu postawić dom, niż kupować coś gotowego. I tak dalej, zaczął wymieniać różne miejsca w promieniu dwudziestu mil od domu, którymi mógłbym się zainteresować, a ja byłem wdzięczny, że przynajmniej nie wymaga ode mnie natychmiastowej odpowiedzi. To, o czym mówił, było dla mnie tak nowe i nieoczekiwane, że nie mogłem pozbierać myśli, wkrótce więc przeprosiłem moich gospodarzy i się pożegnałem. Zazdrosny, tak. Luiza z pewnością miała rację. Była to zazdrość dziecka, które nagle się dowiaduje, że musi dzielić ukochaną osobę z kimś obcym. Tak jak Seecombe, widziałem siebie robiącego wszystko, żeby się pogodzić z nową sytuacją. Widziałem, jak odkładam fajkę, wstaję, zmuszam się do rozmowy i zaprawiam do znoszenia niewygód i rygorów damskiego towarzystwa. Widziałem Ambrożego, mój ideał, zachowującego się jak pajac, tak że w końcu z zażenowaniem wychodzę z pokoju. Nigdy nie patrzyłem na siebie jak na wyrzutka. Niechcianego, wygnanego z domu i spensjonowanego jak służący. Przybyłem tu jako dziecko i traktowałem Ambrożego jak ojca, a teraz miałem być niepotrzebny.

Gdyby to pani Pascoe zwróciła uwagę na taką ewentualność, złożyłbym wszystko na karb jej złośliwości i zapomniał. Ale mój ojciec chrzestny, który mówił o tym tak spokojnie i rzeczowo - to już była zupełnie inna sprawa. Jechałem do domu chory z niepewności i smutku. Nie wiedziałem, co robić, jak się zachować. Czy powinienem poczynić jakieś plany, jak sugerował mój ojciec chrzestny? Znaleźć sobie jakiś dom? Zająć się przygotowaniami do wyjazdu? Nie chciałem mieszkać nigdzie indziej ani mieć żadnego innego majątku. Ambroży mnie wychował i przyzwyczaił do tego jednego jedynego. Był on mój. Był jego. Należał do nas obu. Ale już nie teraz, teraz wszystko miało się zmienić. Pamiętam, jak po powrocie od Kendallów snułem się po domu, patrząc na niego zupełnie innymi oczyma, a psy, wyczuwając mój niepokój, łaziły za mną krok w krok, niespokojne jak ja. Mój dawny pokój dziecinny, od lat niezamieszkany, a obecnie używany jedynie przez siostrzenicę Seecombe’a, która raz na tydzień reperowała w nim i sortowała bieliznę, nabrał nowego znaczenia. Oczyma duszy zobaczyłem ów pokoik świeżo odmalowany, a mój mały kij do krykieta, który stał tam zasnuty pajęczyną pomiędzy zakurzonymi książkami na półce, wyrzucony na śmieci. Do tej pory wchodząc tam mniej więcej raz na dwa miesiące, z koszulą do reperacji czy skarpetkami do zacerowania, nie zastanawiałem się, jakie mnie z tym miejscem łączą wspomnienia. Teraz na nowo zapragnąłem, żeby stał się mój - żeby był mi ucieczką, schronieniem przed obcym światem. Zamiast tego jednak miał się stać miejscem obcym, dusznym, cuchnącym gotowanym mlekiem i suszącą się bielizną, jak pokoje w wiejskich domach, które tak często odwiedzałem i w których były małe dzieci. W wyobraźni widziałem raczkujących po podłodze malców, jak się mażą, rozbiwszy sobie głowy czy posiniaczywszy łokcie, albo co jeszcze gorsze, jak się pakują na kolana, wykrzywiając buzie niby małpiszony, kiedy się im tego odmawia. O Boże, czyżby coś takiego właśnie miał w zanadrzu los dla Ambrożego? Od tej pory, gdy tylko myślałem o kuzynce Racheli - co mi się zdarzało bardzo rzadko, starałem się bowiem wymazać jej imię z pamięci, jak się wymazuje rzeczy nieprzyjemne - wyobrażałem ją sobie jako kobietę w typie pani Pascoe, tylko jeszcze gorszą. Kanciastą, 0 grubych rysach, z sokolim wzrokiem, gdy chodziło o dostrzeżenie niewytartego kurzu, jak to przewidywał Seecombe, i o wiele za głośną, gdy się trafiła wesoła kompania do stołu. Teraz nabrała nowych proporcji. To była kimś monstrualnym, jak biedna Molly Bate z West Lodge, przed którą z czystej delikatności spuszczało się wzrok, to znów bladą, mizerną, otuloną szalem istotą w fotelu, otoczoną aurą właściwej inwalidom opryskliwości, z pielęgniarką mieszającą mikstury. Raz widziałem ją jako kobietę w średnim wieku, energiczną 1 przebojową, a potem znowu jako osobę afektowaną, młodszą od Luizy. W

każdym razie moja kuzynka Rachela miała z tuzin różnych wcieleń, a jedno bardziej nienawistne od drugiego. Widziałem, jak zmusza Ambrożego, żeby padłszy na czworaki, woził dzieci na grzbiecie i jak on, ulegając jej z pokorą i wdziękiem, całkowicie tra ci godność. Czasami też wyobrażałem sobie, jak ubrana w muśliny, ze wstążką we włosach, nadąsana odrzuca burzę loków - istny obraz afektacji - podczas gdy Ambroży siedzi w swoim fotelu, wpatrzony w nią z łagodnym uśmiechem kretyna na twarzy. Kiedy w połowie maja nadszedł list zawiadamiający, że mimo wszystko jeszcze przez lato pozostaną za granicą, moja ulga była tak ogromna, że miałem ochotę głośno śpiewać. Czułem się gorszym zdrajcą niż kiedykolwiek, ale nic na to nie mogłem poradzić. Twoja kuzynka Rachela przed wyjazdem do Anglii ma jeszcze tyle spraw do załatwienia - pisał Ambroży - że zdecydowaliśmy, choć z wielkim żalem, jak się zapewne domyślasz, odłożyć na razie nasz przyjazd. Robię, co mogę, ale włoskie prawo to jedno, a nasze drugie i pogodzenie ich jest sprawą diabelnie trudną. Wydaję sporo pieniędzy, lecz na słuszny cel i bynajmniej tego nie żałuję. Często, drogi chłopcze, rozmawiamy o Tobie - jakaż szkoda, że nie możesz bycz nami. I tak dalej, a potem następowały pytania o sprawy w domu i o stan ogrodów, z typowym dla Ambrożego żywym zainteresowaniem, tak że pomyślałem nawet, iż musiałem być chyba szalony, choćby przez moment sądząc, że mój opiekun mógłby się zmienić. Oczywiście fakt, że nie wracają na lato, wywołał wśród sąsiadów wielkie rozczarowanie. - Może - zgadywała pani Pascoe ze znaczącym uśmieszkiem - stan zdrowia pani Ashley nie pozwala na podróżowanie? - Nic nie mogę na ten temat powiedzieć - odparłem. - Ambroży wspominał, że spędzili tydzień w Wenecji i że oboje wrócili stamtąd z reumatyzmem. Mina jej wyraźnie zrzedła. - Reumatyzm? Jego żona też ma reumatyzm? - zdziwiła się. - To coś okropnego. -1 po chwili dodała z namysłem: - Ona jednak musi być starsza, niż przypuszczałam. Co za pusta kobieta; jej myśli szły tylko jednym torem. Ja miałem reumatyzm w kolanach w wieku dwóch lat. Starsi mówili, że to bóle wzrostu. Czasem, po deszczu, czuję je do dzisiaj. Mimo wszystko jednak mieliśmy z panią Pascoe coś wspólnego w sposobie myślenia. Moja kuzynka Rachela w wieku dwudziestu lat. Moja kuzynka Ra-chela z siwymi włosami i wsparta na lasce. Widzę ją: jeśli nie sadzi róż w swoim florenckim ogrodzie, który

nie bardzo mogę sobie wyobrazić, to siedzi przy stole, postukując laską w podłogę, w otoczeniu pół tuzina adwokatów szwargoczących po włosku, a u jej boku cierpliwie milczy mój biedny Ambroży. Dlaczego nie wróci do domu i nie zostawi jej z tym wszystkim? Mój nastrój poprawił się jednak nieco, kiedy afektowana panna młoda ustąpiła w mojej wyobraźni miejsca pokręconej przez lumbago podstarzałej matronie. W miejsce dziecinnego pokoju pojawił się salonik zamieniony na buduar, pozastawiany parawanami, z ogniem buzującym nawet w środku lata, i jakiś nieprzyjemny oschły głos wołający do Seecombe’a, żeby przyniósł więcej węgla, bo ją przeciągi zabiją. Jeżdżąc konno, znów zacząłem podśpiewywać, wypuszczać psy na młode króliki, pływać przed śniadaniem, przy sprzyjającym wietrze żeglować po zatoce w łódce Ambrożego i dogadywać Luizie na temat londyńskiej mody, kiedy jechała spędzić sezon w stolicy. Jak się ma dwadzieścia cztery lata, niewiele potrzeba, by wpaść w dobry nastrój. Mój dom był w dalszym ciągu moim domem. Nikt mi go nie odebrał. A potem, w zimie, ton listów się zmienił. Początkowo niedostrzegalnie, ledwie tę zmianę zauważyłem, gdy jednak ponownie czytałem słowa Ambrożego, we wszystkim, co pisał, wyczuwałem jakieś napięcie, nutę ogarniającego go niepokoju. Częściowo oczywiście była to nostalgia. Tęsknota za domem, za tym, co własne, ale nade wszystko samotność, która wydała mi się czymś osobliwym u człowieka zaledwie dziesięć miesięcy po ślubie. przyznawał, że źle zniósł lato i jesień, a teraz zbliża się zima. Mimo że willa była wysoka, brakowało mu w niej powietrza; chodził z pokoju do pokoju jak pies przed burzą, tyle że ta burza nie nadchodziła. I żeby oczyścić duszną atmosferę, Ambroży dałby wszystko, jak pisał, za ulewny deszcz, choćby nawet za cenę zdrowia. Nigdy nie cierpiałem na bóle głowy, a obecnie - skarżył się - miewam je bardzo często. Tak silne, że niemal ślepnę. Widok słońca przyprawia mnie o mdłości. Brak mi Ciebie bardziej, niż mogę to wyrazić. Tyle miałbym Ci do powiedzenia, ale tak trudno pomieścić to w liście. Dziś moja żona jest w mieście i dlatego mogę do Ciebie napisać. Po raz pierwszy użył sformułowania „moja żona”. Dotychczas pisał o niej „Rachela” albo „Twoja kuzynka Rachela”. Zwrot „moja żona” wydał mi się suchy, oficjalny. W tych zimowych listach nie było mowy o powrocie do domu, tylko namiętne pragnienie nowin i komentarze dotyczące najdrobniejszych nawet spraw zawartych w moich listach, jakby nie interesowało go dosłownie nic innego.

Na Wielkanoc i na Zielone Święta nie otrzymałem ani słowa, więc zacząłem się niepokoić. Zwierzyłem się z tego mojemu chrzestnemu ojcu, który powiedział, że z pewnością zła pogoda opóźnia pocztę. W Europie spadły śniegi i nie należało się spodziewać listu z Florencji wcześniej niż w połowie maja. Minął już rok od ślubu Ambrożego, a osiemnaście miesięcy, odkąd wyjechał. Moja początkowa ulga wywołana tym, że chwilowo nie wraca, obróciła się w niepokój, że nie wróci w ogóle. To jedno lato najwyraźniej mu nie posłużyło. Co będzie z następnym? Wreszcie w lipcu przyszedł list, krótki i nieskładny, zupełnie do niego niepodobny. Nawet jego pismo, zwykle tak wyraźne, tańczyło po całej kartce, jakby Ambroży nie mógł utrzymać pióra w ręku. Ze mną jest fatalnie - donosił. - Musiałeś się już zorientować 2_ mojego poprzedniego listu. Ale najlepiej nie mów o tym nikomu. Siedzi mnie cały czas. Pisałem do Ciebie kilkakrotnie, ponieważ jednak nie ufam nikomu, obawiam się, że listy mogłyby do Ciebie nie dojść, gdybym sam ich nie wysłał. Od czasu mojej choroby nigdzie dalej nie wychodzę. A co do lekarzy, nie wierzę żadnemu. To banda oszustów. Nowy doktor, którego mam z rekomendacji Rainaldiego, to zwykły konował, czegóż jednak lepszego można się po nich spodziewać! Przyjęli wobec mnie bardzo niebezpieczny kurs, lecz jeszcze sobie z nimi poradzę. Tu następowała przerwa, jakieś bazgroły, których nie byłem w stanie odczytać, i podpis Ambrożego. Kazałem chłopcu stajennemu osiodłać konia i pojechałem do mojego ojca chrzestnego, aby pokazać mu ten list. Był tak samo zatroskany jak i ja. - To mi wygląda na załamanie psychiczne - powiedział od razu. - Bardzo mi się to nie podoba. To nie jest list pisany przez człowieka zdrowego na umyśle. Ufam w Bogu... - Urwał i zacisnął usta. - Ufasz, wuju, w Bogu, że co? - Twój wuj Filip, ojciec Ambrożego, zmarł na guza mózgu. Wie działeś o tym, prawda? - spytał krótko. - Nigdy o tym nie słyszałem - zapewniłem go. - Jeszcze przed twoim urodzeniem, naturalnie. Nie mówiło się o tym wiele w rodzinie. Czy takie sprawy są dziedziczne, czy nie, te go nie wiem. Podobnie jak i lekarze. Wiedza medyczna nie jest jesz cze dostatecznie rozwinięta. - Ponownie przeczytał list, włożywszy

uprzednio okulary. - Istnieje oczywiście jeszcze jedna ewentualność, całkowicie nieprawdopodobna, którą jednakowoż wolałbym od tam tej - dodał. - Mianowicie? - Że pisząc ten list, Ambroży był pijany. Gdyby Nick Kendall nie był człowiekiem po sześćdziesiątce, i do tego jeszcze moim chrzestnym ojcem, uderzyłbym go za tego rodzaju insynuacje. - Nigdy nie widziałem Ambrożego pijanego - oświadczyłem. - Ja też nie - odparł sucho. - Próbuję jedynie wybrać mniejsze zło. Myślę, że powinieneś pojechać do Włoch. - Taką decyzję - powiedziałem - podjąłem jeszcze przed przyjściem tutaj. Wróciłem do domu, nie mając zielonego pojęcia, jak tę podróż przedsięwziąć. Z Plymouth nie było żadnego statku, który by mnie zabrał. Musiałem jechać do Londynu, a stamtąd do Dover, gdzie miałem złapać statek pocztowy do Boulogne i przez Florencję zwykłym dyliżansem dostać się do Włoch. Zakładając, że nie będzie żadnej nieprzewidzianej zwłoki, w ciągu około trzech tygodni powinienem się znaleźć we Moja kuzynka Hadieta 29 Florencji. Mój francuski był słaby, a włoskiego nie znałem w ogóle, ale tym się nie przejmowałem, byle tylko jak najprędzej dotrzeć do Ambrożego. Pożegnałem się krótko z Seecombe’em i służbą, mówiąc im tylko, że zamierzam złożyć pośpieszną wizytę ich panu, nie wspomniałem jednak o żadnej chorobie. I tak pewnego pięknego lipcowego poranka wyruszyłem do Londynu, mając przed sobą perspektywę niemal trzytygodniowej podróży po obcym kraju. Kiedy powóz skręcił w drogę do Bodmin, zobaczyłem chłopca stajennego zbliżającego się do nas z workiem poczty. Powiedziałem Wellingtonowi, żeby zatrzymał konie, i wziąłem worek od chłopca. Istniała jedna szansa na tysiąc, że będzie w nim następny list od Ambrożego - ale był. Wyjąłem tę jedną kopertę, a z resztą poczty odesłałem chłopca do domu. Kiedy Wellington podciął konie, wyciągnąłem z koperty świstek papieru i przysunąłem go do okna, żeby lepiej widzieć. Były to ledwie czytelne bazgroły: Na litość boską, przyjeżdżaj jak najprędzej. Zniszczyła mnie w końcu. Rachela, moja udręka. Jeśli będziesz zwlekał, może być za późno. Ambroży. I to wszystko. Nie było żadnej daty, żadnego znaku na kopercie opieczętowanej jedynie jego sygnetem.

Siedziałem w powozie, ze świstkiem papieru w ręku, wiedząc, że żadna ludzka siła nie sprawi, bym dotarł na miejsce wcześniej niż w połowie sierpnia.