choroby skóry - pedicure i manicure.pdf

Choroby skóry a manikiur i pedikiur, część I Postępy kosmetologii vol. 1/1 2009 11 Choroby skóry a manikiur i pedikiur Część I – Najczęstsze choroby dermatologiczne w obrębie stóp i dłoni Diseases of skin but manicure and pedicure Part I – Most frequent dermatoses of palms and feet Wioletta Filipiak, Jolanta Węgłowska Niepubliczna Wyższa Szkoła Kosmetyczna z siedzibą we Wrocławiu, Wydział Profilaktyki Zdrowia Streszczenie Znajomość nowych trendów w kosmetyce dłoni i stóp oraz umiejętności techniczne wykonywania zabiegów to istotne atrybuty kosmetologa. Innym ważnym wymogiem rzetelnego wykonywania zawodu jest właściwa ocena stanu klinicznego, z umiejętnością odróżnienia stanów fizjologicznych od patologii i odpowiedniej kwalifikacji do zabiegu kosmetycznego. Profesjonalna pielęgnacja daje możliwość tuszowania niedoskonałości, upiększania i oryginalnego zdobienia oraz bywa istotnym elementem procesu terapeutycznego. Natomiast niedostateczna wiedza medyczna osób wykonujących zabiegi manicure i pedicure może skutkować błędem w postępowaniu, narażeniem klienta na pogorszenie stanu lub rozprzestrzenianiem chorób zakaźnych. Poniżej przedstawiono przegląd najczęstszych dermatoz występujących w obrębie dłoni i stóp oraz zalecenia dotyczące właściwego i gwarantującego bezpieczeństwo postępowania. Słowa kluczowe: manicure, pedicure, choroby skóry dłoni i stóp Abstract Knowledge of new trend in nail cosmetics and skills of practices of technical procedures are important attributes of cosmetologist. Proper estimate of clinical condition with ability to distinguishing of physiological state from pathology and proper qualification for cosmetic procedure are another important requirements of practices of honest professions. Professional cherishing makes possible of correction of imperfection, lustering and original adornment, it is element of therapeutic process, too. Insufficient medical knowledge can cause an error in procedure, exposing of client on deterioration of condition or diffusing of infectious disease. It present below a review of most frequent dermatoses of palms and foots and recommendations concerning proper and guaranteeing safety proceed. Key words: manicure, pedicure, dermatoses of palms and foots Wstęp Na co dzień dłonie i stopy spełniają przede wszystkim funkcję użytkową, umożliwiając nam sprawne wykonywanie wielu czynności. To trudne i na ogół nie w pełni docenione zadanie. Stan skóry rąk i paznokci dużo mówi o stanie zdrowia, higieny osobistej i stylu życia. Dłonie zdradzają nasz wiek. Są bardziej narażone na szkodliwy wpływ środowiska niż twarz. Stanowią ważne narzędzie komunikacji,gestykulując–wielewypowiadają,dlategoważnejest, by długo wyglądały młodo i funkcjonowały bez zarzutu. Stopy natomiast to cudowne arcydzieło. Zapewniają płynność ruchów i zachowanie równowagi, pochłaniają wstrząsy. Szacuje

Wiolettta Filipiak, Jolanta Węgłowska 12 Postępy kosmetologii vol. 1/1 2009 się, że w ciągu 70 lat życia stawiamy tyle kroków, ile wystarczyłoby do trzykrotnego okrążenia Ziemi [1]. Aby nosiły nas długo i nie stwarzały problemów, musimy o nie dbać w szczególny sposób. Kosmetolog w swojej pracy zajmuje się pielęgnacją, poprawą kondycji skóry i wyglądu klientów. Bardzo często jest „pierwszym ogniwem”, czyli pierwszą osobą, która ma sposobność dostrzec pojawiające się objawy choroby i zasugerować klientowi konie- czność zasięgnięcia porady lekarskiej. Rozpoznanie schorzenia lub zwrócenie uwagi na niepokojące syndromy przy pierwszym kontakcie zwiększa szanse na wyleczenie. Ważne jest, by kos- metyczka umiała dostrzec i rozpoznać zmiany na skórze i paz- nokciach. Często zdarza się, że klienci lekceważą pierwsze objawy choroby lub zgłaszają się do gabinetu kosmetycznego w celu zamaskowania jej nieestetycznych objawów. Zatem znajomość nowych trendów w kosmetyce i umiejętności techniczne wykonywania zabiegów stanowią tylko jeden z atrybutów kosmetologa. Innym ważnym wymogiem rzetelnego wykonywania zawodu jest właściwa ocena stanu skóry i jej przy- datków, z umiejętnością odróżnienia stanów fizjologicznych od patologii i właściwej kwalifikacji do zabiegu kosmetycznego. Znajomośćstanówpatologicznych,umiejętnośćichwłaściwego rozpoznaniaikwalifikacjidozabiegulubspecjalistycznegoleczenia dają gwarancję profesjonalizmu i rzetelności wykonywania zawodu. Choroby zakaźne Choroby grzybicze są tematem stale aktualnym. Dane statysty- czne podają, że co trzeci Polak choruje na grzybicę paznokci, a 30% wszystkich zakażeń grzybiczych stanowi grzybica stóp. Skóra i paznokcie są bardzo często infekowane przez grzyby. Sprzyjają temu: obniżona odporność skóry, choroby ogólnoustrojowe, maceracja naskórka czy zakażenia bakteryjne. Szczególną ostrożność powinni wykazywać diabetycy, osoby z zaburzeniami krążenia, osoby po 50 r. ż., jak również wszyscy, którzy mają dolegliwości ortopedyczne, takie jak płaskostopie, palce młotkowate, stopy wklęsłe lub rozstawne. Wzrost zacho- rowalności na grzybicę jest – jak podaje piśmiennictwo – spo- wodowany także powszechnym stosowaniem antybiotyków oszerokimspektrumdziałania(zwalczonezostająbakterie,agrzy- by zajmują po nich wolne miejsce), a także ze zmianą nawyków żywieniowych, w tym zwiększoną podażą węglowodanów [2]. W grzybicy stóp czynnikiem etiologicznym są dermatofity, najczęściej z rodzaju Trichophyton. Własne doświadczenia zawo- dowe wskazują, że najczęściej obserwowaną postacią choroby jest grzybica międzypalcowa, której objawami są: złuszczanie, narastanie białawych, zrogowaciałych mas naskórka z pęche- rzykami na obwodzie i maceracją wewnątrz fałdu. Najczęstsza lokalizacja to przestrzeń między trzecim i czwartym oraz czwa- rtym a piątym palcem stopy. Zmianom skórnym na ogół towa- rzyszy świąd. W grzybicy potnicowej dominuje obraz bardzo licznych drobnych pęcherzyków, które tworzą zlewne ogniska wysiękowe. Początkowo obejmują sklepienie stopy, później mogą rozprzestrzenić się na całą podeszwę. Pęcherzyki pękają i pozostawiają niewielkie nadżerki. W przypadku odmiany złu- szczającej, określanej także jako „stopa mokasynowa”, przeważa nadmierne rogowacenie, rumień i liczne pęknięcia, prowadzące do rozpadlin. Zmiany obejmują podeszwę oraz części boczne stopy. Często towarzyszy im grzybica paznokci [3, 4]. W grzybicy dłoni dominującym czynnikiem etiologicznym są także dermatofity z rodzaju Trichophyton. Objawy choroby to hiperkeratotyczne ogniska, obejmujące najpierw dłonie, a na- stępnie grzbiety rąk. W obrębie zmian dochodzi do pow- stawania pęcherzyków i rumieniowych grudek. Przebieg scho- rzenia jest przewlekły, często dochodzi do przejścia zmian na pły- tkę paznokciową [4]. Dogrzybicypaznokcidochodziwwynikuzakażeniaprzezróżne odmiany grzybów, z przewagą dermatofitów jako czynników sprawczych. Czynnikami ułatwiającymi zakażenie są: ucisk mecha- niczny, zaburzenia odporności, unerwienia, ukrwienia, zaburzenia hormonalne. Zakażenie przez chorobotwórcze grzyby zaczyna się zazwyczaj od wolnego brzegu paznokcia. Patogen wnika pomiędzy łożysko a płytkę paznokciową, a pierwszymi objawami sąpodostrezapalenieskóry,podpaznokciowahiperkeratozaiunie- sienie płytki. Płytka paznokciowa staje się krucha, łamliwa, pogru- biała, rozwarstwia się, a w konsekwencji ulega wykruszeniu. Zmienia się kolor płytki na żółto-brunatny lub zielonkawy. Zmiany w obrębie paluchów mogą być wywołane przez pleśniowce. Paznokcie są wtedy koloru żółtozielonkawego, zniekształcone, zgrubiałe z nadmiernym rogowaceniem podpaznokciowym. Zakażenie to dotyczy głównie osób starszych, z pierwotnymi zmianami troficznymi paznokci [5]. W diagnostyce zakażeń grzybiczych stosuje się Lampę Wooda, bezpośrednie badanie mikologiczne i badanie hodowlane w odpowiednich warunkach. W leczeniu zalecane są preparaty przeciwgrzybicze doustne i do stosowania zewnętrznego. Zapobieganie zakażeniu polega na noszeniu przewiewnego, wygodnego obuwia i bawełnianych skarpet oraz zapobieganiu nadmiernemu poceniu się stóp [4]. Zakażenia drożdżakowe to wyprzenia drożdżakowe i kandy- doza wałów oraz płytek paznokciowych. Kandydoza skóry charakteryzuje się występowaniem ognisk rumieniowo-wysię- Fot. 1-3 Grzybica paznokci [6] 1. 2. 3.

Choroby skóry a manikiur i pedikiur, część I 13 Postępy kosmetologii vol. 1/1 2009 kowych, na ogół ograniczonych do miejsc przylegania fałdów. Skóra objęta procesem chorobowym ma skłonność do ma- ceracji i pękania. W otoczeniu mogą pojawiać się zmiany pęcherzykowe lub nadżerki. Zmiany zlokalizowane są w miej- scach narażonych na ciepło, wilgoć i otarcia. Czynnikami pre- dysponującymi do wystąpienia choroby są cukrzyca i otyłość. Kandydoza międzypalcowa dotyczy częściej kobiet. Najczęściej zmiany umiejscowione są na dłoniach w przestrzeniach między- palcowych. Jest to związane z narażaniem skóry na wilgoć. Kandydoza międzypalcowa stóp dotyczy głównie przestrzeni pomiędzy III i IV palcem. Zmiany są bolesne, pęknięcia skóry głębokie. Charakterystyczne jest odwarstwianie się naskórka na brzegach. Kandydoza paznokci i wałów paznokciowych to zakażenie, które zaczyna się od wałów paznokciowych, a objawia się ich obrzękiem, mocnym zaczerwienieniem i bo- lesnością, z wydobywaniem się treści ropnej przy ucisku. Zakażenie macierzy paznokcia może powodować dystrofię płytki. Powierzchnia płytki staje się szarożółtawobrunatna, bez połysku, szorstka, ulega przerostowi i rozwarstwia się [3, 4]. Najczęściej obserwowaną infekcją wirusową są brodawki. Wywołane są one przez wirus brodawczaka ludzkiego (HPV). Wirus ten występuje powszechnie na całym świecie. Przenoszony jest przez ludzi, jak również przez zwierzęta. Od momentu zakażenia do pojawienia się zmian skórnych może minąć kilka tygodni, a nawet kilka lat. Często dochodzi do samozakażania, czyli do przenoszenia zmian w miejsce chorobowo niezmienione. Typowe brodawki zwykłe pojawiają się na obwodowych częściach kończyn, ze względu na słabsze ukrwienie i niż- szą temperaturę. Początkowo bro- dawki są małymi grudkami o gładkiej powierzchni. Zwiększając swoje roz- miary, brodawka zmienia kolor na brą- zowy, a jej powierzchnia staje się szor- stka. Na podeszwach stóp brodawki są płaskie i często wrastają w głąb skóry, wywołując odczyn zapalny i bolesność. Spowodowane jest to ciężarem ciała i przewlekłym uciskiem. Czasem broda- wki na podeszwie rozprzestrzeniają się mozaikowo. Są powierzcho- wne,częstorozległe.Mająprzebiegdługotrwały inawracający[3,7]. Innym schorzeniem o etiologii wirusowej, z możliwą lokalizacją nadłoniachistopach,jestmięczakzakaźny.Zmianymającharakter cielistych lub perłowych grudek z pępkowatym zagłębieniem w centrum. Zmiany mogą być pojedyncze lub zgrupowane. Czasem mogą osiągać duże rozmiary. Po nakłuciu guzka wydo- bywa się z niego zakaźna treść barwy masy perłowej. Częstym problem, wiążącym się ze zmianą zabarwienia paznokcia, jest tzw. zespół zielonego paznokcia. Zmiany te mają podłoże bakteryjne, są wywołane przez pałeczkę ropy błękitnej, która „lubi” środowisko wodne. W profilaktyce i terapii bardzo ważne jest przeciwdziałanie nadmiernej potliwości oraz ograniczenie kontaktu dłoni i stop ze środowiskiem wilgotnym. W praktyce zainfekowany paznokieć może mieć zróżnicowane zabarwienie – od zielonego po brunatnoczarne [8]. Zakażenie bakteryjne wałów paznokciowych prowadzić może do rozwoju zanokcicy. Jest to proces zapalny, wywołany przez bakterie z grupy gronkowców i paciorkowców lub pałeczkę ropy błękitnej. Zanokcica może mieć również etiologię mieszaną (bakteryjno- -grzybiczą). Wilgotne środowisko, ucisk, drażnienie oraz urazy stanowią czynniki sprzyjające zakażeniu. Wał paznokciowy jest bolesny, czerwony, obrzęknięty. Czasem widoczne są ogniska nagromadzonej ropy. Jeśli proces zapalny jest długotrwały, może doprowadzićdotrwałegozniekształceniapłytkipaznokciowej[7]. Wymienione powyżej zakażenia stanowią bezwzględne przeciwwskazanie do wykonania zabiegów kosmetycznych w okolicach chorobowo zmienionych. Klient powinien skorzystać z nich dopiero po zakończeniu leczenia. Choroby niezakaźne Łuszczyca jest chorobą przewlekłą, w której zmiany chorobowe mogą obejmować skórę gładką, owłosioną, paznokcie oraz stawy. Przyczyny powstania łuszczycy nie są do końca znane. Udowodnione jest tło genetyczne schorzenia, dlatego w dia- gnostyce bardzo ważny jest wywiad. W chorobie występuje zwiększona i nieprawidłowa proliferacja keratynocytów, polegająca na szybszym niż w skórze zdrowej podziale komórek naskórka, które gromadzą się w warstwie rogowej, tworząc łuskę. Wykwitem pierwotnym jest grudka barwy czerwonobrunatnej, dobrze odgraniczona od otoczenia. Jej powierzchnia na ogół jest pokryta łuską, zadrapanie gładkiej grudki uwidacznia ją. Dalsze drapanie prowadzi do pojawienia się kropelkowego krwawienia w centrum. Wszystkie urazy powodują wysiew nowych zmian. Ogniska chorobowe mogą mieć różną wielkość i zróżnicowaną lokalizację. Łuszczyca paznokci może stanowić izolowaną postać choroby lub współistnieć ze zmianami skórnymi. Częstość występowania patologii paznokci u chorych na łuszczycę określa się na 10-50%. Zmiany mają postać małych zagłębień i tłustych plamek. Nadmierne rogowacenie Fot. 4 Grzybica paznokci [6] Fot. 5 Zespół zielonego pazno- kcia [6] Fot. 6-7 Zanokcica [6] 6. 7.

Wiolettta Filipiak, Jolanta Węgłowska 14 Postępy kosmetologii vol. 1/1 2009 podpłytowe i gromadzenie się szczątków tkanki pod wolnym brzegiem płytki może prowadzić do oddzielania się paznokcia. Innymi obserwowanymi nieprawidłowościami są: szorstkość paznokci i linijne wynaczynienia podpaznokciowe. Zabiegi kosmetyczne, polegające na usuwaniu zdeformowanych części paznokci, powinny być wykonywane z delikatnością i dbałością, aby zminimalizować urazy macierzy. Szczególnie kłopotliwa jest łuszczycakrostkowadłoniistóp.Zajmujesymetrycznieskórękłębu kciuka i palca piątego oraz centralną i dystalną część podeszew i dłoni. Charakterystyczna jest obecność żółtych i brązowych krost na odgraniczonym rumieniowym podłożu. Wpraktycekosmetologaistotnejestpamiętanieoniezakaźnym charakterze zmian łuszczycowych. Osoby chorujące na łuszczycę często charakteryzuje znaczna wrażliwość w odbiorze własnej osoby, zażenowanie związane ze stygmatyzacją w odbiorze społecznym. Dlatego ważne jest, aby w gabinecie kosmetycznym spotkały się z profesjonalnym i taktownym przyjęciem [3, 8, 10]. Innym problemem, z jakim można spotkać się w gabinecie, jest liszaj płaski. Jest to dość częsta dermatoza o nieznanej etiologii. Zlokalizowana jest głównie na powierzchniach zgięciowych nadgarstków, grzbietach rąk, w okolicy krzyżowej na podudziach i śluzówkach. Wykwity są grudkowe, błyszczące, wieloboczne, barwy czerwonej lub sinofiołkowej, z tendencją do zlewania się. Na powierzchni widać nierównomierny, siateczkowy rysunek. Przy dłuższym utrzymywaniu się choroby dochodzi do brodawkowatego przerostu ognisk. Ustępujące ogniska są brunatnie przebarwione. Paznokcie u części chorych są podłużnie pobruzdowane, może dojść do spełzania płytek lub ich zaniku. Zmiany w obrębie paznokci czasami wyprzedzają pojawienie się zmian skórnych lub z nimi współistnieją. Przebieg choroby jest wielomiesięczny lub wieloletni. Świąd jest różnorodnie nasilony, niekiedy dosyć znaczny. Kontaktowe zapalenie skóry to najczęstsza postać wyprysku. Powstaje w wyniku kontaktu z alergenem, z którym chory ze- tknął się uprzednio. Na początku powstaje grudka wysiękowa i pęcherzyk. Przebieg choroby może być ostry lub podostry, w zależności od nasilenia zmian zapalnych. Jeżeli mamy do czy- nienia z wypryskiem przewlekłym, dołącza się lichenizacja, czyli pogrubienie skóry z nadmiernym poletkowaniem i bruzdowa- niem. Ogniska chorobowe nie są wyraźnie odgraniczone od otoczenia, po ustąpieniu nie pozostawiają śladu, towarzyszy im świąd. Jedną z częstszych lokalizacji zmian stanowią ręce – tu głównymi alergenami są metale, chrom, guma, barwniki, kosmetyki oraz stopy, a czynnikami alergizującymi w tej lokalizacji: skóra,guma,sztucznewłóknaifarby,środkiprzeciwgrzybiczneoraz przeciwpotowe. Wyprysk paznokci to określenie wtórnych zmian paznokciowych, powstających na podłożu przewlekłego zapalenia skóry rąk i stóp. Na skutek uszkodzenia oskórka i bocznych wałów paznokciowych może dojść do rozszczepiania, pogrubienia płytek oraz powstania pręg lub zagłębień na jej powierzchni. Podczas wykonywanych zabiegów kosmetycznych należy pamiętać o szczególnej wrażliwości skóry z przewlekłą dermatozą zapalną, która zwiększa ryzyko wystąpienia podrażnień. Wyprysk potnicowy może mieć pochodzenie zarówno zew- nątrz, jak i wewnątrzustrojowe. Charakteryzuje się obecnością pęcherzyków o dobrze napiętej pokrywie, umiejscowionych na rękach i stopach. Ostra postać wyprysku potnicowego zwią- zana jest niekiedy z grzybicą stóp. Jeżeli wykwity potnicowe umiejscowione są na rękach, a klient ma grzybice stóp to znajdują się one na bocznych powierzchniach palców i nie zawierają grzybów [11, 12]. Inną jednostką chorobową, lokalizującą się na skórze dłoni i stóp, jest rogowiec. Zmiany charakteryzują się zgrubieniem warstwy rogowej naskórka, który jest twardy, pobruzdowany, koloru żółtowoskowego, na powierzchni gładki lub szorstki. Nadmierne rogowacenie jest wyraźnie ograniczone od skóry chorobowo niezmienionej. W miejscach rogowacenia występuje duża potliwość. Schorzenie może mieć charakter wrodzony lub nabyty;wtymdrugimprzypadkumożebyćzwiązanyzchorobami ogólnoustrojowymi lub zaburzeniami hormonalnymi [3, 4]. Onycholiza oznacza oddzielanie się płytki paznokciowej od łożyska. Jest to właściwie objaw, a nie jednostka chorobowa. Jednak ze względu na częstość występowania u klientów gabinetów kosmetycznych wymaga szerszego omówienia. Onycholizamożebyćefektem urazówmechanicznych,przyj- mowanychleków,przejawem schorzeń ogólnoustrojowych lub niektórych dermatoz. Przyczyną urazu, prowadzą- cego do oddzielania się płytki, może być nieprawi- dłowo wykonany manikiur, obgryzanie paznokci, nosze- nie ciasnego obuwia, zbyt długiepaznokcie.Oddzielanie się płytki powodują niektóre leki, na przykład doustne retinoidy, lub niektóre leki przeciwnowotworowe. Fot. 8 Łuszczyca paznokci [6] Fot. 9 Zmiany paznokciowe w przebiegu liszaja płaskiego Fot. 10 Onycholiza [6]

Choroby skóry a manikiur i pedikiur, część I 15 Postępy kosmetologii vol. 1/1 2009 Onycholizaczęstotowarzyszychorobomskóry,takimjak:łuszczyca, łysienie plackowate, atopowe zapalenie skóry, pęcherzyca zwykła, wyprysk kontaktowy. Bywa objawem grzybicy paznokci lub innych chorób, jak niedoczynność tarczycy, niedokrwistość zniedoborużelazalubchorobytkankiłącznej.Jeżelionycholizajest wynikiem urazów mechanicznych należy uświadomić klientowi konieczność zmiany nawyków. Jeżeli towarzyszy schorzeniom ogólno-ustrojowym, należy pacjenta skierować do lekarza [13]. Ciemne zabarwienie okolicy podpłytkowej zawsze wymaga szczególnej ostrożności w postępowaniu i pilnej diagnostyki specjalistycznej. Może być objawem krwiaka podpłytkowego, powstałego w efekcie ostrego lub przewlekłego, nawet trudniej zauważalnego, urazu. Pourazowe wynaczynienie pod płytką paznokciową początkowo ma zabarwienie sinoczerwone, stopniowo przechodzi w sinoczarne. Zmiana w późniejszym stadium wykazuje duże podobieństwo do czerniaka, dlatego przed postawieniem ostatecznej diagnozy lekarskiej stanowi przeciwwskazanie do manikiuru/pedikiuru. Czerniak podpaznokciowy jest to rzadko spotykana, szczególna postać odmiany akralnej nowotworu. Może występować w okolicach około- i podpaznokciowych, najczęściej pod płytką paznokciową palucha lub kciuka. W jego powstaniu dużą rolę przypisuje się czynnikom urazowym. Zmiana ma postać brązowej lub czarnej plamy, która występuje częściej w odcinku bliższym płytki, następnie szerzy obwodowo, zajmując skórę wokół paznokcia. W późnejszej fazie choroby dojść może do całkowitego zniszczenia płytki paznokciowej. Charakterystyczne jest nieregularne wybarwienie zmiany i jej niewyraźnie odgraniczenie z obecnością obwodowych wypustek. Każda zmiana paznokciowa o zabarwieniu brunatnoczarno- granatowym wymaga konsultacji lekarskiej przed podjęciem przez kosmetyczkę jakichkolwiek zabiegów pielęgnacyjno- -upiększających. Paznokieć wrastający polega na wrastaniu bocznej części paznokcia ku dołowi pod boczny wał paznokciowy, z odczynem jak ciało obce. Powstaje stan zapalny z przerostem ziarniny okołopaznokciowej, często dochodzi do wtórnych infekcji. Do wrastania paznokci predysponują wszelkie czynniki, powodujące zmianę kierunku wzrostu paznokcia, takie jak: niewygodneobuwie,niewłaściwatechnikapedikiuru,powtarzające się urazy. Zmiany najczęściej dotyczą paluchów stóp, lokalizując się w części przyśrodkowej. Leczenie zachowawcze polega na stosowaniu preparatów odkażających, przyżeganiu lub krioterapii bujającej ziarniny. Metodami mechanicznymi prostowania i unoszenia paznokcia jest stosowanie rurek, zakładanych na wolny brzeg paznokcia, sprężyn lub klamer rozpierających płytkę. W przypadkach niepoddających się leczeniu zachowawczemu stosuje się chirurgiczne klinowe wycięcie części paznokcia. O czym warto pamiętać przed wykonaniem zabiegu kos- metycznego w zakresie dłoni i stóp: Zebraniedokładnegowywiadu,zuwzględnieniemdanychna• temat chorób towarzyszących, w tym chorób alergicznych, ogólnoustrojowych i skórnych. Dokładne oględziny okolic poddawanych zabiegowi.• Przeciwwskazanie do zabiegu kosmetycznego stanowią• aktywne zmiany zapalne skóry. Każda zmiana chorobowa o możliwej etiologii zakaźnej• wymaga uprzedniej konsultacji, ewentualnie terapii derma- tologicznej. Każda zmiana paznokciowa o ciemnym zabarwieniu• wymaga wcześniejszej konsultacji medycznej. Literatura Toselli L.,1. Manicure i pedicure, wyd. KDC, 2005. Gałęcka M.,2. Grzybica paznokci, Beauty Forum 6, 2006, s. 56. Jabłońska S, Majewski S, C3. horoby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, wyd. PZWL, 2005. Ständer C., Christophers E.,4. Zarys dermatologii i wenerologii, wyd. Urban&Partner, 1999. NowickaD;5. Dermatologia,GórnickiWydawnictwoMedyczne,2007. www.danderm-pdv.is.kkh.dk6. Axt-Gadermann I.M.,7. Kurzajki, Beauty Forum, nr 4, 2007, s. 60. WojdyłoM.,8. Bakteryjnezakażeniapaznokciaitkankikołopaznokciowej, Paznokcie, nr 12, 2003, s. 36. Axt-Gadermann I. M.,9. Łuszczyca, Beauty Forum, nr 6, 2007, s. 32. Wąsik F., Baran E., Szepietowski J.,10. Zarys Dermatologii Klinicznej, wyd. VOLUMED, 1995. Czubek M.,11. Alergia kontaktowa na preparaty do pielęgnacji paznokci, Nail Expert, nr 8, 2007, s. 42. Drzażdżyńska A.,12. Pęknięcia i szczeliny skóry, Beauty Forum, nr 4, 2007, s. 64. Czubek M.,13. Onycholiza, Nail Expert, nr 9, 2007, s. 40. Braun-Falco O., Plewig G., Wolff H.H., Burgdorf W.H.,14. Dermatologia, Wydawnictwo Czelej, 2004. Adamski Z., Kaszuba A.,15. Dermatologia dla kosmetologów, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008. Fot.11 Krwiak podpaznokciowy Fot.12 Paznokieć wrastający