Podstawowe zasady prawidłowego wykonywania szczepień ochronnych.pdf

Medycyna Praktyczna - portal dla lekarzy Podstawowe zasady prawidłowego wykonywania szczepień ochronnych ABC zabiegów diagnostycznych i leczniczych w pediatrii Odcinek 19: Podstawowe zasady prawidłowego wykonywania szczepień ochronnych lek. Hanna Czajka Kierownik Wojewódzkiej Poradni Szczepień Ochronnych w Krakowie Specjalistyczny Szpital im. Jana Pawła II w Krakowie (Dyrektor: dr med. Mieczysław Pasowicz) Data utworzenia: 10.02.2003 Ostatnia modyfikacja: 30.04.2007 Pobierz PDF Opublikowano w Medycyna Praktyczna Pediatria 2002/06 Transport, odbiór i przechowywanie szczepionek O skuteczności szczepienia decydują między innymi prawidłowe warunki transportu szczepionek i ich przechowywania w punkcie szczepień. Najważniejsze jest, aby zapewnić odpowiednią temperaturę. Niektóre szczepionki, zwłaszcza doustna szczepionka przeciwko poliomyelitis (OPV), szczepionki przeciwko odrze, ospie wietrznej i żółtej gorączce, są wyjątkowo wrażliwe na wzrost temperatury. Inne natomiast, na przykład przeciwko tężcowi, błonicy, krztuścowi, wirusowym zapaleniom wątroby typu A i B, ulegają zniszczeniu w temperaturze <0°C.[1] Zarówno w czasie transportu, jak i przechowywania szczepionek należy zapewnić stałą temperaturę w przedziale od +2°C do +8°C. Szczepionki niedawno wprowadzane na rynek mogą wymagać zupełnie innych warunków termicznych, dlatego stale należy uważnie kontrolować wskazówki producentów umieszczone w ulotkach i na opakowaniach. Lekarz powinien zwrócić uwagę na znaczenie tego problemu średniemu personelowi medycznemu oraz pracownikom technicznym. Niebagatelne znaczenie dla prawidłowego przechowywania szczepionek ma także stan techniczny chłodni przeznaczonych do składowania szczepionek. Chłodnie powinny być wyposażone w termometry oraz urządzenia zapewniające możliwość stałego monitorowania i automatycznej rejestracji dobowych wahań temperatury wewnątrz komór chłodniczych oraz spadków napięcia. Wskazane jest także założenie specjalnej książki, w której należy codziennie zapisywać dobową temperaturę w chłodni, mechaniczne uszkodzenia sprzętu oraz wyłączenie zasilania.[1] Bardzo ważne jest, aby przy odbiorze dostawy sprawdzić datę przydatności szczepionek do użycia podaną przez producenta na opakowaniu. Datę przydatności należy także okresowo weryfikować podczas składowania szczepionek w punkcie szczepień (np. raz na tydzień ). Szczepionki przeterminowane należy bezpiecznie utylizować, tak aby wyeliminować ryzyko ich przypadkowego użycia. Trzeba również pamiętać o sprawdzeniu ewentualnych uszkodzeń opakowań podczas transportu. Bezwzględnie należy ograniczyć (maks. do 48 h) czas przewozu szczepionek z hurtowni producenta do docelowego punktu szczepień.[1] Uwaga: W punkcie szczepień należy wprowadzić i stosować rutynowe procedury, zgodnie z którymi każda zamawiana i dostarczana partia szczepionek powinna być: 1. sprawdzana przy odbiorze pod kątem ewentualnych uszkodzeń mechanicznych lub termicznych powstałych podczas transportu; 2. przy odbiorze, a następnie okresowo, sprawdzana pod względem terminu przydatności do użycia; 3. składowana w sprawnej chłodni, w temperaturze zgodnej z zaleceniami producenta; 4. przechowywana w warunkach umożliwiających stałe monitorowanie uwarunkowań termicznych jej składowania i ewentualnych spadków napięcia, co umożliwia eliminację uszkodzonych preparatów. Personel punktu szczepień powinien przestrzegać reguły właściwego wykorzystywania szczepionek oraz dokumentowania wszelkich ingerencji w opakowania fabryczne. Wszyscy pracownicy muszą znać i respektować obowiązujące zasady utylizacji szczepionek przeterminowanych lub uszkodzonych (zwłaszcza szczepionek "żywych"). W przypadku otwarcia opakowania fabrycznego (jednostkowego) należy odnotować na opakowaniu datę i godzinę pierwszego otwarcia. Przestrzeganie powyższych reguł i procedur związane jest także z rzetelnym i prawidłowym wypełnianiem dokumentacji medycznej zawierającej datę, nazwę fabryczną i numery serii podanych szczepionek. Wyposażenie punktu szczepień Podstawowe zasady prawidłowego wykonywania szczepień ochronnych http://www.mp.pl/artykuly/?aid=14090&print=1 1 z 6 2013-06-24 00:21

Punkty szczepień muszą być wyposażone w zestaw reanimacyjny, w skład którego wchodzą również leki umożliwiające natychmiastową i skuteczną pomoc. Ciężkie reakcje alergiczne (wstrząs) występują dosyć rzadko, stosunkowo często obserwuje się natomiast omdlenia. Około 40% omdleń po szczepieniu występuje u pacjentów w wieku 10-18 lat. Większość (63%) epizodów omdleń następuje w ciągu 5 minut po podaniu szczepionki, a 89% w ciągu 15 minut,[2] dlatego zaleca się rutynową obserwację pacjenta przez około 20 minut po szczepieniu. Pozwoli to ocenić jego stan ogólny oraz zaobserwować ewentualną wczesną reakcję w miejscu podania szczepionki.[1] Podawanie szczepionek doustnych Szczepionki doustne należy podawać, gdy dziecko jest spokojne (fot. 1.). Fot. 1. Doustne podawanie szczepionki niemowlęciu. Jeżeli po szczepieniu dziecko natychmiast zwraca lub wypluwa szczepionkę, szczepienie należy powtórzyć. Wystąpienie wymiotów w ciągu 10 minut po szczepieniu także stanowi wskazanie do jego powtórzenia.[1,3] Uwaga: Jeżeli dziecko nie przyjmie także drugiej dawki szczepionki, trzecią próbę należy podjąć w późniejszym terminie.[2] Podawanie szczepionek pozajelitowo Zabezpieczenie pacjenta i personelu medycznego przed zakażeniem Większość szczepionek podaje się domięśniowo lub podskórnie, dlatego zarówno pacjent, jak i osoba podająca szczepionkę narażeni są na ryzyko przypadkowego zakażenia przenoszonego przez krew i skażone nią igły. Personel medyczny powinien używać jednorazowych rękawiczek ochronnych. Do odkażenia miejsca wstrzyknięcia stosuje się roztwór alkoholu izopropylowego o stężeniu 70%. Szczepienie należy rozpocząć, gdy roztwór na skórze wyschnie.[3] Szczepionki należy wstrzykiwać, stosując sprzęt jednorazowego użytku. Większość dostępnych aktualnie szczepionek jest konfekcjonowana przez producentów w jednorazowe ampułkostrzykawki przeznaczone do bezpośredniego i jednorazowego użycia. Wybór okolicy wstrzyknięcia szczepionki Szczepionki przeznaczone do wstrzyknięć należy podawać w okolice ciała, w których ryzyko uszkodzenia nerwów, naczyń lub tkanek jest najmniejsze. Zaleca się podawanie szczepionek w mięśnie przednio-bocznej okolicy uda (u niemowląt i małych dzieci; fot. 2.) lub mięsień naramienny (u dzieci starszych i dorosłych, rzadziej u niemowląt; fot. 3.).[2] Podstawowe zasady prawidłowego wykonywania szczepień ochronnych http://www.mp.pl/artykuly/?aid=14090&print=1 2 z 6 2013-06-24 00:21

Fot. 2. U niemowląt zaleca się szczepienie w przednio-boczną okolicę uda lub w mięsień naramienny. Fot. 3. Zaznaczone optymalne miejsce wstrzyknięcia szczepionki w mięsień naramienny u dzieci i dorosłych (centralna część okolicy naramiennej). Wybór miejsca wstrzyknięcia uzależniony jest od objętości podawanego materiału i rozmiarów mięśnia. Optymalne miejsce wstrzyknięcia niekiedy sugerowane jest w ulotce producenta szczepionki. Nie należy natomiast wstrzykiwać szczepionek w górnym zewnętrznym kwadrancie pośladka. W miejscu tym znajduje się dobrze rozwinięta tkanka tłuszczowa, a wstrzyknięcie związane jest ze zwiększonym ryzykiem (zwłaszcza u niemowląt) uszkodzenia nerwu kulszowego.[1,2] Szczepionki zawierające adiuwanty (np. przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi [DTPa; DTwP; DT i Td]) należy wstrzykiwać głęboko domięśniowo, ponieważ mogą wywołać niepożądane reakcje miejscowe w postaci podrażnień, stanów zapalnych, a nawet zmian martwiczych, jeżeli podano je za płytko.[2] Wybór rozmiaru igły Przy szczepieniu domięśniowym igła powinna być na tyle długa, aby dotrzeć do masy mięśnia. U bardzo małych niemowląt należy stosować igły o długości 5/8 cala (16 mm), u dzieci w wieku 4-12 miesięcy - 7/8 do 1 cala (22-25 mm) z preferencją wstrzyknięcia w przednio-boczną okolicę uda, a u dzieci między 12. miesiącem a 18. rokiem życia - od 7/8 do 1 cala (w zależności od rozmiarów mięśni). U mężczyzn o masie ciała 59-118 kg należy stosować igły o długości 1 cala (25 mm), u kobiet o masie ciała: do 60 kg - 16 mm (5/8 cala); 60-90 kg - >25 mm (ze względu na większą niż u mężczyzn grubość podskórnej tkanki tłuszczowej); >90 kg - 38 mm (1,5 cala).[2,3] Podstawowe zasady prawidłowego wykonywania szczepień ochronnych http://www.mp.pl/artykuly/?aid=14090&print=1 3 z 6 2013-06-24 00:21

Technika i zasady szczepienia 1. W celu zwiększenia komfortu dziecka i zminimalizowania uczucia bólu związanego ze wstrzyknięciem przed szczepieniem (30-60 min) można zastosować na skórę w miejscu szczepienia środki znieczulające (krem EMLA) i(lub) podać ibuprofen lub paracetamol.[1] 2. Przed szczepieniem należy określić miejsce podania szczepionki i odpowiednio uchwycić skórę i ewentualnie mięśnie w okolicy planowanego wstrzyknięcia (fot. 4a., 4b., 5.). Fot. 4. Ai B. Podając szczepionkę w przednio-boczną okolicę uda niemowlęcia, kciukiem i palcem wskazującym lewej ręki ujmujemy mięsień, a prawą ręką wkłuwamy igłę pod kątem 90°. Podstawowe zasady prawidłowego wykonywania szczepień ochronnych http://www.mp.pl/artykuly/?aid=14090&print=1 4 z 6 2013-06-24 00:21

Fot. 5. Podając szczepionkę w mięsień naramienny (dzieci i dorośli), ujmujemy mięsień między kciukiem a palcem wskazującym lewej ręki, unieruchamiając jednocześnie ramię, i trzymając strzykawkę w prawej ręce wkłuwamy igłę. 3. W przypadku szczepionek podawanych podskórnie kąt nachylenia igły do płaszczyzny skóry powinien wynosić ok. 45° (fot. 6.), natomiast podczas szczepienia domięśniowego - ok. 90° (fot. 7.). Fot. 6. Podając szczepionkę podskórnie, igłę - najlepiej krótką o długości 16 mm - należy wkłuć pod kątem ok. 45°. Podstawowe zasady prawidłowego wykonywania szczepień ochronnych http://www.mp.pl/artykuly/?aid=14090&print=1 5 z 6 2013-06-24 00:21

Fot. 7. Podczas szczepienia domięśniowo igłę wkłuwamy pod kątem ok. 90°, dostosowując długość igły do rozmiarów mięśnia pacjenta (16-38 mm [p. tekst]). 4. Podczas podania więcej niż jednej szczepionki w czasie jednej wizyty preparatów nie należy mieszać w jednej strzykawce, z wyjątkiem tych, które mają oficjalnie zarejestrowaną taką możliwość (informacja taka jest wymieniona w ulotce producenta). 5. W przypadku równoczasowego szczepienia kilkoma preparatami należy je wstrzykiwać w różne okolice. U starszych dzieci i osób dorosłych szczepionki można podać, jeśli to konieczne, w ten sam mięsień naramienny w dwóch wstrzyknięciach (używając różnych igieł) w odstępie 25-50 mm.[1] Uwaga: Jak dotąd nie uzyskano szczepionki całkowicie pozbawionej działań niepożądanych i w 100% skutecznej. Prawidłowo wykonane szczepienie przyczynia się do zwiększenia jego bezpieczeństwa oraz uzyskania większej efektywności. Piśmiennictwo 1. Committee on Infection Diseases AAP (USA): Red Book 2000. wyd. 25, American Academy of Pediatrics, 2000 2. General Recommendation on Immunization ACIP & AAFP - 11.10.2001 (USA): www.cdc.gov/mmwr/previev/mmwrhtml /rr5102a1.htm 3. Plotkin S., Orenstain W.: Vaccines. wyd. 3, W.B. Saunders, 1999 Więcej informacji znajdą Państwo na stronie http://www.mp.pl Copyright © 1996 - 2011 Medycyna Praktyczna Podstawowe zasady prawidłowego wykonywania szczepień ochronnych http://www.mp.pl/artykuly/?aid=14090&print=1 6 z 6 2013-06-24 00:21