Spis treści
Okładka
Skrzydełko
Karta tytułowa
Karta redakcyjna
Od autora
Rozdział I. Zamiast wstępu
HIERARCHIA WŁADZY PRL |
W KOMUNISTYCZNYM MĘSKIM | KLUBIE |
CZERWONA ELITA | DESANT ZE
WSCHODU | RYTUAŁY DWORU |
BIESZCZADZKIE ELDORADO
Rozdział II. Ulubienica Stalina
PRAWDY I LEGENDY O WANDZIE
WASILEWSKIEJ | ROMAN SZYMAŃSKI |
OBLICZE DNIA | W SOWIECKIM LWOWIE |
ZABÓJSTWO MARIANA BOGATKI |
W SOWIECKIM MUNDURZE | RELACJE ZE
STALINEM | JANINA BRONIEWSKA |
ZWIĄZEK PATRIOTÓW POLSKICH |
WANDA LWOWNA | KOBIETY NAD OKĄ |
BITWA POD LENINO | ZMIERZCH |
WDOWA PO BERII | PLUTY | HALINA
WASILEWSKA
Rozdział III. Pogodzona z nowym ustrojem
NAŁKA | NOWA RZECZYWISTOŚĆ PANI
ZOFII | UROKI DWORU | KOBIETA
Z PRZESZŁOŚCIĄ | PANI GENOWEFA |
OSTATNIE LATA
Rozdział IV. Twarze pani Marii
KIJ I MARCHEWKA | W LOŻY SZYDERCÓW
| LIST 34 | MIŁOŚĆ I ALKOHOL | ŚLADAMI
SAFONY | TESTAMENTY MARII
DĄBROWSKIEJ
Rozdział V. W cieniu prezesa
W RODZINIE LILPOPÓW | W PODKOWIE
LEŚNEJ | CHOROBA ANNY | OKUPACJA |
CZERWONE I CZARNE | STAWISKO
Rozdział VI. Wszystkie kobiety Bolesława Bieruta
LUBELSKI SPÓŁDZIELCA | JANINA
GÓRZYŃSKA | DZIWNE LOSY
MAŁGORZATY FORNALSKIEJ | MIŃSK |
ŻONA Z BIAŁORUSI | ŚMIERĆ JASI |
TRAGICZNE LOSY RODZINY
FORNALSKICH | KRÓLOWA BELWEDERU |
ZA ŻÓŁTYMI FIRANKAMI | ŚMIERĆ
W MOSKWIE
Rozdział VII. „Krwawa Luna”
CIOTKA REWOLUCJI | OBRAZKI Z ŻYCIA
INTYMNEGO | TOWARZYSZKA DYREKTOR
W AKCJI | LASKI
Rozdział VIII. Towarzyszka Zofia
LIWA SZOKEN | ARYJSKIE PAPIERY | JAN
CHRZCICIEL Z PPR | MIEDZESZYN |
W NIEREALNYM ŚWIECIE PRL | KALINA
JĘDRUSIK, TELEWIZOR I KAPEĆ |
KONSTANCIN
Rozdział IX. Pierwsza dama Polski Ludowej
PREMIER JÓZEF CYRANKIEWICZ |
SOLANGE | ALEKSANDER WĘGIERKO |
Z POWROTEM NA SCENIE | MĘŻCZYŹNI
PANI NINY | FASCYNACJA PREMIERA |
MADAME JÓZEF CYRANKIEWICZ | ALEJA
RÓŻ 8 | SCENY Z ŻYCIA PREMIERA |
NIEDYSKRECJE UCIEKINIERA | ROZWÓD
Rozdział X. Stasia
ŻONA GÓRNIKA | KSIĄŻĘ ŚLĄSKA |
EPOKA PROPAGANDY SUKCESU | BONA
CUKROWA | INTERESY RODZINY |
ZMIERZCH BOGÓW
Rozdział XI. Problemy uczuciowe Mieczysława F.
Rakowskiego
MFR | WANDA WIŁKOMIRSKA | PRANIE |
ELŻBIETA KĘPIŃSKA | AGNIESZKA
OSIECKA | DWOJE NA HUŚTAWCE | CZAS
DECYZJI | W KRĘGACH WŁADZY | DRUGIE
MAŁŻEŃSTWO | HANNA BANASZAK |
ŻYCIE PO ŻYCIU
Bibliografia
Skrzydełko
Okładka
Toruńskie Zakłady Graficzne
ZapolexSp. z o.o.
ul. Gen.Sowińskiego 2/4
87-100 Toruń
Wyłączny dystrybutor
Firma Księgarska Jacek Olesiejuk sp. z o.o.
ul. Poznańska 91
05-850 Ożarów Mazowiecki
ISBN 978-83-7700-059-5
Warszawa 2012
Dokument chroniony
elektronicznym znakiem
wodnym
Od autora
Książka, którą macie Państwo przed
sobą, jest pierwszą pozycją cyklu
poświęconego elitom PRL. Po serii
publikacji o II Rzeczypospolitej (zresztą
będę ją kontynuował) przyszedł czas na
Polskę Ludową. To dla mnie temat
osobisty, urodziłem się bowiem
w czasach rządów Gomułki, do szkoły
chodziłem w epoce Gierka, studiowałem
natomiast w trakcie stanu wojennego.
Doskonale zatem pamiętam czasy i ludzi,
pozostał we mnie również do tamtych lat
sentyment. I zapewne dlatego ponure
nawet epizody dziejów komunizmu nad
Wisłą we wspomnieniach przeplatają
się z intymnymi przeżyciami.
Badacza jednak nic nie może
zwolnić od obiektywizmu. Jego
obowiązkiem jest przedstawienie faktów
bez emocji, przemilczeń i tendencyjnego
doboru źródeł. Nie jest to łatwe przy
osobistym zaangażowaniu, ale niestety
konieczne.
Historycy uwielbiają daty
i sprecyzowali dokładne ramy czasowe
istnienia PRL. Według przyjętej
chronologii Polska Ludowa powstała 22
lipca 1944 r. (data ogłoszenia manifestu
Polskiego Komitetu Wyzwolenia
Narodowego), a zakończyła swoje
istnienie 4 czerwca 1989 r. – w dniu
pierwszych częściowo wolnych
wyborów w Polsce. Oczywiście są to
granice czysto umowne, komuniści
jeszcze długo po zakończeniu II wojny
światowej utrwalali władzę, natomiast
czerwcowe wybory nie oznaczały
natychmiastowego końca w naszym kraju
„przodującego ustroju”.
Dla współczesnego czytelnika
Polska Ludowa wydaje się epoką szarą
i ubogą. Powodów do radości
faktycznie, specjalnie nie było, nie
można jednak zapominać o jej
osiągnięciach. Likwidacja
analfabetyzmu wraz z industrializacją
kraju zaowocowały nieprawdobodnym
skokiem kulturowym. Literatura, teatr,
kino czy sztuki plastyczne przestały być
domeną elity. Do tego doszło jeszcze
nieprawdopodobne bogactwo talentów
w każdej dziedzinie życia. I chociaż
twórcy zmagali się z różnymi
ograniczeniami, to jednak powstawały
dzieła wybitne. Krzysztof Zanussi,
Andrzej Wajda, Krzysztof Kieślowski,
Witold Lutosławski, Krzysztof
Penderecki, Edward Stachura, Zdzisław
Beksiński, Jerzy Duda- Gracz,
Kazimierz Dejmek, Wisława
Szymborska, Agnieszka Osiecka,
Wojciech Młynarski, Gustaw Holoubek,
Tadeusz Łomnicki, Daniel Olbrychski –
podobną listę można ciągnąć bez końca.
Czasy Polski Ludowej to
prawdziwa kopalnia tematów, i każdy
znajdzie dla siebie coś interesującego.
I nawet jeżeli PRL wydawała się
bezbarwna i wyblakła, to przy bliższym
poznaniu okazuje się, że nawet
ówczesna szarość miała kolory
i odcienie. A wiele wydarzeń, spraw
i ludzi wymyka się jednoznacznej
ocenie.
W niniejszej opowieści zająłem
się kobietami związanymi z elitą władzy
tamtej epoki. Odnajdą więc w niej
Państwo Wandę Wasilewską, Julię
Brystygier, Zofię Gomułkową, Ninę
Andrycz i Stanisławę Gierek. Poza tym
kobiety Bolesława Bieruta i żony
Mieczysława Rakowskiego. Nie
zabrakło wielkich twórców naszej
literatury, flirtujących z polityką, a więc
Zofii Nałkowskiej, Marii Dąbrowskiej
czy Anny Iwaszkiewicz.
Ze względu na ograniczenia
wydawnicze czytelnicy nie zdobędą
informacji na temat Alicji Solskiej (żony
Piotra Jaroszewicza), Barbary
Jaruzelskiej, partnerek Jerzego Urbana
czy Marii Teresy Kiszczak. Ale nic
straconego, postacie te znajdą się
w jednej z następnych książek cyklu.
Zanim jednak przyjdzie na to czas,
pojawi się kolejna pozycja serii –
o kobietach estrady PRL. A na inne
tematy również nadejdzie pora. Przecież
Polska Ludowa to prawdziwe bogactwo
materiałów…
Rozdział I.
Zamiast wstępu
HIERARCHIA WŁADZY
PRL
Zbigniew Brzeziński zauważył kiedyś,
że różnica pomiędzy demokracją ludową
a rzeczywistą jest taka, jak między
krzesłem elektrycznym a zwyczajnym.
Faktycznie, ustrój komunistyczny
ludowładztwa nie przypominał w ogóle,
a obowiązujący system monopartyjny
powodował mało zrozumiałą hierarchię
władzy.
W krajach bloku wschodniego
najważniejszymi osobami było ścisłe
kierownictwo partii komunistycznej. To
właśnie na posiedzeniach biur
politycznych zapadały najważniejsze
decyzje, a szefowie ugrupowania
posiadali wręcz dyktatorski zakres
władzy. Czasami piastowali dodatkowe
funkcje, w niektórych państwach modne
stało się łączenie stanowisk partyjnych
z rządowymi. W Polsce podobne
rozwiązania stosowano wyłącznie na
początku i u schyłku PRL, natomiast
Władysław Gomułka i Edward Gierek
zadowolili się wyłącznie pozycją
I sekretarza KC PZPR.
Prowadziło to czasami do
nieporozumień i Gerald Ford
odwiedzając Polskę w 1975 r.,
tytułował Gierka „panem prezydentem”.
Dla ludzi Zachodu szefostwo partii nie
oznaczało bowiem realnej władzy,
a humorystycznym akcentem sytuacji
pozostał fakt, iż w PRL nie istniało
stanowisko prezydenta. Funkcjonował
wprawdzie kolegialny najwyższy urząd
państwowy (Rada Państwa), ale jej
członkowie byli figurantami bez
większego znaczenia. Do składu Rady
odsyłano często polityków odsuniętych
od rzeczywistej władzy, inna sprawa, że
organ ten firmował decyzje podjęte
w partyjnych gabinetach. I to właśnie
dekretem Rady Państwa wprowadzono
w grudniu 1981 r. stan wojenny.
Dominacja władz partyjnych
w życiu politycznym była tak wyraźna,
że nawet historycy podzielili dzieje PRL
na epoki kolejnych przywódców PZPR.
A z powszechnej świadomości zniknęły
postacie urzędujących premierów
i właściwie tylko nazwiska Józefa
Cyrankiewicza i Piotra Jaroszewicza
coś społeczeństwu mówią. Natomiast
osoby Janusza Pińkowskiego czy
Zbigniewa Messnera pozostają
praktycznie anonimowe.
Podobny los spotkał polityków
pełniących funkcję przewodniczącego
Rady Państwa. Pozostający na tym
stanowisku przez dwanaście lat
Aleksander Zawadzki został kompletnie
zapomniany, natomiast Mariana
Spychalskiego zapamiętano głównie
z powodu jego konfliktów z ekipą
Bolesława Bieruta.
Zresztą system władzy w obrębie
partii komunistycznej otaczała zmowa
milczenia, a wszelkie zmiany sprawiały
wrażenie mafijnych rozgrywek.
Narodzinom Polskiej Partii Robotniczej
(poprzednika PZPR) towarzyszyły
krwawe gry, zakończone zabójstwami
jej pierwszych liderów. Marceli
Nowotko zginął na polecenie (lub za
wiedzą) Bolesława Mołojca, ten
natomiast został zlikwidowany przez
swoich partyjnych kolegów. Paweł
Finder trafił w ręce gestapo, a dziwnym
przypadkiem w zasadzkę nie wpadł
zaproszony na to samo spotkanie
Władysław Gomułka. Potem już
przeciwników nie likwidowano, ale
walka o władzę miała niewiele
wspólnego z demokracją.
„[…] Gierek poczyna sobie
nader żwawo – zanotował Stefan
mek4
Arkusze
EBooki
Spis treści Okładka Skrzydełko Karta tytułowa Karta redakcyjna Od autora Rozdział I. Zamiast wstępu HIERARCHIA WŁADZY PRL | W KOMUNISTYCZNYM MĘSKIM | KLUBIE | CZERWONA ELITA | DESANT ZE WSCHODU | RYTUAŁY DWORU | BIESZCZADZKIE ELDORADO Rozdział II. Ulubienica Stalina PRAWDY I LEGENDY O WANDZIE
WASILEWSKIEJ | ROMAN SZYMAŃSKI | OBLICZE DNIA | W SOWIECKIM LWOWIE | ZABÓJSTWO MARIANA BOGATKI | W SOWIECKIM MUNDURZE | RELACJE ZE STALINEM | JANINA BRONIEWSKA | ZWIĄZEK PATRIOTÓW POLSKICH | WANDA LWOWNA | KOBIETY NAD OKĄ | BITWA POD LENINO | ZMIERZCH | WDOWA PO BERII | PLUTY | HALINA WASILEWSKA Rozdział III. Pogodzona z nowym ustrojem NAŁKA | NOWA RZECZYWISTOŚĆ PANI ZOFII | UROKI DWORU | KOBIETA Z PRZESZŁOŚCIĄ | PANI GENOWEFA | OSTATNIE LATA Rozdział IV. Twarze pani Marii KIJ I MARCHEWKA | W LOŻY SZYDERCÓW | LIST 34 | MIŁOŚĆ I ALKOHOL | ŚLADAMI SAFONY | TESTAMENTY MARII
DĄBROWSKIEJ Rozdział V. W cieniu prezesa W RODZINIE LILPOPÓW | W PODKOWIE LEŚNEJ | CHOROBA ANNY | OKUPACJA | CZERWONE I CZARNE | STAWISKO Rozdział VI. Wszystkie kobiety Bolesława Bieruta LUBELSKI SPÓŁDZIELCA | JANINA GÓRZYŃSKA | DZIWNE LOSY MAŁGORZATY FORNALSKIEJ | MIŃSK | ŻONA Z BIAŁORUSI | ŚMIERĆ JASI | TRAGICZNE LOSY RODZINY FORNALSKICH | KRÓLOWA BELWEDERU | ZA ŻÓŁTYMI FIRANKAMI | ŚMIERĆ W MOSKWIE Rozdział VII. „Krwawa Luna” CIOTKA REWOLUCJI | OBRAZKI Z ŻYCIA INTYMNEGO | TOWARZYSZKA DYREKTOR
W AKCJI | LASKI Rozdział VIII. Towarzyszka Zofia LIWA SZOKEN | ARYJSKIE PAPIERY | JAN CHRZCICIEL Z PPR | MIEDZESZYN | W NIEREALNYM ŚWIECIE PRL | KALINA JĘDRUSIK, TELEWIZOR I KAPEĆ | KONSTANCIN Rozdział IX. Pierwsza dama Polski Ludowej PREMIER JÓZEF CYRANKIEWICZ | SOLANGE | ALEKSANDER WĘGIERKO | Z POWROTEM NA SCENIE | MĘŻCZYŹNI PANI NINY | FASCYNACJA PREMIERA | MADAME JÓZEF CYRANKIEWICZ | ALEJA RÓŻ 8 | SCENY Z ŻYCIA PREMIERA | NIEDYSKRECJE UCIEKINIERA | ROZWÓD Rozdział X. Stasia ŻONA GÓRNIKA | KSIĄŻĘ ŚLĄSKA |
EPOKA PROPAGANDY SUKCESU | BONA CUKROWA | INTERESY RODZINY | ZMIERZCH BOGÓW Rozdział XI. Problemy uczuciowe Mieczysława F. Rakowskiego MFR | WANDA WIŁKOMIRSKA | PRANIE | ELŻBIETA KĘPIŃSKA | AGNIESZKA OSIECKA | DWOJE NA HUŚTAWCE | CZAS DECYZJI | W KRĘGACH WŁADZY | DRUGIE MAŁŻEŃSTWO | HANNA BANASZAK | ŻYCIE PO ŻYCIU Bibliografia Skrzydełko Okładka
KOBIETY WŁADZY PRL
Sławomir Koper Warszawa 2012
Copyright © Sławomir Koper, Czerwone i Czarne Projekt graficzny FRYCZ I WICHA Zdjęcie na okładce: Nina Andrycz, fot. Narodowe ArchiwumCyfrowe (NAC) Zdjęcia wewnętrzne: Instytut Pamięci Narodowej, NAC, Jacek Sielski/FORUM, Zygmunt Wieczorek/REPORTER, Lucjan Fogiel/East News, MuzeumLiteratury/East News, ArchiwumMuzeumw Stawisku/FOTONOVA, Wojciech Druszcz/REPORTER, Polska Agencja Prasowa Redakcja Przemysław Skrzydelski Skład Tomasz Erbel Wydawca Czerwone i Czarne sp. z o.o. Rynek Starego Miasta 5/7 m.5 00-272 Warszawa Druk i oprawa
Toruńskie Zakłady Graficzne ZapolexSp. z o.o. ul. Gen.Sowińskiego 2/4 87-100 Toruń Wyłączny dystrybutor Firma Księgarska Jacek Olesiejuk sp. z o.o. ul. Poznańska 91 05-850 Ożarów Mazowiecki ISBN 978-83-7700-059-5 Warszawa 2012
Dokument chroniony elektronicznym znakiem wodnym Od autora
Książka, którą macie Państwo przed sobą, jest pierwszą pozycją cyklu poświęconego elitom PRL. Po serii publikacji o II Rzeczypospolitej (zresztą będę ją kontynuował) przyszedł czas na Polskę Ludową. To dla mnie temat osobisty, urodziłem się bowiem w czasach rządów Gomułki, do szkoły chodziłem w epoce Gierka, studiowałem natomiast w trakcie stanu wojennego. Doskonale zatem pamiętam czasy i ludzi, pozostał we mnie również do tamtych lat sentyment. I zapewne dlatego ponure nawet epizody dziejów komunizmu nad Wisłą we wspomnieniach przeplatają się z intymnymi przeżyciami. Badacza jednak nic nie może
zwolnić od obiektywizmu. Jego obowiązkiem jest przedstawienie faktów bez emocji, przemilczeń i tendencyjnego doboru źródeł. Nie jest to łatwe przy osobistym zaangażowaniu, ale niestety konieczne. Historycy uwielbiają daty i sprecyzowali dokładne ramy czasowe istnienia PRL. Według przyjętej chronologii Polska Ludowa powstała 22 lipca 1944 r. (data ogłoszenia manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego), a zakończyła swoje istnienie 4 czerwca 1989 r. – w dniu pierwszych częściowo wolnych wyborów w Polsce. Oczywiście są to granice czysto umowne, komuniści jeszcze długo po zakończeniu II wojny
światowej utrwalali władzę, natomiast czerwcowe wybory nie oznaczały natychmiastowego końca w naszym kraju „przodującego ustroju”. Dla współczesnego czytelnika Polska Ludowa wydaje się epoką szarą i ubogą. Powodów do radości faktycznie, specjalnie nie było, nie można jednak zapominać o jej osiągnięciach. Likwidacja analfabetyzmu wraz z industrializacją kraju zaowocowały nieprawdobodnym skokiem kulturowym. Literatura, teatr, kino czy sztuki plastyczne przestały być domeną elity. Do tego doszło jeszcze nieprawdopodobne bogactwo talentów w każdej dziedzinie życia. I chociaż twórcy zmagali się z różnymi
ograniczeniami, to jednak powstawały dzieła wybitne. Krzysztof Zanussi, Andrzej Wajda, Krzysztof Kieślowski, Witold Lutosławski, Krzysztof Penderecki, Edward Stachura, Zdzisław Beksiński, Jerzy Duda- Gracz, Kazimierz Dejmek, Wisława Szymborska, Agnieszka Osiecka, Wojciech Młynarski, Gustaw Holoubek, Tadeusz Łomnicki, Daniel Olbrychski – podobną listę można ciągnąć bez końca. Czasy Polski Ludowej to prawdziwa kopalnia tematów, i każdy znajdzie dla siebie coś interesującego. I nawet jeżeli PRL wydawała się bezbarwna i wyblakła, to przy bliższym poznaniu okazuje się, że nawet ówczesna szarość miała kolory
i odcienie. A wiele wydarzeń, spraw i ludzi wymyka się jednoznacznej ocenie. W niniejszej opowieści zająłem się kobietami związanymi z elitą władzy tamtej epoki. Odnajdą więc w niej Państwo Wandę Wasilewską, Julię Brystygier, Zofię Gomułkową, Ninę Andrycz i Stanisławę Gierek. Poza tym kobiety Bolesława Bieruta i żony Mieczysława Rakowskiego. Nie zabrakło wielkich twórców naszej literatury, flirtujących z polityką, a więc Zofii Nałkowskiej, Marii Dąbrowskiej czy Anny Iwaszkiewicz. Ze względu na ograniczenia wydawnicze czytelnicy nie zdobędą informacji na temat Alicji Solskiej (żony
Piotra Jaroszewicza), Barbary Jaruzelskiej, partnerek Jerzego Urbana czy Marii Teresy Kiszczak. Ale nic straconego, postacie te znajdą się w jednej z następnych książek cyklu. Zanim jednak przyjdzie na to czas, pojawi się kolejna pozycja serii – o kobietach estrady PRL. A na inne tematy również nadejdzie pora. Przecież Polska Ludowa to prawdziwe bogactwo materiałów…
Rozdział I. Zamiast wstępu
HIERARCHIA WŁADZY PRL Zbigniew Brzeziński zauważył kiedyś, że różnica pomiędzy demokracją ludową a rzeczywistą jest taka, jak między krzesłem elektrycznym a zwyczajnym. Faktycznie, ustrój komunistyczny ludowładztwa nie przypominał w ogóle, a obowiązujący system monopartyjny powodował mało zrozumiałą hierarchię władzy. W krajach bloku wschodniego najważniejszymi osobami było ścisłe kierownictwo partii komunistycznej. To właśnie na posiedzeniach biur politycznych zapadały najważniejsze
decyzje, a szefowie ugrupowania posiadali wręcz dyktatorski zakres władzy. Czasami piastowali dodatkowe funkcje, w niektórych państwach modne stało się łączenie stanowisk partyjnych z rządowymi. W Polsce podobne rozwiązania stosowano wyłącznie na początku i u schyłku PRL, natomiast Władysław Gomułka i Edward Gierek zadowolili się wyłącznie pozycją I sekretarza KC PZPR. Prowadziło to czasami do nieporozumień i Gerald Ford odwiedzając Polskę w 1975 r., tytułował Gierka „panem prezydentem”. Dla ludzi Zachodu szefostwo partii nie oznaczało bowiem realnej władzy, a humorystycznym akcentem sytuacji
pozostał fakt, iż w PRL nie istniało stanowisko prezydenta. Funkcjonował wprawdzie kolegialny najwyższy urząd państwowy (Rada Państwa), ale jej członkowie byli figurantami bez większego znaczenia. Do składu Rady odsyłano często polityków odsuniętych od rzeczywistej władzy, inna sprawa, że organ ten firmował decyzje podjęte w partyjnych gabinetach. I to właśnie dekretem Rady Państwa wprowadzono w grudniu 1981 r. stan wojenny. Dominacja władz partyjnych w życiu politycznym była tak wyraźna, że nawet historycy podzielili dzieje PRL na epoki kolejnych przywódców PZPR. A z powszechnej świadomości zniknęły postacie urzędujących premierów
i właściwie tylko nazwiska Józefa Cyrankiewicza i Piotra Jaroszewicza coś społeczeństwu mówią. Natomiast osoby Janusza Pińkowskiego czy Zbigniewa Messnera pozostają praktycznie anonimowe. Podobny los spotkał polityków pełniących funkcję przewodniczącego Rady Państwa. Pozostający na tym stanowisku przez dwanaście lat Aleksander Zawadzki został kompletnie zapomniany, natomiast Mariana Spychalskiego zapamiętano głównie z powodu jego konfliktów z ekipą Bolesława Bieruta. Zresztą system władzy w obrębie partii komunistycznej otaczała zmowa milczenia, a wszelkie zmiany sprawiały
wrażenie mafijnych rozgrywek. Narodzinom Polskiej Partii Robotniczej (poprzednika PZPR) towarzyszyły krwawe gry, zakończone zabójstwami jej pierwszych liderów. Marceli Nowotko zginął na polecenie (lub za wiedzą) Bolesława Mołojca, ten natomiast został zlikwidowany przez swoich partyjnych kolegów. Paweł Finder trafił w ręce gestapo, a dziwnym przypadkiem w zasadzkę nie wpadł zaproszony na to samo spotkanie Władysław Gomułka. Potem już przeciwników nie likwidowano, ale walka o władzę miała niewiele wspólnego z demokracją. „[…] Gierek poczyna sobie nader żwawo – zanotował Stefan