Atlas Anatomii Topograficznej Zwierząt Domowych, Peter Popesko- Tom 1- Głowa i szyja.pdf

PROF. Dr PETERPOPESKO ATLAS ANATOMII TOPOGRAFICZNEJ ZWIERZĄT DOMOWYCH TOM I - GŁOWA I SZYJA WYDANIE 3 SŁAWOMIR TRZCIŃSKI lekarz weterynarii Warszawa, uł. fionlirgtersk* 6 m. 34 ł*ł. 36-at.it PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO ROLNICZE I LEŚNE, WARSZAWA

PROF. MVDR. PETER POPESKO, Dr.Sc. ATLAS TOPOGRAFICKEJ ANATOMIE HOSPODARSKYCH ZVIERAT I. d i e l — H l a v a a k r k Opracowanieedycjipolskiej: LEK.WET.BRONISLAYMIRSKI Recenzent edycjipolskiej: DOC.DR HAB. WALDEMAR PILARSKI ISBN 83-09-00178-9 / 83-09-00179-7 © Copyright by Priroda, Bratislava 1977 © Copyright for the Polish edition by B r o n i s ł a w M i r s k i , Warszawa 1977, 1979

Tresc SŁAWOMIR TRZCIŃSKI lekarzweterynarii 01-227 WARSZAWA ul. Szymczaka lm.6 BYDŁO 12 Okolice głowy (tabl. 1) 13 Kościec głowy z boku (tabl. 2) 14 Kościec głowy z boku z kolorowo zaznaczonymi kośćmi (tabl. 3) 15 Kościec głowy w przekroju strzałkowym z kolo- rowo zaznaczonymi kośćmi (tabl. 4) 16 Kościec głowy w przekroju strzałkowym; bez żuchwy (tabl. 5) 17 Kościec głowy: okolice oczodołowa i skroniowa po usunięciu łuku jarzmowego (tabl. 6) 18 Kościec głowy od przodu (tabl. 7) 19 Kościec głowy od tyłu (tabl. 8) 20 Kościec głowy od góry z odsłoniętymi zatokami czołowymi i sąsiednimi strony lewej (tabl. 9) 21 Kościec głowy od góry z kolorowo zaznaczonymi kośćmi (tabl. 10) 22 Kościec głowy od dołu (tabl. 11) 23 Kościec głowy od dołu z kolorowo zaznaczonymi kośćmi (tabl. 12) 24 Głowa i szyja od strony lewej — warstwa I (tabl. 13) 26 Głowa i szyja od strony lewej — warstwa II (tabl. 14) 28 Głowa i szyja od strony lewej — warstwa III po usunięciu żuchwy (tabl. 15) 29 Głowa i szyja od strony lewej — warstwa IV po usunięciu żuchwy (tabl. 16) 30 Głowa jałówki w przekroju strzałkowym (tabl. 17) 31 Głowa jałówki w przekroju strzałkowym (tabl. 18) 32 Głowa jałówki: skeletotopia tętnic strony lewej — warstwa powierzchowna (tabl. 19) 33 Głowa jałówki: skeletotopia tętnic strony lewej — warstwa głęboka po usunięciu łuku jarzmowego i lewej połowy żuchwy (tabl. 20) 34 Głowa w przekroju poprzecznym na vysokości 2. przedtrzonowca — przednia powierzchnia przekroju (tabl. 21) 35 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości 2. trzonowca — przednia powierzchnia przekroju (tabl. 22) 36 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości przedniego końca oczodołu — przednia po- wierzchnia przekroju (tabl. 23) 37 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości wyrostka dziobiastego żuchwy — przednia po- wierzchnia przekroju (tabl. 24) 38 Głowa w przekroju poprzecznym w pobliżu prze- wodów słuchowych zewnętrznych — przednia po- wierzchnia przekroju (tabl. 25) 39 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości możdżeni (tabl. 26) 40 Głowa w przekroju poziomym: powierzchnia wewnętrzna podstawy czaszki z wychodzącymi nerwami czaszkowymi (tabl. 27) 41 Głowa w przekroju poziomym oraz mięśnie, na- czynia, nerwy i gruczoły oczodołu (tabl. 28) 42 Głowa od góry: naczynia żylne jamy czaszkowej i oczodołu; wg Dennstedta (tabl. 29) 43 Głowa od dołu (tabl. 30) 44 Mózgowie od dołu, jego unaczynienie tętnicze oraz miejsca odejścia nerwów czaszkowych (tabl. 31) 45 Mózgowie od góry (tabl. 32) 45 Mózgowie w przekroju strzałkowym (tabl. 33) 46 Podniebienie (tabl. 34) 46 Kość gnykowa i chrząstki krtani od strony lewej (tabl. 35) 46 Kość gnykowa i jej części chrzestne (tabl. 36) 47 Mięśnie krtani (tabl. 37) 47 Jama gardła i krtań od góry po odsłonięciu skle- pienia gardła (tabl. 38) 48 Kościec od strony przednio-bocznej (tabl. 39) 49 Mięśnie szyi i okolic przyległych od strony przednio-bocznej — mięśnie skórne usunięto; wg Tschaggenyego (tabl. 40) 50 Kościec szyi z boku (tabl. 41) 51 Szyja od strony lewej — warstwa I po usunięciu mięśni skórnych (tabl. 42) 52 Szyja od strony lewej — warstwa II (tabl. 43) 53 Szyja od strony lewej — warstwa III (tabl. 44) 54 Szyja od strony lewej: mięśnie głębokie (tabl. 45) 55 Więzadło karkowe (tabl. 46) 56 Szyja nowo narodzonego cielęcia od strony lewej (tabl. 47) 57 Szyja jednorocznej jałówki w przekroju poprzecz- nym na wysokości kręgu obrotowego — tylna po- wierzchnia przekroju (tabl. 48) 58 Szyja jednorocznej jałówki w przekroju poprzecz- nym na wysokości tylnego końca 3. kręgu szyjnego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 49) 59 Szyja jednorocznej jałówki w przekroju poprzecz- nym na wysokości tylnego końca 4. kręgu szyjnego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 50) 60 Odcinek szyjny kręgosłupa od góry i od dołu (tabl. 51) 61 Odcinek szyjny rdzenia kręgowego od dołu: pierwsze dwa segmenty (tabl. 52) O W C A 62 Kościec głowy z boku (tabl. 53) 63 Kościec głowy w przekroju strzałkowym; bez żuchwy (tabl. 54) 64 Kościec głowy samca od góry; z prawego możdże- nia usunięto róg (tabl. 55) 65 Głowa młodego samca — warstwa powierzchowna po usunięciu mięśni skórnych i powięzi po- wierzchownej (tabl. 56) 66 Głowa od strony lewej — warstwa głęboka (tabl. 57) 67 Głowa od strony lewej — warstwa głęboka po usu- nięciu lewej połowy żuchwy (tabl. 58) 68 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości 4. przedtrzonowca — przednia powierzchnia prze- kroju (tabl. 59) 69 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości 3. trzonowca — przednia powierzchnia przekroju (tabl. 60) 70 Głowa: skeletotopia tętnic strony lewej (tabl. 61) 71 Głowa: skeletotopia żył strony lewej (tabl. 62) 72 Szyja od strony lewej — warstwa powiercchowna po usunięciu mięśni skórnych i powięzi powierz- chownej (tabl. 63) 73 Szyja młodej sztuki od strony prawej — warstwa głęboka (tabl. 64) 74 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości kręgu obrotowego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 65) 74 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości 4. kręgu szyjnego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 66) 75 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości 6. kręgu szyjnego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 67) KOZA 76 Kościec głowy samca z boku (tabl. 68) 77 Kościec głowy samicy z boku (tabl. 69) 78 Kościec głowy od dołu (tabl. 70) 79 Głowa: skeletotopia tętnic strony lewej (tabl. 71) 80 Głowa od strony lewej — warstwa powierzchowna po usunięciu mięśni skórnych i powięzi po- wierzchownej (tabl. 72)

81 Głowa od strony lewej — warstwa głęboka (tabl. 73) 82 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości 3. trzonowca — przednia powierzchnia przekroju (tabl. 74) 83 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości tyl- nego końca oczodołu — przednia powierzchnia przekroju (tabl. 75) 84 Szyja od strony lewej — warstwa powierzchowna po usunięciu mięśni skórnych i powięzi powierz- chownej (tabl. 76) 85 Szyja od strony lewej — warstwa głęboka (tabl. 77) 86 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości 4. kręgu szyjnego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 78) 87 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości 7. kręgu szyjnego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 79) Ś W I N I A 88 Kościecgłowydorosłegosamcazboku(tabl.80) 89 Kościec głowy w przekroju strzałkowym; bez żuchwy (tabl. 81) 90 Kościec głowy od góry (tabl. 82) 91 Kościec głowy od dołu; bez żuchwy (tabl. 83) 92 Kościec głowy od tylu (tabl. 84) 93 Podniebienie (tabl. 85) 94 Głowa od strony lewej — warstwa powierzchowna po usunięciu mięśni skórnych (tabl. 86) 95 Głowa od strony lewej — warstwa głęboka (tabl. 87) 96 Głowa od strony lewej — warstwa głęboka po usu- nięciu lewej połowy żuchwy (tabl. 88) 97 Głowa w przekroju strzałkowym (tabl. 89) 98 Głowa: skeletotopia tętnic strony lewej po usu- nięciu lewej połowy żuchwy (tabl. 90) 99 Głowa: skeletotopia żył strony lewej (tabl. 91) 100 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości ostatniego trzonowca — przednia powierzchnia przekroju (tabl. 92) 101 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości stawu skroniowo-żuchwowego (tabl. 93) 102 Kościec głowy w przekroju poziomym: po- wierzchnia wewnętrzna podstawy czaszki (tabl. 94) 103 Mózgowie od góry (tabl. 95) 103 Mózgowie od dołu, jego unaczynienie tętnicze oraz miejsca odejścia nerwów czaszkowych (tabl. 96) 104 Jama gardła i krtani od góry po odsłonięciu skle- pienia gardła (tabl. 97) 105 Kościec szyi z boku (tabl. 98) 106 Szyja od strony lewej — warstwa powierzchowna po usunięciu mięśni skórnych (tabl. 99) 107 Szyja od strony lewej — warstwa głęboka (tabl. 100) 108 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości kręgu szczytowego — tylna powierzchnia prze- kroju (tabl. 101) 109 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości 3. kręgu szyjnego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 102) 110 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości 4. kręgu szyjnego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 103) K O N 111 Rzut kośćca w tle pokroju głowy i szyi (tabl. 104) 111 Okolice głowy (tab. 105) 112 Kościec głowy nowo narodzonego źrebięcia (tabl. 106) 113 Kościec głowy z boku z odsłoniętymi zatokami (tabl. 107) 114 Kościec głowy z boku z kolorowo zaznaczonymi kośćmi (tabl. 108) 115 Kościec głowy w przekroju strzałkowym z koloro- wo zaznaczonymi kośćmi (tabl. 109) 116 Kościec głowy od przodu (tabl. 110) 117 Kościec głowy od tyłu (tabl. 111) 118 Kościec głowy od góry z odsłoniętymi zatokami (tabl. 112) 119 Kościec głowy od góry z kolorowo zaznaczonymi kośćmi (tabl. 113) 120 Kościec głowy od dołu (tabl. 114) 121 Kościec głowy od dołu s kolorowo zaznaczonymi kośćmi (tabl. 115) 122 Staw skroniowo-żuchwowy od strony lewej z całą i z otwartą torebką stawową (tabl. 116) 123 Głowa od strony lewej: mięśnie — warstwa po- wierzchowna (tabl. 117) 124 Głowa od strony lewej: mięśnie języka i gardła po usunięciu lewej połowy żuchwy z mięśniem żwa- czem(tabl. 118) 125 Głowa od strony lewej: mięśnie języka i gardła — warstwa głęboka po usunięciu lewej połowy żuchwy z mięśniem żwaczem oraz mięśni po- wierzchownych gardła (tabl. 119) 126 Głowa i przyległa część szyi od strony lewej — warstwa I (tabl. 120) 127 Głowa i przyległa część szyi od strony lewej — warstwa II (tabl. 121) 128 Głowa i przyległa część szyi od strony lewej — warstwa III (tabl. 122) 129 Głowa w przekroju strzałkowym, kilka mm na lewo od płaszczyzny pośrodkowej (tabl. 123) 130 Głowa w przekroju strzałkowym po usunięciu przegrody nosa, przegród między zatokami, części małżowin nosowych oraz języka (tabl. 124) 131 Głowa w przekroju strzałkowym po usunięciu języka, gardła i krtani (tabl. 125) 132 Głowa: skeletotopia tętnic powierzchownych stro- ny lewej (tabl. 126) 133 Głowa: skeletotopia tętnic głębokich strony lewej (tabl. 127) 134 Kościec głowy w przekroju strzałkowym (tabl. 128) 135 Kościec głowy w przekroju strzałkowym po usu- nięciu małżowin nosowych (tabl. 129) 136 Kościec głowy od strony lewej: okolice oczodoło- wa i skroniowa (tabl. 130) 137 Kościec głowy od strony lewej: okolice oczodoło- wa i skroniowa po usunięciu łuku jarzmowego (tabl. 131) 138 Kościec głowy: czaszka w przekroju strzałkowym (tabl. 132) 139 Głowa: naczynia żylne opony twardej mózgowia i oczodołu po usunięciu lewej części sklepienia czaszki oraz łuku jarzmowego; wg Dennstedta (tabl. 133) 140 Głowa: narządy oczodołu oraz naczynia i nerwy zewnętrznej powierzchni podstawy czaszki; wg El- lenbergera i Bauma (tabl. 134) 141 Oko i oczodół w przekroju; wg Ellenbergera i Bau- ma (tabl. 135) 142 Podniebienie (tabl. 136) 143 Jama krtani od góry (tabl. 137) 143 Ucho środkowe i wewnętrzne — strona prawa od przodu; półschemat wg Ellenbergera i Bauma (tabl. 138) 144 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości ostatniego przedtrzonowca — przednia po- wierzchnia przekroju (tabl. 139) 145 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości ostatniego trzonowca — przednia powierzchnia przekroju (tabl. 140)

146 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości oczodołu — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 141) 148 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości wcięcia żuchwy — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 142) 150 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości przewodów słuchowych zewnętrznych (przez okoli- cę przyuszniczą) — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 143) 152 Głowa od dołu: mięśnie, naczynia i gruczoły po usunięciu mięśni skórnych i powięzi powierz- chownej (tabl. 144) 153 Głowa: skeletotopia tętnic od strony podstawy czaszki (tabl. 145) 154 Kość gnykowa i chrząstki krtani od strony lewej (tabl. 146) 154 Mięśnie krtani od strony lewej (tabl. 147) 155 Głowa od góry: mięśnie, naczynia i nerwy okolicy czołowej; mięśnie małżowinowe, czyli uszne, wg Ellenbergera i Bauma (tabl. 148) 156 Głowa w przekroju poziomym: narządy jamy czaszkowej (tabl. 149) 157 Jama czaszkowa w przekroju poziomym: powierz- chnia wewnętrzna podstawy czaszki z wychodzący- mi nerwami czaszkowymi (tabl. 150) 158 Mózgowie od góry i z boku (tabl. 151) 159 Mózgowie od dołu, jego unaczynienie tętnicze oraz miejsca odejścia nerwów czaszkowych (tabl. 152) 160 Kościec szyi z boku (tabl. 153) 161 Szyja od strony lewej: mięśnie powierzchowne po usunięciu mięśni skórnych i powięzi powierz- chownej (tabl. 154) 162 Szyja od strony lewej: mięśnie głębokie — warstwa I (tabl. 155) 163 Szyja od strony lewej: mięśnie głębokie — warstwa II (tabl. 156) 164 Szyja od strony lewej: mięśnie głębokie — warstwa III (tabl. 157) 165 Więzadło karkowe (tabl. 158) 166 Szyja od strony lewej: mięśnie skórne i nerwy szyj- ne (tabl. 159) 167 Szyja od strony lewej: — warstwa głęboka (tabl. 160) 168 Szyja od strony lewej: skeletotopia naczyń, ner- wów, tchawicy i przełyku — najważniejsze tętnice i żyły (tabl. 161) 169 Okolice szyi i części przyległych (tabl. 162) 170 Kościec od strony przednio-bocznej (tabl. 163) 171 Szyja i okolice przyległe od strony przednio- -bocznej: mięśnie powierzchowne i głębokie po usunięciu mięśni skórnych i powięzi (tabl. 164) 172 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości kręgu obrotowego — tylna powierzchnia prze- kroju (tabl. 165) 173 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości przedniego końca 4. kręgu szyjnego — tylna po- wierzchnia przekroju (tabl. 166) 174 Szyja w przekroju poprzecznym między 4. a 5 kręgiem szyjnym — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 167) 175 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości 7. kręgu szyjnego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 168) 176 Odcinek szyjny kręgosłupa od góry i od dołu (tabl. 169) 177 Staw szczytowo-potyliczny i staw szczytowo- -obrotowy od góry po odsłonięciu kanału kręgowe- go; wg Koldy (tabl. 170) P I E S 178 Okolice głowy owczarka niemieckiego (tabl. 171) 179 Kościec głowy z boku (tabl. 172) 180 Kościec głowy długogłowego charta angielskiego z boku, z kolorowo zaznaczonymi kośćmi (tabl. 173) 181 Kościec głowy w przekroju strzałkowym (tabl. 174) 182 Kościec głowy od góry (tabl. 175) 183 Kościec głowy od dołu (tabl. 176) 184 Głowa od strony lewej: mięśnie powierzchowne wraz z mięśniami skórnymi; warstwa I (tabl. 177) 185 Głowa od strony lewej — warstwa II po usunięciu mięśni skórnych i powięzi powierzchownej (tabl. 178) 186 Głowa od strony lewej — warstwa głęboka po usu- nięciu lewej połowy żuchwy; warstwa III (tabl. 179) 187 Głowa w przekroju strzałkowym (tabl. 180) 188 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości wyrostka dziobiastego żuchwy (tabl. 181) 189 Głowa w przekroju poprzecznym na wysokości stawu skroniowo-żuchwowego (tabl. 182) 190 Mózgowie od góry; pola czynnościowe płaszcza wg Campbella (tabl. 183) 191 Mózgowie od dołu oraz miejsca odejścia nerwów czaszkowych (tabl. 184) 192 Głowa: skeletotopia tętnic strony lewej (tabl. 185) 193 Podniebienie i sklepienie gardła (tabl. 186) 194 Jama gardła i krtań od góry po odsłonięciu skle- pienia gardła (tabl. 187) 195 Odcinek szyjny kręgosłupa z boku (tabl. 188) 196 Szyja od strony lewej — warstwa powierzchowna po usunięciu mięśni skórnych (tabl. 189) 197 Szyja od strony lewej — warstwa głęboka (tabl. 190) 198 Szyja od strony lewej: mięśnie głębokie (tabl. 191) 199 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości kręgu obrotowego — tylna powierzchnia prze- kroju (tabl. 192) 200 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości 3. kręgu szyjnego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 193) 201 Szyja w przekroju poprzecznym na wysokości 5. kręgu szyjnego — tylna powierzchnia przekroju (tabl. 194) 202 Szyja od strony lewej: skeletotopia naczyń, ner- wów, tchawicy i przełyku w tylnym odcinku szyi oraz otworze przednim klatki piersiowej (tabl. 195) 203 Szyja od strony prawej: skeletotopia naczyń, ner wów, tchawicy i przełyku w tylnym odcinku szyi oraz otworze przednim klatki piersiowej (tabl. 196) K O T 204 Kościec głowy z boku (tabl. 197) 205 Kościec głowy od dołu (tabl. 198) 206 Głowa od strony lewej — warstwa powierzchowna po usunięciu mięśni skórnych (tabl. 199) 207 Głowa od strony lewej — warstwa głęboka po usu- nięciu lewej połowy żuchwy (tabl. 200) 208 Szyja od strony lewej — warstwa głęboka (tabl. 201' KRÓLIK 209 Kościec głowy z boku (tabl. 202) 210 Głowa i przyległa część szyi od strony lewej — warstwa powierzchowna po usunięciu mięśni skór- nych (tabl. 203) 211 Szyja i okolice przyległe od strony lewej — warst- wa powierzchowna po usunięciu mięśni skórnych (tabl. 204) 7

Przedmowa najomość budowy i funkcji ciała zdrowego zwierzęcia jest punktem wyjścia do opanowania wszystkich dyscyplin klinicznych i wielu przedklinicznych. Pierwszym krokiem w tym kierunku jest studiowanie poszczególnych układów (czynnościowe zespoły na- rządów) organizmu. Służy temu umowny podział ciała zwierzęcia na określone części, ułatwiający dokładne i systematyczne badanie i po- znawanie ich, jednej po drugiej. Jednakże dla przyszłych lekarzy najważniejsza jest anatomia stosowana, odpowiadająca potrzebom praktyki weterynaryjnej, toteż nie można poprzestać na badaniach analitycznych. Studiowanie anatomii systematycznej musi więc być tylko wstępem do wyrobienia sobie obrazu syntetycznego, do zrozu- mienia całości przez opanowanie i przyswojenie wiedzy o wzajem- nych związkach i położeniu poszczególnych narządów. To właśnie jest celem, jaki przyświecać ma i nauczycielowi akademickiemu, i uczniowi. Wymaga to wiele trudu od nich obu. Do poznania anatomii systematycznej, opisowej, niezbędna jest dobra pamięć; opanowanie anatomii topograficznej związane jest do- datkowo z wyczuciem miary rzeczy i wyobraźnią przestrzenną Przed nauczającymi anatomii staje odpowiedzialne zadanie ukształ- towania i wyspecjalizowania tej wyobraźni, aby stworzyć studentowi dobrą pozycję wyjściową do nauki dyscyplin klinicznych. Najważ- niejszym problemem staje się więc wybór właściwej metodyki nau- czania. Pomóc w tym studentowi, pomóc wykładowcy — to jeden z założonych przez autora celów tego Atlasu. W różnych sytuacjach praktykujący lekarz odczuwa potrzebę odświeżenia znajomości anatomii topograficznej. Szuka wtedy, oczy- wiście, publikacji informujących w sposób prosty, szybki i przej- rzysty, gdyż brak mu czasu na studiowanie dzieł teoretycznych. Również temu czytelnikowi — chirurgowi czy interniście — pragnął wyjść naprzeciw autor ze swym Atlasem (przede wszystkim dlatego, że dotąd takiego wydawnictwa nie było). Uwzględnienie życzeń praktyków znalazło m. in. wyraz w poświęceniu większej uwagi i więcej miejsca w Atlasie takim dotąd zaniedbywanym w publikacjach anatomotopograficznych gatunkom, jak owca, koza i świnia. Anatomiczne bowiem różnice między kozą a owcą (nie mówiąc już o odmiennościach u małych i dużych przeżuwaczy) są tak znaczne, że nie sposób już poprzestać na wspólnym ich opisywa- niu, co — jak wiadomo — wciąż jeszcze ma miejsce we wszystkich bez mała podręcznikach. Autor nie uważa swego dzieła za uniwersalne. Anatomowie za- rzucą mu najprawdopodobniej zbytnią ogólnikowość, natomiast stu- dentom wyda się zbyt drobiazgowy. Atlas ten nie powinien być jed- nak przez nikogo, zwłaszcza przez studentów, traktowany jak pod- ręcznik czy nawet jak atlas anatomii opisowej (która jest podstawą do studiów topograficznych), nie może również zastąpić praktycz- nych zajęć sekcyjnych. Ani bowiem najlepszy podręcznik, ani naj- wspanialszy atlas nie są w stanie zrównoważyć korzyści, jakie daje własnoręcznie dokonywana sekcja. Naturalnej barwy, konsystencji lub innych cech narządów i tkanek nie da się wyrazić ani słowem, ani rysunkiem. Atlas anatomiczny ma w tych warunkach wyraźnie określoną rolę do spełnienia. Biorąc więc wymienione względy pod uwagę, zdecydowano z całą świadomością nie wdawać się w zbyt szczegóło- we traktowanie tych elementów, które czytelnik przyswoił sobie z podręczników anatomii opisowej. Wprowadzenie do tablic wszyst- kich struktur anatomicznych, znajdujących się w przedstawianej okolicy ciała, byłoby zresztą niemożliwe ze względów technicznych. Rezygnowano przeto w pierwszej kolejności z tych szczegółów, któ- rych przedstawienie wpłynęłoby niekorzystnie na przejrzystość całe- go rysunku, przy czym nie w każdej tablicy usuwano ten sam frag- ment. Toteż powstałe luki może sobie najczęściej czytelnik uzupeł- nić przez uważne, porównawcze studiowanie odpowiedniej serii ta- blic Atlasu; może też zawsze korzystać w tym celu z podręcznika anatomii opisowej. Anatomia stosowana musi wyjść na przeciw bardzo zróżnico- wanym potrzebom praktyki. Czego innego szukać będzie chirurg, czego innego internista, inne znowu informacje potrzebne są leka- rzom zajmującym się badaniami poubojowymi. Oczywiście jedna książka nie może zadowolić wszystkich w równej mierze, autor przy- puszcza jednak, że jego atlas, mimo ewentualnych niedostatków, sta- nowi potrzebny wkład do piśmiennictwa anatomicznego i będzie pomocą zarówno dla studentów, jak i fachowców. Należy na koniec podkreślić, że stosunków anatomicznych przedstawionych na rysunkach nie można traktować w sposób dog- matyczny. Trzeba mieć zawsze na względzie wielorakie odchylenia osobnicze oraz różnice rasowe, jak i wynikające z wieku zwierzęcia. Nie sposób przecież w jednym atlasie uwzględnić wszystkich takich niuansów, co jednak w żadnym wypadku nie narusza jego rzeczowej poprawności. Tablice są — z bardzo nielicznymi wyjątkami — dziełem auto- 8

ra; rysunki wykonał według własnych preparatów, sporządzonych zwykłymi metodami anatomicznymi. Przy tablicach obcych podano źródło. Preparaty przygotowywano częściowo z materiału świeżego, częściowo z uprzednio utrwalonego. Serie przekrojów poprzecznych pochodzą z obiektów poddanych głębokiemu zamrożeniu. Pierwsze wydanie tej książki ukazało się w latach 1960, 1962 i 1968, po czym pojawiła się ona w edycjach obcojęzycznych. Mimo niedostatków, których autor jest świadomy, Atlas spełnił swe zada- nie, jak można wnioskować z wielkości nakładów i z recenzji w fachowej prasie. Czas, jaki upłynął, stawia jednak nowe wymagania, zmusza do przepracowania dzieła, zwłaszcza tekstów, gdyż ostatnio uchwalono nowe, obowiązujące obecnie międzynarodowe weteryna- ryjne mianownictwo anatomiczne (NAV). Ale również w rysunkach trzeba było dokonać pewnych zmian: niektóre poprawić, inne uzu- pełnić, a także wprowadzić kilka nowych, przedstawiających nie uwzględnione poprzednio sytuacje anatomotopograficzne. Prof. MVDr. P E T E R P O P E S K O , DrSc Uwagi do edycjipolskiej N,iniejsze trzecie wydanie Atlasu ukazuje się jako nie zmieniona kontynuacja poprzedniego, mimo że przygotowano je do druku już po opublikowaniu polskiego Weterynaryjnego Mianownictwa Ana- tomicznego (Warszawa 1978), które wprowadziło wiele nowin termi- nologicznych. Przyczyną tego jest wyczerpanie nakładu 2. wydania i całkowity brak Atlasu w księgarniach. Wydawnictwo (PWRiL) było zmuszone wyjść na przeciw potrzebom studentów nowych roczni- ków i zrezygnować z bardzo czasochłonnego procesu poligraficzne- go, jakim byłby druk tak zmienionych tekstów polskich, aby w ca- łości odpowiadały obecnemu mianownictwu. Odstępując bowiem od tego zamiaru umożliwiono sporządzenie kolejnego wydania z istnie- jących już klisz, po usunięciu jedynie oczywistych błędów meryto- rycznych i drukarskich. Podejmując taką decyzję, zgodną zresztą z zaleceniami obu re- cenzentów, wydawnictwo kierowało się przeświadczeniem, że nie przyczyni tym szkód nauce anatomii i ją studiującym, a to ze wzglę- du na nieuchronną, niejako naturalną niestabilność każdej nowej terminologii w przejściowym okresie jej wprowadzania. W związku z tym zwracamy uwagę czytelników na niektóre często występujące w tekście polskie terminy, które obecnie zostały definitywnie zmienione, ale w tym wydaniu utrzymane są w do- tychczasowej wersji: jugularis — szyjny (nowa nazwa) zamiast jarzmowy (w Atlasie), massetericus — dotyczący mięśnia żwacza (nowa nazwa) zamiast żwaczowy (w Atlasie), np. tętnica mięśnia żwacza, a nie t. żwaczowa, processus corniculatus cartilaginis arytenoideae — wyrostek roż- kowaty chrząstki nalewkowatej (nowa nazwa) zamiast cartilago corni- culata — chrząstka rożkowata (w Atlasie), auricularis — uszny (nowa nazwa) zamiast małżowinowy (w Atlasie); w zakresie terminów określających położenie (topograficznych) użyto w Atlasie z reguły nazw „dobrzuszny" i „dogrzbietowy", ale dla struktur w obrębie głowy — wyłącznie „górny" i „dolny", nie naru- szając zróżnicowania nazw łacińskich (inferior, pentralis; superior, dorsalis); użyto również wyłącznie określeń „przedni" (jako odpo- wiednika łacińskich anterior, rostralis, cranialis) oraz „tylny" (poste- rior,caudalis); niektóre terminy wprowadzone w Atlasie mogą się okazać kon- trowersyjne ze względu na to, że nie zostały ostatecznie ujednolico- ne w źródłowych publikacjach (m. in. podręcznikach); np. mm. tenso- res tłumaczy się jako „mm. napinacze", ale również jako „napręża- cze", mm. retractores to zarówno „mm. cofacze" jak i „wciągacze", określenie proprius oddaje się i jako „właściwy", i jako „własny". Jak z tego wynika, czytelnikom przyjdzie wprowadzać pewne zmiany — studentom zgodnie z zaleceniami ich akademickich na- uczycieli — do swoich egzemplarzy Atlasu. Chcąc umożliwić korzystanie z Atlasu wszystkim zainteresowa- nym, zarówno studentom jak i dawnym absolwentom, w generalnej większości wypadków wprowadzono obok nowych nazw łacińskich (Nomina Anatomica Veterinaria 1973 i 1975, NAV II) i polskich nazwy dotychczas używane, a obecnie poddane rewizji i wycofywa- ne. Dzięki temu czytelnicy mogą posługiwać się Atlasem jako poglą- dowym materiałem ilustracyjnym do wszystkich wydanych dotąd w kraju podręczników. Chodzi głównie o przekłady książek A. Akajew- skiego (Anatomia zwierząt domowych, Warszawa 1973 i 1979)1 , M.Sadowskiego (Anatomia topograficzna zwierząt domowych, Warsza- wa 1975)1 oraz A. Klimowa i A. Akajewskiego (Anatomia zwierząt domowych, Warszawa 1960)2 , ale przede wszystkim o nowoczesne podręczniki i inne publikacje własne, a więc K. Krysiaka (Anatomia zwierząt t. I, Warszawa 1975), M. Chomiaka i M. Lewandowskiego (Układ nerwowy obwodowy zwierząt domowych, Lublin 197'4), Przekład zbiorowy pod red. T. Roskosza. Przekład zbiorowy pod red. J. Kałużniackiego i E. Wilkusa.

M.KubasiewiczaCZarys anatomii zwierząt domowych,Warszawa 1974), M. Sobocińskiego (Układ nerwowy zwierząt domowych, Wrocław 1973), jak też S. Godynickiego „Morfologię porównawczą układu głównych tętnic głowy" (Poznań 1972). Z wszystkich tych dzieł korzystano przy opracowywaniu niniejszego tomu polskiej edycji Atlasu. W poważnej części tekstów znalazły się wskutek tego podwójne nazwy łacińskie i polskie, co niewątpliwie spowodowało pewne utrudnienie czytelności opisów. Starano się je pomniejszyć wpro- wadzając odpowiednie wyróżnienia terminów dodatkowych: / / w nawiasach prostych podano nazwy synonimiczne, alterna- tywne, równoprawne w obowiązującym mianownictwie; ( ) w nawiasach okrągłych podano informacje i określenia wy- jaśniające oraz uzupełniające; [ ] w nawiasach klamrowych podano nazwy lub części nazw, które uległy rewizji i są wycofywane, znajdują się jednak w dawnych podręcznikach anatomii oraz wciąż jeszcze w opisach anatomicz- nych najnowszych nawet książek z innych dyscyplin weterynaryj- nych; z podawania starych nazw łacińskich lub polskich zrezygno- wano w następujących wypadkach: nasalis lub oralis — przedni zastępowanych obecnie przez an- terior, cranialislub rostralis — przedni aboralis — tylny zastępowanego obecnie przez caudalis lub posterior — tylny rowek lub rynienka — sulcus zastępowanych obecnie przez bruzda — sulcus krawędź — margo zastępowanej przez brzeg — margo. Czytelnik chcący jedynie zapoznać się z położeniem danego obiektu anatomicznego będzie więc korzystał tylko z pierwszego terminu łacińskiego i pierwszego polskiego, chcąc zaś studiować ten obiekt na podstawie różnych dostępnych źródeł — sięgnie do po- zostałych informacji w nawiasach. Konsultantami-recenzentami poszczególnych tomów Atlasu byli doc. dr Waldemar Pilarski i prof. dr Janusz Welento; redakcja edycji polskiej składa Im należne podziękowanie. Dziękujemy rów- nież wszystkim, którzy zechcieli się podzielić z nami swymi uwaga- mi i zastrzeżeniami, a zwłaszcza doc. dr W. Lutnickiemu, dr. S. Pytlowi, doc. dr T. Roskoszowi, dr S. Serwatce i prof. dr P. Wyros- towi; ich wskazania w miarę możliwości wykorzystano w tym wyda- niu, a w całej rozciągłości spożytkujemy je w wydaniu następnym. W tekstach stosowano następujące skróty (na pierwszym miejs- cu 1. przypadek liczby pojedynczej, na drugim — liczby mnogiej): a., aa. — arteria, arteriae(t, tt. — tętnica, tętnice) gnl. — ganglion (zwój nerwowy) In., Inn. — lymphonodus, lymphonodi (w. chł. — węzeł chłonny, węzłychłonne) m., mm. — musculus, musculiim., mm. — mięsień, mięśnie) n., nn. — nervus, nervi(n., nn. — nerw, nerwy) r., rr. — ramus, ramiigal. — gałąź, gałęzie) v., w. — vena, venae(ż., żż. — żyła, żyły) s. — seu (czyli, lub) inne skróty wyjaśniają się przez sam tekst. Będziemy bardzo zobowiązani wszystkich czytelnikom, którzy zechcą przakazać nam (na adres wydawnictwa w Warszawie) swoje uwagi i propozycje dotyczące tekstu Atlasu i sposobu jego opraco- wania. Postaramy się je uwzględnić w następnych wydaniach. W Y D A W N I C T W O

TOM I • GŁOWA I SZYJA BYDŁO • OWCA • KOZA • ŚWINIA KOŃ • PIES • KOT • KRÓLIK

M. Kubasiewicza(Zarys anatomii zwierząt domowych,Warszawa 1974), M. Sobocińskiego (Układ nerwowy zwierząt domowych, Wrocław 1973), jak też S. Godynickiego „Morfologię porównawczą układu głównych tętnic głowy" (Poznań 1972). Z wszystkich tych dzieł korzystano przy opracowywaniu niniejszego tomu polskiej edycji Atlasu. W poważnej części tekstów znalazły się wskutek tego podwójne nazwy łacińskie i polskie, co niewątpliwie spowodowało pewne utrudnienie czytelności opisów. Starano się je pomniejszyć wpro- wadzając odpowiednie wyróżnienia terminów dodatkowych: / / w nawiasach prostych podano nazwy synonimiczne, alterna- tywne, równoprawne w obowiązującym mianownictwie; ( ) w nawiasach okrągłych podano informacje i określenia wy- jaśniające oraz uzupełniające; ] w nawiasach klamrowych podano nazwy lub części nazw, które uległy rewizji i są wycofywane, znajdują się jednak w dawnych podręcznikach anatomii oraz wciąż jeszcze w opisach anatomicz- nych najnowszych nawet książek z innych dyscyplin weterynaryj- nych; z podawania starych nazw łacińskich lub polskich zrezygno- wano w następujących wypadkach: nasalis lub oralis — przedni zastępowanych obecnie przez an- terior, cranialislub rostralis — przedni aboralis — tylny zastępowanego obecnie przez caudalis lub posterior — tylny rowek lub rynienka — sulcus zastępowanych obecnie przez bruzda — sulcus krawędź — margo zastępowanej przez brzeg — margo. Czytelnik chcący jedynie zapoznać się z położeniem danego obiektu anatomicznego będzie więc korzystał tylko z pierwszego terminu łacińskiego i pierwszego polskiego, chcąc zaś studiować ten obiekt na podstawie różnych dostępnych źródeł — sięgnie do po- zostałych informacji w nawiasach. Konsultantami-recenzentami poszczególnych tomów Atlasu byli doc. dr Waldemar Pilarski i prof. dr Janusz Welento; redakcja edycji polskiej składa Im należne podziękowanie. Dziękujemy rów- nież wszystkim, którzy zechcieli się podzielić z nami swymi uwaga- mi i zastrzeżeniami, a zwłaszcza doc. dr W. Lutnickiemu, dr. S. Pytlowi, doc. dr T. Roskoszowi, dr S. Serwatce i prof. dr P. Wyros- towi; ich wskazania w miarę możliwości wykorzystano w tym wyda- niu, a w całej rozciągłości spożytkujemy je w wydaniu następnym. W tekstach stosowano następujące skróty (na pierwszym miejs- cu 1. przypadek liczby pojedynczej, na drugim — liczby mnogiej): a., aa. — arteria, arteriae (t, tt. — tętnica, tętnice) gnl — ganglion (zwój nerwowy) In., Inn. — lymphonodus, lymphonodi (w. chł. — węzeł chłonny, węzłychłonne) m., mm. — musculus, musculiim., mm. — mięsień, mięśnie) n., nn. — nervus, nerviin., nn. — nerw, nerwy) r., rr. — ramus, rami(gał. — gałąź, gałęzie) v., w. — vena, venae(ż., żż. — żyła, żyły) s. — seu (czyli, lub) inne skróty wyjaśniają się przez sam tekst. Będziemy bardzo zobowiązani wszystkich czytelnikom, którzy zechcą przakazać nam (na adres wydawnictwa w Warszawie) swoje uwagi i propozycje dotyczące tekstu Atlasu i sposobu jego opraco- wania. Postaramy się je uwzględnić w następnych wydaniach. W Y D A W N I C T W O

Bydło. Okolice głowy Tablica 1. 1. —3. regio nasalis (nasus) — okolica nosowa (nos) regio dorsalis nasi (dorsum nasi) — okolica grzbie- towa nosa (grzbiet nosa) 10. 2. regio lateralis nasi — okolica boczna nosa 11. 3. regio naris — okolica nozdrza przedniego 4. planum nasolabiale — płytka nosowo-wargowa /śluzawica/ 12. regio maxillaris — okolica szczękowa 13. regio buccalis (bucca) — okolica policzkowa 14. (policzek) regio mandibularis — okolica żuchwowa 15. regio oralis: regiones labialis superior et labialis infe- rior — okolica ustna: okolice wargowa górna i war- 16. gowa dolna 17. regio mentalis (mentum) — okolica bródkowa (bródka) regio frontalis (frons) — okolica czołowa (czoło) regio orbitalis: regiones palpebralis superior et pal- pebralis inferior — okolica oczodołowa: okolice powiekowa górna i powiekowa dolna regio infraorbitalis — okolica podoczodołowa regio masseterica — okolica żwaczowa linea marginalis mandibulae — linia brzeżna żuchwy regio temporalis (tempus) — okolica skroniowa (skroń) regio parietalis — okolica ciemieniowa regio zygomatica — okolica jarzmowa 18. regio articulationis temporomandibularis — okolica stawu skroniowo-żuchwowego 19., 20. regio auricularis — okolica małżowiny usznej 19. coneha auriculae — muszla małżowiny 20. scapba — czółenko 21. regio parotidea — okolica przyusznicza 22., 23. regio coli i ten trał is — okolica dobrzuszna szyi 22. regio laryngea — okolica krtaniowa 23. palear Iplica tentralis collil — skórny fałd podłuż- ny szyi /fałd dobrzuszny pośrodkowy szyi/ 24. processiis transiersus atlantis lala atlantisl — wy- rostek poprzeczny kręgu szczytowego /skrzydło kręgu szczytowego/ 25. sulcus jugularis — bruzda szyjna lub jarzmowa (ry- nienka żyły jarzmowej) 26. cornu — róg 12

Bydło. Kościec głowy z boku (od lewej strony) Tablica 2. 1. corpus ossis incisiii — trzon kości siekaczowej 2. processus nasalis ossis incisivi — wyrostek nosowy kości siekaczowej 3. foramina infraorbitalia — otwory podoczodołowe 4. maxilla (facies facialis) — szczęka (powierzchnia twarzowa) 5. os nasale — kość nosowa 6. incisura nasoincisiva[inc. nasomaxillaris] — wcięcie nosowo-siekaczowe [wcięcie nosowo-szczękowe] 7. incisura nasalis — wcięcie nosowe 8. fissura nasolacrimalis — szczelina nosowo-lzowa 9. os lacrimale — kość Izowa 10. fossa sacci lacrimalis — dół worka łzowego 11. os zygomaticum — kość jarzmowa 12. processus frontalis ossis zygomatici — wyrostek czołowy kości jarzmowej 13. processus temporalis ossis zygomatici — wyrostek skroniowy kości jarzmowej 14. arcus zygomaticus — łuk jarzmowy 15. bulla lacrimalis — puszka łzowa 16. os frontale — kość czołowa 17. processus zygomaticus ossis frontalis — wyrostek jarzmowy kości czołowej 18. processus cornualis — możdżeń (wyrostek rogowy kości czołowej) 19. protuberantia intercornualis — guzowatość mię- dzyrogowa 20. fossa temporalis — dół skroniowy 21. linea temporalis [crista frontalis externa] — kresa skroniowa [grzebień czołowy zewnętrzny] 22. pars sąuamosa ossis temporalis — część łuskowa kości skroniowej 23. processus zygomaticus ossis temporalis — wyrostek jarzmowy kości skroniowej 24. condylus occipitalis — kłykieć potyliczny 25. porus acusticus externus — otwór słuchowy ze- wnętrzny 26. processus paracondylaris [proc. jtigularis ossis occipi- talis] — wyrostek przykłykciowy [wyr. jarzmowy kości potylicznej] 27. foramen stylomastoideum — otwór rylcowo-sutko- wy 28. bulla tympanica — puszka bębenkowa 29- vagina processus styloidei [proc. hyoidei] ossis tempo- ralis — pochwa wyrostka rylcowatego [wyr. gnyko- wego] kości skroniowej 30. dens premolaris II superior — ząb przedtrzonowy (przedtrzonowiec) II górny 31. dens molaris I superior — ząb trzonowy (trzono- wiec) I górny 32. dens premolaris II inferior — ząb przedtrzonowy (przedtrzonowiec) II dolny 33. dens molaris I inferior — ząb trzonowy (trzono- wiec) I dolny 34. dentes incisivi — zęby sieczne (siekacze) 35. margo interalieolaris — brzeg międzyzębodołowy, czyli bezzębny 56. foramen mentale — otwór bródkowy 37. ramus mandibulae — gałąź żuchwy 38. angulus mandibulae — kąt żuchwy 39. processus coronoideus [proc. muscularis] mandibulae — wyrostek dziobiasty [wyr. mięśniowy lub wień- cowy] żuchwy 40. processus condylaris [proc. articularis mandibulae] — wyrostek kłykciowy [wyr. stawowy żuchwy] 41. orbita — oczodół 42. tuber faciale [tuber malare] — guz twarzowy [guz licowy] 13

Bydło. Kościec głowy z boku (od lewej strony) z kolorowo zaznaczonymi kośćmi Tablica 3. 1. os nasale — kość nosowa 2. os incisiuum — kość siekaczowa 3. os lacrimale — kość łzowa 4. maxilla — szczęka 5. os zygomaticum — kość jarzmowa 6. os frontale — kość czołowa 7. os parietale — kość ciemieniowa 8. pars sąuamosa ossis temporalis — część łus*:owa kości skroniowej 8'. pars tympanica ossis temporalis — część bębenko- wa kości skroniowej 9. os occipitale — kość potyliczna 10. sutura frontonasalis — szew czolowo-nosowy 11. sutura nasolacrimalis — szew nosowo-łzowy 12. sutura frontolacrimalis— szew czołowo-łzowy 13. sutura lacrimozygomatica — szew łzowo-jarzmowy 14. sutura maxilloincisiva — szew szczękowo-sieka- czowy 15. sutura lacrimomaxillaris — szew łzowo-szczękowy 16. sutura zygomaticomaxillaris — szew jarzmowo- -szczękowy 17., 18. sutura sphenofrontalis — szew klinowo-czołowy 19. sutura spbenoparietalis — szew klinowo-ciemie- niowy 20. sutura frontozygomatica — szew czołowo-jarz- mowy 21. mandibula — żuchwa 22. sutura temporozygomatica — szew skroniowo-jarz- mowy 23. sutura coronalis [sut. frontoparietalis] — szew wieńcowy [szew czołowo-ciemieniowy] 24. sutura sąuamosa [sut. parietotemporalis] — szew łuskowy [szew ciemieniowo-skroniowy] 25. sutura occipitomastoidea — szew potyliczno-sut- kowy 14

Bydło.Kościecgłowywprzekrojustrzałkowymzkolorowozaznaczonymikośćmi Tablica 4. 1. os frontale — kość czołowa 2. os parietale — kość ciemieniowa 3. os temporale — kość skroniowa 3a. pars petrosa ossis temporalis — część skalista kości skroniowej 3b. pars sąuamosa ossis temporalis — część łuskowa kości skroniowej 3c. pars tympanica ossis temporalis — część bębenko- wa kości skroniowej 4. os occipitale — kość potyliczna 5. os (basi- et pre-)sphenoidale — kość (podstawno- i przed-)klinowa 6. os ethmoidale — kość sitowa 6a. concha nasalis dorsalis — małżowina nosowa górna 6b. lamina perpendicularis ossis ethmoidalis — blaszka pionowa kości sitowej 6c. concha nasalis media — małżowina nosowa środ- kowa 6d. labyrinthus ethmoidalis — błędnik sitowy 7. os conchae nasalis ventralis — kość małżowiny no- sowej dolnej 8. os nasale — kość nosowa 9. os incisivum — kość siekaczowa 10. maxilla — szczęka 11. v o me r — lemiesz 12. os palatinum — kość podniebienna 13. ospterygoideum — kość skrzydłowa 14. mandibula — żuchwa 15. foramen mandibulae — otwór żuchwy 16. sutura coronalis [sitt. frontoparietalis] — szew wieńcowy[szewczołowo-ciemieniowy] 17. sutura sphenofrontalis — szew klinowo-czołowy 18. sutura sąuamosa [sut. parietotemporalis] — szew łuskowy[szewciemieniowo-skroniowy] 19. sutura sphenosąuamosa — szew klinowo-luskowy 20. sutura lambdoidea [sutura parietooccipitalis] — szew węgłowy [szew ciemieniowo-potyliczny] 21. sutura occipitomastoidea — szew potyliczno-sut- kowy 22. synchondrosis sphenooccipitalis — chrząstkozrost klinowo-potyliczny 23. sutura pterygopalatina — szew skrzydlowo-pod- niebienny 24. sutura frontonasalis— szew czołowo-nosowy 25. sutura palatina transuersa — szew podniebienny poprzeczny 26. sutura nasoincisiva — szew nosowo-siekaczowy 27. sutura maxilloincisiva — szew szczękowo-sieka- czowy 15

BydJo. Kościec głowy w przekroju strzałkowym (bez żuchwy) Tablica 5. 1. os frontale — kość czołowa 2. processus cornualis — możdżeń (wyrostek rogowy kości czołowej) 3. cavum cranii — jama czaszkowa 4. os parietale— kość ciemieniowa 5. foramen [occipitale] magnum — otwór [potyliczny] wielki 6. processus paracondylaris [proc. jugularis ossis occipi- talis] — wyrostek przykłykciowy [wyr. jarzmowy kości potylicznej] 7. canalis n. hypoglossi — kanał nerwu podjęzyko- wego 8. canalis condylaris — kanał kłykciowy 9. apertura externa aqueductus vestibuli — otwór ze- wnętrzny wodociągu przedsionka 10. porus acusticus internus — otwór słuchowy we- wnętrzny 11. pars pet rosa ossis temporalis — sześć skalista kości skroniowej 12. meatus temporalis — przewód skroniowy 13. canalis condylaris — kanał kłykciowy 14., 14'. foramen jugulare [for. lacerum aborale] — otwór jarzmowy [otwór poszarpany tylny] 15. bulla tympanica — puszka bębenkowa 16. processus muscularis ossis temporalis — wyrostek mięśniowy kości skroniowej 17. canalis opticus [foramen opticum] — kanał wzroko- wy [otwór wzrokowy] 18. foramen orbitorotundum — otwór oczodołowo- -okrągły 19. foramen ovale — otwór owalny 20. os nasale — kość nosowa 21. concha nasalis dorsalis — małżowina nosowa górna 22. concha nasalis media — małżowina środkowa no- sowa 23. os conchae nasalis ventralis — kość małżowiny no- sowej dolnej 24. vomer — lemiesz 25. sinus sphenoidalis — zatoka klinowa 26. meatus nasi dorsalis — przewód nosowy górny 27. meatus nasi medius — przewód nosowy środkowy 28. meatus nasi ventralis — przewód nosowy dolny 29. incisura nasoincisiva [inc. nasomaxillaris] — wcięcie nosowo-siekaczowe [wcięcie nosowo- szczękowe] 30. processus nasalis ossis incisivi — wyrostek nosowy kości siekaczowej 31. corpus ossis incisiiń — trzon kości siekaczowej 32. lamina perpendicularis ossis palatini — blaszka pionowa kości podniebiennej 33. hamulus pterygoideus (ossis pterygoidei) — haczyk skrzydłowy (kości skrzydłowej) 34. canalis infraorbitalis — kanał podoczodołowy 35. sinus maxillaris — zatoka szczękowa 36. foramen sphenopalatinum — otwór klinowo-pod- niebienny 37. sinus palatinus — zatoka podniebienna 38. dentes premolares superiores — zęby przedtrzonowe (przedtrzonowce) górne 39. dentes molares superiores — zęby trzonowe (trzo- nowce) górne 40. os (basi- et pre-)sphenoidale — kość (podstawno- i przed-)klinowa 41. pars basilaris ossis occipitalis — część podstawna kości potylicznej 42. sinus frontalis — zatoka czołowa 16

Bydło. Kościec głowy: okolice oczodołowa i skroniowa po usunięciu łuku jarzmowego Tablica 6. 1. os zygomaticum — kość jarzmowa 2. fossa sacci lacrimalis et ductus nasolacrimalis (aper- tura) — dół worka łzowego i przewód nosowo- -łzowy (wejście) 3. arcus zygomaticus — łuk jarzmowy 4. bulla lacrimalis — puszka łzowa 5. maxilla — szczęka 6. dens molaris III superior — ząb trzonowy (trzono- wiec) III górny 7. lamina perpendicularis ossis palatini — blaszka pionowa kości podniebiennej 8. hamulus pterygoideus (ossis pterygoidei) — haczyk skrzydłowy (kości skrzydłowej) 9. os frontale — kość czołowa 10. canalis supraorbitalis — kanał nadoczodołowy 11. foramen ethmoidale — otwór sitowy 12. canalis opticus [foramen opticum] — kanał wzroko- wy [otwór wzrokowy] 13. crista pterygoidea — grzebień skrzydłowy 14. foramen orbitorotundum — otwór oczodołowo- -okrągły 15. linea temporalis [crista frontalis externa] — kresa skroniowa [grzebień czołowy zewnętrzny] 16. processus zygomaticus ossis frontalis — wyrostek jarzmowy kości czołowej 17. sinus frontalis — zatoka czołowa 18. processus cornualis — możdżeń (wyrostek rogowy kości czołowej) 19. fossa temporalis — dół skroniowy 20. processus zygomaticus ossis temporalis — wyrostek jarzmowy kości skroniowej 21. processus retroarticularis ossis temporalis[proc. retro- glenoideus] — wyrostek zastawowy kości skronio- wej [wyr. zapanewkowy] 22. fossa pterygopalatina — dół skrzydłowo-podnie- bienny 23. foramen ovale — otwór owalny 24. corpus ossis (basi- et pre-)sphenoidalis — trzon kości (podstawno- i przed-)klinowej 25. processus muscularis ossis temporalis — wyrostek mięśniowy kości skroniowej 26., 28. onficia externa meatus temporalis — wyloty ze- wnętrzne przewodu skroniowego 26. foramen retroarticulare — otwór zastawowy 27. bulla tympanica — puszka bębenkowa 28. orificium temporale meatus temporalis — wylot skroniowy przewodu skroniowego 29. crista temporalis — grzebień skroniowy 30. meatus acusticus externus — przewód słuchowy ze- wnętrzny 31. sutura occipitomastoidea — szew potyliczno-sut- kowy 32. fossa condylaris ventralis — dół kłykciowy dolny 33. condylus occipitalis — kłykieć potyliczny 34. processus paracondylaris [proc. jugularis ossis occipi- talis] — wyrostek przykłykciowy [wyr. jarzmowy kości potylicznej] 17

Bydło. Kościec głowy od przodu Tablica 7. 1. osfrontale — kość czołowa 2. sulctis supraorbitalis — bruzda nadoczodołowa 3. processns zygomatictis ossis frontalis — wyrostek jarzmowy kości czołowej 4. processns cornualis — możdżeń (wyrostek rogowy kości czołowej) 5. processns frontalis ossis zygomatici — wyrostek czołowy kości jarzmowej 6. os nasale — kość nosowa 7. fissnra nasolacrimalis — szczelina nosowo-lzowa 8. os lacrimale — kość łzowa 9. OJ zygomaticum — kość jarzmowa 10.—12. os conchae nasalis ventralis — kość małżowi- ny nosowej dolnej 10. pars dorsalis conchae — część górna małżowiny 11. lawina basilaris — blaszka podstawna 12. pars yentralis conchae — część dolna małżowiny 13. concha nasalis dorsalis — małżowina nosowa górna 14. vomer — lemiesz 15. processns nasalis ossis incisiii — wyrostek nosowy kości siekaczowej 16. corpns ossis incisiti — trzon kości siekaczowej 17. foramen infraorbitak — otwór podoczodołowy 18. fissnra palatina — szczelina podniebienna 19. maxilla — szczęka 20. tnber faciale [tnber nialare] — guz twarzowy [guz licowy] 21. corpus mandibulae — trzon żuchwy 22. synchondrosis intermandibnlaris — chrząstkozrost międzyżuchwowy 23. foramen mentale — otwór bródkowy 24. dens incisiius I — ząb sieczny (siekacz) I 25. dens incisiins II — ząb sieczny (siekacz) II 26. dens incisitns III — ząb sieczny (siekacz) III 27. dens incisiius IV (dens caninns) — ząb sieczny IV (kieł) 18

Bydło. Kościec głowy od tyłu Tablica 8. 1. osfrontale — kość czołowa 2. processus cornualis — możdżeń (wyrostek rogowy kości czołowej) 3. protuberantia intercornualis — guzowatość mię- dzyrogowa 4. protuberantia occipitalis externa — guzowatość po- tyliczna zewnętrzna 5. linea nuchae [crista occipitalis] — kresa karkowa [grzebień potyliczny] 6. os parietale — kość ciemieniowa 7. sąuama occipitalis — łuska potyliczna 8. condylns occipitalis — kłykieć potyliczny 9. processus paracondylaris [proc. jugularis ossis occipi- talis] — wyrostek przykłykciowy [wyr. jarzmowy kości potylicznej] 10. processus mastoideus ossis tem pora lis — wyrostek sutkowaty kości skroniowej 11. arcus zygomaticus — łuk jarzmowy 12. processus zygomaticus ossis frontalis — wyrostek jarzmowy kości czołowej 13. processus coronoideus [proc. muscularis] mandibulae — wyrostek dziobiasty [wyr. mięśniowy lub wień- cowy] żuchwy 14. bulla tympanica — puszka bębenkowa 14'. processus muscularis ossis temporalis — wyrostek mięśniowy kości skroniowej 15. porus acusticus externus — otwór słuchowy ze- wnętrzny 16. foramen stylomastoideum — otwór rylcowo-sut- kowy 17. hamulus pterygoideus (ossis pterygoidei) — haczyk skrzydłowy (kości skrzydłowej) 18. ramus mandibulae —gałąź żuchwy 19. angulus menta/is — kąt bródkowy 20. dentes molares inferiores — zęby trzonowe (trzo- nowce) dolne 21. sutura coronalis [sut. frontoparietalis] — szew wieńcowy [szew czołowo-ciemieniowy] 22. sutura lambdoidea [sut. parietooccipitalis] — szew węgłowy [szew ciemieniowo-potyliczny] 23. sutura occipitomastoidea — szew potyliczno-sut- kowy 24. foramen [occipitale] magnum — otwór [potyliczny] wielki 25. foramen mandibulae — otwór żuchwy 19

Bydło. Kościec głowy od góry z odsłoniętymi zatokami czołowymi i sąsiednimi strony lewej Tablica 9. 1. os parietale—kość ciemieniowa 2. protuberantia dntercornualis — guzowatość mię- dzyrogowa 3. collum processus cornualis — szyjka możdżenia (wy- rostka rogowego kości czołowej) 4. corona processus cornualis — wieniec możdżenia (wyrostka rogowego kości czołowej) 5. processus cornualis — możdżeń (wyrostek rogowy kościczołowej) 6. sąuama frontalis — łuska czołowa 7. foramen supraorbiłak — otwór nadoczodołowy 8. sulcus supraorbitalis — bruzda nadoczodołowa 9. crista temporalis — grzebień skroniowy 10. margo infraorbitalis ossis zygomatici — brzeg podoczodołowy kości jarzmowej 11. os lacrimale — kość łzowa 12. os zygomaticum — kość jarzmowa 13. fissura nasolacrimalis — szczelina nosowo-łzowa 14. os nasale — kość nosowa 15. facies facialis maxillae — powierzchnia twarzowa szczęki 16. processus nasalis ossis incisivi — wyrostek nosowy kości siekaczowej 17. processus palatinus ossis incisivi — wyrostek pod- niebienny kości siekaczowej 18. corpus ossis incisivi — trzon kości siekaczowej 19. recessus parietalis sinus frontalis — zachyłek ciemieniowy zatoki czołowej 20. sinus frontalis caudalis — zatoka czołowa tylna 21. sinusfrontales rostrales — zatoki czołowe przednie 22. sinus conchae nasalis dorsalis — zatoka małżowiny nosowejgórnej canalis supraorbitalis — kanał nadoczodołowy septum transversum sinuum frontalium — przegro- da poprzeczna zatok czołowych recessus cornualis sinus frontalis — zachyłek moż- dżeniowy zatoki czołowej 20

Bydło. Kościec głowy od góry z kolorowo zaznaczonymi kośćmi Tablica 10. 1. osfrontale — kość czołowa 2. os parietale — kość ciemieniowa 3. os zygomaticum — kość jarzmowa 4. os lacrimale — kość łzowa 5. os nasale — kość nosowa 6. maxilla — szczęka 7. os incisivum — kość siekaczowa 8. os temporale — kość skroniowa 9. sutura coronalis [sut. frontoparietalis] — szew wieńcowy [szew czołowo-ciemieniowy] 10. sutura interfrontalis — szew międzyczołowy 11. sutura frontolacrimalis — szew czołowo-łzowy 12. sutura frontonasalis — szew czołowo-nosowy 13. sutura lacrimozygomatica — szew łzowo-jarzmowy 14. sutura zygomaticomaxillaris — szew jarzmowo- -szczękowy 15. sutura nasolacrimalis — szew nosowo-łzowy 16. sutura lacrimomaxillaris — szew łzowo-szczękowy 17. sutura nasomaxillaris — szew nosowo-szczękowy 18. sutura maxilloincisiva — szew szczękowo- -siekaczowy 21

Bydło. Kościec głowy od dołu Tablica 11. 1., 2. processus comualis — możdżeń (wyrostek rogo- wy kości czołowej) 2. collum processus comualis — szyjka możdżenia 3. processus paracondylaris [proc. jugularh ossis occipi- talis] — wyrostek przyklykciowy [wyr. jarzmowy kości potylicznej] 4. condylus occipitalis — kłykieć potyliczny 5. foramen stylomastoideum — otwór rylcowo-sutko- wy 6. fossa condylaris ventralis — dól kłykciowy dolny 7. pars basilaris ossis occipitalis — część podstawna kości potylicznej 8. tuberciilitm musculare ossis occipitalis — guzek mięśniowy kości potylicznej 9. porus aciisticiis extenms — otwór słuchowy ze- wnętrzny 10. processus styloideus [proc. hyoidetis] ossis temporalis — wyrostek rylcowaty [wyr. gnykowy] kości skro- niowej 11. foramen jugulare [for. lacenim aborale] — otwór jarzmowy [otwór poszarpany tylny] 12. foramen retroarticiilare (orificiiim externum mea/us temporalis) — otwór zastawowy (ujście zewnę- trzne przewodu skroniowego) 13. tuberciilum articulare ossis temporalis — guzek sta- wowy kości skroniowej 14. processus retroarticularis ossis temporalis [proc. post- glenoideus] — wyrostek zastawowy kości skronio- wej [wyr. zapanewkowy] 15- foramen otale — otwór owalny 16. bulla tympanica — puszka bębenkowa 17. processus muscularis ossis temporalis — wyrostek mięśniowy kości skroniowej 18. crista pterygoidea — grzebień skrzydłowy 19- foramen orbitorotundum — otwór oczodołowo- -okrągly 20. corpus ossis (basi- et pre-)spbenoidalis — trzon kości (podstawno- i przed-)klinowej 21. canalis supraorbitalis — kanał nadoczodołowy 22. bulla lacrimalis — puszka łzowa 23. arcus zygomaticus — łuk jarzmowy 24. foramen ethmoidale — otwór sitowy 25. hamulus pterygoideus (ossis pterygoidei) — haczyk skrzydłowy (kości skrzydłowej) 26. uomer — lemiesz 27. foramen palatinum caudale — otwór podniebien- ny tylny 28. foramen sphenopalatinum — otwór klinowo-pod- niebienny 29. foramen maxillare — otwór szczękowy 30. lamina horizontalis ossispa/atini — blaszka pozio- ma kości podniebiennej 31. foramen palatinum minus — otwór podniebienny mniejszy 32. foramen [occipitale] magnum — otwór [potyliczny] wielki 33. meatus nasopharyngeus, choana — przewód noso- wo-gardłowy, nozdrze tylne 22

Bydło. Kościec głowy od dołu (w całości) z kolorowo zaznaczonymi kośćmi Tablica 12. OJ occipitale — kość potyliczna pars orbitalis ossis frontalis — część oczodołowa kości czołowej processus cornualis — możdżeń (wyrostek rogowy kości czołowej) pars sąuamosa ossi, kości skroniowej pars tympanica ossi. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. temporalis — część łuskowa temporalis — część bębenko- trzon wa kości skroniowej eorpus ossis (basi- et pre-)spbenoidalh kości (podstawno-i przed-)klinowej . ala ossis basisphenoidalis [ala temporalis ossis sphe- noidalis] — skrzydło kości podstawnoklinowej [skrzydło skroniowe kości klinowej] '. ala ossis presphenoidalis [ala orbitalis ossis sphenoi- dalis] — skrzydło kości przedklinowej [skrzydło oczodołowe kości klinowej] vomer — lemiesz os pterygoideum — kość skrzydłowa os zygomaticum — kość jarzmowa maxilla — szczęka . processus palatinus maxillae — wyrostek podnie- bienny szczęki os palatinum — kość podniebienna os lacrimale — kość łzowa os incisiium — kość siekaczowa os parietale — kość ciemieniowa sutura occipitomastoidea — szew potyliczno-sutko- wy synchondrosis sphenooccipitalis — chrząstkozrost klinowo-potyliczny sutura sphenosąuamosa — szew klinowo-łuskowy sutura sphenojrontalis — szew klinowo-czołowy sutura tempowzygoma tica — szew skroniowo-jarz- mowy sutura lacrimomaxil/aris — szew łzowo-szczękowy sutura zygomaticomaxi//aris — szew jarzmowo- -szczękowy sutura palatomaxillaris et sutura palatina transver- sa — szew podniebienno-szczękowy i szew pod- niebienny poprzeczny suturapalatina mediana (ossispa/a/iniet maxillae) — szew podniebienny pośrodkowy (kości podnie- biennej i szczęki) sutura lambdoidea [sut. parietooccipitalis] — szew węgłowy [szew ciemieniowo-potyliczny] 24. suturae maxilloincisiuae — szwy szczękowo- -siekaczowe Mi. dens molaris I superior — ząb trzonowy (trzono- wiec) I górny M2. dens molaris II superior — ząb trzonowy (trzono- wiec) II górny M3. dens molaris III superior — ząb trzonowy (trzono- wiec) III górny dens premolaris II superior — ząb przedtrzonowy (przedtrzonowiec) II górny dens premolaris III superior — ząb przedtrzonowy (przedtrzonowiec) III górny dens premolaris IV superior — ząb przedtrzonowy (przedtrzonowiec) IV górny 23

Bydło. Głowa i szyja od strony lewej — warstwa I Tablica 13. 1., 1'. m. levator nasolabialis — mięsień dźwigacz no- sowo-wargowy 2. m. levator labii superioris [maxillaris] — mięsień dźwigacz wargi górnej 3. m. caninus — mięsień kłowy 4. m. depressor labii superioris [maxillaris] — mię- sień obniżający wargę górną 5. m, zygomaticus — mięsień jarzmowy 6. m. malaris — mięsień licowy 7. m. buccinator—pars buccalis — mięsień policzko- wy—część powierzchowna 8. m. depressor labii inferioris [mandibularis] — mię- sień obniżający wargę dolną 9. m. mylohyoideus — mięsień żuchwowo-gnykowy 10. m. frontalis — mięsień czołowy 11. m. orbicularis oculi — mięsień okrężny oka 12. m. cervicoscutidaris— mięsień szyjno-tarczkowy 13. m. interscutularis — mięsień międzytarczkowy 14. m. frontoscutularis—pars frontalis — mięsień czołowo-tarczkowy — część czołowa 15. tn. frontoscutularis—pars temporalis — mięsień czołowo-tarczkowy —część skroniowa 16. m. scutuloauricularis superficialis dorsalis — mię- 30 sień tarczkowo-małżowinowy powierzchownygórny 17. m. scutuloauricularis superficialis accessorius — mięsień tarczkowo-małżowinowy powierzchowny dodatkowy 18. m. zygomaticoai/ricu/aris — mięsień jarzmowo- -małżowinowy 19. m. scutuloauricularis superficialis medius — mię- sień tarczkowo-małżowinowy powierzchowny środkowy 21. m. masseter— mięsień żwacz 22. m. trapezius — mięsień czworoboczny 20. m. parotidoauricularis (mm. auriculares ventrales) — mięsień przyuszniczo-małżowinowy (mm. małżowinowe dolne) 23.-24. m. brachiocephalicus — mięsień ramienno-gło- wowy 23. m. cleidooccipitalis — mięsień obojczykowo-poty- liczny 24. m. cieidomastoideus — mięsień obojczykówo-sut- kowy 25. ni. sternomandibularis — mięsień mostkowo- -żuchwowy 26. cartilago scutiformis [scutulum auriculae] — chrząstka tarczkowata [tarczka małżowiny usznej] 27. mandibula — żuchwa 28., 29. ramus buccalis dorsalis n. facialis [n. buccalis dorsalis] — gałąź policzkowa górna nerwu twarzo- wego [n. policzkowy grzbietowy] ramus buccalis ventralis n. facialis [n. buccalis ven- tralis] — gałąź policzkowa dolna nerwu twarzowe- go [n. policzkowy brzuszny] 31. a. transversa faciei, n. auriculotemporalis — tętnica poprzeczna twarzy, nerw małżowinowo-skroniowy 32. n. auriculopalpebralis — nerw małżowinowo-po- wiekowy 24

33. n. auricularis caudalis — nerw małżowinowy tylny 34. processus transversus atlantis lala atlantisl — wy- rostek poprzeczny kręgu szczytowego /skrzydło kręgu szczytowego/ 35. ductus parotideus, n. plexus parotidei — przewód ślinianki przyusznej (przyusznicy), nerw splotu przyuszniczego 36. a. et v. facialis — tętnica i żyła twarzowa 37. ramus commiinicans inter ramos buccales n. facialis — gałąź łącząca gałęzie policzkowe nerwu twarzo- wego 38. v. angularis oculi, ramus anastomoticus cum a. ma- AA. lari — żyła kątowa oka, gałąź zespalająca z tętnicą 45. licową 46. 39- a. et v. temporalis superficialis — tętnica i żyła skro- niowa powierzchowna 47. 40. ramus dorsalis n. accessorii — gałąź dogrzbietowa nerwu dodatkowego 48. 41. n. auricularis magnus — nerw małżowinowy wielki 49. 42. n. transversus colli [n. cutaneus colli] — nerw po- przeczny szyi [n. skórny szyi] 50. 43. n. cewicałis III — nerw szyjny III v. jugularis externa — żyła jarzmowa zewnętrzna In. parotideus — węzeł chłonny przyuszniczy glandula parotis — ślinianka przyuszna, przyusz- nica glandula mandibularis [gl. submandibularis] — ślinianka żuchwowa [śl. podżuchwowa] In. mandibularis — węzeł chłonny żuchwowy v. maxillańs [interna] — żyła szczękowa [we- wnętrzna] v. linguofacialis [v. maxillaris externa] — żyła języ- kowo-twarzowa [ż. szczękowa zewnętrzna] 25

Bydło. Głowa i szyja od strony lewej — warstwa II Tablica 14. 1. m. levałor nasolabialis — mięsień dźwigacz noso- wo-wargowy 2. m. letator labii superioris[maxillaris], m. canimis et m. depressor labii superioris [maxillaris] — mięsień dźwigacz wargi górnej, mięsień kłowy i mięsień obniżający wargę górną 3. m. malaris — mięsień licowy 4. m. masseter — mięsień żwacz 5. m. buccinator—pars molaris — mięsień policzko- wy—część trzonowcowa 6. ni. depressor labii inferioris [mandibularis] — mię- sień obniżający wargę dolną 7. ni. zygomatkus — mięsień jarzmowy 8. m. buccinator—pars buccalis — mięsień policzko- wy—część powierzchowna 9. ni. mylohyoideus — mięsień żuchwowo-gnykowy 10. ni. Jrontalis— mięsień czołowy 11. ni. orbicularis oculi — mięsień okrężny oka 12. m. cewicoscutularis — mięsień szyjno-tarczkowy 13. ni. interscutiilaris — mięsień międzytarczkowy 14. ni. frontoscutiilaris—pars jrontalis — mięsień czołowo-tarczkowy —część czołowa 15. ni. frontoscutularis—pars temporalis — mięsień czołowo-tarczkowy —część skroniowa 16. ni. scutiiloaiiricularis snperficialis dorsa/is — mięsień tarczkowo-małżowinowy powierzchowny górny 17. ni. scutiiloaiiricularis snperficialis accessorius — mięsień tarczkowo-małżowinowy powierzchowny dodatkowy 18. m. zygomaticoauricu/aris — mięsień jarzmowo- -malżowinowy 19. ni. scutiiloaiiricularis superficialis niedius — mię- sień tarczkowo-małżowinowy powierzchowny środ- kowy 20. m. occipitohyoideus [ni. jugulohyoideus] — mięsień potyliczno-gnykowy [m. jarzmowo-gnykowy] 21. v. maxillaris [interna], m. digastricus — żyła szczękowa [wewnętrzna], mięsień dwubrzuścowy 22. m. rhomboideus — mięsień równoległoboczny 23. ni. splenius — mięsień płatowaty 24. ni. obliąuus capitis crania/is — mięsień skośny przedni głowy 25. m. rectus capitis lateralis — mięsień prosty boczny głowy 26. ni. longissimus capitis — mięsień najdłuższy głowy 27. ni. longissimus atlantis — mięsień najdłuższy kręgu szczytowego 28. ni. longus capitis — mięsień długi głowy 29. m. omohyoideus — mięsień łopatkowo-gnykowy 30. v. linguofacialis [i: maxil/aris ex/erna], m. sterno- thyreoideus — żyła językowo-twarzowa [ż. szczęko- wa zewnętrzna], mięsień mostkowo-tarczowy 31. m. sternohyoideus— mięsień mostkowo-gnykowy 32. i: angularis oculi — żyła kątowa oka 33. a. et n. injraorbitalis — tętnica podoczodbłowa, nerw podoczodołowy 34. a. et v. facialis, dtictus parotideus — tętnica i żyła twarzowa, przewód ślinianki przyusznej (przyusz- nicy) 35. plexus v. faciei profundae[i: bticcinatoriae] — splot żyły głębokiej twarzy [ż. policzkowej] 36. a. buccalis, v. jaciei projunda [v. buccinatoria] — tętnica policzkowa, żyła głęboka twarzy [ż. policz- kowa] 37. n. buccalis — nerw policzkowy 38. v. labialis inferior [mandibularis] — żyła wargowa dolna 39. n. plexus parotidei — nerw splotu przyuszniczego 40. a. carotis externa, n. facialis — tętnica szyjna ze- wnętrzna, nerw twarzowy 41. ranius buccalis dorsalis n. facialis [n. buccalis dorsa- lis] — gałąź policzkowa górna nerwu twarzowego [n. policzkowy grzbietowy] 42. ramus buccalis rentralis n. facialis [n. buccalis ven- tralis] — gałąź policzkowa dolna nerwu twarzowe- go [n. policzkowy brzuszny] 43. a. lateralis nasi — tętnica boczna nosa 44. a. labialis superior [maxi//aris] — tętnica wargowa górna 45. a. labialis inferior [mandibularis] superficialis — tętnica wargowa dolna powierzchowna 46. ranius zygomaticoteniporalis n. zygomatici — gałąź jarzmowo-skroniowa nerwu jarzmowego 47. a. et v. temporalis superficialis — tętnica i żyła skro- niowa powierzchowna 48. n. auriculotemporalis, a. transrersa faciei — nerw małżowinowo-skroniowy, tętnica poprzeczna twa- rzy 49- ramus anricu/aris ros/ra/is n. auricu/opalpebralis — gałąź małżowinowa przednia nerwu małżowinowo- -powiekowego 50. a. auricularis caudalis [a. anricu/aris magna] n. auriculopalpebra/is — tętnica małżowinowa tylna [t. małżowinowa wielka], nerw malżowinowo-po- wiekowy 26