Winston Graham - Poldark 03 - Jeremy Poldark.pdf

Tytuł oryginału: JEREMY POLDARK KSIĘGA PIERWSZA

Rozdział pierwszy W sierpniu 1790 roku trzech mężczyzn przejechało drogą dla mułów obok kopalni Grambler i skręciło w stronę chat rozrzuconych na końcu wioski. Był wieczór i niedawno zaszło słońce, a na niebie płynęły obłoki gnane zachodnim wiatrem, oświetlone łuną zachodu. Nawet kominy kopalni, z których prawie od dwóch lat nie buchały już kłęby dymu, przybrały żółtopomarańczową barwę. W wyższym uwiły sobie gniazdo gołębie i w ciszy rozlegał się trzepot ich skrzydeł. Kilkoro obdartych dzieci huśtało się na prymitywnej huśtawce z liny zawieszonej między dwoma budynkami, a kilka kobiet stało w drzwiach chat, podpierając się pod boki i obserwując milczących jeźdźców przejeżdżających przez wioskę. Wyglądali poważnie, odziani w czarne urzędowe stroje, i siedzieli na koniach z dumnymi minami. Niewielu takich ludzi pojawiało się teraz w tej na poły zrujnowanej, na poły opuszczonej wiosce, która powstała i istniała wyłącznie po to, by służyć kopalni, a teraz, gdy kopalnię zamknięto, stopniowo umierała. Wydawało się, że mężczyźni po prostu przejadą przez wioskę – jak można by się spodziewać – lecz w końcu jeden skinął głową i ściągnęli wodze obok wyjątkowo zrujnowanej chaty. Była to parterowa lepianka ze starą żelazną rurą służącą za komin i dachem połatanym workami i deskami wyrzuconymi przez morze. Przed wejściem na odwróconej do góry dnem skrzynce siedział krzywonogi mężczyzna i strugał patyk. Był dość niski, mocno zbudowany, lecz już starszy. Miał na sobie zniszczone buty do jazdy konnej związane sznurkiem, żółte bryczesy ze świńskiej skóry, przybrudzoną koszulę z szarej flaneli z rękawem urwanym na wysokości łokcia oraz sztywny kaftan z czarnej skóry z kieszeniami wypchanymi mnóstwem bezwartościowych przedmiotów. Pogwizdywał niemal bezgłośnie, a kiedy mężczyźni zsiedli z koni, rozchylił usta i popatrzył na nich czujnymi przekrwionymi oczyma. Bacznie im się przyglądał, a jego kozik znieruchomiał nad patykiem. Przywódca, wysoki, wychudzony człowiek o oczach osadzonych tak blisko siebie, że wydawało się, że ma zeza, powiedział: – Dzień dobry. Nazywasz się Paynter? Krzywonogi mężczyzna powoli opuścił kozik. Uniósł kciuk i podrapał się po najbardziej lśniącym miejscu na łysej czaszce.

– Może tak, może nie… Drugi z przybyłych machnął niecierpliwie ręką. – Dajże spokój, człowieku! Albo jesteś Paynter, albo nie. Istnieje tylko jedna odpowiedź. – Pewny żem nie jest, panie. Nazwisko łatwo se zmienić. Może so dwie odpowiedzi? Może trzy? Zależy, czego panowie chco. – To Paynter – odezwał się mężczyzna stojący z tyłu. – Gdzie twoja żona, Paynter? – Polazła do Marasanvose. Jak panowie chco z nio gadać… – Nazywam się Tankard – rzucił ostro pierwszy mężczyzna. – Jestem prokuratorem królewskim w zbliżającej się sprawie Korona kontra Poldark. Chcemy ci zadać kilka pytań, Paynter. To Blencowe, mój skryba, i Garth, zainteresowany sprawą. Wprowadzisz nas do chaty? Na ciemnej, pomarszczonej twarzy Juda Payntera pojawił się wyraz zranionej niewinności, ale pod tą maską malował się autentyczny popłoch. – Tak sie turbować, coby przyjechać do mnie? Wyznałem wszystko przed syndzio, a i tak wim tyle, co nic. Tera prowadze chrześcijański żywot jak sam święty Piotr, siedze przed własno chałupo i do niczego nosa nie wtykam. Zostawcie mnie w spokoju. – Postępowanie sądowe toczy się zgodnie z przepisami – odparł Tankard i czekał, aż Jud wstanie. Po chwili, zerkając podejrzliwie na twarze przybyszów, Jud wprowadził ich do chaty. Zajęli miejsca w ciemnym pomieszczeniu; Tankard rozejrzał się z niesmakiem i uniósł poły surduta, by nie dotykały śmieci. Żaden z gości nie miał delikatnego nosa, ale Blencowe, blady, przygarbiony człowieczek, spoglądał tęsknie na piękny wieczór za drzwiami. – Nic nie wiem, nic a nic. Szczekacie pod złym drzewem. – Mamy podstawy do przypuszczeń – rzekł Tankard – że twoje zeznanie przed sędzią było fałszywe. Jeśli… – Bardzo przepraszam, panie Tankard – przerwał cicho Garth. – Może pozwoli mi pan porozmawiać przez chwilę z Paynterem? Pamięta pan, jak przed przyjazdem wspomniałem, że istnieje wiele sposobów… Tankard skrzyżował na piersi chude ramiona. – Och, bardzo dobrze. Jud popatrzył oczami buldoga na nowego adwersarza. Miał wrażenie, że widział już wcześniej Gartha, chyba przejeżdżającego przez wioskę. Może szpiegował? – Rozumiem, że byłeś kiedyś sługą kapitana Poldarka – rzekł przyjaznym, konwersacyjnym tonem Garth. – Ty i twoja żona pracowaliście dla niego przez wiele lat, a wcześniej dla jego ojca, prawda? – Może tak, może nie…

– I po długoletniej wiernej służbie nagle was zwolniono i wyrzucono z domu bez uprzedzenia? – Tak. To naprzeciw prawu, klne sie na swojo matke. – Mówi się, ale to tylko plotki, pamiętaj, że traktował cię haniebnie już przed twoim odejściem. Podobno pobił cię szpicrutą i omal nie utopił pod pompą za jakieś wymyślone wykroczenie. Czy to prawda? Jud splunął na ziemię, obnażając dwa wielkie zęby. – To niezgodne z prawem – wtrącił Tankard, patrząc wzdłuż długiego, cienkiego nosa. – Przestępstwo przeciwko nietykalności cielesnej: napaść i pobicie. Mogłeś oskarżyć go przed sądem, Paynter. – Założę się, że nie był to jedyny raz – dodał Garth. – Nie, nie był – powiedział po dłuższej chwili Jud, ssąc przednie zęby. – Ludzie, którzy źle traktują wiernych służących, wcale na nich nie zasługują – rzekł Garth. – Za granicą pojawiły się nowe idee. Wszyscy ludzie są równi. Popatrz, co się dzieje we Francji. – Ano, wim – odpowiedział Jud, po czym umilkł. Nie należało zdradzać tym węszącym szpiclom, że odwiedza w sekrecie Roscoff. Gadki o Poldarku mogły być pułapką, by się przyznał do udziału w przemycie. – Masz brandy, Blencowe? – spytał Tankard. – Napilibyśmy się po kieliszku i Paynter na pewno też by nie odmówił. Łuna zmierzchu przygasła i cienie wypełniające chatę stały się gęstsze. – Wierz mi, arystokracja jest skończona – ciągnął Garth. – Jej czas minął. Zwykli ludzie odzyskają swoje prawa. A jedno z nich to nie być traktowanym gorzej od psów, nie być wykorzystywanym jak niewolnicy. Rozumiesz, czym jest prawo, Paynter? – Dom Anglika to jego twierdza – odpowiedział Jud. – Habeas corpus i nie bedziesz przesuwał znaku granicznego sąsiada. – W przypadku masowych zamieszek jak te, do których doszło w styczniu, wymiarowi sprawiedliwości czasem trudno działać we właściwy sposób – rzekł Garth. – Dlatego prokuratura korzysta z różnych sposobów. Gdy dochodzi do rozruchów, rabunku i podobnych przestępstw, trzeba przede wszystkim ukarać prowodyrów, a nie zwykłych ludzi, którzy dali się zwieść. – Może tak, może nie… – Żadne może, Paynter. Ale trudno zdobyć wiarygodne dowody. Zeznania odpowiedzialnych ludzi, takich jak ty… Pamiętaj, że jeśli wymiar sprawiedliwości nie zdoła udowodnić przestępstwa prowodyrom, wtedy szuka dalej i tropi mniej ważnych sprawców. To prawda, Paynter, jak tu siedzę, więc najlepiej dla wszystkich, by właściwy człowiek stanął przed sądem. Jud wziął szklaneczkę i odstawił ją na stół, ponieważ była pusta. Blencowe śpiesznie wyciągnął butelkę brandy. Rozległ się miły bulgot, gdy Jud napełniał

naczynie. – Nie wim, czego panowie ode mnie chco, bo przecie mnie tam nie było – powiedział, w dalszym ciągu starając się zachować czujność. – Człek nie widzi na odległość. – Posłuchaj, Paynter – odezwał się Tankard, ignorując ostrzegawczy znak Gartha. – Wiemy znacznie więcej, niż myślisz. Śledztwo trwa już blisko siedem miesięcy. Lepiej byś zrobił, gdybyś szczerze wszystko wyznał. – Szczerze wszystko wyznał… – Wiemy, że czynnie współpracowałeś z Poldarkiem rano w dniu katastrofy. Wiemy, że byłeś na plaży w czasie zamieszek w ciągu całego dnia i następnej nocy. Wiemy, że odgrywałeś główną rolę w stawianiu oporu celnikom, gdy jednego z nich ciężko zraniono, i pod wieloma względami jesteś równie winny jak twój pan. – W całym swym żywocie nigdym nie słyszał takich łgarstw! Ja?! Nigdym nie był bliżej dziadowania co tera… – Ale, jak wyjaśnił to Garth, jesteśmy skłonni patrzeć na to przez palce, jeśli zostaniesz świadkiem oskarżenia. Mamy wiele dowodów przeciwko Poldarkowi, lecz chcielibyśmy, aby były jeszcze mocniejsze. To zrozumiałe, że czujesz się wobec niego lojalny. A przecież potraktował cię w tak haniebny sposób! Daj spokój, człowieku, zdrowy rozsądek każe ci powiedzieć nam prawdę, a poza tym to twój obowiązek. Jud wstał z godnym wyrazem twarzy. – Poza tym ci zapłacimy – dodał Garth. Jud z namysłem obrócił się na pięcie i znowu usiadł. – Eee? – Oczywiście nieoficjalnie. Nie należy tego robić oficjalnie. Ale są inne sposoby. Jud wyciągnął szyję i wyjrzał przez drzwi. Ciągle nie było śladu Prudie. Kiedy szła się spotkać z kuzynką, zawsze się spóźniała. Popatrzył z ukosa na mężczyzn siedzących w chacie, jakby chciał zrozumieć ich intencje. – Jakie inne sposoby? Garth wyjął sakiewkę i zabrzęczał monetami. – Korona chce ukarać przestępcę. Korona chce zapłacić za właściwe informacje. Naturalnie po cichu. Wyłącznie między przyjaciółmi. To jak nagroda za pomoc w schwytaniu zbrodniarza, można powiedzieć. Prawda, panie Tankard? Nie ma żadnej różnicy. Tankard nie odpowiedział. Jud wziął szklaneczkę i dopił brandy. – Najpierw grożo, a tera chco mnie przekupić! – szepnął do siebie w duchu. – Przekupić, jak amen w pacierzu! Myślo, że wezme złoto jak Judasz. Że oskarże w sundzie dawnego druha. Gorzej jak Judasz, bo on zdradził po cichu. I za co? Trzydzieści srebrników. Pewnikiem nie dadzo aż tyle. Dadzo dwadzieścia albo dziesięć. To naprzeciw prawu, to nierozumne, to nie po chrześcijańsku, to złe.

Przez chwilę panowało milczenie. – Dziesięć gwinei z góry i dziesięć po procesie – powiedział Garth. – Ha! – zawołał Jud. – Takem właśnie myślał! – Moglibyśmy podnieść nagrodę do piętnastu. Jud wstał, tym razem powoli. Ssał zęby i próbował zagwizdać, lecz miał suche wargi. Podciągnął bryczesy i wsunął dwa palce do kieszeni kamizelki, by wyjąć szczyptę tabaki. – To naprzeciw prawu tak na mnie napadać – rzucił gderliwym tonem. – Kręci mi sie we łbie. Niech panowie przyjado za miesiąc. – Rozprawę wyznaczono na początek września. Tankard również wstał. – Nie potrzebujemy długiego zeznania – powiedział. – Po prostu kilku zdań opisujących główne fakty, które są ci znane. Musisz się również zobowiązać, że w stosownym czasie powtórzysz je przed sądem. – Co niby miałbym gadać? – spytał Jud. – Prawdę, oczywiście, którą możesz potwierdzić przysięgą. – Tak, prawdę, ale moglibyśmy udzielić ci wskazówek, na czym najbardziej nam zależy. Potrzebujemy świadka ataku na żołnierzy. Doszło do niego w nocy z siódmego na ósmy stycznia. Byłeś wtedy na plaży, prawda, Paynter? Niewątpliwie widziałeś rozgrywające się tam wydarzenia. Jud wydawał się stary, lecz miał czujny wzrok. – Nie… nic z tego tera nie pamiętam. – Gdyby twoja pamięć się polepszyła, mogłoby to być warte dwadzieścia gwinei. – Dwadzieścia tera i dwadzieścia potem? – Tak. – A warto tyle płacić za takie głupie gadki… – Chcemy prawdy, człowieku! – rzucił niecierpliwie Tankard. – Byłeś czy nie byłeś świadkiem napaści? Garth położył sakiewkę na starym, rozklekotanym stole, który należał niegdyś do Joshui Poldarka. Zaczął odliczać dwadzieścia złotych monet. – Co tam… – wyjąkał Jud, wpatrując się w pieniądze. – Jak temu żołnierzowi rozbili łeb, reszta migiem dała drapaka z plaży Hendrawna. Śmiałem sie z tego, o mało żem nie skonał ze śmiechu. O to panom chodzi? – Oczywiście. A kapitan Poldark brał w tym udział? Zbliżała się noc i chata stawała się coraz ciemniejsza. Brzęk monet był miły i przez chwilę wydawało się, że całe światło dnia skupiło się w mdłym odblasku złotych krążków. – No – rzekł Jud, przełykając ślinę. – Chyba coś se przypominam. Ależem nie brał w tym udziału. Byłem… byłem w okolicy. – Zawahał się i splunął. – Dlaczegośta nie gadali, że jeno o to chodzi?

Następnego dnia przez wioskę Grambler przejechała konno młoda kobieta, zmierzając w przeciwnym kierunku. Minęła kościół w Sawle, okrążyła Trenwith i zjeżdżała stromą ścieżką w stronę zatoki Trevaunance. Była młoda, ciemnowłosa, średniego wzrostu albo trochę wyższa, ubrana w obcisły strój do jazdy konnej i niewielki trójrożny kapelusik. Koneserzy kobiecej urody mogliby się sprzeczać, czy jest piękna, lecz niewielu mężczyzn przeszłoby obok niej obojętnie. Dama minęła odlewnię, której trujące wyziewy zniszczyły roślinność w zatoce, i pojechała na drugą stronę wioski, gdzie nad morzem, opierając się wichrom i sztormom, wznosił się masywny, kamienny dwór Place House. Kiedy młoda kobieta zsiadła z konia, stało się jasne, że jest zdenerwowana. Trzymała uzdę dłonią odzianą w rękawiczkę, a kiedy pojawił się stajenny, by odebrać rumaka, odezwała się do niego niepewnym głosem. – Sir John Trevaunance, pani? Spytam, czy jest we dworze. Jakie nazwisko mam podać? – Pani Poldark. – Pani Poldark. Eee… tak jest. – Czy szybkie zerknięcie świadczące o zainteresowaniu to tylko jej wyobraźnia? – Zechce pani łaskawie podążyć za mną. Damę wprowadzono do niewielkiego, ciepłego pomieszczenia, z którego wchodziło się do oranżerii. Czekała kilka minut, mnąc w dłoniach rękawiczki, po czym usłyszała zbliżające się kroki. Służący oświadczył, że sir John jest w domu i przyjmie gościa. Sir John Trevaunance znajdował się w długim gabinecie z oknem wychodzącym na morze. Z ulgą spostrzegła, że jest sam i że towarzyszy mu tylko wielki dog niemiecki leżący u jego stóp. Sir John okazał się mniej wyniosły, niż się obawiała. Był niewiele wyższy od niej, miał czerwoną twarz, jowialne oczy i łagodny zarys szczęki. – Do usług, pani – rzekł. – Proszę łaskawie usiąść. Kiedy dama przycupnęła na brzegu jednego z foteli, zajął miejsce za biurkiem. Przez dłuższą chwilę spuszczała wzrok, wiedząc, że jej się przygląda, i przyjmując obserwację jako nieuniknioną udrękę. – Nie miałem jak dotąd przyjemności pani poznać – rzekł ostrożnie sir John. – Nie… ale dobrze zna pan mojego męża. – Oczywiście. Byliśmy wspólnikami… Do niedawna. – Likwidacja spółki bardzo zmartwiła Rossa. Zawsze był z niej bardzo dumny. – Hmmm! Pokonały nas okoliczności. Nikt nie ponosi winy. Wszyscy straciliśmy pieniądze na tym interesie. Uniosła wzrok i spostrzegła, że jest zadowolony z wyników obserwacji. Łatwość zjednywania sobie mężczyzn była jednym z nielicznych miłych aspektów życia towarzyskiego Demelzy. Nie traktowała tego jeszcze jako narzędzia manipulacji, lecz jako sposób na podbudowanie pewności siebie. Zdawała sobie sprawę, że jej

wizyta jest niezgodna z zasadami etykiety – i sir John musiał również to wiedzieć. Z gabinetu, w którym siedzieli, widać było dymy odlewni na przeciwległym brzegu zatoki. Po chwili Trevaunance rzekł dość sztywno: – Jak pani… hm… niewątpliwie wie, odlewnia działa pod nowym zarządem. Bankructwo było dla nas wszystkich ciężkim ciosem, ale na pewno rozumie pani moje położenie. Budynki znajdują się na mojej ziemi – pod samym moim nosem – i utopiłem w tym przedsięwzięciu więcej kapitału niż inni udziałowcy, toteż byłoby szaleństwem, gdybym pozwolił im stać bezczynnie. Pojawiła się sposobność uzyskania nowego kapitału i rozsądek nakazywał z niej skorzystać. Ufam, że kapitan Poldark to rozumie. – Jestem tego pewna – odpowiedziała Demelza. – Jestem pewna, że życzy panu powodzenia w nowym przedsięwzięciu, nawet jeśli sam nie może w nim uczestniczyć. Oczy sir Johna rozbłysły. – Miło, że pani to mówi. Na razie ledwo pokryliśmy koszty, ale myślę, że sytuacja się poprawi. Czy mogę zaproponować pani coś do picia? Może kieliszek madery? – Nie, dziękuję… – Demelza się zawahała. – Wolałabym porto, gdyby nie było to dla pana kłopotliwe. Sir John uniósł ironicznie brew, po czym wstał i pociągnął za sznur dzwonka. Przyniesiono wino, a oni prowadzili uprzejmą konwersację. Rozmawiali o kopalniach, bydle, powozach i kiepskiej pogodzie w lecie. Demelza odzyskała swobodę, a sir John stał się mniej czujny. – Szczerze mówiąc, uważam, że zimna pogoda źle wpływa na zwierzęta – zauważyła. – Mamy dobrą krowę o imieniu Emma. Dwa tygodnie temu dawała dużo mleka, a teraz zupełnie je straciła. Podobnie druga, choć w tym przypadku nie było to takie niespodziewane. – Ja mam świetną krowę rasy hereford, wartą mnóstwo pieniędzy – odparł sir John. – Dwa dni temu ocieliła się po raz drugi, a teraz choruje na paraplegię. Już przeszło pięć razy wzywaliśmy weterynarza Phillipsa. Będę niepocieszony, jeśli ją stracę. – Cielę jest zdrowe? – O tak, ale poród był ciężki, a później Minta nie mogła stać. Rozchwiały jej się zęby, a ogon zrobił się wiotki i bezwładny. Phillips nie wie, co z tym począć, i mój człowiek tak samo. – Pamiętam, że kiedy mieszkałam w Illuggan, zdarzył się podobny przypadek – powiedziała Demelza. – Krowa pastora zachorowała na to samo. Również po ocieleniu się. – Znalazł na to lekarstwo? – Tak, znalazł, sir Johnie.

– Co to było? – Cóż, nie chcę oceniać, czy pastor postąpił słusznie. Zdecydował się wezwać starą znachorkę, nazywała się Meggy Dawes i pamiętam, że mieszkała nad strumieniem. Doskonale leczyła kurzajki i skrofuły. Pewnego razu poszedł do niej chłopiec z jęczmieniem na oku. Wyglądało to źle, ale gdy tylko… – Ach, proszę opowiedzieć o krowie, pani! – A tak. Czy mogłabym ją zobaczyć, sir Johnie? Bardzo bym chciała się przekonać, czy to ta sama choroba, na którą cierpiała krowa pastora. – Zaprowadzę panią do niej, jeśli może pani rzucić na nią okiem. Chciałaby pani się pokrzepić jeszcze jednym kieliszkiem porto? Kilka minut później znaleźli się na brukowanym dziedzińcu na tyłach dworu i weszli do obory. Demelza zauważyła, że budynki gospodarcze wzniesiono z wielkich głazów, i żałowała, że w Namparze nie ma podobnych. Krowa leżała na boku; jej łagodne brązowe ślepia były smutne, lecz nie malowała się w nich skarga. Mężczyzna siedzący na drewnianym zydlu wstał z szacunkiem i stanął przy wejściu. Demelza pochyliła się, by zbadać krowę – z fachowością, której nabrała w czasie siedmiu lat spędzonych w Namparze, nie zaś w dzieciństwie w Illuggan. Zwierzę miało sparaliżowane nogi, a ogon wydawał się złamany w połowie długości. – Tak, to dokładnie to samo – powiedziała. – Meggy Dawes nazwała to postrzałem w ogon. – A lekarstwo? – To jej lekarstwo, nie moje, niech pan pamięta. – Tak, tak, rozumiem. Demelza oblizała wargi czubkiem języka. – Kazała rozciąć ogon w tym miejscu, około trzydziestu centymetrów od końca, gdzie doszło do złamania, a później włożyć do środka posoloną cebulę i obwiązać szorstką szmatką. Cebulę należało trzymać w tym miejscu przez tydzień, a później zdjąć szmatkę. Tylko trochę jedzenia raz w tygodniu i napar z rozmarynu, jagód jałowca i nasion kardamonu bez łupin. Dobrze to pamiętam. Właśnie to powiedziała. Niepewnie zerknęła na baroneta. Sir John przygryzał dolną wargę. – Cóż… – rzekł. – Nigdy nie słyszałem o takiej kuracji, ale to rzadka choroba. Jest pani pierwszą osobą, która wcześniej się z nią zetknęła. Do licha, mam ochotę spróbować tej metody. Co ty na to, Lyson? – Lepsze to, niż patrzeć, jak zwierzę się męczy. – Myślę dokładnie to samo. Słyszałem, że stare znachorki potrafią zdziałać cuda w przypadku mniej znanych chorób. Czy mogłaby pani powtórzyć instrukcje mojemu człowiekowi, pani Poldark? – Z przyjemnością. Po kilku minutach przeszli przez dziedziniec i wrócili do dworu.

– Ufam, że kapitan Poldark jest dobrej myśli w związku ze zbliżającym się procesem – odezwał się sir John. Kiedy tylko wypowiedział te słowa, pożałował, że jest taki nieostrożny. Miał wrażenie, że Demelza celowo unika tej kwestii, starając się go skłonić, by poruszył ją jako pierwszy. Ale nie podjęła jej tak chętnie, jak się obawiał. – Oczywiście jesteśmy bardzo nieszczęśliwi z tego powodu. Martwię się bardziej od Rossa. – Szybko będzie po wszystkim. Moim zdaniem jest duża szansa na uniewinnienie. – Naprawdę tak pan uważa, sir Johnie? Bardzo mnie pan pocieszył. Będzie pan w Bodmin w czasie rozprawy? – Hę? Hm… jeszcze nie wiem. Dlaczego pani pyta? – Słyszałam, że we wrześniu odbędą się wybory do Izby Gmin, a skoro rozprawę wyznaczono na szóstego, pomyślałam, że może pan tam przybyć. – Żeby pomóc bratu? To pani ma na myśli? Och, on potrafi sam zadbać o miejsce w parlamencie. – Baronet zerknął nieufnie na spokojną twarz Demelzy. Weszli z powrotem do dużego pomieszczenia pełniącego funkcję gabinetu. Łatwo było odgadnąć myśli Demelzy. – Nawet gdybym był w mieście, miałbym zbyt wiele zajęć, by pojawić się w sądzie. Poza tym, z całym szacunkiem, pani, nie chciałbym widzieć starego przyjaciela w trudnej sytuacji. Dobrze życzę pani mężowi i nie chciałbym traktować rozprawy jako rozrywki. – Podobno ma być dwóch sędziów. – Będą prowadzić sprawę na zmianę, tak przynajmniej sądzę. Wentworth Lister nie jest złym człowiekiem, choć nie widziałem go od wielu lat. Pani mąż będzie miał uczciwy proces, może pani być pewna. Zadba o to brytyjski wymiar sprawiedliwości. Do sir Johna podszedł dog, a baronet wyjął z szuflady kawałek ciastka i dał go psu. – Bardzo mnie zastanawia, w jaki sposób człowiek, sędzia, może przyjechać ze środkowej Anglii, prowadzić sprawę i w ciągu kilku godzin zorientować się w miejscowych zwyczajach. Wydaje mi się to niemożliwe. Czy nigdy nie zasięga prywatnie informacji przed rozpoczęciem rozprawy, by się zorientować, jaka jest prawda? Sir John się uśmiechnął. – Byłaby pani zdziwiona szybkością, z jaką wyćwiczony umysł potrafi podsumować udowodnione fakty. I proszę pamiętać, że werdykt nie zależy od sędziego, lecz od ławy przysięgłych, a to Kornwalijczycy tacy sami jak my, więc można być dobrej myśli. Jeszcze kieliszek porto? Demelza odmówiła. – Chyba trochę za bardzo idzie do głowy. Ma doskonały smak. Chciałabym, żeby przyjechał pan do nas któregoś dnia, gdy będzie po wszystkim. Ross prosił, bym to

powiedziała. Sir John odparł, że byłby oczarowany. Pies rozsypywał okruchy ciastka po całym pokoju. Demelza wstała, zbierając się do odejścia. – Będę się modlił, by pani kuracja Minty okazała się skuteczna. Demelza odrzekła, że również będzie się modlić, lecz nie okazała swoich wątpliwości. – Może mógłby mnie pan zawiadomić, jakie są efekty? – Naturalnie. Wyślę pani wiadomość. A tymczasem… Gdyby znalazła się pani w tej okolicy, czułbym się zaszczycony. – Dziękuję, sir Johnie. Czasami dla zdrowia jeżdżę konno wzdłuż wybrzeża. Droga jest zbyt nierówna dla dobrego konia, ale lubię widoki i świeże powietrze. Sir John odprowadził Demelzę do drzwi i pomógł jej zająć miejsce w siodle, podziwiając jej smukłą sylwetkę i proste plecy. Kiedy wyjeżdżała przez bramę, minął ją mężczyzna na siwku. – Kto to był? – spytał Unwin Trevaunance, rzucając szare rękawice do jazdy konnej na stos rachunków. Młodszy brat sir Johna robił wszystko z wielkim namaszczeniem, nadając wagę czynnościom pozbawionym znaczenia. Trzydziestosiedmio-, trzydziestoośmioletni, wysoki, z dumnym, władczym obliczem, wywierał o wiele większe wrażenie niż baronet. Sir John zdobył jednak majątek, a Unwinowi się to nie udało. – Żona Rossa Poldarka. Atrakcyjna młoda kobieta. Nigdy wcześniej jej nie spotkałem. – Czego chciała? – Jeszcze nie wiem – odparł sir John. – O nic nie prosiła. Unwin miał bruzdę między oczami, która pogłębiała się, gdy marszczył brwi. – Nie była wcześniej pomywaczką u Poldarka czy kimś w tym rodzaju? – Nie jest pierwszą kobietą z nizin, która zrobiła karierę dzięki małżeństwu. Zdołała już nabrać trochę ogłady. Za kilka lat nikt jej nie odróżni od szlachetnie urodzonej damy. – I przyjechała bez powodu? Wątpię. Wygląda na niebezpieczną kobietę. – Niebezpieczną? – Wymieniliśmy spojrzenia, gdy odjeżdżała. Mam wprawę w ocenie ludzi, Johnie. – Cóż, ja też, Unwinie, i chyba zaryzykuję. – Sir John dał psu kolejne ciastko. – Wymyśliła kurację dla Minty, choć nie wierzę, że pomoże, do licha! Znalazłeś Raya? – Tak. O tak. Powiedziałem mu, że Caroline zamierza się tu zatrzymać w czasie jazdy do Bodmin na wybory, ale sama do niego napisała, więc nie był zaskoczony. Cała Caroline: prosić mnie, bym porozmawiał z jej wujem, a później do niego napisać!

– To młoda panna. Okaż jej wyrozumiałość, Unwinie. Musisz być cierpliwy. Jest chimeryczna i przekorna. Nie jesteś jedyną osobą, która uważa ją za dobrą partię. Unwin zagryzł rękojeść szpicruty. – Jej ojciec to potworny skąpiec. Przyjechał tu dziś rano, przejrzał rachunki, dotykając ich swoimi parszywymi dłońmi, a tymczasem dom – przecież nigdy nie był to pałac – prawie się rozpada z powodu braku remontów. Nie nadaje się na miejsce, gdzie Caroline miałaby spędzić pół życia. – Będziesz mógł to wszystko zmienić. – Tak. Któregoś dnia. Ale Ray ma zaledwie pięćdziesiąt trzy lub pięćdziesiąt cztery lata. Może żyć jeszcze dziesięć. – Unwin podszedł do okna i spojrzał na morze, które tego ranka było spokojne. Nad poszarpanymi klifami wisiały niskie chmury, a woda miała ciemnozielony kolor. Na murze posiadłości przycupnęło kilka mew, które głośno skrzeczały. Dla wysokiego mężczyzny, przyzwyczajonego do życia w Londynie, sceneria wydawała się melancholijna. – Penvenen ma dość kontrowersyjne poglądy. Dziś rano wyraził opinię, że w Izbie Gmin jest zbyt wielu posłów z Kornwalii. Uważa, że należałoby przekazać miejsca nowym miastom w środkowej Anglii. Kompletny nonsens. – Nie zwracaj uwagi na jego nawyki. Często mówi takie rzeczy, by drażnić ludzi. Taką ma naturę. Unwin się odwrócił. – Cóż, mam nadzieję, że nie będziemy mieć wyborów przez najbliższe siedem lat. Przyjemność ponownego dostania się do Izby Gmin będzie mnie kosztować przeszło dwa tysiące funtów, a sam wiesz, że to jeszcze nie koniec. Raczej początek. W oczach sir Johna, jak zwykle gdy rozmawiano o pieniądzach, pojawił się ostrożny, chłodny wyraz. – Sam musisz wybrać profesję, mój chłopcze. Bywa znacznie gorzej. Carter z Grampound wspomniał mi kiedyś, że musi płacić trzysta gwinei za głos. – Baronet wstał i pociągnął za sznur dzwonka. – Pani Poldark pytała, czy przyjadę do Bodmin na rozprawę. Zastanawiam się, o co jej chodziło.

Rozdział drugi Kiedy Demelza wracała na swoim koniu Caerhaysie do Nampary, by zjeść obiad, zbliżało się już południe. Mijając granicę posiadłości Poldarków z Trenwith, żałowała, że nie może wpaść na kilkuminutową przyjazną pogawędkę z Verity. Bardzo jej brakowało towarzystwa kuzynki i nie mogła się przyzwyczaić do rozstania. Ale Verity przebywała w Falmouth, jeśli nie jeszcze dalej – wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazywały, że mimo uzasadnionych obaw wielu ludzi stała się szczęśliwą mężatką. Demelza brała aktywny udział w przemianie życia siostry stryjecznej Rossa, więc mogła być z siebie zadowolona. Jednak ucieczka Verity doprowadziła do ostrej kłótni między dwiema gałęziami rodziny i mimo wysiłków Demelzy w ostatnie Boże Narodzenie nie doszło do całkowitego pogodzenia się. Nie zależało to teraz od Francisa. Po chorobie i śmierci małej Julii pragnął koniecznie okazać Demelzie wdzięczność za pomoc, lecz Ross nie chciał o tym słyszeć. Wciąż dzieliło ich bankructwo Carnmore Copper Company. Ross podejrzewał, że Francis ponosi za nie część odpowiedzialności. Demelza nie mogła winić męża, ale byłaby szczęśliwsza, gdyby sprawa się wreszcie wyjaśniła. Zawsze wolała proste rozwiązywanie sporów od ciągnących się gorzkich podejrzeń. Zanim straciła z oczu dwór w Trenwith, zauważyła Dwighta Enysa, który jechał za nią drogą, więc ściągnęła wodze, by na niego poczekać. Zrównawszy się z Demelzą, młody chirurg zdjął kapelusz. – Piękny ranek, pani. Cieszę się, że korzysta pani ze świeżego powietrza. – Wyjechałam z domu w konkretnym celu – odpowiedziała, pociągając nosem. – Wszystko, co teraz robię, ma jakiś cel. To chyba wysoce moralne, jeśli się nad tym zastanowić. Odwzajemnił jej uśmiech – trudno było się od tego powstrzymać – i podjechał do Demelzy. Droga była dostatecznie szeroka, by mogli jechać obok siebie. Fachowe oko lekarza spostrzegło, że po chorobie, którą Demelza przeszła w styczniu, dziewczyna jest ciągle bardzo wychudzona. – Moim zdaniem wszystko zależy od tego, czy cel jest moralny. Poprawiła kosmyk włosów rozwiany przez wiatr. – Ach, tego nie wiem. Powinniśmy spytać pastora. Byłam w Place House, leczyłam krowę sir Johna.

Dwight zrobił zdziwioną minę. – Nie wiedziałem, że zna się pani na weterynarii. – Wcale się nie znam. Modlę się tylko do Boga, by jego krowa rasy hereford wyzdrowiała. Jeśli zdechnie, niczego nie uzyskam. – A jeśli przeżyje? Zerknęła na niego. – Dokąd pan jedzie, Dwight? – Zbadać kilku mieszkańców Sawle. Zdobywam wielką popularność wśród pacjentów, których nie stać na honoraria. Choake jest coraz bardziej leniwy. – I chyba coraz bardziej nieprzyjazny. Dlaczego chcą skazać Rossa? Co się za tym kryje? Młody lekarz zrobił niepewną minę. Potrząsnął wodzami, zrzucając je z rękawa czarnego aksamitnego surduta. – Zdaje się, że wymiar sprawiedliwości… – O tak, wymiar sprawiedliwości. Ale to nie wszystko. Od kiedy wymiar sprawiedliwości tak się zamartwia tym, że ktoś splądruje wrak statku albo pobije kilku celników – nawet zakładając, że Ross brał w tym udział, choć wiemy, że tak nie było. Takie rzeczy dzieją się od setek lat. Słyszałam o tym wiele razy, odkąd się urodziłam. – Nie jestem zupełnie pewny, czy to się zdarza aż tak często. Zrobiłbym wszystko, by pomóc Rossowi, i dotrzymam słowa, wie pani o tym… – Tak, wiem. – Moim zdaniem można zlekceważyć prawo dziesięć razy i wykręcić się sianem, ale za jedenastym razem, jeśli wymiar sprawiedliwości dopadnie człowieka, przysysa się do niego jak pijawka i nie chce puścić, dopóki nie utoczy krwi. Taka jest prawda. Oczywiście w tym przypadku można się dziwić, że wymiar sprawiedliwości zaczął w ogóle działać. Ktoś mógł na niego wpłynąć zakulisowymi metodami. – W okolicy pojawili się ludzie wypytujący mieszkańców, nawet Gimlettów, naszych służących. Nie ma chaty, której ktoś nie odwiedził, i przez cały czas próbują zrzucić winę na Rossa! To przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości, niewątpliwie, ale mają mnóstwo pieniędzy i czasu. Marnują go, bo żaden z dzierżawców Rossa nigdy go nie oskarży. Tamci powinni o tym wiedzieć. Ross ma wrogów, ale nie wśród górników, którzy pomagali mu przy wraku! Dotarli do kościoła w Sawle, którego wieża pochylała się jak Krzywa Wieża w Pizie. Dwight zatrzymał się na skraju kotliny Sawle. Na stoku wzgórza kobiety kosiły zboże. Wycięto je na obrzeżach, lecz pozostawiono w środku; pole wyglądało jak chusteczka obszyta koronką. – Nie zjedzie pani ze mną? – Nie. Ross czeka na mój powrót.

– Jeśli ktoś usiłuje zakulisowo wpływać na wymiar sprawiedliwości, nie podejrzewałbym pompatycznego głupca takiego jak doktor Choake – rzekł Dwight. – Jest nikim, nie ma pieniędzy, nie jest dostatecznie zjadliwy, by komuś naprawdę zaszkodzić. – Ja też nie podejrzewam Choake’a, Dwight. Ani Ross. – Nie… Chcę, by państwo wiedzieli, że nie odwiedzałem Warlegganów od dwunastu miesięcy. – Właściwie znam tylko George’a. Jacy są inni członkowie rodziny? – Znam ich bardzo pobieżnie. Nicholas, ojciec George’a, to twardy, apodyktyczny człowiek, ale ma opinię uczciwego bankiera, którą niełatwo zdobyć. Stryj George’a, Cary, trzyma się w cieniu i domyślam się, że jeśli ktoś dokonuje jakichś machinacji, to on w tym uczestniczy. Ale muszę przyznać, że zawsze traktowali mnie przyzwoicie. Demelza wpatrywała się w srebrzystoszary trójkąt morza widoczny na krańcu kotliny. – Sanson, który zginął w katastrofie, był ich bliskim krewnym. Są też inne sprawy między Rossem a George’em, jeszcze sprzed konfliktu o odlewnię miedzi. Dobra okazja, by uregulować stare porachunki. – Nie martwiłbym się tym zanadto. Sąd weźmie pod uwagę tylko fakty. – Nie jestem taka pewna – odpowiedziała. Plaża Hendrawna wyglądała zupełnie inaczej niż zatoka Trevaunance. Nie było skał, między którymi przelewała się woda, a morze uderzało w płaski piaszczysty brzeg zasnuty mgłą wiszącą w nieruchomym powietrzu. Wróciwszy z codziennego porannego spaceru do Czarnego Klifu, Ross spojrzał w stronę zabudowań Wheal Leisure na szczycie urwiska i ledwo je dostrzegł przez mgłę. Miał wrażenie, że spaceruje w łaźni parowej. Po śmierci Julii i oskarżeniu go o udział w plądrowaniu żaglowców starał się odbywać ten spacer codziennie. Jeśli był w nastroju i panowała dobra pogoda, wypływał nową łodzią aż do St Ann’s. Nie zapominał o kłopotach, lecz widział je w odpowiednich proporcjach, zajmując się innymi sprawami. Jego córka nie żyła, zdradził go brat stryjeczny, odlewnia, w którą włożył mnóstwo pracy, splajtowała, miał stanąć przed sądem i groziła mu kara śmierci lub dożywotnia deportacja – nawet gdyby przypadkiem przeżył, po kilku miesiącach nastąpiłoby bankructwo i więzienie za długi. Tymczasem należało obsiać pola i zebrać plony, wydobywać i sprzedawać rudę miedzi, ubierać i karmić Demelzę, a także okazywać jej uczucia – w takim stopniu, w jakim mógł w tej chwili okazywać komukolwiek uczucia. Najbardziej przeżył śmierć Julii. Demelza odczuwała równie głęboki żal, lecz łatwiej ulegała wpływom i mimo woli reagowała na bodźce, które niewiele dla niego znaczyły. Glistnik jaskółcze ziele zakwitający w niespodziewanym momencie, młodziutkie kocięta znalezione nagle na strychu, ciepłe promienie

słońca po okresie chłodów, zapach pierwszego pokosu trawy – zawsze przynosiło jej to chwilową ulgę i smutek nie ranił jej tak mocno jak Rossa. Chociaż nie zdawał sobie z tego sprawy, w tym roku to ona okazywała mu więcej uczucia. Po sztormach szalejących w okresie Bożego Narodzenia nadeszła spokojna zima, ale Ross miał wrażenie, że w hrabstwie nie zapanował spokój. Ceny miedzi wzrosły jedynie na tyle, by działające kopalnie przynosiły nieco większe zyski, lecz nic nie usprawiedliwiało rozpoczynania nowych robót lub otwierania zamkniętych szybów. Ludzie w dalszym ciągu walczyli o przetrwanie. Kiedy opuścił plażę i przeszedł przez zrujnowany murek, zauważył Demelzę jadącą konno w dół doliny. Spostrzegła go w tej samej chwili i pomachała ręką, a on zrobił to samo. Dotarli do domu prawie jednocześnie. Pomógł jej zsiąść i oddał konia Gimlettowi, który śpiesznie wyszedł zza rogu dworu. – Wystroiłaś się dziś na poranną przejażdżkę – powiedział. – Uznałam, że nie powinnam wyglądać niechlujnie. Ktoś mógłby pomyśleć, że pani Poldark nie jest dumna ze swojego statusu żony Rossa Poldarka. – Są ludzie, którzy mogą tak uważać. Ujęła go pod ramię i poprowadziła wokół ogrodu. – Moje malwy nie udały się w tym roku – rzekła. – Za dużo deszczu. Żniwa też będą spóźnione. Przydałby się wyjątkowo ciepły wrzesień. – W sądzie byłoby duszno. – Nie spędzimy w sądzie całego miesiąca, tylko jeden dzień. Potem będziesz wolny. – Skąd wiesz? Rozmawiałaś z czarownicami? Zatrzymała się i podniosła ślimaka przylepionego do liścia pierwiosnka. Spoglądała na niego z niesmakiem, trzymając między palcem wskazującym 0 kciukiem. – Nigdy nie wiem, co z nimi robić. – Połóż go na kamieniu. Demelza spełniła polecenie i odwróciła się, gdy Ross rozgniatał ślimaka. – Biedny mały winniczek. Są takie żarłoczne. Nie miałabym nic przeciwko ślimakom, gdyby zadowoliły się jednym liściem lub dwoma… Skoro już mówimy o czarownicach, Ross, czy słyszałeś o chorobie krów zwanej postrzałem w ogon? – Nie. – Tylne nogi są sparaliżowane, a zęby rozchwiane. – Krowom zawsze chwieją się zęby – odparł Ross. – A ogon jest dziwny, wiotki, wydaje się złamany. Właśnie stąd ta nazwa. Myślisz, że można wyleczyć tę chorobę, nacinając ogon i wsadzając do środka ugotowaną cebulę? – Nie – odparł Ross. – Ale nie zaszkodziłoby to krowie, gdyby i tak miała wyzdrowieć?

– Czym się zajmowałaś dziś rano? Popatrzyła na pełną charakteru, szczupłą twarz męża. – Spotkałam Dwighta w drodze do domu. Będzie na rozprawie. – Nie wiem, po co miałby się tam pojawiać. Wydaje się, że przyjdzie pół Sawle i wioski Grambler. Prawie jak igrzyska w starożytnym Rzymie. Spacerowali w milczeniu. Powietrze w ogrodzie było nieruchome, a na niebie wisiały niskie chmury. Liście i kwiaty dojrzewały w cieple, nabierając sił – wydawały się wieczne. Ross pomyślał, że nie istnieje nic wiecznego, tylko ulotne chwile ciepła i bliskości, cenne sekundy spokoju w upływających dniach pełnych trosk. Z chmur lunął rzęsisty deszcz i zmusił ich do schronienia się w domu. Stali przez chwilę w oknie salonu, patrząc na wielkie krople uderzające w liście bzu i zabarwiające je na ciemny kolor. Kiedy zaczęło padać, Demelza odruchowo pomyślała, że powinna wyjść i sprawdzić, czy Julia nie śpi na dworze. Przez chwilę chciała powiedzieć o tym Rossowi, lecz się powstrzymała. Prawie nigdy nie wymieniali imienia córki. Czasami podejrzewała, że Julia tworzy między nimi niewidzialny mur, że Ross wbrew samemu sobie w dalszym ciągu nie może zapomnieć, że Demelza poszła pomóc chorym w Trenwith, igrając z zarazą. – Czy nie pora, żebyś się znów zobaczył z notariuszem Pearce’em? Ross mruknął coś pod nosem. – Ten człowiek działa mi na nerwy. Im mniej go widzę, tym lepiej. – Wiesz, że nasze życie znalazło się w niebezpieczeństwie, twoje i moje – rzekła cicho. Objął ją ramieniem. – Nie przesadzaj. Jeśli coś mi się stanie, jest wiele rzeczy, dla których możesz żyć. Dwór i ziemia będą należeć do ciebie. Zostaniesz głównym udziałowcem kopalni Wheal Leisure. Będziesz miała obowiązki – wobec ludzi i okręgu… – Nie, Ross – przerwała. – Nic mi nie zostanie. Znowu stanę się żebraczką, ubogą córką górnika. – Będziesz urodziwą młodą kobietą w wieku dwudziestu kilku lat z niewielką posiadłością i górą długów. Najlepsza część życia będzie dopiero przed tobą… – Żyję tylko dzięki tobie. To ty sprawiłeś, że jestem tym, kim jestem. Ty uznałeś mnie za urodziwą, ty uczyniłeś mnie żoną ziemianina. – Nonsens. Na pewno znowu wyszłabyś za mąż. Gdybym odszedł, zlecieliby się tutaj mężczyźni z całego hrabstwa. To nie pochlebstwo, tylko trzeźwa ocena sytuacji. Mogłabyś wybrać spośród kilkunastu… – Nigdy nie wyszłabym znów za mąż. Nigdy! Zacisnął rękę na jej dłoni. – Ciągle jesteś bardzo wychudzona. – Nie jestem. Powinieneś wiedzieć, że nie jestem.

– Cóż, a zatem szczupła. Twoja talia była kiedyś krąglejsza. – Tylko po narodzinach Julii. Wtedy… było inaczej. Imię córki wreszcie padło. – Tak – odparł. Przez minutę lub dwie panowała cisza. Ross opuścił powieki i Demelza nie mogła odczytać wyrazu jego oczu. – Ross… – zaczęła. – Tak? – Może z czasem wszystko się zmieni. Może będziemy mieć następne dzieci? Odsunął się od niej. – Myślę, że żadne dziecko nie byłoby zadowolone, gdyby miało ojca szubienicznika. Zastanawiam się, czy obiad jest już gotowy. Kiedy Dwight rozstał się z Demelzą, pojechał wąską, stromą drogą do wioski Sawle, w której szemrał strumień i rozlegał się dźwięk młotów w stemplowniach cyny. Przybył w te strony dość niedawno jako niedoświadczony, młody lekarz o radykalnych poglądach na medycynę, lecz wydawało się, że minęło już wiele lat. W tym czasie zdobył zaufanie i sympatię ludzi, wśród których pracował, w niewybaczalny sposób złamał przysięgę Hipokratesa, a później z bólem odzyskał dobre imię – całkowicie w oczach miejscowych wieśniaków, którzy obwiniali dziewczynę, i tylko częściowo we własnej duszy, bo zawsze był bardzo krytyczny i wymagający wobec samego siebie. Wiele się nauczył: że ludzie są nieskończenie różni i nieskończenie nielogiczni, że wszelkie kuracje wymagają cierpliwego stosowania metody prób i błędów, że chirurg i lekarz często są tylko widzami walki toczącej się na ich oczach, że żadne medykamenty nie są tak potężne jak naturalna zdolność organizmu do przezwyciężania choroby, że pastylki i napary czasem szkodzą, a nie pomagają. Gdyby był człowiekiem skłonnym do samozadowolenia, mógłby się cieszyć, że dotarł tak daleko, ponieważ wielu lekarzy i aptekarzy, których znał, nigdy nie zdobyło takiej wiedzy i było mało prawdopodobne, że kiedykolwiek ją zdobędą. Unikał kolegów po fachu, bo stale popadał z nimi w konflikty. Jedyną pociechą było to, że równie często sprzeczają się między sobą. Mieli tylko jedną cechę wspólną – absolutne przekonanie, że ich własne metody są doskonałe, i wiary tej w żaden sposób nie podważała śmierć pacjenta. Jeśli zmarł w trakcie kuracji, była to wina chorego, a nie metody leczenia. Dwight nie był pewny, jakie poglądy na medycynę ma doktor Thomas Choake. Po początkowej kłótni rzadko się widywali, ale ponieważ pracowali na tym samym obszarze, musieli się czasem widywać. Choake zawsze miał gotowe remedium – niekiedy wydawało się nawet, że wybrał je jeszcze przed zbadaniem pacjenta. Ale Dwight nigdy nie zdołał się domyślić, czy te remedia to produkt ścisłej teorii medycznej, czy po prostu kaprysy starszego lekarza.

Tego ranka Dwight miał odwiedzić kilku pacjentów. Pierwszym był Charlie Kempthorne. Dwa lata wcześniej Kempthorne cierpiał na suchoty. Miał zaatakowane jedynie górne części obu płuc, lecz i tak równało się to wyrokowi śmierci. Teraz już od roku był z pozoru zdrowy, przestał kaszleć, przybrał na wadze i zaczął pracować – nie jako górnik, lecz żaglomistrz. Był w domu, jak Dwight się spodziewał. Siedział przed drzwiami chaty i szył, posługując się grubą igłą. Kiedy ujrzał lekarza, na jego szczupłej, spalonej przez słońce twarzy pojawił się szeroki uśmiech. Wstał, by powitać gościa. – Proszę wejść do środka, doktorze. Miło pana widzieć. Odłożyłem dla pana trochę jajek. – Muszę szybko jechać dalej – odrzekł przyjaźnie Enys. – Wpadłem na chwilę, by sprawdzić, czy przestrzegasz zaleceń. Ale i tak dziękuję. – To leczenie nie jest trudne. Dzień w dzień siedzę sobie w cieple i szyję, a do tego zarabiam więcej grosza niż jako górnik! – A Lottie i May? – Kempthorne miał dwie chude córki, pięcio- i siedmiolatkę. Trzy lata wcześniej stracił żonę, która utopiła się po wywrotce łodzi. – Są u pani Coad. Chociaż martwię się, czego mogą się od niej nauczyć. – Kempthorne poślinił nić i spojrzał z ukosa na lekarza, szykując się do nawleczenia igły. – Chyba pan doktor wie, że w okolicy coraz więcej ludzi choruje na febrę. Ciotka Sarah Tregeagle kazała mi to panu powiedzieć. Dwight milczał. Nie lubił dyskutować o chorobach z pacjentami. – Curnowowie mają febrę, tak samo Betty Coad i Ishbelowie, tak mówi ciotka Sarah. Oczywiście w sierpniu to nic dziwnego. – Piękny, duży żagiel. Charlie wyszczerzył zęby. – Tak, panie doktorze. Dla One and All z St Ann’s. Trzeba jej wymienić wszystkie żagle. – Szyjesz żagle także dla kutrów celników? – Wtedy szyję wadliwe, by się podarły, jak będą gonić naszych. Z chaty Kempthorne’a nie można było bezpiecznie zjechać konno do placu u stóp wzgórza, więc Dwight zszedł pieszo stromą, pokrytą koleinami Stippy-Stappy Lane. Po jednej stronie drogi znajdowały się lepsze chaty w wiosce, a po drugiej, za zarośniętym murkiem z kamieni, stok doliny opadał stromo do wąwozu, gdzie jedna z odnóg strumienia Mellingey docierała do morza i poruszała maszyny w stemplowniach cyny. Różnica wysokości między sąsiednimi chatami wynosiła prawie dwa metry. Dwight uwiązał konia przy ostatnim domu. Kiedy zastukał do drzwi, spomiędzy chmur na chaty stłoczone w dole padły pomarańczowe promienie słońca. Dachy nabrały wilgotnego połysku, czekając na deszcz. Mieszkał tu Jacka Hoblyn, który miał własną stemplownię cyny, jego żona Polly, córka Rosina, kulejąca na jedną nogę, a także młodsza córka Parthesia, drobna,

żywa dziewczynka w wieku jedenastu lat. To ona teraz otworzyła drzwi. Na dole znajdowały się dwie niewielkie izby z podłogą z wapienia zmieszanego z popiołem. Jedna z nich była przeznaczona na warsztat pracy Rosiny, która zajmowała się szyciem i wyrobem chodaków. Parthesia powiedziała, że matka leży w łóżku, i pobiegła przed Dwightem. Wyszli przed dom i wspięli się po kamiennych schodach prowadzących na belkowany strych, gdzie sypiali wszyscy członkowie rodziny. Wprowadziwszy Dwighta do pomieszczenia, Parthesia wyszła, by poszukać ojca. Powiedziała, że on też jest chory. Czterdziestoletnia, lecz wyglądająca na pięćdziesiąt osiem lat Polly Hoblyn powitała pogodnie Dwighta. Młody lekarz odwzajemnił uśmiech, zauważając wszystkie typowe objawy ataku malarii trzeciaczki: drżenie mięśni, bladą, ściągniętą twarz, zbielałe palce. Atak był wyjątkowo silny. Pocieszające było to, że go wezwano – chociaż nieśmiało i przepraszająco – by spróbował pomóc chorej. Dwa lata wcześniej cierpiący na pospolite dolegliwości kupowali podejrzane medykamenty, jeśli było ich na nie stać, od Irby’ego, aptekarza z St Ann’s, albo od jednej ze znachorek mieszkających w okolicy. Nigdy nie ośmielali się wzywać doktora Choake’a, chyba że złamali kończynę lub byli bliscy śmierci. Powoli doceniali to, że doktor Enys nie ma nic przeciwko leczeniu ludzi, którzy mogą płacić tylko w naturze lub których w ogóle na to nie stać. Oczywiście część społeczeństwa twierdziła, że prowadzi eksperymenty na ubogich, lecz zawsze znajdą się złośliwe języki. Przygotował dla kobiety dawkę wyciągu z kory chinowca, a kiedy połknęła ją z zaciśniętymi zębami, wręczył jej dwa proszki na febrę, które miała zażyć później, oraz dawkę siarczanu potasu i rabarbaru na wieczór. W tym momencie w drzwiach pojawił się Jacka Hoblyn, zasłaniając światło. – Dzień dobry, panie. Thesia, przynieś z dołu chusteczkę. Spociłem się okropnie. I cóż dolega Polly? – Nawrót febry. Powinna zostać w łóżku jeszcze co najmniej dwa dni. A ty? Moim zdaniem też masz febrę. Stań w świetle, dobrze? Kiedy się zbliżył, Dwight poczuł silny zapach ginu. A zatem Jacka znów zaczął pić. Pojawiła się Parthesia z czerwoną kwadratową szmatką, którą Hoblyn otarł spocone czoło. Miał nitkowate, przyśpieszone tętno. Choroba znajdowała się w późnej fazie i wywoływała nieznośne pragnienie. – Znowu dopadło mnie to świństwo. Najlepiej się wtedy ruszać, a nie gnić w wyrze. Im szybciej człowiek chodzi, tym szybciej wyzdrowieje. – Posłuchaj, Hoblyn. Chcę, żebyś to teraz wypił, a dziś przed snem zażył z wodą ten proszek, rozumiesz? Jacka przesunął dłoń po sterczących włosach i spojrzał na Dwighta 0niezadowoleniem. – Nie przepadam za miksturami.

– Mimo to powinieneś wziąć te lekarstwa. Poczujesz się znacznie lepiej. Mierzyli się wzrokiem, lecz Dwight miał zbyt duży autorytet, by zwykły płukacz cyny mógł odmówić. Młody lekarz z pewną dozą satysfakcji obserwował, jak Hoblyn połyka silną dawkę rozpuszczalnego kamienia winnego. Proszek przeznaczony na noc, jeśli górnik będzie dostatecznie trzeźwy, by go zażyć, zawierał dziesięć granów wilca przeczyszczającego, lecz nie miało to większego znaczenia. Dwight bardziej się niepokoił o zdrowie trzech kobiet mieszkających 0 chacie. Kiedy wychodził, zauważył, że Rosina wdrapuje się, kulejąc, z dzbanem mleka na wzgórze. Miała siedemnaście lat. Jej pięknych oczu nie zepsuły jeszcze długie godziny szycia w złym świetle. Uśmiechnęła się i dygnęła, gdy się spotkali. – Twoi rodzice powinni się jutro poczuć lepiej. Dopilnuj, by matka zażyła proszek. – Na pewno to zrobię. Dziękuję, panie. – Czy twój ojciec jest… niedobry, kiedy pije? Oblała się rumieńcem. – Wpada w zły humor i czasem trudno z nim wytrzymać. – Bije was? – O nie, panie, bardzo rzadko. Ale później nam to wynagradza. Dwight minął niewielkie wykuszowe okno sklepu ciotki Mary Rogers i dotarł do grupy zrujnowanych chat u stóp wzgórza. Miejsce to zwano Guernsey. Panowała tu straszliwa nędza. Okna zasłonięte deskami i szmatami, wyjęte z otworów drzwi stojące obok, otwarte szamba, między którymi przemykały szczury, dziurawe dachy, walące się przybudówki, gdzie biegały i bawiły się półnagie dzieci. Przebywając w tym miejscu, Dwight zawsze miał świadomość, że jego przyzwoity strój wydaje się tu zjawiskiem z innego świata. Zastukał do pierwszej chaty, zdziwiony, że obie połowy drzwi są zamknięte, ponieważ światło wpadało do środka tylko przez drzwi. Tydzień temu odebrał poród Betty Carkeek, która wydała na świat pierworodnego syna. Wcześniej próbowały jej pomóc dwie handlarki ryb zajmujące się położnictwem, lecz poniosły fiasko. Usłyszał w środku płacz niemowlęcia, a po chwili Betty podeszła do drzwi i podejrzliwie wyjrzała przez szparę. – Ach, to pan, doktorze. Proszę wejść. Betty Carkeek z domu Coad była twardą młodą kobietą, która niełatwo poddawała się chorobom. Dwight z ulgą zauważył, że minął już czwarty i piąty dzień po porodzie, a u Betty nie pojawiły się żadne oznaki gorączki połogowej. Powinna dojść do siebie. Pochylił głowę na progu i wszedł za dziewczyną do kamiennej budy – miejsce to trudno było nazwać domem – po czym zobaczył Teda Carkeeka, który siedział przy niewielkim palenisku i mieszał jakiś wywar. Ted i Betty byli małżeństwem dopiero od miesiąca. Przebywali w domu, choć mieli

pracę, a przecież było o nią trudno. Wydawało się to dziwne. Dwight skinął głową młodemu mężczyźnie i poszedł obejrzeć niemowlę. Ted wstał i zamierzał wyjść, lecz Betty go zatrzymała. Prychnął i znów zajął się wywarem. Dziecko sprawiało wrażenie przeziębionego i szybko oddychało. Dwight zastanawiał się, co zrobiła niedoświadczona dziewczyna. Nieustannie zmagał się z ignorancją i niedbałością. – Nie ma tu twojej matki, Betty? – Nie, panie. Matka źle się czuje. Oczywiście. Kempthorne wspomniał o Coadach. – Febra? – Chyba tak. Wywar zaczął bulgotać i rozległ się syk, gdy kropelki cieczy wpadły w ogień. Z otwartego paleniska unosiły się kłęby dymu i wiły wokół poczerniałych belek dachu. – A ty jak się czujesz? – Dobrze. Ale Ted nie ma pomyślunku… – Zamknij dziób – odezwał się Carkeek od ognia. Dwight nie zwrócił na niego uwagi. – Za wcześnie wstałaś – zwrócił się do dziewczyny. – Jeśli Ted jest w domu, może się tobą opiekować. – Bardziej się zajmuje sobą – odpowiedziała. Ted wykonał kolejny niecierpliwy ruch, lecz dziewczyna ciągnęła: – Niech doktor cię obejrzy, Ted. Nic nie zyskasz, jak będziesz siedział przy ogniu. Nikomu nie powie, wiemy o tym. Ted podniósł się z ponurą miną i stanął w świetle padającym przez drzwi. – Skaleczyłem się w ramię, to wszystko. Medykamenty na nic się zdadzą. Dwight zdjął worek, którym mężczyzna przykrywał ramię. Kula z muszkietu otarła się o kość i przeszyła ciało, pozostawiając dość czystą ranę. Ale wdarł się już stan zapalny, na który nie pomógł okład z naparu z liści krwawnika. – Macie tu czystą wodę? Co gotujesz na ogniu? – Dwight zajął się opatrywaniem rany, nie pytając o okoliczności jej powstania. Ponieważ nie pytał, po zakończeniu opatrunku otrzymał wyjaśnienie, po tym jak upuścił rannemu krew i zbierał się do wyjścia. Ted Carkeek i czterej inni mężczyźni wypłynęli w morze niewielką łodzią, którą przy dobrej pogodzie mogli zaryzykować długi, niebezpieczny rejs do Francji, by przywieźć stamtąd alkohol na sprzedaż. Nie było to przedsięwzięcie na miarę tego, jakie prowadził Trencrom, ale cztery lub pięć wypraw w ciągu roku pozwalało utrzymać rodzinę. Wyruszyli w ostatnią sobotę i wrócili w środę. Wylądowali w Zatoce Vaughana, na kawałku plaży przylegającym do zatoki Sawle, gdzie czekał na nich Vercoe i dwóch innych celników zamierzających ich aresztować. Doszło do walki, łódź wpadła na skały i zatonęła, a Ted Carkeek otrzymał postrzał w ramię. Niezbyt przyjemna historia,

która mogła mieć groźne konsekwencje. – Nie robilim nic złego – rzekł gniewnie. – Zarabialim pieniądze jak inne ludzie, a teraz trza zaczynać od nowa. Nic nam nie zostało. Niedługo żołnierze będą przeszukiwać nasze chaty, jak to zrobili w St Ann’s! – Chcemy wiedzieć, skąd celniki wiedzieli, gdzie chłopy wylądują. To dziwne. Ktoś ich zdradził – dodała Betty. Dwight zapiął klamry skórzanej torby, niespokojnie zerkając w stronę niemowlęcia. Nie mógł wiele zrobić, bo pani Coad z pewnością zmusi córkę, by nie stosowała się do jego zaleceń i podała dziecku zrobione przez nią lekarstwo. To, czy dziecko przeżyje, zależało od jego kondycji zdrowotnej. – Celnicy mają długie uszy – rzekł. – Musisz dbać o bark, Ted. – To nie pierwszy raz – odparł Carkeek. – W kwietniu złapali starego Pendarvesa i Fostera Pendarvesa. Na gorącym uczynku. To naprzeciw naturze. – Wielu mieszkańców wioski wiedziało o waszej wyprawie? – Och, pewnikiem tak… Trudno, coby się nie domyślili, jak człowiek znika na pół tygodnia. Ale nikt nie wiedział, gdzie wyładujem towar, jeno sześciu albo siedmiu. Jakbym dostał w swoje ręce tego, kto mielił ozorem albo umyślnie nas zdradził… W chacie było ciemno i duszno. Dwight poczuł nagłą ochotę, by położyć ręce na ukośnych belkach i odepchnąć je. Ci ludzie równie dobrze mogliby żyć w jaskini, bez światła i słońca. – Czy pozostali w twojej rodzinie też są chorzy, Betty? – Nie, nie bardzo. Joan i Nancy dostały febry, ale dobrze się wypociły zdrowieją. – Opiekowały się twoim dzieckiem? Betty popatrzyła na niego. Bardziej zależało jej na udzieleniu prawidłowej odpowiedzi niż na prawdzie. – Nie, panie – wykrztusiła w końcu. Dwight wziął torbę. – Nie powinnaś im na to pozwalać. – Zbierał się do wyjścia. – Nie podejrzewaj wszystkich, Ted. Wiem, że łatwo jest udzielać rad, ale podejrzliwość bywa niebezpieczna, bo czasem trudno powiedzieć sobie dość. Kiedy wyszedł z chaty i ruszył przez plac w stronę piwnic do składowania ryb, gdzie wegetowało kilka rodzin, zastanawiał się nad problemami związanymi z wybuchem epidemii febry. Przez całe lato niepokoił się nowymi, niebezpiecznymi objawami tej okresowej choroby, nie tylko tym, że niekiedy miała ciężki przebieg, jak w przypadku pani Hoblyn. Pojawiły się przebarwienia skóry, opuchlizna i utrata sił. Niedawno zmarło dwoje dzieci – najwyraźniej z powodu febry – a kilku dorosłych było w bardzo złym stanie. Dzieci, które wyzdrowiały, były żółte i słabe, miały opuchnięte brzuchy i ledwo trzymały się na nogach. Jeśli pojawi się odra,