TBiU-194 - Samochód terenowy Star-266.pdf

Star 20 SG-10- prototyp Star 4><4- prototyp

.... Star 266 w pokazowym (bezpiecznym) pokonywaniu brodu 8tar-266 pozostanie w historii polskiej motoryzacji jako samoch6d, kt6ry "zmotoryzowaf' transport po drogach i bezdrozach poligon6w. 266 powstafw wyniku doswiadczen z eksploatacji poprzednich modeli 66 i 660 produkowanych w Starachowicach. To byfa na tyle udana konstrukcja, iz jej zasadniczych cech nie zmieniano mimo stafej modernizacji samochodu. Produkowano i produkuje si~ go nadal w r6znych wersjach i z r6znymi nadwoziami.Samoch6d byfi nadaljest doskonafqterenowq ci~zar6wkqsredniej fadownosci,sfuzqcqnie tylko w Wojsku Polskim, ale r6wniez z duzym powodzeniem w r6znych dziedzinach gospodarki narodowej w kraju i za granicq. Jest przy- kfadem przemyslanej konstrukcji, uniwersalnego i taniego w eksploa- tacji pojazdu. .. I STAR 20 wykonany w Zaktadzie Doswiadczalnym Przemystu Motoryzacyjnego w Ursusie k. Warszawy. Gotowe, prototypowe podwozie przekazano w lutym 1948 r. do Huty Lud- wik6w w Kielcach, w celu zabudowy nad- wozia. Po zakonczeniu badan drogowych w czerwcu tego roku prototyp byt demon- strowany dyrekcji CentralnegoZjednoczenia Przemystu Motoryzacyjnego i ministrowi przemystu i handlu. W sierpniu przekazano W kwietniu 1946 r. 6wczesny minister prze- mystu i handlu wydat zarza..dzenie 0 rozpo- cz~ciu prac maja..cych na celu uruchomienie produkcji seryjnej nowej polskiej ci~zar6wki. Dokumentacj~ techniczna.. samochodu opra- cowano w Centralnym Biurze Konstrukcyj- nym nr 5 (CBK-5) w Lodzi. W pazdzierniku 1947 r. byt juz gotowy prototypowy silnik 8-40 1

Star 20 - prototyp, 1947 r. do Huty Ludwikow nast~pne dwa podwozia do dalszej zabudowy. Komisja kwalifikacyjna CBK-5 postanowita przekazac dokumentacj~ techniczna. (po wy- konaniu niezb~dnych zmian) wraz z trzema prototypami do zaktadow w Starachowicach. 15 grudnia 1948 r. delegaci na Kongres Zjed- noczeniowy PPR i PPS, przyjechali pierwszy- mi pi~cioma pojazdami wyprodukowanymi w Starachowicach. Byty one publicznie de- monstrowane przed gmachem Politechniki Warszawskiej, gdzie odbywat si~ ow Kongres. Pierwsze ci~zarowki (w 1948 r. wykonano ich ta.cznie 10 egz.) byty podstawa. dalszego rozwoju samochodow ci~zarowych sredniej tadownosci na potrzeby gospodarki narodo- wej i wojska.W 1949 r. bramy fabryki opus- cito 245 Starow 20. W 1950 r. - 782 egz., w 1951 r., kiedyto uruchomionotasm~ mon- tazowa.- 2568 egzemplarzy. CIAGNIK POt.G~SIENICOWY SG-10 Produkowany seryjnie Star 20 byt podsta- wa. do opracowania roznych nadwozi i rozwi- jania konstrukcji podwozia, a wi~c do tworze- nia catej gamy odmian i wersji samochodu podstawowego. W lutym 1949 r. MON zlecit CBK-5 opracowanie dokumentacji technicz- nej cia.gnika pOtga.sienicowego. Wzorami ta- kiego pojazdu byty: niemiecki Opel Maultier i rosyjskie ZIS-42 i GAZ-60. Brak tego typu pojazdu byt szczegolnie dotkliwie odczuwany w jednostkach ci~zkiej artylerii. Prototyp cia.g- 2 nika wykonano w Zaktadzie Doswiadczalnym w Ursusie. Gotowy cia.gnik przekazano do badan we wrzesniu 1949 r. Pierwsze jazdy wykazaty szereg wad konstrukcji. Cz~sc z nich udato si~ usuna.c, zmieniaja.c skrzynk~ biegow na pochodza.ca. z samochodu Ford. Uzyskane wyniki badan umozliwity uscislenie wymagan taktyczno-technicznych (WIT) na ten cia.gnik. Zatozenia WIT i zlecenie opraco- wania konstrukcji cia.gnika przekazano do Wojskowej Stacji Badawczo-Doswiadczalnej Sprz~tu Motoryzacyjnego. Na pocza.tku1952 r. dokumentacja rysunkowa cia.gnika (oznaczo- nego SG-10) znajdowata si~ juz w Biurze Konstrukcyjnym przemysru Motoryzacyjnego (BKPMot). W grudniu trzy prototypy przeka- zano do badan. Wojskowe badania kwalifika- cyjne zakonczono w lutym 1953 r. W tym czasie doskonalono konstrukcj~ zespotow cia.gnika i sprawdzono nowe- silniki S-42. Oprocz okreslenia przydatnosci cia.gnika do holowania sprz~tu artyleryjskiego, sprawdza- no mozliwosci przewozowe roznych tad un- SG-10- prototyp, 1952 r.

k6w oraz mozliwosezaadaptowaniapodwo- zia do konstrukcji kotowego opancerzonego transportera. Prace badawcze zakonczono pomyslnie w czerwcu 1954 r. Zatwierdzona do~umentacjakonstrukcyjnamiata bye pod- stawa.uruchomieniaserii informacyjnej. Bu- dowy tej serii nie podj~to, poniewaz w tym czasie zmieniono koncepcj~ wyposazenia wojska w pojazdy holuja.cei transportowe. STAR 66 Specjalisci z MON-u, w trakcie prac nad Starem 20, zgtaszali potrzeb~ skonstruowa- nia kotowegosamochoduci~zarowegosred- niej tadownosci,zdolnego do poruszaniasi~ w trudnych warunkach drogowych i po bez- drozach. Opracowanietakiego pojazdu przekazano do CBK-5 w potowie 1948 r. Tam wykonano dokumentacj~techniczna.przebudowy Stara 20. Nowo projektowany Star 30 miat uktad nap~dowy 4x4, przy minimalnych zmianach w konstrukcjisamochodu bazowego. Dalsze prace nad tym projektemwstrzymanopodob- nie, jak nad SG-1O,poniewazzmienionokon" cepcj~ wyposa:zeniawojska w pojazdy. W potowie1952 r. zorganizowanokonkurs na kotowy samoch6d ci~zarowy, zdolny do poruszaniasi~ w trudnychwarunkachdrogo- wych. Organizatorzykonkursu- Panstwowa Komisja Planowania Gospodarki i Zarza.d Gt6wny Planowania Uzbrojenia i Techniki Wojennej MON, chcieli zebrae informacje o realnych mozliwosciach samodzielnego opracowania w kraju kotowych ci~zar6wek z uktademnap~dowym4x4 i 6x6 oraz pojaz- d6w ga.sienicowych i p6tga.sienicowych. W projektachnalezatomaksymalniewykorzy- stae zespoty i cz~sci produkowanegoStara 20. Dopuszczalnebyto zastosowaniezespo- t6w i cz~sci samochodu GAZ 51, kt6rego licencyjny montaz uruchomiono w 1951 r. w Lublinie. Star 4x4 - prototyp, 1953 r. Star 6x6 - prototyp, 1953 r. 3

.... , ~ '.. .- Badanla przeblegowe prototypow. Proba wypchnl~cia Starem 6><6ugrz~znl~tego Stara 4><4 Wyr6znione i nagrodzone projekty postuzy- ty do okreslenia wymagan WTT dla nowych, przysztosciowych samochod6w terenowych sredniej tadownosci, oznaczonych jako Star 4x4, Star 6><6 i b~dqcego wtedy jeszcze w badaniach SG-10. Wykonanie dokumentacji konstrukcyjnej i budow~ prototyp6w powierzono specjalistom BKPMot w Warszawie. l6dzkiemu oddziatowi BKPMot-u zlecono opracowanie podwozi tych samochod6w. W czerwcu 1952 r. przedstawi- ciele MON-u zatwierdzili wst~pne projekty Sta- row 44 i 66. W potowie 1953 r. przekazano do badan po dwa prototypy kaZdego modelu. Badania zakonczono w lutym 1954 r. We wrzesniu 1954 r. byty gotowe nast~pne poprawione prototypy Stara 66. Prototyp6w 44 nie wykonano z braku mozliwosci r6wno- legtej produkcji obu modeli, r6zniqcych si~ jedynie liczbq most6w nap~dowych. 4 Star 66 - prototyp, 1953 r.

z serii pr6bnej, 1958 r. Star 66- produkcji seryjnej, 1958r. .. '....... . 5

Star 66 - prototypy w trakcie jazd por6wnawczych po g6r- skich drogach . Star 66 - awaria prototypu w trakcie pokonywanla brodu Star 66 - prototypy w trakcie jazd por6wnawczych po bez- drozach 6

. Nalezyzaznaczyc,ze unifikacjakonstrukcji Starow 44, 66 i szosowego 21 byta wr~cz wzorcowa. Wojskowe badania kwalifikacyjne prototy- p6w zakonczono w marcu 1955 r. W ich trakcie wykonano jazdy por6wnawcze z in- nymi (zagranicznymi)samochodami tereno- wymi oraz okreslono inozliwosci wykorzys- tania ich do specjalnychzadan,a ich podwozi pod zabudow~ r6znych specjalistycznych nadwozi. Analiza otrzymanych wynik6w wy- kazataspetnieniewymaganWTT i nowocze- snosc konstrukcji Starow na tie zagranicz- nych samochod6wtej klasy. przysta,piono do uruchomienia produkcji se- ryjnej. Stary 66 eksploatowane w jednostkach wojskowych wykazywaty szereg usterek. Zo- staty one szybko usuni~te, jednak miato to wptyw na pewna.zwtok~ w podj~ciu produkcji. Star 66 byt wyposazony w silnik S-47 0 po- jemnosci skokowej 4689 cm3 i mocy 77 kW (95 KM) przy 3800 obr/min. W uktadzie sma- rowania zastosowano chtodnic~ oleju. Nowe, wydajniejsze byty filtry paliwa i powietrza. Sprz~gto i skrzynka bieg6w pochodzity z pro- dukowanego, szosowego Stara 21. Nowa. konstrukcja. byta skrzynka rozdzielcza (reduk- Star 66 - rysunek pogll\dowy podwozia Komisja MON, pO zatwierdzeniu dokumen- tacji technicznej, zlecita wykonanie serii infor- macyjnej zaktadom w Starachowicach. R6w- noczesnie w BKPMot kontynuowano prace doskonala.ce. W ich wyniku zbudowano dwa dalsze prototypy, kt6re przekazano do badan we wrzesniu 1955 r. Jeden z prototyp6w wyposazono w skrzyni~ tadunkowa. z ptaska. podtoga., drugi miat skrzyni~ tadunkowa. z dwupoziomowa. podtoga., tzw. .Q. W lipcu 1958 r. uroczyscie przekazano woj- sku seri~ informacyjna. 25 egz. Starow 66. Bezposrednio po wyprodukowaniu tej partii tor), w kt6rej znajdowata si~ przystawka od- bioru mocy. W standardowym rozwia,zaniu nap~dzata wcia.gark~. W srodkowym i tylnym moscie nap~dowym zastosowano blokady mechanizm6w r6znicowych sterowane me- chanicznie z miejsca kierowcy. Zawieszenie obu tylnych most6w wykonano w postaci "w6zk6w" zamocowanych wahliwie na reso- rach p6teliptycznych. Mosty prowadzone byty uktadem dra.zk6w reakcyjnych. Kota 11.00- 20". Jednob~bnowa wcia.garka znajdowata si~ za przednim zderzakiem. Kabina kierow- cy typu N66 byta stalowa, spawana, wyposa- 7

zona w sktadany, brezentowy dach i zdej- mowane g6me cz~sci drzwi. STAR 660 Mimo rozpocz~ciaprodukcjiseryjnej Stara 66, kontynuowano prace rozwojowe samo- chod6w w BKPMot w Warszawie i utworzo- nym w Starachowicach Przyzaktadowym Biurze Konstrukcyjnym(PBK w Starachowi- cach). W BKPMot prowadzonoprace doskonala..- ce, jak r6wniez nad nowymprzysztosciowym samochodem terenowym sredniej tadowno- sci. W Starachowicachr6wniez doskonalono produkowanesamochody,wprowadzaja..cna bieza..cozmianykonstrukcyjnei technologicz- ne uwzgl~dniaja..ceuwagi zgtaszane przez uzytkownik6w. Opanowanie produkcji Stara 66 dla po- trzeb wojska umozliwito odpowiednim stuz- bom MON okreslenie wtasnosci trakcyjnych przysztosciowych wojskowych samocho- d6w. Wymagania te znalazty odzwierciedle- nie w WTT na nowy pojazd, oznaczony jako Star660.. Nowego Stara miaty cechowac wi~ksza mocsilnika,zunifikowanegoz silnikiemS-530 z zaptonem samoczynnym, catkowicie syn- chronizowana skrzynka bieg6w, poprawione przedniezawieszenie,kota 12.00-18",urza..- dzenie do zmiany cisnienia w kotach, kul- kowo-srubowy mechanizm kierowniczy, pod- cisnieniowe urza..dzeniewspomagania uktadu Star 660 M1 8 Star 660 - prototypowe roz- wll\Zanie niezaleznego za- wleszenia przedniego mostu nap~dowego z hamulcaml tarczowymi

.. hamulcowego, instalacja pneumatyczna do zasilania uktadu hamulcowego przyczepy, wodoszczelna i ekranowana instalacja elek- tryczna i dostosowanie zespolow samochodu do gt~bokiego brodzenia. Ka.zdy z osrodkow badawczych zakor'1czyt budow~ swojego prototypu na pocza.tku1962 r. BKPMot w swoim pojeidzie wprowadzit nast~puja.ce rozwia,zania: silnik 8-5320 mocy 110,3 kW (150 KM), niezalezne przednie za- wieszenie, w przektadniach gtownych mos- tow nap~dowych zastosowano mechanizmy roznicowe 0 zwi~kszonym1arciu, kola 12.00- -18", kulkowo-srubowy mechanizm przektadni kierowniczej, urza.dzenie do zmiany cisnienia w kolach, hamulce tarczowe, pneumatyczny uktad hamulcowy,. instalacj~ pneumatyczna. do zasilania hamulcow przyczep. W prototypie z PBK w Starachowicach znalazty si~ natomiast: nowy uktad sterowa- nia reduktorem i wta.czania przedniego mos- tu, kola 12.00-18", urza.dzenie do zmiany cisnienia w kolach, pneumatyczne urza.dze- nie wspomagania uktadu hamulcowego z in- stalacja. pneumatyczna. do zasilania hamul- cow przyczep, zmieniona. przektadni~ nap~du wcia.garki, wodne ogrzewanie kabiny kierow- cy, metalowa. skrzyni~ tadunkowa.. W obu przedstawionych prototypach znaj- dowato si~ wiele nowo zaprojektowanych ze- spotow, ktorych przydatnosc zostata potwier- dzona w badaniach. Mozliwosci produkcyjne zaktadow w Starachowicach i ich kooperan- tow byty na tyle ograniczone, ze postanowio- no zaw~zic zakres modernizacji i przeprowa- dzic ja. w dwoch etapach. Pierwszym etapem byto uruchomienie (z pocza.tkiem 1965 r.) produkcji 8tara 660 M1. W tym modelu zmieniono zamocowanie skrzynki rozdzielczej (reduktora), do skrzynki biegow wbudowano uniwersalna. przystawk~ odbioru mocy, poprawiono zawieszenie obu tylnych mostow nap~dowych, zastosowano pneumatyczne sterowanie blokadami mecha- nizmow roznicowych tylnych mostow i kola z ogumieniem 12.00-18" z uniwersalnym bie- znikiem. Ogumienie kat byto przystosowane do zmiany cisnienia, w uktadzie hamulcowym zastosowano nadcisnieniowe urza.dzenie wspomagaja.ce, uktad hamulcowy przystoso- wanD do zasilania hamulcow przyczep, zmie- niono nap~d wcia.garki. Drugim etapem modernizacji byto urucho- mienie produkcji seryjnej (od sierpnia 1968 r.) .-., modelu 660 M2, w ktorym zmieniono hamu- lec pomocniczy, urza.dzenie wspomagaja.ce zasadniczy uktad hamulcowy, zawor steruja.- cy uktadem hamulcowym przyczep, ksztatt diwigni zmiany biegow, oston~ silnika, zamo- cowanie kola zapasowego. Samochod zostat przystosowany do gt~bokiego brodzenia. Za- stosowano ekranowana. instalacj~ elektrycz- na. i metalowa. skrzyni~ tadunkowa.. Kazda z tych zmian wymagata wykonania doktad- nych analiz konstrukcji. Star 660 M2. Widoczna jest skrzynka z akumulatorami umieszczona w miejscu prawego zbiornlka paliwa Star 660 M2 - podwozie Star 660 M2 z prototypowym, sktadanym, metalowo- -brezentowym dachem i obudowami nagrzewnic wod- nej instalacji ogrzewania wn~trza kabiny kierowcy 9

Star 660 M2 PON - podw6jna kabina klerowcy W samochodach produkowanych seryjnie montowano jedna. z dwu wersji skrzyn tadun- kowych: "niska."(z wystaja.cymi nad podtogli1 10 Star 660 M2 - prototypowa instalacja ogrzewanla wn~trza kablny kierowcy benzynowyml agregata- mi grzewczyml btotnikami) - Star-660 M2Jnlub "wysokq" (ptaskapodtoga)- Star 660 M2Jw. Wdrozono do produkcji sktadany, metalo- wo-brezentowydach kabiny kierowcy. Do tej pory w samochodach przechowywanychna otwartej przestrzeni, brezentowy dach trze- ba byto wymieniac co dwa lata, poniewaz brezent tracit odpornosc na wodli1. Nowy dach byt szczelniejszy, trwalszy, odporniej- szy na uszkodzenia mechaniczne i przecie- ranie oraz zapewniat lepsza.izolacjli1cieplna. i akustyczna..Dach ten tatwo byto wymienic we wszystkich wyprodukowanychmodelach 66 i 660. Wykonano kilka prototypowychrozwiqzan ogrzewaniawnli1trzakabiny kierowcy. Bytyto uktady wykorzystuja.ceciepto z uktadu chto- dza.cegosilnik (nagrzewnicez dmuchawami), . jak rowniez niezalezne systemy ogrzewania benzynowego. Od 1967 r. CZIi1SCprodukowanych Starow 660 M2 wyposazono w silniki z zaptonem

Star 660 M2 PON - z podwojnl\ kablnl\ kierowcy BP-64 do transportu bloku brzegowego parku pon- tonowego PP-64 - widok z przodu . Rozfadowanie pontonow brzegowych parku pontono- wego PP-64 AP-64 do transportu bloku pontonowego parku PP-64 samoczynnym S-530 0 mocy 77,2 kW (105 KM), a od 1970 r. S-359. Byfy to Stary 660 D. STAR 660 M3 We wrzesniu 2000 r. na Mi~dzynarodowym Salonie Przemystu Obronnego w Kielcach przedstawiono propozycj~ modyfikacji wciqZ eksploatowanych w wojsku (i nie tylko) samo- chodow Star 660 M1/M2. Zmiany te (opraco- wane w Wojskowych Zaktadach Mechanicz- nych w Siemianowicach Slqskich) miafy po- prawic jakosc pracy kierowcy, spetnienie wy- mogow norm ochrony srodowiska i zmniej- szyc koszty biezqcej eksploatacji. Modyfika- cja polegata na zastosowaniu silnika z za- ptonem samoczynnym, turbodotadowanego (z chtodnicq powietrza) IVEGa aifo 0 mocy 125 kW (122 KM) przy 2600 obr/min. Sprz~g- to derne, tarczowe, sterowane hydraulicznie bez wspomagania. Skrzynka biegow 5-biego- wa, synchronizowana z przystawkq odbioru mocy do nap~du wciqgarki. Przektadnia kie- rownicza ZF slimakowa z hydraulicznym uktadem wspomagania. Uktad hamulcowy Star 660 M3 - 1999 r. Propozycja modernizacji samo- chodow serli 660 przedstawiona przez yvojskowe Za- kfady Mechanlczne w Siemianowicach Sll\sklch 11

dwuobwodowy z nadcisnieniowymurzqdze- niem wspomagajqcym. Instalacja podgrze- wania silnika i ogrzewania wn~trza kabiny kierowcy. Instalacjaelektryczna24 V. STAR 266 Star 660 M2 byt kolejnym etapem wdraZa- nia do produkcji seryjnej nowych rozwiqzan konstrukcyjnych samochodu terenowego sre- dniej tadownosci. W osrodkach konstrukcyjno- -badawczych w Starachowicach i w Warszawie oraz w Wojskowym Instytucie Techniki Pan- cernej i Samochodowej (WITPiS) w Sulej6w- ku od 1968 r. trwaty prace doskonalqce, tym razem nad rodzinq samochod6w oznaczo- nych jako seria 200. Wykonano ok. 40 egz. (w tym 11 egz. modelu 266) prototyp6w tych samochod6w, w kt6rych przebadano po kilka wariant6w poszczeg61nych zespot6w. Star 266- prototyp, 1969 r. Opracowano i przebadano (wsp6tpraca z ZaktadamiAVL w Grazu- Austria)szereg nowych, prototypowych silnik6w, z kt6rych silnik S-359 zostat skierowany do produkcji. Skrzynkabieg6w:jeden prototypopracowano w Fabryce Przektadni Samochodowych (FPS)w Tczewiei trzy w Starachowicach.Do produkcji w FPS w Tczewie skierowano skrzynk~ bieg6wtypu S5-45 (IicencjaZF). Kabiny kierowcy opracowano w Osrodku Badawczo-RozwojowymSamochod6w Ci~- zarowych (OBR SC) w Starachowicach, w BKPMotw Warszawiei w InstytucieWzor- nictwa w Warszawie. Do produkcjiskierowa- no kabin~ ze Starachowic.Opracowaniete- chnologii produkcji tej kabiny zlecono fran- cuskiej firmie nadwoziowejChausson. 12 .. Star 266 - przebieg badawczy prototypu po bezdro- zach ,I ~ . .1! . 7' ~ .. . ... . J ;; '. , . .:.J"' ~ii;<~- __ , -- Star 266- z serllinformacyjnej 1971 r. Star 266 - z serllinformacyjnej 1971 r. Zwraca uwag~ zmieniony ksztalt przedniego zderzaka, brak mafych lamp swlatet pozycyjnych, oston reflektor6w i zbior- nlk6w pallwa Star 266 - z serll informacyjnej 1971r. wyposazony w urza,dzenlecentralnego pompowanla k6t

Star 266 - z serll Informacyjnej 1971 r. Przebieg badawczy po bezdrozach Star 266 - z pierwszej serii produkcyjnej Star 266 - z pierwszej serll produkcyjnej. Widoczne sl\.wif1kszezbiornikl pallwa Star 266 - z plerwszej serll produkcyjnej W 1973 r. uruchomiono produkcj~ seryjn~ Starow 266, konczono prace badawcze serii prototypowych i informacyjnych 266 w r6znych wersjach i z r6znymi nadwoziami. Badania prowadzono w: OBR SC w Starachowicach, OKBPMot w Warszawie i WITPiS w Sulej6w- ku. Mozna byte wyodr~bnic nast~puj~ce kie- runki dziatania: realizacja nowych rozwiqzan konstrukcyjnych zgodnie z wytycznymi zawar- tymi w WTT, modyfikacja zespot6w zgodnie z wnioskami po badaniach, unifikacja modeli 200/2441266 i modernizacja znajduj~cego si~ nadal w produkcji Stara 660 M2. Star 266 - z pierwszej serii produkcyjnej CHARAKTERYSTYKA SAMOCHODU STAR 266 Silnik: S-359, z zaptonem samoczynnym i bezposrednim wtryskiem, czterosuwowy, szesciocylindrowy, rz~dowy, pionowy, u§'ta- wiony wzdtuznie nad osi~ kat przednich. Sre- dnica cylindra 110 mm, skok ttoka 120 mm, pojemnosc skokowa 6842 cm3, stopien spr~- zania 17, moc znamionowa 110,3 kW (150 KM) przy 2800 obr/min, maksymalny moment obrotowy 44 kGm (432 Nm) przy 1800 obr/min. Kadtub silnika byf aluminiowy, a od 1983 r. zeliwny (S-359M). Mokre tuleje cylindrowe. Gfowica zeliwna, trzycz~sciowa. Waf korbo- wy stalowy, kuty z ttumikiem drgan, podparty na siedmiu fozyskach. Panewki cienkoscien- ne, dzielone. Tfoki ze stopu aluminium. Kor- bowody kute ze stali stopowej. G6rnozaworo- wy ukfad rozrz~du. Smarowanie cisnieniowo- -rozbryzgowe z dwiema pompami oleju zape- wniaj~cymi prawidtowe smarowanie silnika przy skrajnych (maksymalnych) przechyfach samochodu. Chfodzenie ciecz~ 0 wymuszo- nym obiegu z pomp~ odsrodkow~. Ukfad za- 13

silania sktadat si~ z dw6ch zbiornik6w paliwa, pompy zasilaja.cej, dwukomorowego filtra pa- liwa, pompy wtryskowej z regulatorem obro- t6w i automatycznym przestawiaczem ka.ta wtrysku, przewod6w wysokiego i niskiego ci- snienia oraz wtryskiwaczy. W silniku stoso- Podwozle Stara 266. Wldok od spodu na sllnlk Izawie. szenle przednie Star 266 - badania stanowlskowe skrzynkl biegow Podwozle Stara 266. Wldok od spodu na wcll\9ark~ I zawleszenle tylnego mostu 14 Star 266 - widok z gory tylnej cz~sci podwozla --J -rf.'''':- , ,... Star 266 - z serii informacyjnej w czasie prob brodze. nia w basenie znajdujl\cym sl~ na terenie WITPiS. Koncowka (wylot) rury wydechowej znajdowata sl~ za kabinl\ kierowcy, wysoko nad powierzchnll\ wody, co byto zaletl\. Jednak w czasie jazdy, spaliny dostawaty si~ pod plandek~ i truty zotnierzy przewozonych na skrzyni tadunkowej Star 266 - z serll informacyjnej w czasle prob brodze- nla w basenle znajduJl\cym sl~ na terenie WITPIS. Tutaj koncowka (wylot) rury wydechowej (zmlenlone- go uktadu wydechowego) znajdowata si~ pod woda,. Spieniona woda wskazuje jej potozenie. przed wjaz. dem do wody zaktadano specjalne zaczepy ustalajl\ce w potozeniu uchylonym drzwi kablny i tylnl\ burt~ skrzyni. Umozliwiato to swobodne wptywanie wody do wn~trza kabiny kierowcy i skrzynl tadunkowej. Wptywajl\ca do wn~trza samochodu woda powodowa- ta "tonl~cle" samochodu, a wl~c i staty kontakt k6t z podtozem. Na koncowk~ rury wydechowej zaktada- no zawor zabezpleczaJl\cy przed dostanlem sl~ wody do silnlka przez uktad wydechowy

Star 266 - z serll Informacyjnej w czasie pr6b pokonywania wzniesien znajdujl\cych si~ na terenie WITPiS Star C 266 - 1971 r. Prototyp cil\Qnikasiodtowego z prototypOWI\ naczepl\ N 6 Zestaw Star C 266 z naczepl\ N 6 z serii informacyjnej w trakcie badal\ drogowych wane pompy wtryskowe i regulatory obrot6w r6Znych odmian, w zaleznosci od wersji sa- mochod6w. Wydajny multicyklonowy filtr po- wietrza zamocowany byt na zewnqtrz tylnej sciany kabiny kierowcy. Rozruch silnika w temperaturze otoczenia (od _10° do -20°C) utatwiata swieca ptomieniowa w kolektorze sSqcym. W temperaturach otoczenia (od -20° Star C 266 - 1971 r. Prototypowy zestaw'cil\Qnika siodtowego z naczepl\ N 6 w czasie pr6b pokonywania wzniesien na terenie WITPiS Star C 266 z naczepl\ N 6 wyposazony w prototypowy nap~d hydrostatyczny kOt naczepy, opracowany w PIMot w Warszawie do -40°C) uruchamianiesilnika byto mozliwe przy uzyciu specjalnego podgrzewacza roz- ruchowego, ogrzewajqcego misk~ olejowq i ciecz chtodzqcq.Masa silnika (z kadtubem zeliwnym)w stanie suchym 620 kg. Sprz~gto: cieme, jed,notarczowe suche z amortyzacjq obwodowq i ttumikiem drgan skr~tnych,sterowanehydraulicznie. Skrzynka bieg6w: mechaniczna,typu 85- -45 (ZF),sterowanamechanicznie,pi~ciobie- gowa 0 przetozeniach:1-8,47; II - 4,68; III - 2,72; IV - 1,59; V - 1,00; W - 7,87. Biegi II-V - synchronizowane.W niekt6rych wersjach samochod6w do skrzynek bieg6w montowanojednobiegoweprzystawkiodbioru mocy typu: N10/70; P45/1 lub P45/2. Masa skrzynki z obudowqsprz~gta- 170 kg, ma- sa skrzynki (bez oleju) z obudowq sprz~gta i przystawkq- 206 kg. Skrzynka rozdzielcza (reduktor): mecha- niczna, typu 8R-380M, sterowana mechani- cznie (diwigniq z miejsca kierowcy), dwu- biegowa 0 przetozeniach:szosowym (1,00) i terenowym(1,86).Masaskrzynki(bez oleju) - 150 kg. Potozenie diwigni w pozycji "Iuz" 15

STAR 266 lilaki firmowe

sygnalizowane lampkq kontrolnq w zestawie wskaznikow. Wtqczanie przedniego mostu od- bywato si~ z miejsca kierowcy za posrednic- twem pneumatycznego sitownika wytqcznikiem elektromagnetycznym. Nap~d na tylne mosty byt staty. Skrzynka rozdzielcza zamocowana do ramy samochodu znajdowata si~ za skrzynkq biegow. Nap~d mi~dzy skrzynkami przenoszony byt krotkim watem nap~dowym. Skrzynk~ rozdzielczq wyposazono w jed- nobiegowq przystawk~ do nap~du wciqgarki I r AP-71 - prototyp do transportu bloku parku pon- tonowego PP-64na podwoziu Stara266 AP-71. Widok ramy podpontonowej 18 BP-71 - prototyp do transportu bloku brzegowego PP-64 (1971 r.). Zwraca uwag~ podwyzszony dach kabiny kierowcy przystosowany do przewozu 4 osob (z klerowc~ " ,... _.~ -:.... BP-71 - prototyp do transportu bloku brzegowego PP-64 na podwoziu Stara 266 w czasie jazd badaw- czych po polnych drogach BP-71. Widok wn~trza kabiny kierowcy. Ztozona leun- ka przystosowana do przewozu dwoch pasazerow w pozycji sledzl\cej , BP-71. Widok wn~trza kablny klerowcy. Roztozona lezanka przystosowana do przewozu jednego pasaze- ra w pozycjl lezl\cej

~ I I ~ (standard) lub innych urza.dzen. Przystawka mogta pracowac w czasie jazdy, jak rowniez na postoju i wta.czana byta za posrednictwem pneumatycznego sitownika wyta.cznikiem elektromagnetycznym z miejsca kierowcy. W niektorych odmianach samochodow wta.- czenie przystawki odbywato si~ dzwignia. znajduja.ca.si~ obok siedzenia kierowcy. Od- powiedni kierunek obrotow przystawki uzys- kiwano wta.czaja.c pierwszy lub wsteczny bieg. Waly nap~dowe: rurowe , pojedyncze, z przegubami krzyzakowymi. Wat nap~dzaja.- cy tylny most byt dwucz~sciowy z tozyskiem posrednim. Masa watow nap~dowych z tozy- skiem posrednim - 87 kg. Mosty nap~dowe: sztywne, pOtosie odcia.- zone, pojedyncze przektadnie gtowne ze stozkowymi kotami z~batymi, 0 przetozeniu 6,33. Mechanizmy raznicowe tylnych mostaw wyposazono w urza.dzenia blokuja.ce stero- wane za posrednictwem pneumatycznego si- townika wyta.cznikiem elektromagnetycznym z miejsca kierowcy. Wta.czanie blokad byto mozliwe w czasie jazdy, ale tylko na wprost. Masa mostu srodkowego lub tylnego (bez oleju) - 412 kg. Most przedni wyposazono w kulowe, row- nobiezne przeguby homokinetyczne. Masa mostu (bez oleju) - 494 kg. Zawieszenie przednie: dwa wzdtuzne re- sory piarowe, pOteliptyczne z gumowymi zde- rzakami i dwa teleskopowe amortyzatory hy- drauliczne dwustronnego dziatania. Zawieszenie tylne: dwa odwracone resory piarowe, pOteliptyczne, zamocowane wahli- wie do ramy, prowadzone przegubowymi drqZkami reakcyjnymi. Skok mostaw ograni- czono stalowymi linkami i gumowymi zderza- kami. Masa resoru przedniego - 63 kg, tyl- nego - 80 kg. Kota i ogumienie: obr~cze (9.00-20") dzielone, skr~cane srubami; opony (12.00- -20"), d~tkowe, z terenowym bieznikiem przy- stosowane do jazdy ze zmiennym cisnieniem w zakresie 0,45-0,05 MPa. Koto zapasowe zamocowano pionowo w stojaku za kabina. kierowcy. Wyjmowanie i wktadanie kota utatwiato urza.dzenie sktada- ja.ce si~ z linki i bloczka. Masa kompletnego kota - 140 kg. . Uktad kierowniczy: przektadnia kierowni- cza typu ZF-80-60 (przetozenie 20,7) srubo- wo-kulowa z wewn~trznym wspomaganiem CD-So Prototyp cysterny na podwozlu Stara 266 CD-So Cysterna na podwoziu Stara 266 w barwach ONZ CD-S - 1973 r. Prototyp cysterny na podwoziu Stara 266 CD.S z przyczePI\-cysterna, 19

Star 266 z Innego rodzaju nadwozlem cysterny hydraulicznym zasilanym pompa..nap~dzana.. kotami z~batymi rozrza..dusilnika samochodu, lub typu Zit (przetozenie 20,0) kulowa z z~- batka..i wycinkiem z~batym z wewn~trznym wspomaganiem hydraulicznym zasilanym pompa..nap~dzana..paskiem klinowymod watu korbowego silnika samochodu. Wat kolumny kierownicy, tamany z dwoma przegubami krzyzakowymi umozliwiat indywidualne usta- wienie ka..tapochylenia kota kierownicy. Podtuzny dra..zekkierowniczy 0 regulowa- nej dtugosci ta..czytza posrednictwem sworzni kulowych rami~ przektadni z ramieniem zwro- tnicy. Poprzeczny dra..zekkierowniczy (0 re- gulowanej dtugosci) ta..czytza posrednictwem sworzni kulowych ramiona zwrotnic. Uktad hamulcowy: sktadat si~ z dwuob- wodowego, hydraulicznego hamulca zasad- niczego i mechanicznego hamulca pomoc- niczego. Jeden obwod zasadniczego hamul- ca dziatat na kota przedniej osi, a drugi na kota srodkowej i tylnej osi. W uktadzie hamul- cowym znajdowata si~ dwukomorowa pompa hamulcowa z cisnieniowym urza..dzeniem wspomagaja..cym. Hamulce w kotach wyposa- zono w samoregulacj~ luzu mi~dzy szcz~ka- mi a b~bnem hamulcowym. Hamulec pomocniczy (r~czny) - tarczo- wy, umieszczony na wale nap~dowym (przy ~ ---- Star 266 WUS z nadwozlem specjalnym do odkazanla chemicznego Star 266 z dzwigiem 20 Star 266 z zabudowanym dziafkiem przeciwlotnlczym

Star 266 z dzwigiem Star 266 z koparkl\ Star 266 w roll holownika samolot6w bojowych Star 266 z nadwoziem radlostacji skrzynce rozdzielczej), sterowany mechani- cznie diwigniqz miejsca kierowcy. Wszystkie zespoly ukfadu hydraulicznego wykonano ja- ko wodoszczelne. Instalacja pneumatyczna: dwuobwodo- wa, sfuzyfa do wspomagania hydraulicznego ukfadu hamulcowego, uruchamiania jedno- lub dwuobwodowych pneumatycznych hamul- cow przyczepy, nap~du sterowania mechani- zmow samochodu i doszczelniania zespofow w czasie brodzenia. Uktad zasilany byf po- wietrzem ze spr~zarki znajdujqcej si~ na sil- niku i nap~dzanej paskami klinowymi od kofa pasowego pompy cieczy chfodzqcej. Wspomaganie hamulcow odbywafo si~ dwukomorowym, dwuobwodowym mecha- nizmem dziafajqcym na pomp~ hamulcowq, zasilanym z trzykomorowego zbiornika po- wietrza. Hamulce przyczepy uruchamiane byfy za- worem hamowania przyczepy, ktory sterowa- ny byf mechanizmem wspomagajqcym. Powietrze z trzykomorowego zbiornika za- silato sifowniki wyfqczania i wfqczania: pompy wtryskowej, wciqgarki i hamulca wciqgarki, mechanizmow roznicowych tylnych mostow i nap~du przedniego mostu. W ukfadzie doszczelniania zespofow wyko- rzystywano oprocz spr~zonego powietrza, wewn~trzne przedmuchy silnika. WCiaJIarka: jedno- (dtugosc liny 50 m) lub dwub~bnowa (dfugosc liny 2x25 m) zamon- towana w tylnej cz~sci ramy. Lin~ zakon- czonq hakiem, poprowadzono wzdfuz prawej podfuznicy ramy, przewleczono przez otwor w przednim zderzaku i zaczepiono za haki holownicze tego zderzaka. Wciqgarka nap~- dzana byfa przez silnik samochodu za po- srednictwem przystawki skrzynki rozdziel- czej, wafow nap~dowych i dwustopniowej przektadni. Wafy nap~dowe dzielone, z prze- gubami krzyzakowymi i tozyskami posredni- mi. Sprz~gfo i hamulec wcia,garki uruchamia- ne pneumatycznie, sterowane zaworami ele- ktropneumatycznymi wfqczanymi wyfqczni- kiem z miejsca kierowcy. Wcia,gark~ zabez- pieczono kofkiem przeciqZeniowym znajdujq- cym si~ w fozysku posrednim watu nap~do- wego. Instalacja elektryczna: 12 V (napi~cie rozruchowe 24 V), jednoprzewodowa i ekra- nowana. Zespoly elektryczne wodoszczelne i wodoodporne (alternator - 750 W, rozrusz- nik - 4,8 kW, regulator napi~cia, akumula- 21

Star 266 z nadwoziem warsztatowym, hoiuja,cy przy- czep~ z urza,dzeniami zasiiaja,cymi Star 266 (pozarniczy) Star 266z nadwoziem specjainym typu 786(radiostacja) Star 266 z nadwoziem typu 786 w trakcie badan tenso- metrycznych na poligonie WITPiS w reflektorach. Podwozia COP 04 stuza..ce takze do zabudowy cystern do przewozu pa- liw oraz IRS wyposazono w 24 V instalacj~ elektryczna... Rama: podtuznicowa, nitowana. Podtuzni- ce i poprzeczki ttoczone z blachy stalowej. Zderzak przedni przykr~cony do podtuznic wyposazono w dwa zaczepy holownicze. W tylnej (ostatniej) poprzeczce ramy wbudo- wane obrotowy hak holowniczy. Kabina kierowcy: wagonowa, typu 641 (zmodernizowanaw 1985 r.), stalowa, spa- wana, dwumiejscowa, dwudrzwiowa. Szyby w drzwiach opuszczane, szyby przedniego okna indywidualnie odchylane. W dachu dwa okra..gte wtazy. Kabina izolowana cieplnie i akustycznie. Wyposazenie kabiny: dwa po- jedyncze siedzenia z petna..regulacja..nachy- lenia poduszki i oparcia, lezanka, nagrzew- nica z dmuchawa..i kierownicami strug powie- trza. Skrzynia tadunkowa: typu 663 lub typu 673, stosowanebyty zamiennie. tory - 2x135 Ah). Na tylnej scianie kabiny kierowcy znajdowaty si~ zaciski do zasilania instalacji samochodu z zewn~trznych zr6det pra..du. Instalacj~ elektryczna.. standardowo przystosowano do: napi~cia 24 V, montazu reflektora-szperacza i innych urza..dzenspe- cjalnych. Samoch6d wyposazono w swiatta zamaskowane: przeta..cznikwarstwowy, tylna.. lamp~ odlegtosciowa.."notek" i ramki tunelowe Star 266 z nadwoziemwarsztatowymtypu Sarna 22

Skrzynia typu 663 (podtoga dwupoziomowa, tzw. omega) stalowa, spawana, z odbojnicami, oponcza..i dzielonymi patqkami pod dach pOt- okrqgly lub dwuspadowy. Tylna sciana skrzyni odchylana i opuszczana. Wszystkie sciany (burty) wyposa.zono w drewniane, wyjmowane nadstawki. Wzdtuz scian bocznych znajdowa- Iy si~ odchylane dwucz~sciowe mwki. W osi samochodu mozna byto zamocowac sktadane mwki bez oparc. Oponcz~ mozna byto zwina..c ku g6rze i zamocowac lub catkowicie ztoZyc i zamocowac (wraz ze zdj~tymi nadstawkami i pataJ

nie akumulatorow (z kabiny kierowcy do skrzynki znajdujqcej si~ w miejscu prawego zbiornika paliwa), wykonywano 24 V instala- cj~ elektrycznq, montowano zbiornik wody (w miejscu kosza kanistrow - Libia), ostony zbiornikow paliwa, pojedynczy zbiornik pali- wa 0 pojemnosci 250 dm3, pot~zniejsze zde- rzaki, drewniane naktadki na zderzakach, do- datkowe stopnie wejsciowe, uktady chtodze- nia i wentylacji przystosowane do eksploata- cji w tropikach, uktady centralnego pompowa- nia k6t, ogrzewanie wn~trza skrzyni tadun- kowej, donosniejsze sygnaty diwi~kowe itp. Rok. 1976 byt znamiennym dla FSC ze Starachowic, poniewaz wstrzymano wszelkie prace rozwojowe nad nowq rodzinq samo- chodow serii 300. W tym czasie owczesny rzqd realizowat nowq polityk~ gospodarczq polegajqcq na cz~sto nie przemyslanych za- kupach licencji. Podpisano umow~ licencyjnq z firmq Steyr, wykonano kilka prototypow szosowych samochodow Star-Steyr, po czym dalsza wsp6tpraca ustata. W 1990 r. FSC przeksztatcono w jednooso- bowq sp6tk~ Skarbu Panstwa zmieniajqc na- zw~ na Zaktady Starachowickie SA i rozpo- cz~to masowe zwolnienia pracownikow. W tym czasie (od 1982 r.) wdraZano do produkcji zmodyfikowane szosowe samochody Star 1142 i pracowano nad terenowq wersjq 1144 (wykonano jeden prototyp) i 1166,ktoryzreali- zowano juz jako 1366. Rozn~ si~ on od Stara 266 m.in. zmienionq (odchylana.) kabinq kiero- wcy, ramq podwozia (swiatta przednie zabudo- wane w przednim zderzaku) i kotami. Star 1366 nie wszedt do produkcji. W latach 1987-1989 przygotowano kilka samochodow Star 266 do startow w rajdach-maratonach. W czerwcu 1997 r. rozpocz~to rozmowy na temat wsp6tpracy z przedstawicielami takich firm jak Renault, Volvo, Mercedes, Iveco i MAN. STAR 266M W 1998 r. podpisano list intencyjny 0 wsp6t- pracy z niemieckq firmq MAN Nutzfahrzeuge AG, a w grudniu 1999 r. podpisano umow~ zakupu cz~sci zaktadow w Starachowicach przez MAN-a i utworzono przedsi~biorstwo STAR Trucks. W wyniku tej wsp6tpracy zostata uruchomiona produkcja (w 1999 r.) dw6ch no- wych samochodowszosowych12.155 i 8.125 i zmodemizowano Stara 266 (Star 266 M) oraz zbudowano prototypy Stara 944 (4x4). W modelu 266 M znalazty si~ zmiany kon- strukcyjne wykonane juz w prototypie Stara 1366 i nowe pochodzqce od MAN-a. Silnik MAN. czterocylindrowy, turbodotadowany, z bezposrednim wtryskiem paliwa. pojemnosc skokowa - 4,58 dm3,moc maksymalna 114 kW (155 KM) przy 2400 obr/min. Skrzynka biegow typu ZF S6-36,synchronizowana, szesciobie- gowa. Skrzynka rozdzielcza, waty, mosty nap~- dowe, zawieszenie przednie i tylne, uktad kiero- wniczy oraz wcia,garka bez zmian. Koto zapa- sowe przeniesiono pod ram~, usuni~to kosz na kanistry. Zamiast dw6ch zbiomikow (2x150 dm3) zastosowano jeden zbiomik 0 pojemnosci 250 dm3. Zmieniono skrzyni~ tadunkowq. 24 Podwozie Stara 266 M przy- gotowane pod zabudow~ nadwozia specjalnego, 0 czym swiadczy ukfad wyde- chowy wyprowadzony pod przednim zderzaklem. Zwra- cajl\ uwag~ inne zblorniki sp~onego powletrza I wy- soki przednl zderzak z wbu- dowanyml reflektoraml