Hans Hellmut Kirst - Fabryka oficerów.pdf

Hans Hellmut Kirst Fabryka oficerów Autor znanej w Polsce powieści "088/15" wprowadza tym razem czytelnika do "Fabryki oficerów". Produkowanie oficerów w hitlerowskiej szkole podchorążych odbywa się taśmowo: parę miesięcy drylu szkolnego i na front! I odbywa się oczywiście według ideologicznego wzorca narodowego socjalizmu. Kto się przeciwko temu wzorcowi buntuje, obojętne, z jakich względów i obojętne kto - czy to będzie "ostatni Prusak" generał Modersohn, którego zdaniem hitleryzm zhańbił pruski ideał żołnierza, czy porucznik Krafft, który na własną rękę próbuje walczyć o "inne Niemcy" - ten musi zginąć. Postarają się już o to tacy żarliwi zwolennicy Hitlera, jak podchorąży Hochbauer i sędzia wyższego sądu wojennego Wirrmann. Sensacyjna akcja książki toczy się w roku 1944. Główny jej wątek stanowi śledztwo, którego wynik odpowiedzieć ma na pytanie: Kto i dlaczego zabił podporucznika Barkowa, syna generała - komendanta Szkoły Wojennej w Wildlingen nad Menem? Autor nie ogranicza jednak treści tej bardzo gorzkiej i wstrząsającej powieści do lat wojny. Z pewnych dygresji dowiadujemy się, że ci, którzy kiedyś wiernie służyli Hitlerowi i tępili najmniejszy nawet przejaw oporu, również po wojnie żyją i działają jak za najlepszych swych czasów. Zdradzonemu pokoleniu ku pamięci

Młodzieży dzisiejszej ku przestrodze Jest to historia porucznika Kraffta. Jeśli nawet wielu twierdzić będzie, że nie taki był jej rzeczywisty przebieg - istnieje jeszcze paru ludzi, którzy ją pamiętają. Wielu wyda się to pożałowania godne, ale na to nie ma rady. Nawet śmierć przecież ma prawo się pośmiać i nawet morderca nie musi być człowiekiem bez poczucia humoru. Porucznik Krafft w każdym razie wiedział, co to wesołość. I zapłacił za to wysoką cenę. Ta jego historia wydarzyła się podczas 16 kursu kształcenia oficerów wojennych, który trwał od 10 stycznia do 31 marca 1944 roku. Widownią jej była Szkoła Wojenna nr 5 w Wildlingen nad Menem. Do opisu tego wszystkiego dołączyłem kilka wyciągów z akt sądu wojennego, listów, dokumentów i życiorysów. Nazwiska trzeba było zmienić. I jeśli nawet prawda ma liczne twarze - odrysowałem tu przynajmniej kilka z nich. Nie jest to widok budujący. Ale to nie ma być żadnym usprawiedliwieniem - może służyć jedynie jako ostrzeżenie. Część I 1 Pogrzeb podporucznika Porucznik Krafft biegł przez cmentarz. Z fruwającymi połami płaszcza wyglądał jak nagle spłoszona oferma. Grono żałobników patrzyło na niego z zainteresowaniem. Zarysowywała się perspektywa całkiem przyjemnej rozrywki w trakcie tej nad wyraz nudnej ceremonii żałobnej. - Proszę o pozwolenie przejścia! - zawołał porucznik Krafft przytłumionym nieco głosem. I zgrabnie prześliznął się między otwartym grobem a grupą oficerów. -

Proszę o pozwolenie przejścia! Skinieniem głowy wyrażono zgodę na prośbę Kraffta. Ale nikt nie zrobił mu miejsca, być może w nadziei, że pośliŽnie się i wpadnie w dół. To byłby dalszy krok na drodze do upragnionej rozrywki. Przeciągający się pogrzeb bowiem jest dla twardych wojaków równie niepokojący, co długotrwałe nabożeństwo, przy czym to ostatnie ma przynajmniej tę zaletę, że można siedzieć, i to pod dachem. - Co panu tak spieszno? - dopytywał się kapitan Feders. - Czyżby wyprodukowano już nowego trupa? - Jeszcze nie - powiedział, przepychając się, porucznik Krafft - o ile mi wiadomo. - Jeśli tak dalej pójdzie - uświadamiał bez żenady swoje otoczenie kapitan Feders - to wkrótce przestaniemy być szkołą wojenną, a zaczniemy egzystować jako towarzystwo pogrzebowe. Z odpowiedzialną ograniczonością. Ale choć kapitan Feders nawet tutaj sypał nonszalancko uwagami - robił to jednak głosem przytłumionym. Po drugiej stronie grobu bowiem stał generał. * * * Generał major Modersohn stał w głowach otwartego grobu: wysoki, wyprostowany, kanciasty. Zupełnie bez ruchu. Zdawał się nie zauważać, co się wokół niego dzieje. Nie rzucił okiem ani na przepychającego się ku niemu porucznika Kraffta, ani też nie reagował na uwagi kapitana Federsa. Stał, jak gdyby pozował rzeŽbiarzowi. I że zobaczą go pewnego dnia gdzieś w charakterze pomnika - do tej myśli przywykli wszyscy, którzy go znali. Gdziekolwiek znajdował się generał major

Modersohn, zawsze i wszędzie był punktem centralnym. Barwy wokół niego zdawały się blaknąć, a słowa stawały się nieistotne. Niebo i krajobraz były tylko tłem. Trumna u jego stóp, zawisła na deskach nad otwartym grobem, była jedynie rekwizytem. Grupa oficerów po jego prawicy, tłum podchorążych po jego lewicy, adiutant i dowódca kursu z tyłu, w odległości dwóch kroków za nim - wszyscy oni spadli do roli mniej lub bardziej dekoracyjnych statystów. Byli jakby ramą do udanego portretu generała, utrzymanego w chłodnych, żelazistych barwach, wyzutego z wszelkiego przepychu. Ten generał to były wcielone Prusy; za takiego przynajmniej miało go wielu ludzi. Generał znakomicie opanował sztukę nakazywania szacunku. Wszystko, co ludzkie, zdawało mu się być obce. Na przykład pogoda była mu zawsze obojętna - ale mundur nigdy. I choćby lodowatozimny wiatr, hulający nad cmentarzem, zmieszany był z ziarnistym lodem - on mimo to nie podniósłby kołnierza swego płaszcza. Nie chował też nigdy rąk do kieszeni. Był zawsze wzorem. Jego oficerom nie pozostawało nic innego, jak iść za jego przykładem. Marzli okropnie, bo było zimno. A cała ta impreza zdawała się niepotrzebnie przeciągać. Z im większym jednak niepokojem i im bardziej wyczekująco otoczenie generała spoglądało ku niemu, tym sztywniejszy i tym bardziej nieprzystępny wydawał się generał. - Jeśli mnie wszystkie znaki na ziemi i na niebie nie mylą - szepnął kapitan Feders najbliżej stojącym - stary

zajęty jest wymyślaniem czegoś ekstra zwariowanego. Ostatnio jest zamknięty jak kasa pancerna. Pytanie tylko: kto się do niej włamie? * * * Porucznik Krafft przepychał się dalej do przodu - ku czołowej grupie. Oficerowie strzygli uszami i szturchali się ostrożnie w bok. Mieli nadzieję, że ten porucznik dotrze bezpośrednio do generała. Wtedy nieuniknione byłoby małe przedstawionko. Ale porucznik Krafft miał dość rozumu, żeby nie napastować pomnika. Trzymał się raczej drogi służbowej, która przeważnie okazywała się najwygodniejszą drogą do celu. Zwrócił się do kapitana Katera, dowódcy kompanii administracyjnej: - Melduję posłusznie, panie kapitanie, że kapelan wojskowy się spóŽni, zwichnął sobie nogę. Lekarz jest już u niego. Meldunek ten zmartwił Katera. To, że oficer z jego kompanii zmusza go do przekazania nieprzyjemnej nowiny - na dobitkę przed całym korpusem oficerskim! - sprawiało mu przykrość. Kater bowiem znał swego generała. Spojrzy na niego zimno i przenikliwie, prawdopodobnie bez jednego słowa, co będzie jednoznaczne z druzgocącą naganą. Tu bowiem szło o ceremoniał ustalony z góry we wszystkich szczegółach - tu nie mogło być żadnego naruszenia czy spóŽnienia w wykonaniu. Cholernie delikatna sytuacja, w której postawił go porucznik Krafft, czy też ten utykający kapelan wojskowy. Chcąc zyskać na czasie, spytał szorstko: - W jaki sposób ten człowiek mógł zwichnąć sobie nogę? -

Prawdopodobnie był znowu zalany! - wybuchnął świętym oburzeniem kapitan Ratshelm. Adiutant chrząknął ostrzegawczo. I aczkolwiek generał major Modersohn stał nadal bez ruchu - nawet powieka mu nie drgnęła - zawsze posłuszny kapitan Ratshelm wyczuł w tym naganę. Na pewno dobrze myślał, tylko niewłaściwie się wyraził. A znajdował się przecież w szkole wojennej. Był cenionym opiekunem i wychowawcą przyszłych oficerów. Do jego obowiązków należało więc obwieszczanie nawet przykrych prawd stylem możliwie wytwornym. - Proszę wybaczyć - powiedział więc dzielnie, lecz podniesionym nieco głosem. - Powiedziałem "zalany", ale miałem oczywiście na myśli "pijany". - Ksiądz w ogóle nie mógł być zalany - powiedział na to kapitan Feders, wykładowca taktyki, rozporządzający sprawnie funkcjonującym umysłem, co nie zawsze było takie przyjemne. - Aby to zrozumieć, wystarczy odrobina logiki. On mianowicie jest prawie zawsze zalany, a w tym stanie nigdy mu się dotąd nic nieprzyjemnego nie przydarzyło. Może to spokojnie przypisać swemu aniołowi stróżowi. Jeśli więc, jak usłyszeliśmy, zwichnął sobie teraz nogę, należy przyjąć, że nie był zalany czy też pijany. W tym stanie musiał się prawdopodobnie obejść bez swego anioła stróża, co odbiło się na jego nodze. Teraz generał major odwrócił głowę. Działo się to w tempie niebezpiecznie powolnym i przypominało lufę armatnią obracającą się wylotem ku celowi. Oczy komendanta były nadal

bez wyrazu. Oficerowie uciekali od tego spojrzenia i wpatrywali się nieomal uroczyście w dół. Jeden Feders patrzył na generała - pytająco i z ledwo dostrzegalnym uśmiechem. Adiutant zacisnął oczy i usta. Oczekiwał burzy. Przypuszczalnie złoży się na nią tylko jedno słowo generała, ale będzie ona na tyle silna, że wymiecie cmentarz do czysta. Słowo to jednak nie padło. Okoliczność, która skłoniła adiutanta do wzmożonego wysiłku umysłowego. Doszedł wreszcie do wniosku, że musiało tu odegrać pewną rolę wyznanie duchownego - generał miał chyba inny śpiewnik. Jeśli w ogóle miał śpiewnik. Lecz w pewnej chwili generał powolnym, okrągłym ruchem podniósł lewą rękę. Spojrzał na zegarek. Potem opuścił rękę. I w tym względnie skąpym geście zawierał się alarmujący wyrzut. * * * Kapitan Kater posuwał się ku generałowi - nie miał już wyboru. Oczy całego korpusu oficerskiego oraz podchorążych szły za nim. Ciężka droga czeka tego faceta, myśleli sobie. Kater był bowiem odpowiedzialny za przebieg ceremoniału - a z tym coś nie klapowało. W oczach generała: druzgocący wyrok. Kater zebrał całą swoją odwagę. Miał nadzieję, że uda mu się złożyć meldunek bez potknięć, że głos mu nie zabrzmi niepewnie ani nie zadrży, ani też się nie załamie. Gdyż, jak wykazało doświadczenie, najważniejszą rzeczą był jasny, dŽwięczny meldunek bez zająknienia. Wszystko inne potem się już jakoś samo układało. W każdym razie kapitan Kater, dowódca kompanii administracyjnej,

zameldował generałowi wszystko to, co ten już i tak wiedział - w końcu miał przecież uszy. W dodatku uszy, o których mówiono z szacunkiem, że są czułe jak aparaty nasłuchowe. Generał major Modersohn przyjął melddunek ze spkojem; nieruchomy niby samotna skała, górująca nad doliną. Lecz potem nastąpiło to, czego Kater tak bardzo się obawiał. Generał skąpym ruchem dłoni podsunął mu z powrotem Czarnego Piotrusia. - Proszę podjąć odpowiednie kroki. Powiedział tylko. Oficerowie zaczęli się złośliwie uśmiechać. Podchorążowie z zaciekawieniem podnosili swe chłopięce twarze. A na kapitana Katera biły zimne poty. Musiał bezzwłocznie podjąć jakieś kroki - ale jakie? Wiedział, że istnieje co najmniej pół tuzina możliwości, ale co najmniej pięć z nich byłoby chybionych - w oczach generała, a jedynie to było ważne. Porucznik Krafft był bliski współczucia dla Katera. To dlatego, że go jeszcze za mało znał; Krafft był w szkole wojennej dopiero od dwóch tygodni. Miał jednak tyle sprytu, że bardzo szybko przejrzał panujące tu reguły gry. Przede wszystkim chodziło zawsze o to, by wydawać zarządzenia, wypowiadać rozkazy - tylko to było dowodem umiejętności podejmowania słusznej, szybkiej decyzji. Czy te zarządzenia okazywały się potem sensowne, a rozkazy celowe, to już było sprawą drugorzędną. Dlatego to również kapitan Kater wydał z miejsca rozkaz. - Dziesięć minut przerwy - zawołał. Była to oczywiście koszmarna bzdura,

pomysł poniekąd kacowaty. * Oficerów ogarnęła wesołość, której prawie wcale nie ukrywali - rozkosz sprawiał im niezmiennie widok innych ponoszących żałosną klęskę; wpływało to dodatnio na ich samopoczucie. Nawet kilku podchorążych kręciło głowami. A kapitan Ratshelm, ten zacny mąż, burknął z przekąsem: - Idiotyzm! Nieprzetłumaczalna gra słów - Kater znaczy kocur, a także kac. Lecz generał odwrócił się i utkwił, jak się zdawało, oczy w niebo. Nie wyrzekł ani słowa. W każdym razie usankcjonował w ten sposób rozkaz Katera. Dlaczego, to pozostało jego tajemnicą. Istniały co najmniej dwie motywacje. Jedna: generał nie chciał objechać Katera w obecności podchorążych, a więc jego podwładnych. Druga: generał szanował świętość miejsca, o czym wyraŽnie była mowa w odnośnym punkcie regulaminu wojskowego. Najważniejsze jednak: rozkaz to rozkaz. A zatem rzecz święta - zdaniem wielu ludzi. W każdym razie: przerwa! Dziesięć minut przerwy! * * * Generał major Modersohn odwrócił się - poszedł parę kroków w kierunku jednej z mogił. Adiutant i obaj dowódcy kursów poszli za nim. Pełni szacunku, w odstępie dwóch kroków. A ponieważ generał nic nie mówił, oni również nie odzywali się ani słowem. Generał wodził wzrokiem po całym horyzoncie, jak gdyby zamierzał opracować plan bitwy. Znał przy tym dokładnie każdy najdrobniejszy szczegół terenu: łagodne wzgórza, porosłe winnicami, wśród nich wstęga Menu, poniżej

miasto Wildlingen, jakby zbudowane z klocków, powyżej, nad tym wszystkim, wzgórze 201, a na nim: Szkoła Wojenna nr 5. Cmentarz leżał nieco na uboczu, miał jednak wygodne dojście. Marszem od koszar szło się niecałe 15 minut. Okoliczność korzystna również dlatego, że czekała ich droga powrotna. - ťadny kawał ziemi - powiedział generał. - Rzeczywiście ładny - pospieszył go zapewnić major Frey, dowódca II kursu. I zdumiewająco dużo miejsca, panie generale. POd tym względem nie będziemy mieli tu przypuszczalnie trudności; chyba że grożą nam naloty bombowe. Ale i wówczas będzie można znaleŽć jeszcze jakieś rozwiązanie. GEnerał mówił o krajobrazie Menu. Major miał na myśli cmentarz. Znowu zamilkli. To zaoszczędziło im dalszych nieporozumień. * * * Oficerowie złamali szyk, w jakim byli ustawieni - i to zupełnie samodzielnie. Znak dał kapitan Feders. Wyszedł z szeregu i udał się na tylny plan, aby, jak twierdził, rozchodzić sobie trochę nogi. Znikł za cisowym żywopłotem. Oficerowie zaczęli się przechdzać grupkami. Niewątpliwie mogli sobie na to pozwolić. Trzeba było tylko robić to, co generał. Jeśli on próbował rozchodzić sobie nogi, oni także mogli. - Panie poruczniku Krafft - powiedział kapitan Kater z kwaśną miną - jak pan mógł mi coś takiego zrobić? - A co takiego? - spytał Krafft niefrasobliwie. - Czy to ja zwichnąłem sobie nogę? Czy to ja odpowiadam za przebieg tej uroczystości? - W pewnym sensie tak - powiedział Kater zły. - Podlega mi pan

bezpośrednio jako oficer kompanii administracyjnej. Jeżeli więc ja jestem odpowiedzialny, to pan tym bardziej. - Oczywiście - odparł Krafft - istnieje jednak jedna maleńka różnica: ja jestem odpowiedzialny przed panem, a pan przed generałem. To znaczy, że mnie się nic nie może stać, nie uważa pan? - Wprost nie do wiary - warknął kapitan Kater - że coś takiego posłano na szkołę wojenną! - Ależ proszę pana - powiedział Krafft wesoło. - Pan przecież też tu jest! Kapitan Kater przełknął ślinę. Zaledwie mu się noga powinęła, a już młodzi oficerowie pozwalali sobie na zuchwałość wobec niego. Ale on już temu gagatkowi pokaże. POszukał wzrokiem generała i stanął, celem zamaskowania się, za jakąś tują. Wyjął z kieszeni płaską flaszkę, otworzył ją i pociągnął sobie, żeby się pokrzepić. Krafftowi nie dał ani jednego łyka. Kiedy jednak chciał wetknąć flaszkę z powrotem do kieszeni, otoczyła go cała zgraja oficerów, z nieuniknionym kapitanem Federsem na czele. Oni również chcieli się trochę rozgrzać. - Może by pan tak dla odmiany spróbował zachować się po koleżeńsku, Kater - radził Feders, śmiejąc się od ucha do ucha. - Puść no pan w ruch tę swoją flachę. Nie powinno to panu przyjść znowu tak ciężko, przy pańskich zapasach! - Jesteśmy na cmentarzu - pozwolił sobie zauważyć Kater. - Czy to nasza wina - rzekł Feders - że generałowi zachciało się nagle takich szumnych ceregieli pogrzebowych, jak w czasie pokoju? Ale w końcu jest wojna. Ja już

niejeden raz jadałem wśród trupów. No, dawaj pan flachę, obłudniku. Panu zawdzięczamy tę przerwę, to teraz pańskim obowiązkiem jest zadbać o to, by ją możliwie czymś przyjemnym wypełnić. * * * Podchorążowie grupy szkolnej H - w sumie czterdziestu ludzi - ciągle jeszcze stali na swoim miejscu. Oni nie mogli sobie pozwolić na taką swobodę jak oficerowie - jeszcze nie. Nie mogli tak po prostu szwendać się po cmentarzu, zachęceni przykładem generała. Im potrzebny był do tego wyraŽny rozkaz, a takiego oczywiście nie było. A więc stali: w trzech rzędach, karabin u nogi, hełm na głowie, w postawie "spocznij". Czterdzieści szczenięcych, gładkich twarzy - ale niektóre z oczami starych, doświadczonych ludzi. A przy tym prawie żaden z nich nie miał więcej niż dwadzieścia lat. Na tym kursie oni byli najmłodsi. - Chciałbym tylko wiedzieć - powiedział podchorąży Hochbauer do swoich sąsiadów - skąd panowie oficerowie biorą alkohol. Od tygodnia już nie było przydziału wódki. - Może oni są tacy oszczędni - zaśmiał się podchorąży M~osler. - Jedno mogę wam w każdym razie powiedzieć: jeżeli mi potrzeba jeszcze jakiegoś bodŽca, żeby zostać oficerem, to ta flacha jest jednym z najbardziej przekonywających argumentów. - To po prostu korupcja - powiedział podchorąży Hochbauer dość ostro. - Powinno się tego zabronić. POwinno się coś zrobić w tej sprawie. - WysadŽ po prostu w powietrze to całe towarzystwo - radził podchorąży Rednitz. - Będziemy mieli

wówczas zbiorowy pogrzeb, a korzyść będzie z tego taka, że nie będziemy musieli ciurkiem latać na cmentarz. - Trzymaj swój niewyparzony pysk - odparł podchorąży Hochbauer szorstko. - Zostaw łaskawie te brudne aluzje, bo jak nie, to będziesz miał okazję ze mną się zapoznać. - Nie trudŽ się - rzekł podchorąży Rednitz - ja i tak cię dobrze znam. - Spokój w bajzlu! - powiedział podchorąży Weber. - Jestem tu w żałobie i prosiłbym, żeby to uszanowano. POdchorążowie zaczynali się już trochę uspokajać. Rozejrzeli się ostrożnie: generał był daleko, a oficerowie ciągle jeszcze usiłowali wytupać sobie ziąb z nóg. Butelka wódki kapitana Katera opróżniła się tymczasem, kapitan Feders nie przestawał jednak zabawiać towarzystwa dwuznacznymi kalamburami. O tym, że stała tu trumna, nikt już widocznie nie myślał. Ale oto był kapitan Ratshelm, dzielny, niezmordowany ojciec podchorążych - dowódca 6 oddziału, w skład którego wchodziła grupa szkolna H. Mimo że stał po drugiej stronie dołu, nie spuszczał z nich oka. Spojrzenia jego pełne były niewinnej serdeczności. Kapitan Ratshelm spoglądał na swoich podchorążych z ojcowską miłością. Co prawda zachowywali się teraz, jego zdaniem, nieco za głośno, ale to właśnie wydało mu się pięknym świadectwem ich cech żołnierskich. Przybyli tu, by oddać ostatnią posługę swemu instruktorowi, podporucznikowi Barkowowi. A przy tym, co było objawem pocieszającym, nie zachowywali się jak zawodowe płaczki, lecz prawie jak prawdziwi

żołnierze, dla których śmierć winna być najnaturalniejszą rzeczą na świecie - towarzyszem nie odstępującym człowieka na krok. Najwierniejszym ze wszystkich towarzyszy, by tak rzec. A jeśli już nie należało jej patrzeć w oczy wesoło - pewna równowaga ducha w obliczu śmierci była jak najbardziej godna polecenia. Tyle Ratshelm. - Na froncie - mówił tymczasem podchorąży Weber, drapiąc się przy tym - zużywaliśmy zaledwie pięć minut na pogrzeb, pomijając kopanie grobu. A tu w kraju zaraz taki wielki huk. NIe mam nic przeciwko temu, ale jeśli już robić coś z wszystkimi szykanami, no to i z wszystkimi konsekwencjami. Do nich zaś należy wolne popołudnie, a to by mi się bardzo przydało. Na dole w miasteczku bowiem poderwałem sobie pierwszoklaśną cizię, Annemarie jej na imIę. Powiedziałem jej, że się z nią ożenię... jak zostanę generałem. Wśród podchorążych, którzy już się nieco uspokoili, znowu zrobił się ruch. Większość jednak stała bezmyślnie i energicznie ruszała palcami u nóg. Tupać całymi stopami dla rozgrzewki nie mieli odwagi, ale pocierać ręce mogli - a jeden, w trzecim rzędzie, wsunął je nawet głęboko do kieszeni. Tylko pierwszy szereg, na którym zatrzymywały się spojrzenia przełożonych, musiał trzymać fason. Tu niektórzy udawali, że patrzą na trumnę ze smutkiem. Rejestrowali jednak tylko jej wyrób - imitacja dębu, a więc przypuszczalnie sosna; okucia ze sztancowanej blachy; matowo połyskująca farba,

niezdarne nóżki. I po raz osiemnasty już czytali napisy na szarfach wieńców, przeważnie czerwonych i ozdobionych swastykami, wydrukowane żółtozłotymi albo czarnymi jak smoła literami: "Naszemu drogiemu koledze Barkowowi - śpij w spokoju - korpus oficerski S$w nr 5" "Niezapomnianemu nauczycielowi - z głęboką czcią - jego wdzięczni uczniowie" - Bogi wiedzą, kto teraz będzie naszym instruktorem - powiedział jeden z podchorążych w zamyśleniu, błądząc wzrokiem po plątaninie krzyży, kamieni, krzaków i wzgórków, z których składał się cmentarz. - E tam - przerwał mu drugi szorstko - daliśmy radę temu podporucznikowi Barkowowi, to i damy radę każdemu innemu. Najważniejsze, żeby nikt nie skrewił, wtedy nam się wszystko uda. * * * - Te chłopaczki są moim zdaniem zdolne do wszystkiego - uświadamiał swoje otoczenie kapitan Feders, wszechwiedzący i przenikliwy wykładowca taktyki. - Uważam za zupełnie możliwe, że wysadzili w powietrze swego instruktora. Podporucznik Barkow nie był przecież ani idiotą, ani samobójcą; a na sprzęcie saperskim to on się znał. Tylko na swojej bandzie widać się nie poznał, i to był jego pech. Ostrzegałem go, nawet wielokrotnie. Ale zacietrzewieni idealiści, którzy nie mają pojęcia o życiu, są beznadziejni. - To był wzorowy oficer - zapewniał kapitan Ratshelm z głębokim przekonaniem. - Właśnie dlatego - rzekł Feders lakonicznie i kopnął noskiem buta kamyk. Kamyk potoczył się do otwartego grobu. - Nie można

powiedzieć, żeby pan grzeszył delikatnością - powiedział Ratshelm niemile dotknięty. - Nie podoba mi się ta pompa i parada pogrzebowa - powiedział Feders. - A od tych ciepłych klusek, od tych kłamstw nad ciałem zmarłego rzygać mi się chce. Ale jednocześnie zadaję sobie pytanie: Jaki cel ma w tym generał? On musi mieć przecież w tym jakiś cel, ale jaki? - Nie jestem generałem - odparł Ratshelm sztywno. - Ale niedługo nim pan zostanie - rzekł Feders zaczepnie. - Im parszywsze czasy, tym łatwiej o awans. Spójrz pan tylko na tę zgraję oficerów, robią wszystko, co im każą. I wszystko z idealną regularnością maszyn, czy to w kasynie, czy na sali wykładowej, czy na cmentarzu. Można na nich polegać, to wszystko. Na głupcach też można polegać. - Pan pił, Feders - powiedział kapitan Ratshelm. - Tak jest, i dlatego jestem taki łagodny i zgodliwy. Nawet widok kapitana Katera budzi we mnie dziś przyjazne uczucia. Kapitan Kater chodził niespokojnie tam i z powrotem między dwiema płytami nagrobnymi. Zastanawiał się, jak opanować sytuację. Był nieomal skłonny wzywać na pomoc niebiosa, mianowicie ten wydział, któremu podlegało wyznanie kapelana wojskowego. Ale nadzieja, że Pan Bóg jeszcze zdąży na czas naprawić nogę swego sługi, szybko się rozwiała. Obrzucał tęsknymi spojrzeniami bramę cmentarza. Czuł się jak kot, któremu ktoś przywiązał świński pęcherz do ogona. Wreszcie spytał porucznika Kraffta: - Czy istnieje możliwość, żeby kapelan wojskowy powrócił do

formy, i to w porę? - Wątpię - odparł Krafft uprzejmie. - No to co robić?! - zawołał Kater zrozpaczony. - A więc, mój drogi - powiedział kapitan Feders. - Istnieje tu, jak zwykle, kilka możliwości. Trzeba tylko wybrać. Może pan na przykład przedłużyć przerwę. Albo odroczyć pogrzeb. Albo zastąpić kapelana. Albo zamelduje pan generałowi, że nie ma pan nic do meldowania. Może pan również paść z miejsca trupem, wtedy pozbędzie się pan wszystkich zmartwień. Kater rozglądał się wściekłym wzrokiem wokół siebie, niczym wilk, który widzi się nagle osaczony przez gromadę myśliwych. Oficerowie przypatrywali mu się z umiarkowanym zainteresowaniem; po wszystkim, co w tym czasie stało się na tym cmentarzu, nie stanowił on już atrakcyjnej zwierzyny. Porucznik Krafft ich zdaniem, wmanewrował Katera w sytuację, z której ten nie mógł już wyjść bez szwanku. Przypuszczalnie Krafft chciał zająć jego miejsce. Tak zresztą zwykle bywało: pomyłki jednych przynosiły zysk drugim. Teraz jednak zgromadzeni zamilkli wyczekująco. Generał major Modersohn zwrócił się znowu twarzą do tłumu żałobników. Wodził po nich swoimi oczami rekina, aż zapanowało zupełne milczenie. Wreszcie wzrok jego zatrzymał się na kapitanie Katerze. - Koniec przerwy! - zawołał ten natychmiast. Generał skinął ledwo dostrzegalnie głową. Oficerowie ustawili się znowu w szyku, a podchorążowie zamarli bez ruchu. Poza tym nic się dalej na razie nie działo.

Nad orszakiem żałobnym zaległa niemal uroczysta cisza. Tylko kapitan Kater, obok którego stał porucznik Krafft, sapał głośno. - A więc w imię Boże! - powiedział generał. Kater wzdrygnął się przerażony - był odpowiedzialny za ceremoniał, a nie wiedział, co teraz ma nastąpić. Ale ponieważ ciągle jeszcze zdecydowany był zwalić na Kraffta rozwiązanie problemu, spojrzał na niego błagalnie, a jednocześnie rozkazująco. Szepnął: - Zrób pan coś, Krafft! - I jak gdyby chciał jeszcze podkreślić swój rozkaz, bo to był jednak rozkaz, popchnął Kraffta lekko do przodu. Krafft znowu o mały włos nie wpadł do dołu. Zatrzymał się jednak w porę i powiedział do podchorążych trzymających wartę przy trumnie: - Spuśćcie go! Podchorążowie bezzwłocznie wykonali rozkaz. Trumna z łoskotem stoczyła się do grobu. Za nią spadały grudki zmarzniętej na kość ziemi. Obecni śledzili to tak nadspodziewanie szybko toczące się widowisko z bardzo mieszanymi uczuciami. - Połączmy się teraz w niemej modlitwie - zaprorponował porucznik Krafft. Na szczęście to dość mgliste sformułowanie zabrzmiało jak rozkaz. I żałobnicy natychmiast mu się podporządkowali. Opuścili głowy, wzrok utkwili przed siebie i usiłowali nadać swoim twarzom wyraz możliwie poważny. O podporuczniku Barkowie, leżącym w tej teraz już ledwo widocznej trumnie, prawie nikt z oficerów nie myślał - znali go tylko powierzchownie. Podporucznik Barkow, jak wielu innych oficerów_instruktorów, przebywał w tej

szkole wojennej dopiero od czternastu dni. Wyprostowana, zawsze zachowująca dystans postać, nieprzenikniona młodzieńcza twarz, rybie oczy i energicznie zaciśnięte usta; oficer jak z książeczki z obrazkami: Wierna młodzież Niemiec - gotowa na wszystko. A więc i na to. Logiczne. Jeden z podchorążych mruknął pod nosem: - Nic innego przecież nie chciał. - Zabrzmiało to prawie jak modlitwa - przynajmniej z pewnej odległości. - Amen - powiedział porucznik Krafft głośno. - W tył zwrot - powiedział generał major Modersohn. Na taki rozkaz generała obecni nie byli przygotowani. Uderzył w nich jak strzał z pistoletu, oddany gdzieś z bliska. Podnieśli oczy, niektórzy zmieszani, inni szczerze zmartwieni. Ten rozkaz miał w sobie coś z niespodziewanego kopniaka w tyłek, i do tego jeszcze w tyłek podwładnych, którzy udawali, że odmawiają modlitwę. Powoli ci najbardziej oblatani żałobnicy zaczynali pojmować, na czym polega wyjątkowość tego rozkazu - był sprzeczny z ceremoniałem. Bo jeszcze nie rzucono ziemi na trumnę, nie położono na grobie wieńców i nie wystrzelono salwy honorowej. Starannie zaplanowany, czterokrotnie wypróbowany przebieg uroczystości został nagle zakłócony - jednym jedynym słowem. Ale to słowo było rozkazem. - Panowie oficerowie są wolni - zarządził natychmiast dowódca kursu, jako drugi z rzędu najstarszy stopniem. Okazja sprzyjała wykazaniu inicjatywy. Generał potrafi to ocenić, do inicjatywy bowiem przykładał szczególną wagę. -

Podchorążowie udają się do swoich kwater. Dalsze zajęcia według planu. * * * Prawie zaraz potem orszak żałobny się rozwiązał. Oficerwie grupkami pokłusowali w kierunku bramy. Kapitan Ratshelm prowadził swój oddział. Kapitan Kater stał jeszcze przez kilka sekund na swym miejscu jak wbity w ziemię. Potem i on się oddalił, i szedł za porucznikiem Krafftem, któremu zamierzał porządnie natrzeć uszu. Bo jakżeby mógł istnieć dalej w tej szkole, jeśliby nie udało mu się znaleŽć winnego? Dotąd mu się to zawsze udawało. Na cmentarzu został sam generał major Modersohn. Generał postąpił parę kroków naprzód i zajrzał do grobu. Zobaczył brunatnoczarne deski, przysypane już trochę ziemią. Brudny, wydeptany śnieg wokół siebie - a w śniegu jaskrawoczerwona, teraz już zeskorupiała wstęga od wieńca, wdeptana butem w ziemię. Twarda, nieruchoma twarz generała nie zdradzała żadnego uczucia. Usta jego wyglądały jak jedna krecha. A oczy były zamknięte - tak się przynajmniej wydawało. Jak gdyby nie chciał, żeby ktoś zajrzał w głąb jego duszy. Oficerowie i podchorążowie maszerujący ku dolinie, do swoich koszar, i przemierzający właśnie duży zakręt, ujrzeli z daleka swego dowódcę ciągle jeszcze stojącego na cmentarzu: ostra, wąska sylwetka na tle lodowatozimnego, śnieżnie błękitnego nieba, jak skamieniała w groŽnej, lodowatej nieprzystępności. - Przez najbliższe dni będzie tu wiał cholernie zimny wiatr - rzekł kapitan Feders. - Bo coś tu śmierdzi w

tej sprawie, mówcie co chcecie. Generał nie jest człowiekiem, który by reagował na byle jakie głupstwo; jeśli jest niezadowolony, to musiało się stać jakieś ogromne świństwo. Ale jakie? NO, tego dowiemy się wcześniej, niż byśmy sobie życzyli. 2 Zgwałcenie - Drogi poruczniku Krafft - powiedział kapitan Kater, idąc z nim przez koszary w kierunku bloku kompanii administracyjnej. - Taka szkoła wojenna to twór bardzo skomplikowany, i świętej pamięci Pytia w porównaniu z naszym generałem była skromną wróżką, przepowiadającą z fusów. - Tym bardziej dziwi mnie, że właśnie pan tu wylądował - powiedział porucznik Krafft szczerze. - Nie wybierałem sobie tego stanowiska - rzekł kapitan Kater z nieco wymuszonym uśmiechem. - Ale skoro już tu jestem, to chcę tu zostać. Rozumie pan? Nie chciałbym, żeby pan robił sobie złudne nadzieje pod tym względem. To byłoby zbyt nieprzyjemne dla pana, a zbyt męczące dla mnie. Jeśli jest pan mądry, będzie pan się starał zaprzyjaŽnić ze mną. - Cóż robić - powiedział porucznik Krafft beztrosko - nie jestem ani mądry, ani pilny. Nie mam ambicji i lubię spokój. - I dziewczynki! - dorzucił kapitan, mrugając porozumiewawczo okiem. Nie miał zaufania do Kraffta, jako że z zasady nie miał zaufania do nikogo. Każdy czegoś od niego chciał: generał dyscypliny i znajomości regulaminów, oficerowie wódki i dodatkowych racji - a ten Krafft prawdopodobnie jego stanowiska. Młodszych, nie doświadczonych jeszcze oficerów trudno było

przyhamować, jeśli trafiła im się szansa wyparcia swoich przełożonych. A oficerowie szkół wojennych byli elitą; nie tylko palili się do zrobienia kariery - posiadali również żyłkę do tego. Ale istniały jeszcze bądŽ co bądŽ dziewczynki. - NIe przesadzajmy - powiedział Krafft. - O dziewczynkach nie może być chyba mowy, mnie wystarczy jedna. Od przypadku do przypadku. - NIe jestem potworem - zapewnił go kapitan Kater. - I mówię zawsze: żyć i pozwolić innym żyć. Ja w każdym razie jestem dowódcą kompanii administracyjnej, a pan jest oficerem przydzielonym do mojej kompanii, sprawa jest jasna. Nieprawdaż? * * * Razem weszli do kancelarii kompanii administracyjnej - kapitan Kater pierwszy, jak należało. Pisarze, kapral i dwaj starsi szeregowcy wstali, lecz żeńska siła pomocnicza siedziała dalej - i to w sposób dosyć wyzywający. Kater udawał, że jej nie widzi. Mimo to nie uszło jego uwagi, że ta bardzo efektowna dziewczyna - niejaka Elfrieda Rademacher - widziała tylko porucznika Kraffta. Uśmiechała się do niego z tak wyraŽną poufałością, jak gdyby była z nim sama na świecie. Kater patrzył gdzieś w bok. - Filiżankę kawy? - spytała Elfrieda. Pytanie było skierowane do kapitana Katera, a mrugnęła przy tym do porucznika Kraffta. Krafft odmrugnął jej. Mróz cmentarny powoli wypełzał z jego kości. - Dobrze, proszę zrobić kawy - powiedział Kater wspaniałomyślnie. - Ale dla mnie proszę z koniakiem. W ten sposób kapitan Kater

demonstrował swój oryginalny gust. Przy każdej nadarzającej się okazji dawał do zrozumienia swemu otoczeniu, że jest wyraŽną, oryginalną indywidualnością. Przynajmniej co się tyczy wyboru trunków. - Koniak mi się teraz bardzo przyda - ciągnął dalej i opadł z trzaskiem na fotel przy swoim biurku. Wskazał porucznikowi Krafftowi stojące obok krzesło. - Po tym grand guignolu na cmentarzu muszę się pokrzepić. Generał staje się powoli zmorą dla koszar, przy całym szacunku dla niego. Czego on właściwie chce? GDybyśmy każdego umarlaka chowali z taką pompą, to w końcu nie mielibyśmy czasu na prowadzenie wojny. A bez koniaku człowiek by w ogóle zdechł. - Tak - powiedziała Elfrieda z niezmąconą pogodą ducha - wojna staje się z dnia na dzień trudniejsza. - Nakryła biurko serwetką i przyniosła dwie filiżanki. - Najlepiej będzie, jeśli postawię tu od razu całą butelkę koniaku. - Czy za tym się coś kryje? - spytał Kater, ten wiecznie nieufny. Zbyt ochocza propozycja Elfriedy była niepokojąca. - Czy wydarzyło się jeszcze jakieś świństwo? - Potrójne nawet - powiedziała Elfrieda serdecznie i postawiła kieliszki, obdarzając przy tym porucznika promiennym uśmiechem. Kapitan nawet na to nie zwrócił uwagi. Fotel trzeszczał pod nim. Kater wdychał zimny dym i woń zgniłej wody, mydła do prania i zmurszałych desek. Trochę nerwowo wciągnął brzuch i złożył na nim swoje grubaśne palce. Potem dopiero spojrzał na Elfriedę Rademacher, zasłużoną i wielostronnie

uzdolnioną biuralistkę, ze znużoną niechęcią. Ta Elfrieda Rademacher wyglądała wcale interesująco. Była nieco za pulchna i jędrne jej kształty rozsadzały suknię: przypominała klacz o usposobieniu krowy. Promieniowała soczystą wiejskością i kojarzyła się z wolną przestrzenią, szumem lasu lub stogami siana - z wszystkim tym zresztą, co kapitan Kater niezbyt sobie cenił; łatwo bowiem się przeziębiał. Niestety nie należał już do najmłodszych i wskutek tego sprawiał niekiedy wrażenie człowieka nieomal poczciwego. - Proszę mówić bez żenady, panno Rademacher - powiedział, zapalając cygaro; hawańskie, ale wyjątkowo łagodny gatunek. - Pani wie, że jestem człowiekiem wyrozumiałym. - W tym wypadku będzie to też konieczne - zapewniła go Elfrieda i znowu mrugnęła do Kraffta, oblizując wargi koniuszkiem języka. - A więc śmiało, panno Rademacher - niecierpliwił się kapitan Kater - śmiało. No i powiedziała całkiem po prostu, jak gdyby chodziło o najzwyczajniejszą rzecz pod słońcem: - Zgwałcenie... wczoraj w nocy. Kapitan Kater wzdrygnął się. Również porucznik Krafft pochylił się do przodu - jakkolwiek już dość dawno temu postanowił sobie, że nic go już nie zadziwi, choćby wielkoniemiecka wojna nie wiadomo co jeszcze postawiła na nogi. - Hańba! - zawołał kapitan Kater. - Hańba, co ci podchorążacy wyrabiają! - To nie był nikt z podchorążych - sprostowała uprzejmie Elfrieda Rademacher. - Czyżby ktoś z kompanii administracyjnej? - spytał kapitan, jeszcze bardziej

zaniepokojony. Gwałcący podchorążowie bowiem byliby dla Katera jeszcze do strawienia, jako że nie podlegali mu bezpośrednio; prawdopodobnie uzależniona służbowo od niego była tylko zgwałcona, gdyż wszyscy pracownicy cywilni podlegali bezpośrednio jemu. Jeśli jednak była to sprawka któregoś z oficerów kompanii administracyjnej - po prostu katastrofa! To mogło już ostatecznie przypieczętować grożący Katerowi upadek, mógł nawet zarobić na tym odkomenderowanie gdzieś w pobliże frontu, po tym wszystkim, co się stało na cmentarzu. Kater rzucił więc błagalne spojrzenie Krafftowi. Miał ogromną chęć umożliwić mu czynny udział w swoich kłopotach. Sługa boży, który w decydującej chwili zwichnął sobie nogę, obrońca ojczyzny, który dał się złapać w trakcie dokonywania gwałtu - to już były rzeczy alarmujące. - Kto to jest, ta świnia, która mi tego narobiła? - dopytywał się. - Kapral Krottenkophf. To jego zgwałcono - oznajmiła Elfrieda. I uśmiechnęła się nieomal rozradowana. - Wiecznie tylko słyszę: kapral Krottenkopf! wykrzyknął Kater skonfundowany. - Przecież to absurd! To niemożliwe! - To jest prawda - powiedziała Elfrieda; i widać było po niej, że sytuacja ta sprawia jej wyraŽnie przyjemność. - Kapral Krottenkopf dziś w nocy, między godziną pierwszą a drugą, został zgwałcony, zgodnie z jego własnymi zeznaniami. A mianowicie w piwnicy budynku komendy szkoły, w centrali telefonicznej, przez trzy pracujące tam telefonistki. - To przecież