Karlheinz Deschner - I znowu zapiał kur (przypisy)
Informacje o dokumencie
| Rozmiar : | 289.6 KB |
| Rozszerzenie: |
uzavrano
ArkuszeKarlheinz Deschner - I znowu zapiał kur (przypisy).pdf
uzavrano 
EBooki K Karlheinz Deschner - I znowu zapiał kur (1-2)
Przypisy Ksi ga Czwarta Rozdzia 47 1. Schneider, Geistesgeschichte, II. s. 297. 2. Schleiermacher, Reden iiber die Reli-gion, IV, s. 132. 3. Zosim. 2, 8, 2. 9, 2. 4. Lacf. mort pers. 44, 11. 5. Tam e 44, 5-6. Euseb. vita Const. 1, 28. Na ten temat: Lietzmann, Geschichte der alten Kirche, III, s. 62. Buonaiuti, I, s. 197. Schoenbeck, s. 26-27. 6. Schoenbeck, s. 5 i nast.; 22-23; 69-70. Schwartz, Kaiser Constantin, s. 60. Na temat ówczesnej polityki religijnej Kon-stantyna: H. P. EOrange, s. 177 i nast. 7. Lact. mort. pers. 48, 2; Euseb. h. e. 10,5; tzw. mediola6ski edykt o tolerancji. 8. Por.: Vogt, Constantin der Grosse, s. 187. Honn, s. 119. Schoenbeck, s. 39; 49. 9. Tak w: Kraft, s. 67. 10. Daniel-Rops, Die Kirche, s. 559. 11. Buonaiuti, s. 251. 12. Schwartz, Kaiser Constantin, s. 130-131. 13. Na temat yczliwej wobec chrze9cijan postawie Konstancjusza: Kraft, s. 2 i nast. 14. Na temat dalszych wywodów por. zw:aszcza: Honn, s. 144-145. 15. Rostovtzeff, II, s. 217. 16. Vogt, Constantin der Grosse, s. 234. 17. Honn, s. 126-127. 18. Rostovtzeff, II, s. 236. Por. tak e oba motta (przyp. 15 i 16). Ponadto: Honn, s. 136-137. Lietzmann, Geschichte der alten Kirche, III, s. 131. Rozdzia 48 1. Goethe do Eckermanna 4 stycznia 1824 roku. 2. Harnack, Mission und Ausbreitung, I, s. 242. 3. Cyt. wg: Seeck, Entwicklungsgeschichte, s. 306. Por. tak e: Harnack, Dogmenge-schichte, s. 54. 4. Por.: Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 401 i nast. 5. Martial 5, 24. 6. Kirfel, s. 11 i nast.;38 i nast.; 99 i nast.; 147 i nast. Por. tak e s. 184-185. 7. Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 403. Por. tak e: Wechssler, s. 43, a ponadto: H. Usener w: „Rheinisches Museum fur Philologie" 1903, nr 1, s. 161. 8. Do Kórnera, 25 grudnia 1788 roku. 9. Por: KsiEga Enocha 6, 2. 10. Por.: FIp 2, 9 i nast.; 1 Kor 15, 28. Na ten temat: Werner, Die Entstehung, s. 302 i nast. Bousset, Kyrios Christos, s. 150 i nast. Klausner, Von Jesus zu Paulus, s. 435-436. 11. 2 Kor 1, 3; 1 Kor 11, 3. 12. Bousset, Kyrios Christos, s. 150. 13. J 14, 28. 14. Por. Basil. ep. 8, 5 i nast. 15. Just. apol. 1,13. Por. tak e Tryph. 56, 4; 56, 11. 16. Athan. c. Arian 3, 42; Epiph. haer. 69, 44, 1. 17. Iren. adv. haer. 2, 28, 8. 18. Tert. adv. Herm. 3: adv. Prwc 5. Por. tak e 3; 9-10. Ponadto Tert. adv. Marc. 2,27. 19. Orig. Cels. 8,15. Dalsze wskazówki Hród:owe w: Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 351, przyp. 2. Por. tak e: Seeberg, I, s. 512-513. Werner, Die Entstehung, s. 521-522. 20. Orig. orat. 15, 1. 21. Bousset, Kyrios Christos, s. 233. 22. Por. odno9nie do cytowanych w:a9nie fragmentów Tertuliana: Tert. adv. Herm. 3 oraz Tert. adv. Prwc 5. Ariusz w: Athan. ep. ad episc. Aeg. et Lib. 12. 23. Por. Athan. c. Arian. 3, 15-16. 24. Ehrhard, Kirche der Mdrtyrer, s. 296 i nast. Viller/Rahner, s. 74. 25. Weinel w: Heinecke, s. 330. 26. Harnack, Mission und Ausbreitung, I, s. 117, przyp. 1. 27. Wesendonck, s. 70 i nast. 28. Ackermann, Entstellung und Klarung, s. 73 z odniesieniem do R. B. Hoyle'a. 29. 2 Kor 3, 17.
30. Flp 1,19; Gal 4,6; Rz 8,9-11; 8,15-17; 2 Kor 3, 17-18. 31. J 3, 8; Mk 9, 20; Mt 27, 50. 32. 1 P 3, 19; 1 Kor 2, 11; Rz 8, 9. 33. 1 Tm 5, 21; Lk 9, 26; Ap 1, 1-2. Por. tak e Mk 8, 38; 1 Tm 5, 21; 1 Tes 3, 13; Ap 3, 5; 14, 10. Na temat Mydów: KsiEga Enocha 39, 5 i nast.; 61, 8 i nast. 34. Ap 1, 4-5. 35. Just. apol. 1, 6. 36. 1 J 5, 7-8. Na temat: Jiilicher, s. 589. 37. Liczne wskazówki Hród:owe w: Werner, Die Entstehung, s. 337, przyp. 81-82; s. 338, przyp. 84-85. Ev. Hebr. 2. Herm. vis. 1, 2, 4; 3, 8, 9; 3, 13, 2; Herm sim. 9, 14, 3. Por. tak e identyfikacjE Para-kleta i Paw:a u Oiygenesa: Orig. hom. 25 in Lc. z odniesieniem do J 14,16-17. 38. Orig. Cels. 5, 11; Ciem. Al. stront. 7, 4, 38, 4. 39. Orig. Cels. 8, 12; Tert. adv. Prax. 24. Por. tak e: Harnack, Mission und Aus-breitung, I, s. 117, przyp. 1. 40. Hilar. Pictav. lib. ad. Constantinum 2, 5. 41. W: Athan. ep. 1 ad Semp. 15. 42. Athan. ep. ad Serap. 2. J 14, 11. 43. Cyt. w: Schneider, Geistesgeschichte, II, s. 66. 44. Bas. hex. 6; hom. 2 oraz 9; hom. 6. 45. Greg. Nyssa cat. 4, 1. 46. Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 580. Rozdzia 49 1. Buri, Christentum und Kultur, s. 131. 2. Wemer, Die Entstehung, s. 635. Odno9nie do wiary w to, e Chrystus jest istotN anielskN podporzNdkowanN Ojcu, rozpowszechnionej w IV wieku, por.: Werner, Die Entstehung, s. 302 i nast. 3. W: Athan. de synod 16. 4. Ps. Tert. adv. omn. haer. 8. 5. Harnack, Sprawozdanie z konferencji Pruskiej Akademii Nauk (wydzia: filolog.-hist.), 1923, s. 51 i nast. Ten e, Dogmengeschkhte, s. 156 i nast, a zw:aszcza s. 161 i nast. 6. Hippol. ref. 9, 11, 1. Por. tak e 9, 12. 7. Harnack, Dogmengeschichte, s. 159. 8. Nigg, Buch derKetzer, s. 139. 9. Epiph. haer. 68, 4; 69, 2. Na ten temat: Iietzmann, Geschichte der alten Kirche, s. 93 i nast. Harnack, Dogmengeschichte, s. 211 i nast. 10. PhUostr. 2, 2. 11. Daniel-Rops, Die Kirche, s. 601. 12. Philostr. 1, 3. 13. Tak w: E. Schwartz, Zur Geschichte des Athanasius, s. 301. Por. tak e: Haller, Das Papsttum, I, s. 50. 14. Mt 12,28; Mk 13,32; Mt 26,41; 28,18; Lk 2,52; 18, 19; J 11, 34; 14, 28; 17, 3; Dz 2, 36; 1 Kor 1, 24; 15, 28; Koi 1, 15; Flp 2, 6-7; Hbr 1, 4; 3, 2; J 12, 27; 13, 21; Mt 26, 39; 27, 46 itd. Harnack, Dogmengeschichte, s. 216. 15. Na temat wyraHnego podporzNdkowania w ewangelii Lukasza, w której nie ma te mowy o preegzystencji Jezusa: Conzelmann, Die Mitte der Zeit, s. 146 i nast. Por. tak e: Werner, Die Entstehung, s. 371 i nast. oraz powo:anie siE Ariusza na tradycjE, zrelacjonowane przez Atanazego: Athan. c Arian. 1, 5. 16. Aleksander z Aleksandrii, Sermo de anima 7. Athan de synod. 16. 17. Teodoret 1, 4, 3; na ten temat: E. Schwartz, Zur Geschichte des Athanasius, s. 133, przyp. 1. Ten e, Kaiser Con-stantin, s. 123. 18. Euseb. vita Const. 2, 61, 5. Liet-zmann, Geschichte der alten Kirche, III, s. 99-100. Schwartz, Kaiser Constantin, s. 122-123. 19. Ehrhard, Die Kirche derMartyrer, s. 308. 20. Tak w: Daniel-Rops, Die Kirche, s. 607. 21. Schneider, Geistesgeschichte, I s. 400. 22. Euseb. vita Const. 2, 64 i nast. 23. Kraft, s. 96-97. 24. Wydanie Akademii Berli6skiej, wyd. H. G. Opitz, t. 3, Urkunden zur Geschichte des arianischen Streites, 18, 7. Cyt. wg: Lietzmann, Geschichte der alten Kirche, III, s. 102.
Rozdzia 50 1. Schwartz, Kaiser Constantin, s. 141. 2. Daniel-Rops, Die Kirche, s. 612. Na temat liczby zgromadzonych: Seeck, Untersuchungen zur Geschichte des Nicdnischen Konzils, s. 60-61. 3: Socr. h. e. 1, 8. 4. Heussi, Kompendium, s. 120. 5. Jedin, s. 144. 6. Kraft, s. 100. 7. Seeck, Untersuchungen zur Geschichte, s. 348. 8. Tak w: H. Miiller, Kirchengeschichte, I, s. 383. 9. Seeck, Untersuchungen zur Geschichte, s. 350. 10. Schwartz, Zur Geschichte des Athana-sius, s. 182. 11. Werner, Die Entstehung, s. 591 i nast. z wieloma wskazówkami Hród:owymi. Ten e, Derprotestantische Weg, I, s. 182. Ponadto: Harnack, Dogmengeschichte, s. 76. 12. Werner, Die Entstehung, s. 598 i nast. 13. Haller, Das Papsttum, I, s. 50. Por. tak e s. 57. 14. List Konstantyna (18, 8) w: Kraft, s. 218-219. Na temat lawirowania Ko- , 9cio:a miEdzy rygorystycznym monote-J izmem w wydaniu sabelia6skim a poli-| teizmem gnostyków: Werner, Die Ent-i stehung, s. 591 i nast. 15. Voigt, s. 98. 16. Athan hist. Arian. c. 33. 17. Por.: Voigt, s. 44 i nast. Heiler, Altkir-chliche Autonomie, s. 223-224. 18. Por.: Heiler, Alttarchliche Autonomie, s. 54-55. 19. Por. tam e, s. 54-55; 84. 20. Tak w: Voigt, s. 73. Por. tak e s. 98. 21. Opt. de schism. Donat. 3, 3. 22. Euseb. vita Const. 4, 24. 23. Voigt, s. 99-100. 24. Leo ep. 162 oraz 165. Na temat: Voigt, s. 76 i nast., a zw:aszcza s. 80-81. Rozdzia 51 1. Schneemelcher, Zur Chronologie des arianischen Streites, s. 393 z powo:aniem siE na H. G. Opitza. 2. Lietzmann, Geschichte der alten Kir-che, III, s. 220 i nast. Por. np.: Athan. c. gent. 45. Na temat póHniejszego udzia:u Atanazego w sporze dogmatycznym por. tak e: Schwartz, Zur Geschichte des Athanasius w: Gesammelte Schriften, t. 3, s. 246, przyp. 1. 3. Athan c. Arian. 1, 53; 2,17; 2, 32; 2, 39; 2, 43; 3, 2; 3, 16; 3, 28; 3, 50; 3, 67; I, 1. De decretis synodi Nicaenae 21 (tu cytat); 27; 29. Ep. adAdelphium 8. 4. Cyt. w: Daniel-Rops, Die Kirche, s. 626. 5. Heiler, Urkirche und Ostkirche, s. 158. 6. Por.: Scheidweiler, s. 87 i nast. 7. Athan. c. Arian. 1, 1. 8. Seeck, Untersuchungen zur Geschichte, s. 38 i nast. 9. Socr. 1, 38, 7. 10. Athan. ep. ad Serapion de morteAriL Na ten temat: Seeck, Untersuchungen zur Geschichte, s. 33 i nast. 11. Daniel-Rops, Die Kirche, s. 621. 12. Por.: Grisar, III, s. 851 i nast. Tam tak e liczne potwierdzenia dalszych cytatów. 13. Tam e, s. 854-855. 14. Tam e, s. 853. 15. Bates, s. 687. 16. Flp 3,19. 17. Athan. de decr. Nic. synodi 40. Na ten temat: Kraft, s. 233 i nast. 18. Tam e, s. 39. Na ten temat: Kraft, s. 230 i nast. 19. Seeck, Untersuchungen zur Geschichte, s. 41 i nast. 20. Por. Athan. hist. Arian. 69. Zosim. 2,40. Socr. 3, 1, 6-7. 21. Euseb. vita Const. 4, 51-52. 22. Eutrop. 10, S.Aur. Vict. 41. Zosim. 2,41. 23. Athan. apol. 29, 3; 30, 1. 24. Theodor. h. e. 2, 16, 24. 25. Libr. ep. 10 pro deifico (Hil. 4, 168); ep.
II, 2 6uia scio (Hil. 4, 171); ep. 12 non doceo {HiL 4, 172). 26. Np.: Amman, Dictionnaire de Th8ologie Catholi6ue, IX, 1926, kol.637. 27. Bardziej szczegó:owo; Lietzmann, Geschichte der alten Kirche, III, s. 226 i nast. 28. W Ensslin, Die Religionspolitik des Ka-isers Theodosius, s. 23-24. 29. Por.: Seeck, Untersuchungen zur Geschichte, s. 12-13. Ponadto: Heiler, Alt-kirchliche Autonomie, s. 178 i nast. 30. Cyt. Wg: Heiler, Altkirchtiche Autonomie, s. 180. Rozdzia 52 1. Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 530. Na temat dalszych wywodów por. zw:aszcza: Lietzmann, Geschichte der alten Kirche, III, s. 262 i nast. 2. Bidez, s. 34 i nast. 3. Tam e, s. 114-115. 4. Greg. Nas. or. 4, 21. 5. Por. tak e Liban. or. 18, 21. 6. £/7. 89; cyt. wg: Lietzmann, Geschichte der alten Kirche, III, s. 281. Por. tak e Greg. Nas. or. 4, 111-112. Bidez, s. 280 i nast. Geffcken, Der Ausgang, s. 128 i nast. 7. Vogt, Kaiser Julian und das Judentum, s. 34 i nast.; 46 i nast. 8. Hier. Chro9. Rufin. h. e. c. 32. Cyt. w: Greg. Nas. or. 4, 58. 9. Theodor. 3, 8, Socr. 3, 12. Sozom. 5, 18. 10. Julian ep. 50. Soc* 3, 13, 1-2. 11. Liban. or. 17, 27. 12. Ambr. de obitu Valentiniani consolatio 21. Greg. Nas. or. 4, 75. 13. Liban. or. 18, 11 i nast. 14. Am. Marc. 22, 4, 9: 22, 7, 5. LiAan. o/: 2, 58; 18, 154. 15. Poulsen, s. 286. 16. Bidez, s. 352. 17. Sozom. h. e. 6, 2. Por. tak e: Dblger, Zur Einfuhrung w: Bidez, s. 8; 358-359. Fbrster, Kaiser Julian, s. 16 i nast. 18. Bidez, s. 332 z odniesieniem do Liban, or. 18, 194; 15, 43; 12, 84-85. 19. Theodor. h. e. 3, 28. Liban. or. 11, 300. 20. Apotheos. 449 i nast. 21. Greg. Nas. or. 4, 85; 4, 68; 4, 111; 4, 79; 4, 52; (tu cytat). 22. Bidez, s. 358. Na ten temat: Forster, Kaiser Julian, s. 9 i nast. 23. Philip, s. 41—42. Szczegó:owo w: Forster, Kaiser Julian, s. 25 i nast. 24. Bidez, s. 362-363. Por. tak e: Philip, s. 52 i nast. Forster, Kaiser Julian, s. 39 i nast. Rozdzia 53 1. Basil. hom. in divin. 1. 2. Por. Mk 6, 8-9 z Mt 10, 10; Lk 9, 3; 10,4. 3. Nielsen, s. 198-199. 4. Jirku, s. 19. 5. Por.: Pohlmann, II, s. 465 i nast. Tau-bes, s. 66-67 z du N ilo9ciN potwierdze6 Hród:owych. 6. DSD 1, 11-12; 3, 2; 4, 2-3; 5, 2; 6, 20 i nast. Joseph. ant. jud. 18, 20; beli. 2, 8, 3. Na temat: Braun, Spatjudisch--hdretischer, II, s. 73 i nast., a zw:aszcza s. 77, przyp. 2. 7. Bock, s. 45. U Leipoldta w: Der soziale Gedanke, s. 82 te ostatnie s:owa wyra ajN tylko przypuszczenie. 8. Por. Mt 2,11 z Lk 2, 24. Stauffer, Jesus, s. 44; 154, przyp. 5. 9. Por.: Dalman, Arbeit und Sitte in Paldstina, VII, s. 220. 10. Lk 15, 2. 11. Wikenhauser, s. 160. Na temat :agodzNcych zabiegów Mateusza por. np.: Percy, Die Botschaft Jesu, s. 106 z odniesieniem do Mt 5, 3; 5, 6 i in. 12. Lk 12, 33; 14, 33. Por. tak e: Heussi, Der Ursprung des Mdnchtums, s. 17-18. 13. Mk 10, 25. Na ten temat por. np.: Fuchs, Christentum und Sozialismus, s. 154. 14. Lk. 16, 9; 16, 11; 6, 24 i nast.; 16, 19 i nast.; 1, 52-53. 15. Pohlmann, II, s. 473. Braun, Spatjudi-sch-haretischer, II, s. 74. Percy, s. 105-106. Heussi, Ursprung des Mdnchtums, s. 25. Lohmeyer, Galilda und Jerusalem, s. 65. Por. natomiast gloryfikacje u katolika Meinertza (I, s. 107) oraz wersjE przeciwstawnN u katolika Wiken-hausera (s. 159-160). 16. Ausserbiblische Worte Jesu, wyd. Die-trich, nr 27. Leipoldt, Der soziale Gedanke, s. 84. Por. tak e: Lohmeyer, Das Evangelium des Markus, s. 261.
17. Cyt. wg: Harnack, Das Wesen des Chri-stentums, s. 63-64. Na ten temat: Je-remias, Unbekannte Jesusworte, s. 36 i nast. Michaelis, Die apokryphen Schri-ften, s. 115 i nast. Hennecke, s. 30. Na temat postawy Jezusa por. np.: Harnack, Reden und Aufsatze, I, s. 30. Di-belius, Jesus, s. 78. 18. Por.: Buonaiuti, s. 291. Schneider, Ge-istesgeschichte, I, s. 36. 19. Por. przypis. Por. tak e: Troeltsch, s. 49. 20. Cypr. op. et el. 25 Por. np. tak e Joh. Chrysost. hom. na temat Dz 7, 2-3. 21. Oerbeck, s. 27. 22. Lohmeyer, Galilaa und Jerusalem, s. 65 -66. Por. ten e, Gottesknecht und Da-vidsohn, s. 138. 23. Troeltsch, s. 49. 24. Dz 4, 32-35. Por. tak e 2, 42 i nast. 317 25. Por.: Heussi, Der Ursprung des Móncht-.1 ums, s. 19-20. Pohlmann, II, s. 483. Haenchen, Die Apostelgeschichte, s. 191 i nast. 26. Troeltsch, s. 50. Por. tak e: Kautsky, Der Ursprung des Christentums, s. 347 i nast. 27. Leipoldt, Der soziale Gedanke, s. 111; 115. Heussi, Der Ursprung des Móncht- t ums, s. 20 i nast. Bigelmair, s. 84. Weinel, Die Stellung des Urchristen-tums, s. 28. Greeven, Das Hauptpro-blem, s. 101 i nast. 28. Por. np.: Meinertz, I, s. 227. 29. Kautsky, Geschichte des Sozialismus, I, s. 34. 30. Schoeps, Theologie und Geschichte des Judenchristentums, s. 196 i nast. Loh-meyer, Galilda undJerusalem, s. 64—65. 31. Por. Iren. adv. haer. 1, 25, 3; Ciem. AL strom. 3, 2; August, de haer. 7. 32. Bazyli, kazanie: Czas suszy i g:odu, c. 8. 33. Por. przyp. 46. 34. Jk 2, 6; 5, 1 i nast. Na ten temat: Weinel, Stellung des Urchristentums, s. 14. Kautsky, Der Ursprung des Christentums, s. 345. 35. Did. 2, 8; 2, 7. Por. tak e Barn. 19, 5; 19, 8; Basil. ep. 65. 36. Herm. sim. 1,6; 1,8-9. Por. tak e Herm. vis. 3, 6, 7 i in. 37. Just. apol. 1, 14. 38. Tert. patient. 7; idol. 11. 39. Tert. apol. 39. 40. Pohlmann, II, s. 464 i nast,; 488 i nast. 41. Basil. 5. hom. 7; 7. hom. 1. 42. BasiL in divit. 1. 43. Por.: Bruck, s. 6 i nast. 44. Greg. Nyssa, 1. homilia o b:ogos:awie6stwach. Bruck, s. 18 i nast. 45. Joh. Chrysost. hom. in Matth. 64; 66. Por. tak e hom. 35 oraz 57. 46. Joh. Chrysost. hom. in ep. 1 ad Tim. 12, 3-4. 47. Por.: Pohlmann, II, s. 488 i nast. 48. Hier. in Mich. 6,10 i nast.: ep. 120,1,14. 49. Mt 19, 21; na ten temat Hier. ep. 14, 6; dalsze potwierdzenia w Bruck, s. 80, przyp. 8. 50. Heussi, Kompendium, s. 43. 51. Buonaiuti, I, s. 63 i nast. 52. Na temat Papiasza: Iren adv. haer. 5, 33. Hier. vir. Ul. 18; w tym samym miejscu Hieronim wymienia jako chiliastów tak e: Ireneusza, lertuliana, Wiktoryna i Laktancjusza. 53. Just. Tryph. 80-81. Por. tak e 139, 4-5. Na ten temat: Harnack, Judentum und Judenchristentum, s. 82-83. Nigg, Das ewige Reich, s. 52. 54. Iren adv. haer. 5, 33, 2-3; 4, 40, 1; 4,42, 3; 5, 32, 1. Nigg, Das ewige Reich, s. 54. Leipoldt, Geschichte des neutesta-mentlichen Kanons, I, s. 39. Por. tak e: Frick, s. 61-62. 55. Tert. adv. Marc. 3, 24. 56. Cypr. Fortunat. 11. Method. symp. 9, 5. Na ten temat: Frick, s. 107 i nast. Na temat Wiktoryna por. komentarz do Apokalipsy c. 12, 4; 19; 21. Lact. div. inst. 7,22, 8; 7, 24, 3 i nast. Barn. 15,5. Najwa niejsze omówienie montanizmu w: Tert. adv. Marc. 3, 24. 57. Harnack, Mission und Ausbreitung, I, s. 121. Por. ten e, Dogmengeschichte, I, wyd. IV, s. 619. 58. Por.: Buonaiuti, I, s. 63 i nast. Heussi, Kompendium, s. 43. Leipoldt, Geschichte des neutestamentlichen Kanons, I, s. 39. Nigg, Das ewige Reich, s. 50. Liet-zmann, Geschichte der alten Kirche, III, s. 171. 59. August, civ. Dei 20, 7. Hier. comment. in Jes. 49, 14. Nigg, Das ewige Reich, s. 57. 60. Euseb. dem. ev. 7, 3, 12; Cyryl z Jerozolimy cat. 4, 15.
61. 1 Kor 15, 28. Por. tak e 1 Tes 4, 13 i nast. Na ten temat: Werner, Die Ent-stehung, s. 675. Z zastrze eniami: Bie-tenhard, s. 23-24; 52 i nast. 62. Euseb. h. e. 3, 39, 11 i nast. 63. Buonaiuti, I, s. 69-70. Por. tak e: Nigg, Das ewige Reich, s. 53-54. 64. Por.: Harnack, Dogmengeschichte, I, wyd. IV, s. 616. 65. Buonaiuti, I, s. 70. Por. tak e: Nigg, Das ewige Reich, s. 53-54. 66. E. F. Muller, Die Bekenntnisschriften, s. 185. Rozdzia 54 1. Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 519— 520. 2. Ap 3, 17. Jk 2, 1 i nast.; patrz tak e: Harnack, Mission und Ausbreitung, II, s. 560-561. 3. Preisker, Das Ethos des Urchristentums, s. 174. 4. Por. Gal. 5, 14. Rz 13, 8. Ef 5, 5. 3 Koi 3, 5 z 2 Kor 8, 12 i nast. 5. Lk 12, 33; 14, 33; Mk 10, 21; Mt 19, 21; Lk 18, 22. 6. Por.: Preisker, Das Ethos des Urchristentums, s. 174. Greeven, Das Hauptpro-blem, s. 108. 7. 1 Kor 9,4 i nast.; Gal 6,6. Na ten temat: Preisker, Das Ethos des Urchristentums, s. 103; 174. 8. Gal 5, 15. 9. 1 Kor 11, 17 i nast. Uetzmann, Ge-schichte der alten Kirche, I, s. 136. Nock, Paulus, s. 144;149. Schrempf, s. 364. Cytat w: Bomkamm, Gesam-melte Aufsatze, II, s. 142. Por. tak e: E. Meyer, Ursprung und Anfange, III, s. 442. Przeciw temu patrz eufemi-styczny hymn u jezuity Koestera w: Die Idee der Kirche, s. 48. 10. Leipoldt, Der soziale Gedanke, s. 130-131. 11. Troeltsch, s. 116. 12. Dignath/Duren, s. 26. 13. Np. Herm. vis. 3,6,5 i nast.; 3,9,6; sim. 1, 1; 2, 5; 4, 5; 8, 9, 1; 9, 20, 1 i nast.; 9, 30, 4. 14. Did. 1, 6. 15. Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 520; tam wszystkie wskazówki Hród:owe. 16. Ciem. Al. quis dives sab/etur c. 3. 17. Por.: Morton S. Enslin, s. 213 i nast. Por. tak e: Lietzmann, Geschichte der alten Kirche, II, s. 295. 18. Ale por. tak e Ciem. Al. paed 3, 7, 38; 2,12, 120. 19. Bruck, s. 14-15. Por. tak e Greg. Nas. or. 17, 10. 20. Greg. Nas. de pauperum amore c. 6. „Kawaler" u Brucka (s. 16 i nast). 21. Greg. Nas. or. 19, 11. 22. Bruck, s. 16 i nast. 23. Diesner, passim, a zw:aszcza s. 23 i nast.; 92 i nast. 24. August, serm. 14, 3, 4; 85, 5, 6; 85, 6, 7; 14, 4, 6; ep. 157/23; conf. 1, 6. Cyt. w: Diesner, s. 33. 25. August, ep. 104, 3. Diesner, s. 33. 26. Diesner, s. 45, przyp. 1. 27. Kautsky, Der Ursprung des Christen-tums, s. 481. 28. Greg. Nas. or. 12, 3. 29. Hier. c. Joh. Hieros. c. 7. 30. Tak w: Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 568 z odniesieniem do Hier. ep. 22; 28; 107; 123; 125; 147. 31. Harnack, s. 422. Haller, Das Papsttum, I, s. 83. 32. Heussi, Kompendium, s. 110. 33. Theiner, I, s. 146-147. 34. Schneider, Geistesgeschichte, II, s. 269 z odniesieniem do Euseb. h. e. 10, 6-7. Joh. Chrysost. in Act. hom. 18, 4. Por. tak e: Tondi, Die Jesuiten, s. 50-51. 35. Salv. gub. Dei 5,6,24-26. Na ten temat: Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 521; 716. 36. Potwierdzenie w: G. Bovini, La pro-prieta ecclesiastka, 1948. Wed:ug Schneidera. 37. Harnack, Reden und Aufsatze, II, s. 43. Por. tak e: Troeltsch, s. 116. Hartke, s. 422. Schneider, Geistesgeschichte, s. 327 i nast. 38. Cyt. wg: Gontard, s. 253. 39. Por. zw:aszcza: Haller, Das Papsttum, s. 388 i nast. Heiler, Altkirchliche Autonomie, s. 235 i nast,; 276. 40. Heiler, Altkirchliche Autonomie, s. 239. 41. Wg: Heiler, Der Katholizismus, s. 297. Por. ten e, Altkirchliche Autonomie, s. 236. 42. Cyt. w: Buonaiuti, II, s. 242. 43. Tam e, s. 244. 44. Tam e, s. 252.
45. Thomas S. c. Gent. 3, 133; 3, 135; S. theolog. 2, 2,134, 1 i nast. 46. Gontard, s. 309. 47. Tam e, s. 325. Na temat Eugeniusza IV por. tak e: Morus, s. 295. 48. Morus, s. 305. Gontard, s. 326 i nast. 49. Morus, s. 317. 50. Tbndi, Die Jesuiten, s. 58. Podkre9lenie moje. 51. Joh. Chrysost. hom. 80 i 85 in Matth. Na ten temat: Bruck, s. 73-74. 52. Schaub, s. 32. Podkre9lenie moje. 53. Scheinmann, s. 15. 54. Chinigo, s. 173. 55. Tam e, s. 163. Podkre9lenie moje. 56. Tam e, s. 171. 57. Brzmi mi jeszcze w uszach pe:en emocji i patosu, nieco histeryczny g:os tej deputowanej, która — majNc 9wiadomo9U poparcia po:owy 9wiata — zawo:a:a na forum niemieckiego Bundestagu (cytujE z pamiEci): „A mo e chce pan oskar yU Ojca VwiEtego o k:amstwo?!" Zaatakowany polityk nie mia: oczywi9cie takiego zamiaru. 58. Chinigo, s. 173. 59. Tam e, s. 186-187. 60. Cyt. w: Tbndi, Die Jesuiten, s. 61-62. 61. Tam e. 62. Chinigo, s. 177. 63. Na temat Starego Testamentu por.: Ez 18, 5 i nast.; Ps 15, 5; Wj 22, 25; Kp: 25, 35 i nast.; na temat Nowego Testamentu: Lk 6, 34-35. Weber, Gesam-melte Aufsatze, I, s. 56 i nast. Ale patrz tak e: K. Mara, Das KapitaB, III, s. 659 i nast. Ale ju w Ko9ciele antycznym nie przestrzegano tego. Nie brakowa:o ksiE y i biskupów, którzy bez skrupu:ów zabierali innym czE9U dochodów i uprawiali lichwE: Cypr. laps. 6; testirn. 3, 48; Euseb. h. e. 5, 21; synod w Elwirze, kanon 20. 64. Mohrmann, s. 20-21. 65. Chinigo, s. 171. 66. Mohrmann, s. 40, przyp. 87 z odniesieniem do: S. Friedrich, Tage-buch wahrend des Yatikanischen Konzils, 1873, s. 119. 67. Mohrmann, s. 40-41 z powo:aniem siE na „EExpress" z paHdziernika 1958 roku, nr 385, s. 12- 13. 68. Tam e, s. 42. 69. Mohrmann, s. 42 z odniesieniem do Handworterbuch der Sozialwissenschaft, Stuttgart 1956, V, s. 638 oraz Statisti-sches Jahrbuch, 1958, wydanie Statystycznego UrzEdu Federalnego w Wies-baden. 70. Tondi, Die Jesuiten, s. 369. Por. tak e: Mohrmann, s. 45 z powo:aniem siE na: Lawretzki, Der Vatikan, Religion, Finan-zen und Politik, 1957, s. 189 (tytu: orygina:u: Josif Lawrecki, Kardinafy). 71. Tondi, Der Vatikan und die Monopole, s. 17-18. Ten e, Die Jesuiten, s. 369. 72. Mohrmann, s. 45-46 podaje dok:adnie obszar 1145 000 hektarów. Por.: Tbndi, Die Jesuiten, s. 369. 73. Scheinmann, s. 9-10. 74. Tbndi, Die Jesuiten, s. 370 i nast. 75. Tam e. 76. Tam e. 77. Tam e. 78. Tam e. 79. Tam e. 80. Tam e. 81. Mohrmann, s. 50 z powo:aniem siE na: C. B. A., Le Finanze del Yaticano w: „Vie Nuove", Rzym, 12 luty 1956 rok. 82. Mohrmann z powo:aniem siE na UEs-presso", Rzym, 16 luty 1958, s. 9. 83. Tondi, Die Jesuiten, s. 375. 84. Tam e, s. 307 i nast. 85. Tam e. 86. Tam e. 87. Tam e. 88. Tam e. 89. Tam e. 90. Tam e, s. 339. 91. Bernhart, s. 400.
92. PrzytoczonN ni ej tabelE powtarzam za bogatN w informacje monografiN prof. dr. Heinza Mohrmanna (s. 52-53). 93. Mohrmann, s. 51, przyp. 119. 94. Tam e, s. 51. 95. A. Miller, „Informationsdienst zur Zeitgeschichte" nr 10, 1961, s. 8 i nast. 96. D:u sze cytaty tam e. 97. Tam e. 98. Tam e. Rozdzia 55 1. Weinel, Biblische Theologie, s. 493. 2. Wj 21, 2; Pwt 15, 12 i nast. Greeven, Das Hauptproblem, s. 45 i nast. Schaub, s. 22 i nast. 3. 1 Kor 7, 20-21. 4. Leipoldt, Der soziale Gedanke, s. 122. 5. 1 Tm 6, 2. 6. 1 P 2,18 i nast. Dibelius, Botschaft und Geschichte, 1, s. 322-323. 7. Tt 2, 9 i nast. Por. tak e Ef 6, 8. Koi 3,24. 8. Ign. Poiyc. 4, 3. 9. Did. 4,11. 10. Apokalipsa Piotra 11. Hennecke, s. 136; 314. 11. Ambr. parad. 14, 72. Por. tak e ep. 63, 112. 12. Joh. Chrysost. hom. 22 in ep. ad Eph. Por. tak e hom. Mn ep ad Tu. 13. August, in Ps. 124, 7. Na ten temat por.: Diesner, s. 41 i nast., a zw:aszcza s. 44. Troeltsch, s. 133. 14. August, 6uaest. in Hept. 2, 77. 15. Jonkers, Das Verhalten der alten Kirche, s. 296. 16. Gal 3, 28; 1 Kor 12, 13; Koi 3, 11. 17. Meinertz, II, s. 209-210. 18. Leipoldt, Dionysos, s. 53 i nast. Ten e, Der soziale Gedanke, s. 120. Ten e, Die Frau in der antiken Welt, s. 54-55. Wi-lamowitz, II, s. 60 i nast., a zw:aszcza s. 76 i 72. 19. Epict. 1,13,5; 1,3,2; 3,22,96; 4,1,127; Sen. ben. 3, 20, 1; ep. 44; ep. 47; ep. 95, 52; de ira 2, 31. Na ten temat por. zw:aszcza: Greeven, Das Hauptproblem, s. 6 i nast.; 28 i nast. Ponadto: Schaub, s. 12 i nast. 20. Jonkers, Das Verhalten der alten Kirche, s. 289, o ile list, który przez Jonkersa zosta: wykorzystany jako autentyczny, nie jest falsyfikatem. Por. tak e: Hartke, s. 422. 21. Por. 1 Tm 6, 1 i nast. Na ten temat: Greeven, Das Hauptproblem, s. 57. Ponadto: Weinel, Stellung des Urchristen-tums, s. 15, przyp. 44. 22. Harnack, Mission und Ausbreitung, I, s. 194-195. 23. Troeltsch, s. 19; 133-134. Diesner, s. 87. K. Miiller, Kirchengeschichte, s. 565-566. 24. Troeltsch, s. 141. 25. Schaub, s. 49. 26. Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 742. 27. Harnack, Reden und Aufsatze, II, s. 40 i nast.; cyt. s. 47. K. Miiller, Kirchengeschichte, I, s. 566. Troeltsch, s. 142. 28. DziewiNty synod w Toledo, kanon 10. Cyt. w: Theiner, I, s. 223. 29. Harnack, Reden und Aufsatze, II, s. 47. 30. Troeltsch, s. 19; tak e s. 132 i nast. Por. tak e: Harnack, Mission und Ausbreitung, s. 192. K. Miiller, Kirchengeschichte, I, s. 565. Weinel, Biblische Theologie, s. 493. Heussi, Kompendium, s. 121. 31. Schaub, s. 21-22. 32. Troeltsch, s. 356, przyp. 160. Por. tak e: Fuchs, Christliche und mamsti-sche Ethik, I, s. 40 i nast. 33. Troeltsch, s. 290, przyp. 126; 300, przyp. 132. 34. Tam e, s. 316, przyp. 137 i 344. Por. tak e s. 327, przyp. 145. 35. Tam e, s. 355, przyp. 160. 36. Por. np. czwarty synod w Bradze (675 r.), kanon 7. Patrz tak e s. 200. 37. Por. np.: Fuchs, Christliche und mancisti-sche Ethik, I, s. 72-73. Werner, Glaube und Aberglaube, s. 88. O ca:o9ci: Tro-eltsch, passim. 38. Dibelius, Botschaft und Geschichte, 1, s. 153-154. Rozdzia 56 1. E. Meyer, Ursprung und Anfange, III, s. 633. 2. R. Tschudi w: Bertholet, s. 486.
3. Pascal, Pensees, s. 295, aforyzm 640, podkre9lenie moje. 4. Schneider, Das Friihchristentum ais an-tisemitische Bewegung, s. 6. 5. Leipoldt, Antisemitismus in der alten Welt, passim. Ten e, has:o „Antisemitismus" w: Reallexikon jur Antike und Christentum, 1,1950, s. 469 i nast. Hyde, s. 101-102. Allgeier, s. 319-320. Por. tak e: H. Schmidt, Die Judenfrage, s. 20 i nast. 6. Potwierdzenie w: Surkau, s. 52-53. Por. tak e: Lohse, s. 72, przyp. 3 i nast. 7. Por. Mt 6, 9 i nast. z Lk. 11, 2 i nast. 8. Did. 8, 1; 8, 3. Knopf, Das nachaposto-lische Zeitalter, s. 242 i nast. Kloster-mann, Das Matthausevangelium, s. 55 i nast. 9. Por. Lb 8, 10; 27, 18; 27, 23 z Dz 6, 6; 13, 3; 8, 17; 19, 6; 1 Tm 4, 14; 2 Tm 1,6. 10. Gal 4, 10-11. Rz 14, 5-6. 11. Por. np.: Faulhaber, Judentum, Christentum, Germanentum, s. 19 i 10 z powo:aniem siE na Rz 11, 26. 12. Dibelius, Die Reden der Apostelge-schichte und die antike Geschichtsschre-ibung, s. 17 z powo:aniem siE na Dz 13, 46; 18, 6; 28, 25-26. Leipoldt, Antisemitismus in der alten Welt, s. 16 z powo:aniem siE na Gal 4, 8-9. 13. Rz 2, 21 i nast. Na ten temat: Goppelt, Der Missionar des Gesetzes, s. 199 i nast. 14. Por. rozdz.24, przyp. 27. 15. Gal 4, 21-31. Na ten temat Rdz 21, 1 i nast. 16. Potwierdzenie w: Schoeps, Paulus, s. 245 i nast. 17. Rz 10, 2. 18. 1 Tes 2, 15. 19. Mt 23, 30 i nast. 20. Dz 7, 52; por. tak e Dz 2, 22-23; 3, 15; 4, 10; 5, 30; 10, 39. 21. Hbr 11, 37. 22. Schoeps, Aus fruhchristlicher Zeit, rozdz. „Die jiidischen Prophetenmor-de", s. 126 i nast. 23. Weinel, Biblische Theologie, s. 415. 24. Tak w: Knopf, Einflihrung, s. 118 oraz: Weber, Gesammelte Aufsdtze zur Reli-gionssoziologie, 111, s. 442, przyp. 1. Na ten temat por. J 5,16 i nast.; 7,1; 7,13; 10, 31-32; 18, 36 i nast. 25. J 8,31 i nast., a zw:aszcza 8,44. Ap 2,9; 3,9. Por. tak e J 5,37; 7,28; 8,19; 8,55; 16, 3; 7, 34. 26. Na ten temat por. zw:aszcza: Hirsch, Das vierte Evangelium, s. 252 i nast. oraz: Grundmann, Jesus der Galilder, s. 224 i nast. Na temat stosunku Jezusa do Mydów: Parkes, s. 33 i nast.; 38 i nast. 27. Meinertz, II, s. 313. Prawie jednobrz-miNco: Wikenhauser, s. 221. 28. Goodspeed,/4 History ofEarly Christian LiteraturE, s. 34. 29. Bara. 13, 1 i nast.; 14, 1 i nast. Por. tak e 4, 6 i nast.; 5, 11; 14, 5. 30. Barn. 10, 11-12 i in. 2 Kor 3, 12 i nast. Por. tak e Just. Tryph. 29. 31. Barn. 10, 3. 32. Barn. 10,11-12. Por. tak e wyraz chrze9cija6skiej „skromno9ci" w: Barn. 21, 9. 33. Por. w kwestii w:a9nie omówionej zw:aszcza: Just. Tryph. 12 i nast.; 16-17; 26-27; 30; 32; 34; 39; 41; 46-47; 64; 93; 95; 108, 118; 120; 123; 130; 132-133; 136. 34. Cyt. wg: Sozialkundebriefe fur Jugend und Schule, wydane przez heskN Lan-deszentrale fur Heimatdienst, marzec 1958, s. 5. W roku 1940 Schneider pozwoli: sobie w pracy Das Friihchristen-tum als antisemitische Bewegung, s. 13 stwierdziU, e pismo Justyna „w wielu fragmentach sprawia wra enie dzie:a powsta:ego w naszych czasach". 35. 1 Ciem. 31, 2. Por Hbr 2, 16. 36. J 5, 45. 37. Tat. or. 31 i 36 i nast. 38. Lact. div. inst. 4, 10. 39. Just. Tryph. 29. Por. Barn. 10, 11-12; 2 Kor 3, 12 i nast. 40. Cyt. w: Schneider, Das Christentum als antisemitische Bewegung, s. 13. 41. Harnack, Judentum und Judenchristen-tum, s. 88. 42. Harnack, Mission und Ausbreitung, I, s. 74, przyp. 3. 43. Por. szczegó:owe zestawienie traktatów polemicznych w: Oepke, s. 282-283. S:usznie te nadano póHniej dzie:u Kommodiana tytu: Carmen apologeti-cum; J. Martin, s. 1 i nast. 44. Tak w: Oepke, s. 284. 45. Ten. pud. 48. Por. tak e Ten. adv. Jud. 1 i 3; pmeser. haer. 8. 46. Ten. adv. Jud. 3; apol. 21. 47. Tak w: Schneider, Das Fruhchristentum als antisemitische Bewegung, s. 16 z powo:aniem siE na Cypr. or. Dom. 10. 48. Uhlemann, s. 127.
49. Wszystkie potwierdzenia w: Schneider, Das Fruhchristentum als antisemitische Bewegung, s. 17. 50. Tam e. 51. Chrysost. or. 1, 3-4; 1, 7. 52. Tam e 1, 6 i 6, 2-3. 53. Murawski, s. 54. 54. Ad Diogenet 4. Schneider, Das Fruhchristentum als antisemitische Bewegung, s. 13. 55. Basil. hex. 9; hom. 6. 56. Orig. princ. 4, 8; por. tak e Cels. 2, 34. 57. Orig. Cels. 2, 5; 2, 8; 7, 8; 4, 22; 2, 78. 58. Por. Just. Tryph. 16; apol. 1, 31; Ten. apol. 21 scorp. 10 (tu cytat). Iren. adv. haer. 4, 21; 3; 4, 28, 3. Orig. explan. in Ps. 36; hom. 1. 59. Parkes, s. 121 i nast. Podsumowanie, s. 148 i nast. 60. Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 587-588. Tam wszystkie wskazówki Hród:owe. Por. tak e s. 324. 61. Harnack, Mission und Ausbreitung, I, s. 75-76. 62. Por. na temat np.: J. Munck, Christus und Israel, s. 42 i nast. Ten e, Paulus und die Heilsgeschichte, s. 311 i nast. Goppelt, Christentum und Judentum, s. 153 i nast.; 246 i nast. Zarzuty Mydów wobec chrze9cijan przedstawione w: Krause, s. 45-46. Niemieccy teologowie nigdy nie mówili o „ ydowskiej nagonce na chrze9cijan" tak czEsto, jak w czasach hitlerowskich. Por. np.: Stauffer, Theologisches Lehramt, s. 7; 38. 63. Parkes, s. 106 i nast, a zw:aszcza s. 114-115. 64. Vogt, Kaiser Julian und das Judentum, s. 72. Por. tak e s. 26-27. Podkre9lenie moje. 65. Parkes, s. 189 i nast. 66. Synod w Elwirze, kanon 16 i 50. 67. Euseb. Vita Const. 3, 17 i nast. 68. Tam e 4, 27 i 3,18 (tu cytowane). 69. Cod. Theod. 16, 8, 6-7; 16, 9, 2. 70. Julian ep. 51. 71. Cod. Theod 16, 7, 6-7; 16, 8, 16; 16, 8, 24. 72. Vogt, Kaiser Julian und das Judentum, s. 62 i nast.; 68 i nast. Por. tak e: Parkes, s. 181-182. Oepke, s. 289. Bates, s. 204. Hyde, s. 100. 73. Wskazówki Hród:owe w: Vogt, Kaiser Julian und das Judentum, s. 63, przyp. 5. Na temat dalszych wywodów por. tak e: Parkes, s. 187-188. 74. Murawski, s. 17. 75. Ambr. ep. 40. 76. Socr. h. e. 7, 13. Schneider, Geistes-geschichte, I, s. 588-589. Ten e, Das Fruhchristentum als antisemitische Be-wegung, s. 15. Campenhausen, Griechi-sche Kirchemater, s. 153 i nast. Le-ipoldt, Antisemitismus in der alten Welt, s. 16. 77. Murawski, s. 54. 78. Cyt. w: Campenhausen, Griechische Kirchemater, s. 153. 79. Por.: Parkes, s. 263 i nast. 80. Leipoldt, Von Epidauros bis Lourdes, s. 17. Maurer, s. 25. 81. Synod w Elwirze, kanon 49. 82. Parkes, s. 189 i nast. Podsumowanie, s. 372-373. Rozdzia 57 1. Wiegand, s. 249 ze szczególnym odniesieniem do Agobarda. 2. Por.: Schiffmann, s. 39 i nast. Na temat Fryderyka III zw:aszcza: R. Straus, Die Judengemeinde Regensburg, s. 3 i nast. 3. Ep. 9, 109-110; 7, 24; 8, 21; 6, 33. Na ten temat: Parkes, s. 210 i nast., a zw:aszcza s. 215-216; tam dalsze wskazówki Hród:owe. Por. tak e: Wiegand, s. 236-237. 4. Bates, s. 203-204. Mensching, Toleranz und Wahrheit, s. 50. 5. Kanon 40. Por. tak e kanon 12 i 34. 6. Kanon 30. Por. tak e kanon 13 i 28. 7. Kanon 14 i 15. Por. tak e kanon 2, 15, 16, 17. 8. Cyt. wg: Theiner, I, s. 214. 9. Wiegand, s. 221. 10. Tam e, s. 232. Por. tak e s. 247. Oepke, s. 292-293. 11. Rahner, Juda undRom, s. 181.
12. Por. zestawienie w: Parkes, Appendix I, s. 382-383. 13. Bates, s. 219. Parkes, s. 369-370. 14. Bates, s. 204. 15. Cyt. w: Parkes, s. 360. 16. Wg: Parkes, s. 222. 17. Bates, s. 219. 18. Tam e. 19. Adler, s. 22-23. 20. Maurer, s. 76-77, 79-80. 21. Cyt. wg: Coudenhove-Kalergi, s. 168. Por. tak e: Adler, s. 23. 22. Adler, s. 25-26. 23. Tam e. 24. R. Straus, Die Judengemeinde Regensburg, s. 23 i nast. 25. Tam e, s. 28-29. 26. Adler, s. 32. 27. Bates, s. 217. 28. Tam e. 29. F. W. Foerster, s. 102. Por. tak e: Bates, s. 243. 30. F. W. Foerster, s. 79. 31. Tak w: Maurer, s. 28. 32. Leo serm. 53, 2-3; 59, 1 i nast. Wg: Schneider, Das Fruhchristentum als antisemitische Bewegung, s. 16. 33. Bates, s. 217. 34. Decretales Greg. IX, lib. V, tit. VI, c. 13 wg: Maurer, s. 29. 35. Bates, s. 217-218. Buonaiuti, II, s. 253. Mensching, Toleranz und Wahrheit, s. 50. 36. Oepke, s. 312 i nast. Rozdzia 58 1. Adler, s. 27. 2. Por.: F. W. Foerster, s. 96. Grisar, III, s. 345. 3. Maurer, s. 103-104. 4. Stóhr, s. 115. 5. Wydanie erlange6skie, XXXII, s. 242. 6. Tam e, s. 282. 7. Tam e, s. 298. 8. Die evangelische Kirche in Deutschland und die Judenfrage, s. 18. 9. Wydanie erlange6skie, XXXII, s. 233 i nast. Por. tak e: Maurer, s. 49-50. 10. Maurer, s. 49. 11. Stóhr, s. 117. 12. Maurer, s. 30 i nast. Por. tak e s. 78-79. 13. Adler, s. 24. 14. Bates, s. 243-244. 15. Tam e. 16. F. W. Foerster, s. 104. 17. Lamm, s. 226 i nast. 18. Schnee, s. 69-70. 19. Tam e, s. 70. 20. Cyt. w: Adler, s. 57-58. 21. Cyt. tam e, s. 101. Na temat antysemityzmu Stoeckersa por. tak e: Kupisch, s. 72 i nast. 22. Adler, s. 123. 23. Wucher, Eichmanns gab viele, s. 269. 24. Cyt. w: Adler, s. 145. 25. „Germania" nr 306 z 6 listopada 1933; podkre9lenie moje. 26. Niemoller, Die evangelische Kirche im Dritten Reich, s. 49. 27. Rahner, Juda und Rom, s. 181. 28. Mirgeler, s. 117 i nast. Cyt. s. 124. 29. Bogler, s. 148 i nast. 30. H. Schmidt, Die Judenfrage, s. 33. 31. Niemoller, Bekennende Kirche in West-falen, s. 259. 32. Tam e.
33. Niemoller, Die evangelische Kirche, s. 379. 34. Beckmann, s. 481. Podkre9lenie moje. 35. Niemoller, Die evangelische Kirche, s. 380. Por. tak e s. 367. 36. Tam e, s. 380. 37. Beckmann, s. 133. Por. tak e s. 178, 275, 298. 38. Tam e, s. 432-433. Na temat pomocy dla Mydów prze9ladowanych zw:aszcza ze strony ewangelickich pastorów Wir-tembergi por.: Krakauer, s. 60 i nast. 39. Por. o9wiadczenie 11 synodu doktrynalnego Ko9cio:a ewangelickiego Unii Sta-ropruskiej z paHdziernika 1942, przedrukowane w: Beckmann, s. 391. 40. Die evangelische Kirche in Deutschland und die Judenfrage, s. 10. 41. F. W. Foerster, s. 108-109. 42. Gorlitz, s. 24. 43. Wucher, Eichmanns gab viele, s. 268. 44. Cyt. w: Adler, s. 128. 45. Tam e, s. 127-128. 46. Tam e, s. 153. 47. Cyt. tam e, s. 154. 48. Cyt. w: Garden, s. 181. 49. „Das Kreuz von Golgatha". Na ten temat: Garden, s. 183. 50. Cyt. w: Garden, s. 181-182. 51. „Siiddeutsche Zeitung" z 30 czerwca 1960, s. 8, 52. „Die Welt" z 6 lutego 1960, s. 2. Rozdzia 59 1. Schneider, Geistesgeschichte, II, s. 27. 2. Diogn. 5. 3. Arist. apoL 17, 3. 4. Athenag. leg. 1; 11; 31. 5. Tert. apol. 38 i 24. 6. Orig. Cels. 7, 46; 8, 41; 8, 66. 7. Lact. mort. pers. 1, 5-6. 8. Euseb. h. e. 10, 4, 16. O faktycznym postEpowaniu Konstantyna por. np.: A. Heuss, s. 443-444. 9. Cod. Theod. 15, 1, 3; Euseb. vita Const. 4, 25; 2, 45. 10. Euseb. vita Const. 3, 54. 11. Firm. Mat. err. 16, 4-5. ZachEta do plNdrowania 9wiNty6: 28, 6. 12. Didasc. 2: Ciem. Al. stroni. 2, 9, 41-45. 13. Pwt 7, 2 i nast. 14. Voigt, s. 37. 15. Schneider, Geistesgeschichte, II, s. 300. Ten e, Die Christen im mmischen We-Itreich, s. 322-323. 16. Cod. Theod. 16, 10, 2-4. 17. A. Muller w: Bibliothek der Kirchen-vdter, t. 14, s. 210. 18. Cod. Theod. 16, 10, 4. Por. tak e 16, 10, 6. Por. tak e Chrysost. Horn. in Juvent. et Mart. c. 1. Sozom. 5,4. Liban. Moru in Jul 19. Cod. Theod. 16, 10, 7; 16, 10, 11-12. 20. K. Priimm, Die mythische Religion, s. 75. 21. Euseb. vita Const. 3, 1; 3, 54. Liban. or. 7, 10; 18, 23; 17, 7. pro templ. 2. Am-mian. 22, 4, 3. Socr. h. e. 1, 3. Theodor. h. e. 3, 7, 3; 3, 7, 6. 22. Theodor. h. e. 5, 21, 5 i nast. 23. Socr. h. e. 5, 16. Sozom. h. e. 1, 15. 24. V. Schultze, Geschichte des Untergangs des griechisch-rómischen Heidentums, I, s. 267-258 z odniesieniem do Eunap. vita Aedes. 25. Liban, pro templis c. 3. Cyt. w: V. Schultze, Geschichte des Untergangs des griechisch-romischen Heidentums, I, s. 270. 26. Deichmann, s. 105 i nast. 27. Cyt. w: Leipoldt, Von Epidauros bis Lourdes, s. 37. 28. Schneider, Geistesgeschichte, II, s. 133, przyp. 3. 29. Leipoldt, Von Epidauros bis Lourdes, s. 44. 30. Tam e, s. 38. 31. Schneider, Geistesgeschichte, II, s. 301. 32. Cyt. w. Schultze, Geschichte des Untergangs, I, s. 271-271.
33. Ambr. ep. 1, 18, 2. 34. Socr. h. e. 7, 22. 35. Cod. Theod. 16, 10, 23; 16, 10, 25. 36. Tam e 16, 10, 25. 37. August, ep. 91. 38. Socr. h. e. 7, 15. Na ten temat por. np.: Schneider, Die Christen im rómischen Weltreich, s. 322- 323. Ten e, Geistesgeschichte, I, s. 613. Campenhausen, Grie-chische Kirchenvdter, s. 156. 39. Voigt, s. 50 i nast. Bates, s. 201. 40. Schneider, Die Christen im rómischen Weltreich, s. 322. Rozdzia 60 1. Schleiermacher, Uber die Religion, mowa czwarta, s. 118. 2. 2 P 2,12 i nast.; 2, 22. W ca:ym prawie rozdziale roi siE od takich obelg. 3. Orig. Cels. 5, 63. 4. Dionizy z Aleksandrii w: Euseb, h. e. 7,7, Cypr. laps. 34. Bazyli, „An den Kle-rus von Neocaesarea" w: Bibliothek der Kirchenvater, t. 46, s. 231, nr 62, 2. 5. Basil hex. 3. Horn. 9. 6. Greg. Nas. or. 20, 5-6. Basil. ep. 62, 4. Bibliothek der Kirchenvater, t. 46, s. 240, nr 63, 5. Bazyli, „An die Wortfuhrer zu Neocaesarea", w: Bibliothek der Kirchem/ater, t. 46, s. 238, nr 63, 4. 7. Wszystkie wskazówki Hród:owe w: Se-eberg, I, s. 235. 8. Iren. adv. haer. 3, 2. Siricius ad omnes episcopos Italiae. Hier. adv. Jovin. 9. Hier. adv. Jovin. 10. Hipolit wg: W. Bauer, Rechtgtaubigkeit, s. 180. 11. Iren. adv. haer. 2, 31, 2. 12. Tam e 1, 13. 13. Tert. ieiun. 16-17. 14. Cyryl z Jerozolimy, cat. 16, 8. 15. Euseb. h. e. 6, 3. 16. Viller/Rahner, s. 74. Koepgen, s. 323-324. 17. Daniel-Rops, Die Kirche, s. 438 i nast. 18. Greg. Nas. or. 2, 79-86. 19. Carm. 2, 1, 11 de vita sua 460 i nast. Cyt. wg: Campenhausen, Griechische Kirchenviiter, s. 107. 20. Por.: P. Haeuser w: Bibliothek der Kir-chenvaler, t. 59, s. IX i nast. Na ten temat por.. Tak e: Greg. Nas. or. 3; 9; 13. 21. Chrysost. ep. 1 ad Timoth. Horn. 10, 3. 22. Tert. apol. 24, 38. Cypr. ep. 54, 3. Orig. Cels. 7, 26. 23. Chrysost. com. in Matth. 46. Horn. 24. Harnack, Marcion, s. 196. Kraft, s. 126 i nast. 25. Cod. Theod. 16, 1, 2. 26. Tam e 16, 5, 63. 27. Wszystkie potwierdzenia Hród:owe w: Voigt, s. 40 i nast., na którego pracy siE opar:em. Por. tak e: K. Miiller, Kir-chengeschichte, I, s. 546 i nast. Parkes, s. 183-184. 28. Haller, Das Papsttum, I, s. 147 i nast., a zw:aszcza s. 151. 29. Caspar, I, s. 432 i nast.; 610-611. 30. Ambr. ep. 40,26. De obitu Theodosii ora-tio c. 38. Na ten temat zw:aszcza: Vbigt, s. 88 i nast. 31. Opt. Mil. De schismate Donatistarum 3, 6-7. 32. Diesner, s. 64. 33. Por. list 11, 4 w: Kraft, s. 196. 34. Holi, s. 92. 35. Nigg, Das Buch der Ketzer, s. 122. 36. August, ep. 93, 2, 5 z odniesieniem do Lk 14, 23. 37. August, ench. 16, 72-73; ep. 89, 2. 38. Athan. hist. Arian. 33, 1 i nast. Por. tak e 67, 2. 39. Opt. De schismate Donatistarum 3, 3. 40. Athan. hist. Arian. c. 33. 41. Opt. De schismate Donatistarum 3, 3. Ambr. Sermo contra Awcentium 36. 42. August, ep. 93, 19; 185, 35. 43. Tak w: Holi, III, s. 90-91 z odniesieniem do ep. 201, 1. 44. Berkhof, s. 122.
Rozdzia 61 1. W. E. H. Lecky, History ofthe Rise and Influence oj the Spirit oj Rationalism in EuropE, I, s. 330; II, s. 32, 38. Cyt. w: Bates, s. 241. 2. List do katolickiej historyczki, lady Blennerhasset w: Acton's Correspon-dence, I. s. 55. Cyt. w: Bates, s. 242. 3. Weisweiler, s. 374. 4. Chrysost. Horn. 47 in Matth. c. 13. 5. Bóhmer, Die junge Luther, s. 163. 6. Bóhmer, Luther im Licht der neueren Forschung, s. 157. 7. Synod w Tuluzie, kanon 1 i nast. Cytowane kanony 1 i 14. 8. Bates, s. 215. 9. Tam e, s. 216. 10. Tomasz z Akwinu, Summa theologica Ha Ilae q. XI, a. 3. 11. Mensching, Toleranz und Wahrheit, s. 52. 12. Tam e. 13. Por.: Nigg, Das Buch der Ketzer, s. 237. Ackermann, Entstellung und Kldrung, s. 154, a tak e 151. 14. Mensching, Toleranz und Wahrheit, s. 52. 15. Troeltsch, s. 221-222. 16. Tam e. 17. „World Telegram", New York, 24 lipca 1953. Oprócz fundamentalnej pracy Ba-tesa por. na ten temat: J. Gross, Re-ligionsjreiheit und katholischen Kirche, 1951. Loewenich, Der Katholizismus und wir, brw. 18. Cyt. Gross, Religionsfreiheit in der katholischen Kirche, s. 857. 19. Mirbt, s. 439. Mensching, Toleranz und Wahrheit, s. 12. 20. Tkk w: Bates, s. 665. 21. Mensching, Toleranz und Wahrheit, s. 12. 22. Acta Sanctae Sedis, IV, Rom 1868, s. 11. 23. Cyt. w: Bates, s. 648. 24. Monzel, s. 190. 25. Klein, s. 11, przyp. 7. 26. W: Heiler, Der Katholizismus, s. 322. Theodor Haecker cyt. wg: Nigg, Das Buch der Ketzer, s. 245. 27. Bates, s. 676. 28. Cyt. w: Mensching, Toleranz und Wahrheit, s. 162. 29. Tam e, s. 162. 30. Tam e, s. 12. 31. „World Telegram", New York, 24 lipca 1953. 32. Nietzsche, Jenseits von Gut und Bose, aforyzm 104. 33. Por. np.: Mensching, Toleranz und Wahrheit, s. 38 i nast. Pfliegler, s. 279 i nast. 34. Luther, Tischreden, III, s. 175. Cyt. w: Bates, s. 234. Podkre9lenie moje. 35. Ackermann, Entstellung und Kldrung, s. 192. Rozdzia 62 1. Nigg, Das Buch der Ketzer, s. 317-318. Por. zw:aszcza s. 307. 2. Knopf, Einflihrung, s. 199. 3. Na temat wiary w demony w jude-ochrze9cija6stwie: Schoeps, Aus friih-christlicher Zeit, s. 54 i nast. 4. Por.: Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 262 i nast.; 531 i nast. Stemplinger, s. 9 i nast. Delitzsch, Mehr Licht, s. 50 i nast. Nilsson, II, s. 516 i nast. Nestle, Griechische Religiositat, s. 72 i nast. 5. Euseb. h. e. 6, 43, 11. 6. Schneider, Geistesgeschichte, s. 540-541, przyp. 4 z odniesieniem do Peregr. Aeth. 46. 7. Just. apol. 2, 4(5). Athenag. leg. 24-25. Por. tak e Ciem. AL strom. 5, 10, 2; Lact. div. inst. 2, 14. O ich rzekomym ywieniu por. Tert. apol. 22; Firm. Mat. err. 13, 4; tak e 26, 2; na ten temat: A. Muller w: Bibliotheke der Kirchen-vater, t. 14, s. 246, przyp. 2. O domniemanych skutkach por. Athenag. leg. 23. Just. apol. 1,9; 1, 10; 1, 12; 1, 26; 1, 58. Tert. apol. 22. Orig. princ. 3, 3, 1 i nast. August, civ. Dei 2, 24-25. 8. Tert. bapt. 5 i 3. anima 3. 9. August ep. 55, 20. civ. Dei 22, 8. Na ten temat: Trede, s. 177-178. 10. August, civ. Dei 15, 23. 11. Por. np. tak e August civ. Dei 7, 33 i nast; 8, 12 i nast. 12. Tak w: Bertholet, s. 189. Por. tak e: Stemplinger, s. 19. 13. Por.: J. W. R. Schmidt, I, s. XII. Nigg, Das Buch der Ketzer, s. 309. 14. Por.: A. Mayer, Erdmutter und Hexe, s. 9. Delitzsch, Mehr Licht, s. 40 i nast.
15. Cyt. w: W. Schubart, Christentum und Abendland, s. 80-81. 16. Potwierdzenie w: Dóllinger, PapstBum, wyd. II, 1892, s. 125 i nast. 17. Betschart w: Religionswissenschaftlis-ches Wórterbuch, wyd. Kónig, s. 351. 18. Cyt. w: J. W. R. Schmidt, s. XLI. Por. tak e: Delitzsch, Mehr Licht, s. 43. 19. Delitzsch, Mehr Licht, s. 44. Zehren, s. 317. 20. Daniel-Rops, Jesus, s. 29. Weisweiler, s. 374. 21. J. W. R. Schmidt. 22. Tam e, s. XVI. 23. Potwierdzenie tam e, s. XXXIII. 24. Tam e, s. XLII. Por. tak e: Nigg, Das Buch der Ketzer, s. 310. 25. J. W. R. Schmidt, s. 127. 26. Tam e, s. XIH-XIV. 27. Tam e, s. 98 i nast. 28. Tomasz z Akwinu, Summa Theologica, I, q. 92, a. 1. 29. J. W. R. Schmidt, s. 100. 30. Menzel, II, s. 674-675. 31. Diel, s. 87. Por. tak e s. 83. 32. Nigg, Das Buch der Ketzer, s. 317. 33. Menzel, II, s. 677, przyp. 4. 34. Tam e, s. 680. 35. Tam e. 36. Tam e. 37. Tam e. 38. Diel, s. 82. 39. Tam e, s. 71; 73; 78; 110 i in. 40. Menzel, II, s. 679. 41. Tam e. 42. Goetze. 43. Diel, s. 65. 44. Menzel, II, s. 679. 45. Tam e, s. 680. 46. Werner, Glaube und Aberglaube, s. 122; 125. 47. Nestle, Krisis, s. 236. 48. Ray-Atkinson, Haenwahn und Hexen-prozesse, brw, s. 178-179. 49. Por.: Diel, s. 21. 50. Cyt. tam e, s. 68. 51. Tam e, s. 92. 52. Tam e, s. 95. 53. Tam e, s. 69. 54. Tam e, s. 109. 55. Tam e, s. 116-117. 56. Menzel, II, s. 682. 57. Delitzsch, Mehr Licht, s. 45. 58. P. Schmidt, S. J., Talisman und Zauber-wahn, s. 315-316. 59. Na temat dalszych wywodów por.: He-iler, Der Katholizismus, s. 167 i nast.; 229; 231 i nast. 60. Wed:ug Rituale Romanum Tit. II, cap. 2: Ordo baptismi parvulorum. 61. J. Gross, Entstehungsgeschichte des Erbsundendogmas, I, s. 67, przyp. 81. 62. Bertholet, s. 165. Rozdzia 63 1. Lasserre z odniesieniem do Lk 9, 24; 17, 33. 2. MacGregor, s. 15. 3. Cadoux, s. 20. 4. Lk 10, 25 i nast. Na ten temat: Rade, Der Nachste, s. 79. Grundmann, Ge-schichte Jesu Christi, s. 89-90. W tym samym duchu jezuita Frodl, Gesellscha-ftslehre, s. 75. 5. Lk 13,1 i nast.; na ten temat: Jeremias, Jesu Verheissung, s. 35 i nast. 6. Mt 5, 38 i nast.; Lk 6, 27-28. 7. Mt 5, 46-47; Lk 6, 32-33. 8. Mausbach, s. 41 9. Mt 19, 18.
10. Mt 19, 18. Por. tak e Mt 5, 21 i nast. Na ten temat: Cadoux, s. 21-22. 11. Por.: Dibelius, Jesus, s. 105; 110. Ten e, Botschaft und Geschichte, I, s. 113 i nast. Asmussen, s. 30. Preisker, Das Ethos des Urchristentums, s. 119. Knopf, Einfiihrung, s. 268. Ragaz, s. 55. Tro-eltsch, s. 40. Weinel, Stellungdes Urchristentums, s. 7. Wendland, s. 23. Nigg, Das Buch der Ketzer, s. 489. Na ten temat por. np. Mt 5, 43. Lk 6, 27; 10, 29 i nast; Mk 2, 13 i nast. 12. Tak w: Windisch, Der Sinn der Bergpre-digt, s. 150. Por. tak e s. 14; 27; 57-58. Na ten temat: MacGregor, s. 18. Por. tak e s. 6. Podobnie: Harnack, Militia Christi, s. 2. 13. Ackermann, Jesus, s. 104. 327 14. Daniel-Rops, Jesus, s. 273-274. Por. opiniE przeciwnN w: Staudinger, s. 130. 15. Mk 3,23. Wojna i przelewanie krwi: Mt 22, 7; Mt 21, 33 i nast. Grabie : Mk 3,27. 16. Mk 13, 7 i nast. 17. J 2,15 i nast. Na ten temat: MacGregor, s. 23. Cadoux, s. 35. 18. Ackermann, Jesus, s. 62. Dibelius, .fejMs, s. 83-84. Nestle, Krisis, s. 39. 19. S:usznie zosta: na to po:o ony nacisk w: Lasserre, s. 48-49 20. Mt 8, 5-13; Lk 7,1 nast.; J 4,43 i nast. 21. Wernle, Antimilitarismus und Evange-lium, s. 37. 22. Lk 7, 36 i nast. Na ten temat: Lasserre, s. 57-58. 23. Mt 26, 52. Na ten temat: MacGregor, s. 33-34. 24. Mt 10, 34. Lk 12, 51. Por. tak e Hbr 4, 12. 25. Mt 10, 38. 26. Mt 5, 43 i nast. Na ten temat: MacGregor, s. 65-66. 27. Grimm, s. 127-128. Por. tak e s. 290 i nast. 28. Wernle, Antimilitarismus und Evange-lium, s. 37. 29. Bultmann, Synoptische Tradition, s. 155; na temat Lk 3, 10-14. 30. Henri Bois. Cyt. w: Lasserre, s. 18. 31. Tam e, s. 21. 32. August. Contra Faustom 22, 74. 33. Joseph. ant. jud 18, 1, 1; beli. 2, 8, 1. 34. Mk 12, 17. 35. Rozmowa o groszu dzier awnym: Mk 12,13 i nast.; Mt 22,15 i nast.; Lk 20,20 i nast. O ironii tych s:ów: Renan, s. 119; 151; 153. Schweitzer, Die Mystik des Apostels Paulus, s. 305. Weinel, Die Stel-lung des Urchristentoms, s. 9. Dibelius, Botschaft und Geschichte, I, s. 191; II, s. 178. Ironia nie by:a Jezusowi bynajmniej obca. Autorem, który szczególnie eksponuje tE przejawiajNcN siE sporadycznie cechE Jezusa jest V. Grónbech, Zeitwende, I, s. 32; 43-44; 74-75; 102; 105; 122-123 i in. Por. tak e: Nestle, Krisis, s. 143. Leipoldt, Jesu Verhdltnis, s. 50; Dibelius, Rom und die Christen im erstenJahrhundert, s. 4. Lasserre, s. 114. Heiler, Der Katholizismus, s. 30; 34. WyraHnie ironiczne sN np. s:owa Jezusa skierowane do przeciwników: „Umiecie dobrze (kalos) uchylaU przykazanie Bo e, aby swojN tradycjE zachowaU" (Mk 7, 9). 36. Harnack, Wesen des Christentoms, s. 67. Dibelius, Jesus, s. 103 Ten e, Botschaft und Geschichte, I, s. 171-172. Braun, Spatjudisch-haretischer, II, s. 83, przyp. 2. Bornkamm, Jesus von Naza-reth, s. 110 i nast. Weinel, Stellung des Urchristentoms, s. 8-9. Por. Tak e: Ackermann, Jesus, s. 105. Nestle, Krisis, s. 36-37; 143. Behm, s. 6. Gontard, s. 30-31. 37. Dibelius, Botschaft und Geschichte, II, s. 179. 38. MacGregor, s. 116. Podkre9lenie moje. Rozdzia 64 1. Troeltsch, s. 45. 2. Lk 4,5 i nast.; 22,25 i nast.; 13,1 i nast. Na ten temat: Stauffer, Gott und Kaiser im Neuen Testament, s. 14-15. 3. Lk 22, 25; Mt 20, 25. 4. Pojawia siE to w ca:ym Nowym Testamencie tylko dwa razy: Dz 22, 28 i Ef 2, 12. 5. Mt 5, 39 i nast. Na ten temat: Asmus-sen, s. 22 i nast. 6. Mt 6, 31 i nast. 7. Mt 6, 25 i nast.; Lk 12, 22 i nast.; 10,39 i nast. Na ten temat: Troeltsch, s. 45. 8. Mk 3, 31 i nast.; 10, 29-30; Mt 10, 34 i nast.; 12, 46 i nast.; Lk 12, 51 i nast.; 14, 26. 9. Staerk, Soter, I, s. 14 i nast.; Stauffer, Jesus, s. 84-85. Bornkamm, Jesus von Nazareth, s. 60. Grundmann, Geschichte Jesu Christi, s. 300-301. 10. 9, 9-10. Por. tak e Ps 118, 25-26.
11. Por.: Bultmann, Synoptische Tradition, s. 281. Ten e, Theologie des Neuen Te-staments, s. 27. Klostermann, Markuse-vangelium, s. 112. Por. tak e: Bousset, Kyrios Christos, s. 35-36. Ackermann, Jesus, s. 24. Hoskyns/Davey, s. 57-58. 12. Weinel, Stellung des Urchristentums, s. 33. 13. Knopf, Das nachapostolische Zeitalter, s. 105-106. Ten e autor mówi jednak tak e o odmiennej postawie chrze9cijan. 14. Por.: Voigt, s. 2 i nast. H. Fuchs, Der geistige Widerstand, s. 21 i nast. Weinel, Stellung des Urchristentums, s. 24—25. 15. Ap 17, 1 i 17, 5 i in. Por.: Rissi, s. 96 i nast. Knopf, Das nachapostolische Ze-italter, s. 112. Feine/Behm, s. 274; 286. Bousset, Kyrios Christos, s. 246. 16. Knopf, Das nachapostolische Zeitalter, s. 111 i nast. Schneider, Geistesge-schichte, I, s. 151- 153. Troeltsch, s. 155. Zasadnicze zastrze enia wobec pa6stwa czyniN tak e: Hbr 11, 9 i nast.; 13, 14; 1 P 1, 1; 1, 17; 2, 11; 2 Ciem. 5,1; 5, 5; Diog. 6,8 i in. Na ten temat: Schlier, Die Beurteilung des Staates im Neuen Testament, s. 31 i nast. 17. Por. np. ksiEga 8, wers 37 i nast.; wers 139 i nast. Na ten temat pisze Geffcken w: Hennecke, s. 399 i nast. Fuchs, Der geistige Widerstand, s. 78 i nast. 18. Hippol. in Dan. 4, 9, 2. Na ten temat: Peterson, Der Monotheismus als politi-sches Problem, s. 69 i nast. Fuchs, Der geistige Widerstand, s. 75 i nast. 19. Lact. div. inst. 6, 6, 19 i nast. Por. tak e 6, 9, 2 i nast. Na ten temat Cic. publ. 3, 22; off. 3, 28. Fuchs, Der geistige Widerstand, s. 83 i nast. 20. Buonaiuti, I, s. 48. Na temat podobnej tendencji w ewangelii Lukasza i tej, która jN poprzedza:a por.: Conzelmann, Die Mitte der Zeit, s. 80 i nast.; 112. 21. Por. Rz 1, 29 i nast.; 1 Kor 5, 10-11; 2 Kor 6,6-7; Gal 5,19 i nast.; Ef 4,2,3; 5, 22 i nast.; Koi 3,5 i nast.; 3,18 i nast. 22. Orig. Cels. 1, 4. 23. Mt 5, 33 i nast. 24. Por.: Braun, Spdtjiidisch-haretischer, II, s. 80-81; 1, s. 85. 25. Por. Mt 5, 39-40 z 1 Kor 6, 1 i nast. 26. Vischer, zw:aszcza s. 21 i nast. Por. tak e: Kóhler, Ursprung und Wesen der Problematik „Staat und Kirche", s. 4. 27. Rz 13, 1 i nast. 28. Overbeck, s. XXIII. 29. Na temat mów: Cic. publ. 3, 9. Na ten temat: Fuchs, Der geistige Widerstand, s. 2 i nast. 30. Sallust. Hist. 4, fragment 69, 5; 69, 17; 69, 20. 31. Sen. ep. 95, 30-31. 32. Mt 20, 25. 33. 1 Kor 2, 6 i nast. Równie katolik Meinertz przyznaje, e Pawe: mówi tu o w:adcach 9wiata doczesnego (II, s. 37). 34. Por. Rz 13, 6 z 1 6, 1. 35. Strobel, s. 92. 36. Na temat modlitwy za zwierzchno9U i pos:usze6stwa wobec w:adców por. np.: 1 Tm 2, 1-2; Tt 3, 1; 1 Ciem. 60, 4 i nast. Por. tak e 1P 2, 13 i nast. Ponadto Polyc. Phil. 12, 3. Just. apol. 1, 17. Na temat uczciwo9ci chrze9cijan w p:aceniu podatków, której istotnie dotyczy:o pewne konkretne zalecenie Jezusa: Theoph. ad Autol. 3, 14. Tat. or. 4, 2. Tert. idol. 15. Na temat dewocji chrze9cijan por. zw:aszcza: Athenag. leg. 1; 2; 3; 6; 7; 9; 31; 37 i in. Tak e Tert. apol. 32. Scap. 2. Na temat teologume-nonu o opatrzno9ciowej jednoczesno9ci Chrystusa i Augusta pisa: Meliton, cyt. w: Euseb. h. e. 4, 26, 7-8. Tak e sam Euzebiusz w: Euseb. ev. 3, 7, 7. Na ten temat: Eger, s. 107 i nast. Patrz tak e Orig. Cels. 2, 30. Greg. Nas. or. 4, 37. Rozdzia 65 1. Toynbee, s. 74-75. 2. Cadoux, s. 245. 3. Bainton, s. 208; 197. 4. Por.: Cadoux, przedmowa, s. VII oraz s. 13. 5. Por. rozdz.19, przyp. 42. Ponadto: Weinel, Stellung des Urchristentums, s. 10-11. Leipoldt, Bibel und Friedensgedanke, s. 21. 6. Dz 10. Cadoux, s. 97; 105; 245. Por. tak e: Harnack, Militia Christi, s. 51 i nast. 7. Tak w: Kóhler, Ursprung und Wesen der Problematik „Staat und Kirche", s. 5. Por. tak e: Weinel, Stellung des Urchristentums, s. 25. 8. Por. przede wszystkim obszerne potwierdzenia w: Cadoux, s. 49 i nast. Szczególny nacisk na mi:o9U do wroga ju w Did. 1, 3-4. Athenag. leg. 11.
9. Just. Tryph. 110, 1. 10. Just. apol. 1, 16. 11. Tat. or. 19, 2. Por. tak e 11, 1. Na ten temat: Schópf, s. 209. Harnack, Mission und Ausbreitung, II, s. 581, przyp. 5. 12. Tert. patient. 6; apol. 37. 13. Tert. idol. 19; patient. 7. Por. tak!e corona 12. 14. Tert. corona 11. 15. Orig. Cels. 8, 73. 16. Tam e 8, 68; 8, 73. 17. Tam e 5, 33. Por. tak e 7, 26. 18. Por. np. tak e Orig. com. ser. 102 in Matth. Orig. Cels. 3,7. Dalsze liczne potwierdzenia w: Cadoux, s. 129 i nast. 19. Schópf, s. 214 z odniesieniem do Cypr. bono patient. 14. 20. Cypr. bono patient. 16. Na ten temat: Schópf, s. 81. 21. Cypr. Donatum 6, 10. Podkre9lenie moje. 22. Hipolit, rozdz. 41. 23. Tam e. 24. Lact. div. inst. 6,20,15 i nast. Por. tak e 5, 17, 12-13. Dalsze potwierdzenia w: Cadoux, s. 55 i nast.; 158 i nast. 25. Harnack, Militia Christi, s. 86-87. Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 697 i nast.; 734. Bainton, s. 194. 26. Euseb. vita Const. 2, 12. 27. Tam e 2, 4; 2, 7 i nast. 28. Schneider, Geistesgeschichte, I, s. 707-708. 29. Prokop. beli. Pand. 1, 18. 30. Rdz 32, 27. Wg: Dignath-Duren, s. 51. 31. Synod w Arles, kanon 3. 32. Por. Euseb. h. e. 5 z Vita Const. 1, 6. Por. tak e Vita Const. 1, 46. 33. Harnack, Mission und Ausbreitung, II, s. 588, przyp. 1. Por. tak e: Dignath--Duren, s. 18. 34. Werner, Glaube undAberglaube, s. 209. Por. tak e: Harnack, Mission und Ausbreitung, II, s. 578. Dignath-Duren, s. 24. 35. Dignath-Duren, s. 17-18. 36. Tak w: Harnack, Mission und Ausbreitung, II, s. 589. 37. Basil. ep. ad Amphil. c. 55 i 13. 38. Athan. ep. ad Amm. Na ten temat: Ca-doux, s. 146; 257, przyp. 1. 39. Greg. Nas. or. 6, 20. 40. Jeznik z Kolbu, Contra philos. 1, 10. 41. August, ep. 205 ad Bonif. 42. August, civ. Dei 4, 15. 43. Tam e. 44. August, 6uaest. in Jos. 6. 45. August, ep. 205 ad Bonif. 46. Na ten temat por.: Bainton, s. 200-201. 47. Troeltsch, s. 122-123. 48. Schopf, s. 75; 242-243. 49. Por. tak e podsumowanie w: Cadoin, s. 245 i nast. 50. Althaus, Die Todesstrafe. 51. Iren. adv. haer. 4, 24, 2. 52. Minucjusz Felix, Octavius 30, 6. 53. Tert. idol. 17. Por. tak e Tert. corona 11. 54. Por. przyp. 19 i nast. 55. Amob. adv. gent. 1, 6. Por. tak e potwierdzenie w: Cadoux, s. 54-55. 56. Synod w Elwirze, kanon 73. Schopf, s. 165. 57. Schópf, s. 86. 58. Tam e, s. 251. 59. Na temat por.: Kraft, s. 128 i nast. 60. Lact. div. inst. Aneks do 7, 26. 61. Euseb. vita Const. 5, 2; 5, 4; 10, 7. Na ten temat por.: Eger, s. 110 i nast. 62. Potwierdzenie w: Althaus, Die Todesstrafe, s. 4. 63. Por. tam e, s. 6 i nast.
64. Tam e, s. 10 i nast. Rozdzia 66 1. Becker, Sag nein zum Krieg, s. 5. 2. Buonaiuti, II, s. 264. 3. Pernoud, s. 22. 4. Tam e, s. 29-30. 5. Tam e, s. 82. 6. Tam e, s. 100 i nast. 7. Buonaiuti, II, s. 190 i nast. 8. Cyt. tam e, s. 196. 9. Tam e, s. 201. 10. Cyt. w: Gontard, s. 245. 11. Cyt. w: Gollwitzer, s. 14, przyp. 13. 12. „Siiddeutsche Zeitung" z 29 sierpnia 1960, s. 2. 13. Cyt. w: Leipoldt, Vom Jesusbild der Ge-genwart, s. 62. 14. Becker, Sag nein zum Krieg, s. 95. 15. Schópf, s. 256. 16. Koehler, Die deutsch-protestantische Kriegspredigt, s. 87-88. 17. Becher, BalladE vom Granatendrehen. 18. Zurhellen, Kriegspredigt, s. 29. Cyt. w: Koehler, s. 21. 19. Goethe, Brief des Pastors zu an den neuen Pastor zu. CzE9U dalszych cytatów zawdziEczam yczliwo9ci pana Herberta P. Debesa z Offenbach. 20. Dieterich, Gott mit uns, s. 71. Cyt. w: Koehler, s. 38. 21. Ehrhard, Die Kirche der Martyrer, s. 61. 22. S. A. Faut, art. „Die Einmutigkeit des deutschen Volkes und die Kirche" w: „Die Christliche Welt" z 10 wrze9nia 1914, nr 840. 23. J. Kube:, art. „Kirchenpolitik und Krieg" w: Die Christliche Welt" z 17 wrze9nia 1914, nr 855. 24. Wendland, s. 297. Podkre9lenie moje. 25. Deissmann w: Uckeley, art. „Praktische Theologie" w: „Theologie der Gegen-wart", rocz. 9, z. 2, s. 75. 26. Lahusen, art. „Und was tut die Kirche?" w: „Die Christliche Welt" z 8 kwietnia 1915, nr 274. Podkre9lenie moje. 27. „An die evangelischen Christen im Au-sland" w: „Die Evangelischen Missio-nen", 1914, s. 217 i nast. 28. Rittelmeyer, Luthergeist im Krieg, s. 8. Cyt. w: Koehler, s. 21. 29. G. Mahr, art. „Christentum und Welt-friede" w: „Die Christliche Welt" z 12 listopada 1914, nr 994. 30. Zurhellen, Kriegspredigt, s. 26. Cyt. w: Koehler, s. 21. 31. Kirms, Kriegspredigten, s. 19-20. Cyt. w: Koehler, s. 49. 32. J. Kessler, Kreuz und Schwert, s. 169. Cyt. w: Koehler, s. 8. 33. Rump, Berliner Kriegsgebetstunden, III, Cyt. w: Koehler, s. 8. 34. O. Michaelis, w: „Die Christliche Welt" z 3 wrze9nia 1914, nr 824. 35. A. Rost w: „Die Christliche Welt" z 15 paHdziernika 1914, nr 926. 36. Kirms, Kriegspredigten, s. 14. Cyt. w: Koehler, s. 44. 37. W. Picht, art. „Kreuz und Krieg" w: „Die Christliche Welt" z 25 lutego 1915, nr 145. Podkre9lenie moje. 38. Tam e. 39. Geyer, Im Kriegsdienst Gottes, s. 4. Cyt. w: Koehler, s. 49. 40. Kónig, Neun Kriegspredigten, s. 45. Cyt. w: Koehler, s. 40. 41. E. v. Blumenstein w: „Die Christliche Welt" z 17 wrze9nia 1914, nr 860. 42. P. Rohrbach, art. „Nationalistische und idealistische Weltpolitik" w: „Die Chri-stlische Welt" z 15 czerwca 1916, nr 461. 43. H. Lhotzky, art. „Krieg" w: „Die Christliche Welt" z 17 wrze9nia 1914, nr 858. 44. Wendland, s. 300. Por. tak e: Pfeifer, cyt. w: Koehler, s. 24. 45. P. Fischer, art. „Du sollst nicht toten" w: „Die Christliche Welt" z 1 lipca 1915, nr 524. 46. Schneller, 3 Kriegspredigten, s. 23. Cyt. w: Koehler, s. 32. Por. tak e: Rump, Jesu hilf siegen, s. 11. Cyt. w: Koehler, s. 32. 47. S. A. Faut, art. „Die Einmutigkeit des deutschen Volkes und die Kirchen" w: „Die Christliche Welt" z 10 wrze9nia 1914, nr 840.
48. Tak w: Nestle, Die Krisis, s. 14. 49. Leipoldt, Vom JesusbUd der Gegenwart, s. 284-285. 50. Por.: Pfannmuller, s. 429-430. 51. K. Konig, Kriegspredigten. Neue FolgE, s. 20. Cyt. w: Koehler, s. 56. 52. Lippert, art. „Weltkrieg und religióses Bekenntnis" w: „Stimmen der Zeit", t. 88, 1915, s. 4 i nast. 53. M. Faulhaber, „Die Freiheit der Kirche" (kazanie z 10 lutego 1935) w: Michael Kardinal Faulhaber, 25 Bischo-fsjahre, 1936. Jedna czwarta ksiN ki jest po9wiEcona s:u bie wojskowej kardyna:a. ZwróUmy uwagE na rok wydania! 54. Lippert w: „Stimmen aus Maria La-ach", 1913/14, s. 574-575. 55. Tam e, t. 88, 1915, s. 7. Podkre9lenie moje. 56. Lippert, art. „Weltkrieg und religióses Bekenntnis" w: „Stimmen der Zeit", paHdziernik 1914, s. 10. 57. C. Noppel, art. „Der grosse Krieg — die Reifepriifung des Arbeit erstandes" w: „Stimmen der Zeit", t. 88, s. 26 i nast. 58. O. Zimmermann, art. „Glaubenskun-der Krieg" w: „Stimmen der Zeit" 1915, t. 88, s. 410 i nast. 59. J. Kreitmaier, art. „Der Krieg im Spie-gel der Kunst" w: „Stimmen der Zeit", 1915, t. 88, s. 148 i nast. 60. Kreitmaier, art. „Kunst und Volk" w: „Stimmen der Zeit", rocz. 65, s. 196. 61. C. Noppel, art. „Kriegsbereitschaft und Friedensarbeit in der Kruppelfiirsorge" w: „Stimmen der Zeit", 1915, s. 539-540. 62. Na temat dalszych wywodów por.: Lippert, art. „Zum Beginn des eu-ropaischen Krieges" w: „Stimmen aus Maria Laach", t. 87, sierpie6 1914, s. 574 i nast.; art. „Weltkrieg und re-ligioses Bekenntnis", t. 88, 1915, s. 4 i nast.; art. „Die Gefallenen unseres Volkes", tam e, s. 401 i nast. 63. Ta wypowiedH oraz dalsze cytaty pochodzN z ksiN ki Ermenonville'a Le col-lier de BellonE (z przedmowN G.de la Fouchardiere'a), stanowiNcej zbiór wypowiedzi ró nych osobisto9ci podczas I wojny 9wiatowej. To Hród:o wskaza: mi prof. J. Brejaux z Bordeaux. 64. E. Menegoz w: „Evangile et Liberte" z 30 stycznia 1915. 65. Lippert, art. „Weltkrieg und religióses Bekenntnis" w: „Stimmen der Zeit", t. 88, 1915, s. 4 i nast. 66. Pesch, art. „Mit dem alten Glauben in die neue Zeit" w: „Stimmen der Zeit", 1918, t. 95, s. 209 i nast. 67. Lippert, art. „Unseren Toten, ein Ge-denken und Geloben" w: „Stimmen der Zeit", 1919, s. 265 i nast. 68. M. Rade, art. „Deutsche Nation" w: „Die Christliche Welt" z 3 wrze9nia 1914, nr 817. Por. ten e, art. „Gottes Wille im Krieg" w: „Die Christliche Welt" z 15 sierpnia 1914, nr 769. 69. Rade, art. „Glaube an Gott und Glaube an den Volk" w: „Die Christliche Welt" z 28 wrze9nia 1918, nr 462. 70. Loewenich, Die Geschichte der Kirche, s. 456. 71. „Informationsdienst zur Zeitgeschich-te", A. Miller, nr 6, 1962, s. 9-10. 72. Tam e. 73. Tam e. 74. Tam e. 75. „Siiddeutsche Zeitung". Rozdzia 67 1. Manhattan, s. 117. 2. Tam e, s. 112 i nast. 3. Tam e. 4. Tam e. 5. Tam e. 6. Tam e. 7. Tam e, s. 115. 8. Tondi, Die geheime Macht, s. 34. Ten e, Die Jesuiten, s. 73. 9. „Hamburger Fremdenblatt" z 12 lutego 1929. 10. „Stampa Italiana" 19 i 24 marca 1937 wg: „Stimmen der Zeit", rocz. 67, s. 322. 11. Por. „Theologische Blatter, 1937, nr 10, s. 243. 12. Cyt. tam e, nr 1, koi. 31. 13. Manhattan, s. 118. 14. Tbndi, Die geheime Macht, s. 34. 15. Manhattan, s. 120. Z powo:aniem siE na „New York Times" z 20 stycznia 1938 oraz T. L. Gardini, Towards the New Itafy.
16. Wg: „Stimmen der Zeit", rocz. 67, t. 132, s. 107. 17. Manhattan, s. 121 i nast. 18. Tam e. 19. Tam e. 20. Tam e. 21. Ilustracja w: Becker, Sag nein zum Krieg, s. 103. 22. Tondi, Die geheime Macht, s. 36. 23. Werner, Glaube undAberglaube, s. 205. 24. Manhattan, s. 123. 25. Tam e, s. 122 z odniesieniem do: Te-eling, The Pope in Politics. 26. Na ten temat por.: „Stimmen der Zeit", rocz. 67, t. 132, s. 107-108. 27. Tam e, s. 323. 28. Tondi, Die Jesuiten, s. 73 i nast. 29. Cyt. w: Bates, s. 25. 30. Troeltsch, s. 350, przyp. 160. 31. „Die Welt" z 18 paHdziernika 1956. 32. Manhattan, s. 87. 33. Tam e, s. 88. 34. Tam e. 35. Tam e. 36. Por. „Stimmen der Zeit", rocz. 68, t. 134, s. 407-408. 37. Cyt. u J. Overmansa w: „Stimmen der Zeit" rocz. 66, s. 261. 38. Tam e, rocz. 67, t. 131. s. 117. 39. Cyt. tam e. 40. Cyt. tam e, s. 108. 41. Por.: Keller, s. 135-136. 42. Manhattan, s. 91. 43. Cyt. tam e. 44. Scheinmann, s. 274 z odniesieniem do „Current History" z czerwca 1942. 45. Bates, s. 24. 46. Manhattan, s. 95 i nast. 47. Cyt. w: Tondi, Die Jesuiten, s. 80-81. 48. Tam e. 49. „Kirchliche Amtsblatt fur die Diózese Miinster", nr 21. 50. Tam e, nr 34. Podkre9lenie moje. 51. Manhattan, s. 99. 52. J. Overmans, art „Zwei Kriege im heu-tigen Spanien" w: „Stimmen der Zeit", rocz. 68, t. 134. 53. A. R. Villaplana, Questo e Franco, Rom, 1945, s. 139 i nast. Cyt. wg: Tondi, Die Jesuiten, s. 76-77. 54. Manhattan, s. 99. 55. Rankin, s. 52. 56. Bates, s. 29. Por. zw:aszcza: Duff, s. 106 i nast. 57. Manhattan, s. 100. 58. Bates, s. 28. 59. Manhattan, s. 102. 60. F.v.Papen, s. 5. 61. Szczegó:owo pisze o tym Manhattan (s. 138 i nast.), na którego pracy w znacznym stopniu siE tutaj opieram. 62. Der Neue Herder, 1949. 63. Papen, s. 7-8. Podkre9lenie moje. 64. Por.: S. Einstein, art. „Herm von Pa-pens Pension" w: Die Andere Zeitung", Hamburg, 19 kwietnia 1962. 65. Tam e. 66. Tam e. 67. Tam e. 68. Theodor Heuss, Hitlers Weg. Eine his-torisch-politische Studie iiber den Natio-naboziatismus, wyd. IV, 1932. Cytaty ze stron: 25, 3-4, 5, 18, 121, 123, 119, 130, 14, 108-109, 22, 4, 6, 124, 27. 69. Tam e, 1962, s. 7-8. 70. Byt. w: Manhattan, s. 175. 71. Por. np.: Schmaus, Begegnungen zwi-schen katholischem Christentum, s. 7. Bates, s. 39. 72. Wucher, Der politische Katholizismus.
73. „Amtsblatt fur die Erzdiózese Bam-berg", rocz. 56, 28 marzec 1933, nr 11, s. 83. 74. Podkre9lenia pochodzN w wiEkszo9ci ode mnie. 75. Por.: H. Miiller, Zur Behcmdlung des Kirchenkampfes, s. 478 i nast. 76. Por. tam e, s. 477. 77. Tam e, s. 481. 78. „Amtsblatt fur die Erzdiózese Bam-berg", rocz. 56, maj 1933, nr 13/5, s. 99 i nast. Podkre9lenie moje. 79. „Ecclesiastica", rocz. 13, s. 475. 80. Cyt. w: Schmaus, Begegnungen zwischen katholischem Christentum, s. 7. 81. Tam e, s. 43-44. 82. „Ecclesiastica", rocz. 13, s. 477. 83. Burger, Unser Wille zur Tat, Zeit und Volk, I, s. 181. 84. A. Kupper, art. „Zur Geschichte des Reichkonkordats" w: „Stiramen der Zeit", t. 163. 85. Cyt.: „Der Spiege!" z 7 marca 1962, s. 54. 86. Schmaus, Begegnung zwischen katholi-schem Christentum, s. 12-13; 21. 87. Tam e, s. 23; 31; 44. 88. Lortz, Katholischer Zugang zum Natio-nabozialismus, s. 5-6. 89. Tam e, s. 6; 15. 90. Tam e, s. 4; 9; 15; 26. 91. Tam e, s. 9-10. 92. Tam e, s. 5. 93. J. Pieper, s. 3. 94. „Germania", nr 306 z 6 listopada 1933. 95. Tam e, nr 248. 96. Manhattan, s. 187. Na temat dalszych wywodów zw:aszcza s. 186. 97. Potwierdzenie tam e, s. 182 i nast. 98. The Bishop of Munster and the Nazis, London 1943, s. 7 i nast. Publikacja katolicka. Cyt. wg: Scheinmann, s. 393. 99. H. Miiller, Zur Behandlung des Kri-chenkampfes, s. 474. Podkre9lenie moje. Dostrzegam jednak sprzeczno9U miEdzy s:owami „przez d:u szy czas" a ograniczeniem czasu do pierwszego roku. 100. A. Miller. „Informationsdienst zur Ze-itgeschichte", nr 9, 1961, s. 10. 101. Faulhaber, Die Sittentehre der katholi-schen Kirche, s. 114. 102. Berning, s. 122-123. 103. Tam e, s. 129. 104. Scheinmann, s. 184 z odniesieniem do: F. Thyssen, / paid Hitler, New York, 1941, s. 214. 105. Gróber, s. 17-18. 106. Tam e, s. 21-22. 107. Tam e, s. 27. 108. Tam e, s. 51. 109. Tam e, s. 120. 110. Tak w: H. Muller, Zur Behandlung des Kirchenkampfes, s. 476. 111. KólnerAtkenstucke,s. 118. 112. Manhattan, s. 250. Por. tak e: Scheinmann, s. 45. 113. „Wiener Neueste Nachrichten" z 28 marca 1938, rocz. 14, nr 5501. 114. Tam e. 115. Scheinmann, s. 48. 116. „Amtsblatt fur die Erzdibzese Bam-berg", nr 10, rocz. 62, 5 kwiecie6 1939. 117. Cyt. w: „Gesamtdeutsche Rundschau" z 14 marca 1958, s. 3. Podkre9lenie moje. 118. Por. „Kirchliches Amtsblatt fur die Diózese Miinster", rocz. 73, nr 25. 119. Manhattan, s. 195. 120. Cyt. w: „Miinchner Katholische Kir-chenzeitung" z 7 stycznia 1940, s. 3. 121. Tam e, 25 luty 1940, s. 45. 122. Cyt. w: „Gesamtdeutsche Rundschau" z 14 marca 1958, s. 3. 123. Por. „Zeitschrift fur Probleme der Ge-sellschaft und des Katholizismus", rocz. 15, lipiec 1961, s. 217. 124. Cyt. w: „Gesamtdeutsche Rundschau" z 14 marca 1958, s. 3. Podkre9lenie moje. 125. „Amtsblatt fur die Erzdiozese Bam-berg", nr 4, rocz. 64, 24 luty 1941, s. 21 i nast. Podkre9lenie moje. 126. Cyt. w: „Gesamtdeutsche Rundschau" z 14 marca 1958, s. 3. Podkre9lenie moje. 127. Por. np. potwierdzenia w: Manhattan, s. 207 oraz Scheinmann, s. 392.
128. Wielkopostny list pasterski o OpatrznoPci boQej i powadze sytuacji, 1944, s. 1. 129. „Amtsblatt fur die Erzdiozese Bam-berg", nr 1, 31 stycznia 1944, s. 5 oraz tam e, nr 29, 22 wrze9nia 1944, s. 200-201. 130. Cyt. wg: Miller, „Informationsdienst zur Zeitgeschichte", nr 9, 1961, s. 10. 131. Tam e. 132. G. C. Zahn, Die deutsche Katholische Presse, s. 205-206; 208. 133. Tam e, s. 209, 211. 134. Tam e, s. 209. 135. Kupisch, s. 38. 136. Cyt. w; W. Niemóller, Die Evangelische Kirche, s. 70. 137. Tam e, s. 71-72. 138. Tam e, s. 79. 139. Tam e, s. 80. 140. Kupisch, s. 258 i nast. Ponadto swoje podpisy z:o yli: Doerne, Jacobi, Kiin-neth, Karl Ritter, Stahlin, Riethmuller, G. Schulz, Schreiner, Heim, Gornandt, Wendland, Dannenbaum, Anna Paul-sen. 141. W. Niemóller, Die Evangelische Kirche, s. 87. 142. Stauffer, Theologisches Lehramt, s. 14-15; 54 i in. 143. Niemóller, Die Evangelische Kirche, s. 170. Podkre9lenie moje. 144. Tam e, s. 197. Podkre9lenie moje. 145. Tam e, s. 198. 146. Tam e, s. 391-392. 147. Tam e. 148. Tam e. 149. Tam e, s. 393. 150. Tam e, s. 367-368. 151. Lilje, s. 13-14. 152. „Der Spiegel" z 13 wrze9nia 1961, s. 56-57. 153. Cyt. w: W. Niemóller, Die Evangelische Kirche, s. 48. Rozdzia 68 1. G. Gundlach, art. „Die Lehre Pius' XII. vom modernen Krieg" w: „Stimmen der Zeit", t. 164, 1958/59, z. 7, s. 1. 2. „Vólkischer Beobachter" z 24 lipca 1933. Podkre9lenie moje. 3. „Amtsblatt fiir die Erzdiozese Miin-chen und Freising", rocz. 1936, nr 6, aneks II. Podkre9lenie moje. 4. Tam e. Podkre9lenie moje. 5. Neuhausler, II, s. 26. 6. Tam e, s. 44. 7. Scheinmann, s. 65 z odniesieniem do The New International Year Book, 1939, New York 1940, s. 681. 8. „Neue Ziircher Zeitung" z 2 czerwca 1939. 9. L. Lehman, Yatican Policy, s. 28. 10. Dokumentacja procesu przeciwko trzem sBowackim biskupom (Jan Yojtassdk, dr Th. MichaB Buzalka, Pavol Gojdic), Praga 1951, s. 15 (oryg. w jEz. czeskim). 11. L. Lehman, Vatican Policy, s. 28. Por. tak e: W. Hagen, s. 170 i nast., a zw:aszcza s. 186-187. 12. Manhattan, s. 267. 13. Dokumentacja procesu przeciwko..., s. 50-51. 14. Tam e, s. 30 i nast. 15. Two Years of German Oppression in Cze-choslovakia, London 1941, s. 134-135. Cyt. wg: Scheinmann, s. 251. 16. Manhattan, s. 267. 17. Dokumentacja procesu przeciwko..., s. 15. 18. Cyt. w: Tondi, Die Jesuiten, s. 363-364. 19. Scheinmann, s. 339. 20. MaWezzi/Pirelli, s. 264-265. 21. Tam e. 22. Tam e. 23. Tam e. 24. Scheinmann, s. 81. 25. Wskazówka Hród:owa tam e, s. 90, przyp. 1.
26. Manhattan, s. 192 i nast. 27. Tam e. 28. Tam e. 29. Hlond, s.VIII oraz strona tytu:owa. 30. Bates, s. 11-12. 31. E. Revyuk, Atrocities in the UkrainE, 1931. Wg: Manhattan, s. 274. 32. Cyt. w: Manhattan, s. 277. 33. Malvezzi/Pirelli, s. 246 i nast. 34. Tam e. 35. Tam e. Wed:ug innego szacunku ok. 2, 5 miliona. 36. Tam e. 37. Tam e. 38. Tam e. 39. Tam e. 40. Scheinmann, s. 127 z odniesieniem do: R. Garaudy i La Pensee, Paris 1949, nr 27. 41. Scheinmann, s. 161 z odniesieniem do: C. Cianfarra, s. 238. 42. Scheinmann, tam e z powo:aniem siE na „New York Times" z 2 lipca 1940. 43. Manhattan, s. 199. 44. MaWezzi/Pirelli, s. 206. 45. Manhattan, s. 201. 46. „Informationsdienst zur Zeitgeschich-te", nr 4, 1962, s. 5. 47. Manhattan, s. 289. 48. Malvezzi/Pirelli, s. 22. 49. Tam e, s. 188. 50. Manhattan, s. 318-319. 51. Cyt. tam e, s. 319. 52. Scheinmann, s. 180. 53. Tam e s. 178; 222. 54. Malvezzi/Pirelli, s. 95 i nast. 55. Tam e. Wed:ug innego Hród:a s. 111. 56. Tam e. 57. Tam e. 58. Tam e. 59. „Basler Nachrichten" z 5 paHdziernika 1940. 60. Manhattan, s. 202-203. 61. Tam e. Por. tak e: Scheinmann, s. 185. 62. Manhattan, s. 203. 63. list pasterski na Bo e Narodzenie katolickiego biskupa polowego We-hrmachtu, Franciszka Justusa, Berlin 1942. 64. Cyt.: „Internationale Politik", Belgrad, 16 lipca 1954. 65. Artyku: V. Novaka o stosunkach miEdzy Watykanem a S:owianami po:udniowymi w belgradzkim czasopi9mie „Internationale Politik" ("Polityka MiEdzynarodowa") z 16 maja 1954 oraz w kolejnych edycjach. 66. Tam e, 16 lipca 1954. 67. Tam e. 68. A. Miller z powo:aniem siE na katolicki „Grazer Volksblatt" z 6 wrze9nia 1936. 69. „Reichspost Wien" z 30 paHdziernika 1937. 70. Novak, art. „Stosunki miEdzy Watykanem. .." w: „Internationale Politik" z 16 lipca 1954. 71. \ród:a wykorzystane przeze mnie we fragmentach dotyczNcych Jugos:awii zawdziEczam zw:aszcza yczliwej pomocy pani Katariny Maletins oraz panów: dr. Milana P. KostiUa, prof. dr. Victora Novaka, Alexandra ZvekiUa (Z Belgradu) i pana Alfreda Millera z Leon-bergu ko:o Stuttgartu (Archiv fiir Zeit- geschichte). 72. Por.: A. Miller, „Informationsdienst zur Zeitgeschichte", 9/1958. Na ten temat s:owo wstEpne tego w: „Die Fre-igeistige Aktion", Hannover, listopad 1961. 73. A. Miller. 74. Novak, art. „Stosunki miEdzy Watykanem ..." w „Internationale Politik" z 16 lipca 1954. 75. Tam e. 76. A. Miller. 77. Tam e. 78. Tam e. 79. Tam e.
80. Intensywne wspó:dzia:anie arcybiskupa Stepinaca z ustaszami udowodni: niezbicie V. Novak w: Principium et Finis--Yeritas. 81. Tam e. 82. A. Miller. 83. Tam e. 84. Novak, Principium et Finis — Yeritas. 85. Tam e. 86. Tam e. 335 87. Martyrdom of the Serbs, s. 179, Chicago 1943, wg: Scheinmann, s. 249. Por. tak e: Hagen, s. 238; 243-244; 253-254. 88. A. Miller. 89. Tam e. 90. Tam e. 91. Novak, Principiwn et Finis-Veritas. 92. A. Miller. 93. Tam e. 94. Tam e. 95. Tam e. 96. Novak, Principiwn et Finis-Veritas. 97. Scheinmann z odniesieniem do: Latin America and the Vatican, London 1946, s. 27. 98. Scheinmann, s. 221-222. 99. Gundlach, Die Lehre Pius XII zum Atomkrieg, s. 14. 100. Potwierdzenie Hród:owe w: Scheinmann, s. 256. 101. Hagen, Die geheime Front, s. 453-454. 102. Tondi, Die lesuiten, s. 102. 103. Szczegó:owo na ten temat: Dokumentacja procesu przeciwko..., s. 105 i nast. 104. „Informationsdienst zur Zeitgeschich-te", nr 4, 1962, s. 5-6. 105. Tam e. 106. Tam e. 107. Tam e. 108. Malvezzi/Pirelli, s. 301. 109. Cyt. „Gesamtdeutsche Rundschau" z 14 marca 1958. Podkre9lenie moje. 110. Cyt.: Manhattan, s. 207. 111. Te i dalsze wywody przede wszystkim na podstawie pracy Malvezziego i Pi-rellego (s. 300 i nast.). 112. Tam e. 113. Rumpf, s. 113-114. 114. Malvezzi/Pirelli. 115. Tam e. 116. Das Urteil von Nurnberg, 1946, dtv. do-kumente 1961, s. 109. 117. Tam e, s. 100-101. 118. Tam e. 119. Tam e, s. 109. Podkre9lenie moje. 120. Malvezzi/Pirelli, s. 303. 121. Tam e. 122. Tam e. 123. Das Urteil von Nurnberg, 1946, dtv. do-kumente, 1961, s. 102-103. 124. Malvezzi/Pirelli, s. 301-302. 125. Tam e. 126. Tam e. 127. Tam e. 128. Scheinmann, s. 122. 129. Por. zw:aszcza: Manhattan, s. 208 i nast. Scheinmann, s. 281 i nast. 130. Cyt. w: H. D. Meyer, Amerika am Sche-ideweg, s. 30-31. 131. Ambassador Dodds Diary, 1941, s. 74. Por. tak e s. 62. 132. Manhattan, s. 212-213. 133. Tam e, s. 341 i nast. 134. Scheinmann, s. 344. Por. tak e: Dokumentacja procesu przeciwko..., s. 19. 135. Scheinmann, s. 420.