Kazimierz Kwaśniewski - Ciemna jaskinia.pdf

O spisku, a więc wstydzisz się ukazać Groźną twarz twoją nocą, gdy zło zwykle Najswobodniejsze bywa? Gdzież więc za dnia Znajdziesz jaskinię tak ciemną, by mogła Oblicze twoje straszne zamaskować? William Shakespeare Julius Cezar. Akt II. Scena 1.

1. Drzwi zamknęły się. Zostali sami Ktoś napisał kiedyś, że nadchodząca tragedia rzuca zwykle cień przed sobą i gdyby ludzkość w ciągu tysiącleci cywilizowanego istnienia nie utraciła owego zmysłu ostrzegającego przed zbliżaniem się niebezpieczeństwa, umielibyśmy przewidywać chwile grozy tak, jak przewidują je szczury uciekające w porcie z okrętu, który ma zatonąć w czasie najbliższego rejsu, albo ptaki odlatujące spod strzech domów mających wkrótce zniknąć w płomieniach pożaru. Ale utraciliśmy ów zmysł i nikt nam już go nigdy nie odda. Dlatego zapewne nikt w Porębie Morskiej nie przewidywał zdumiewających i niesamowitych wypadków, które niosła z sobą najbliższa przyszłość. Zresztą chyba tylko jasnowidz mógłby przewidzieć zbliżanie się tragedii. Nic nie zwiastowało jej nadejścia tego cichego, słonecznego dnia. Było lato. Światło późnego, lipcowego popołudnia wydłużyło cienie barokowych kamieniczek na maleńkim, opustoszałym o tej porze rynku miasteczka. Pośrodku rynku stał miniaturowy ratusz, okolony dobrze utrzymanymi klombami kwiatów, które z kolei otaczał czworobok asfaltowej jezdni. Jezdnię tę, jak przystało na lata sześćdziesiąte dwudziestego wieku, poprzecinano białymi pasami farby i klawiszami zebry. Ale najwyraźniej wszystkie te wysiłki, mające na celu upodobnienie miasteczka do wielkich metropolii, nie miały większego celu praktycznego, gdyż – w tej chwili przynajmniej – nie można było dostrzec w okolicy ani jednego poruszającego się pojazdu, a pieszych także nie było widać. Najwyraźniej żadna ważna sprawa nie zmusiła nikogo z mieszkańców do opuszczenia domu w to ciche, upalne popołudnie. Jedyny znajdujący się w tej chwili na rynku samochód stał przy krawężniku naprzeciw kamieniczki, w której musiał

mieścić się jakiś urząd państwowy, gdyż na owalnej, emaliowanej tablicy nad jej wejściem błyszczał z daleka biały orzeł. Samochód był niewielki i najwyraźniej nie należał do żadnego z mieszkańców miasteczka, bo na bagażniku piętrzyły się walizy i wory turystyczne, przytroczone nowiuteńkimi rzemieniami. W pobliżu ani wewnątrz wozu nie było nikogo. W pewnej chwili ciszę ryneczku przerwał odgłos powolnych, człapiących kroków. W wylocie jednej z wychodzących na ratusz uliczek ukazał się stary człowiek ubrany w wytartą cyklistówkę, nieokreślonej barwy koszulę o podwiniętych rękawach i szerokie, płócienne spodnie, trzymające się na skrzyżowanych szelkach. W ręce niósł niewielkie wiaderko, z którego wystawał koniec sporego pędzla, a pod pachą drugiej ręki przyciskał zwitek papierów. Człowiek zatrzymał się przed kamieniczką z orłem, zerknął na podłużną tablicę obwieszczającą: S ą d P o w i a t o w y w P o r ę b i e M o r s k i e j, a potem na drugą, niewielką, znajdującą się nie ponad wejściem, lecz z boku, nisko, obok kamiennego barokowego portalu, okalającego żelazne, kute drzwi: Powiatowe Biuro Notarialne Jerzy Goldstein – Notariusz Postawił kubełek na ziemi i raz jeszcze przesunął oczyma po ścianie kamieniczki, poszukując odpowiedniego miejsca. Najwyraźniej znalazł je, gdyż przytaknął sobie ruchem głowy i wyjąwszy spod pachy zwitek papierów, odłączył od niego ostrożnie jedną kartę, a pozostałe położył obok kubełka. Później zwilżył kilkoma powolnymi ruchami pędzla ścianę kamieniczki tuż obok tablicy notariusza, uważnie przyłożył papier i przejechał po nim kilkakrotnie dłonią tam i na powrót, wygładzając zagięcia. Potem odsunął się o krok, spojrzał krytycznie i osądziwszy, że karta została przylepiona, jak należy, uniósł kubełek i ruszył w dalszą drogę, nadal nie okazując najmniejszego pośpiechu. Widząc samochód, zatrzymał się przed nim na chwilę. Znowu pokiwał głową i

mruknął coś niezrozumiałego, obejrzawszy się na przylepioną przed chwilą kartę papieru. Na jasnej, odnowionej niedawno ścianie kamieniczki odcinał się ostro biały prostokąt w grubych, czarnych obwódkach: Ś. P. STANISŁAW MROCZEK Przewodniczący Sądu Powiatowego w Porębie Morskiej, Kapitan rezerwy, wieloletni Radny Miejski, uczestnik walk wyzwoleńczych Wojska Polskiego, odznaczony licznymi orderami państwowymi, zmarł tragicznie dnia 5 lipca 1967. Uroczystości pogrzebowe odbędą się w południe 8 lipca na Cmentarzu Miejscowym, o czym zawiadamiają pogrążeni w głębokim smutku Bratanek i Rodzina. Kołysząc swoim wiaderkiem stary człowiek odszedł powoli i na ryneczku znów zapanowała cisza, ale po chwili okute, stylizowane drzwi wejściowe kamieniczki sądowej otworzyły się z cichym zgrzytem i z mrocznej sieni wynurzyła się na światło dzienne wysmukła, ładna, jasnowłosa dziewczyna, ubrana w lekki kostium podróżny, którego rękaw otoczony był jedwabną opaską żałobną. Dziewczyna zatrzymała się po przestąpieniu progu i mrużąc oślepione blaskiem oczy, odwróciła się, jak gdyby w oczekiwaniu kogoś, kto powinien był pojawić się tuż za nią. Żałobne obwieszczenie znalazło się dokładnie na wysokości jej oczu. Zaczęła czytać, ale natychmiast przeniosła spojrzenie na równie młodego jak ona wysokiego mężczyznę, który właśnie wyszedł z sieni. On także miał czarną opaskę na ramieniu jasnoszarej, dobrze skrojonej marynarki.

Młoda kobieta uśmiechnęła się, ale natychmiast spoważniała. Mężczyzna oddał jej uśmiech. Wskazała mu oczyma żałobne obwieszczenie. Stojąc ramię przy ramieniu odczytali je, bez smutku, rzeczowo, spokojnie. Dziewczyna pierwsza odwróciła się i poszła w kierunku auta. Ruszył za nią, ale zatrzymał się, słysząc kroki w sieni domu. – Znalazłem w końcu! – zawołał ktoś jeszcze niewidzialny. Okute drzwi otworzyły się na całą szerokość i z kamieniczki wyszedł siwy, niewysoki, dobrodusznie wyglądający, nieco otyły człowiek w lnianej, letniej kurtce, której rękawy po łokcie skryte były w czarnych, ściągniętych gumką ochraniaczach, jakich tak chętnie używają ludzie ślęczący całymi dniami przy biurku. Lekko zdyszany podszedł ku stojącym i podał młodemu człowiekowi kilka kluczy podzwaniających na metalowym kółku. – Ten jest od furtki, a tamte dwa od zatrzasku, góra i dół... a ten mały pewnie od biurka, ale oczywiście nie jestem pewien. – Bardzo panu dziękuję, panie notariuszu... Młody człowiek spojrzał niepewnie na trzymane w ręce klucze i po krótkim wahaniu wsunął je do bocznej kieszeni marynarki. Notariusz zerknął na pękaty kieszonkowy zegarek, który wysupłał z przedniej kieszonki spodni. – Piąta! Weronka czeka na państwa. Pamięta pan oczywiście Weronkę? Wyszła z domu, zanim wstałem. Dałbym sobie rękę uciąć, że od rana siedzi tam i czeka na wasz przyjazd. Bardzo była do niego przywiązana, biedaczka, bardzo... – urwał na chwilę. – Taki straszny wypadek! Jak grom z jasnego nieba. Kto by się tego spodziewał? Był jeszcze taki zdrów... Nie do wiary! Umilkł i czekał, przesuwając szybko po ich twarzach spojrzeniem małych, nieco zaczerwienionych oczu. – Tak, to rzeczywiście straszny wypadek. – Młoda kobieta zrobiła krok w kierunku drzwiczek auta. Ale stary notariusz zdawał się tego nie dostrzegać. – Taki był jeszcze zdrów! To właśnie najgorsze, że był taki zdrów. Nigdy nie chorował. Wydawało się, że będzie żył jeszcze sto lat. Ale los chciał inaczej... – Rozłożył ręce i opuścił je

beznadziejnym, pełnym rezygnacji ruchem, lecz potem uniósł je niespodziewanie szybko i poprawił gumki ochraniaczy. – W każdym razie bardzo się cieszę, że otrzymaliście państwo na czas moją depeszę. Byłoby to bardzo smutne, gdybyście nie zdążyli znaleźć się jutro na cmentarzu. – Jechaliśmy prawie bez postojów – powiedziała młoda kobieta. – Nie wiedzieliśmy, o której będzie pogrzeb, a kiedy przyszła pana depesza, męża nie było w domu. Wrócił dopiero na drugi dzień rano. – Trzeba wierzyć w Opatrzność! – Krótki, wskazujący palec starego notariusza uniósł się i znieruchomiał, wycelowany w bezchmurne niebo nad ryneczkiem. Jestem przekonany, że biedny stryj pana patrzy teraz na nas stamtąd i jest szczęśliwy wiedząc, że stawi się pan jutro, żeby odprowadzić go tam, gdzie w końcu wszyscy musimy się spotkać... – Znowu westchnął i melancholijnie pokiwał głową. – Tak bardzo cieszył się na myśl o waszym przyjeździe. Wierzył, że zostaniecie tu państwo na stałe. Nie miał przecież żadnej innej rodziny, a do tej pory dzieliły was setki kilometrów. Warszawa leży tak daleko od morza... Umilkł. – Tak... – Młody człowiek wydawał się równie zmęczony jak jego żona. Najwyraźniej chciał już odjechać i podtrzymywał rozmowę tylko dlatego, że nie wiedział, jak można ją przerwać bez urażenia starego mężczyzny. – Chcielibyśmy zamieszkać tutaj, to znaczy chcieliśmy. Stryj bardzo namawiał mnie listownie. Wspomniał zresztą o tym, kiedy był w Warszawie przed rokiem, na naszym ślubie. Właśnie dziś albo jutro mieliśmy tu przyjechać, żeby się na miejscu rozejrzeć w sytuacji. Ale... On także urwał i rozłożył ręce. – Nic strasznego przecież! – Mały człowieczek nie zamierzał najwyraźniej kończyć rozmowy. – Wiem o tym prawie wszystko. Przecież przyjaźniłem się z pana stryjem. Czytał mi wasze listy. Dla młodego lekarza i młodej dentystki pracy będzie tu aż za wiele. Przyjmą was w Porębie Morskiej z otwartymi rękami. Przyjęliby was zresztą z otwartymi rękami,

nawet gdybyście byli zupełnie obcy. Bardzo brak nam młodych, zdolnych fachowców. Ale przecież, dzięki nieboszczykowi Stanisławowi, nikt was tu jak obcych nie potraktuje, nawet ludzie, z którymi żył nie najlepiej. – Byli i tacy? – młody człowiek uniósł brwi. – Sędzia, jeżeli chce być sprawiedliwy, musi się narażać ludziom, prawda? Sprawy są pomiędzy ludźmi, jeżeli przyzna się słuszność jednemu, odbiera się ją drugiemu, prawda? A pański stryj był człowiekiem starej daty, nieprzekupnym i niechwiejnym... – Urwał. – Co to ja chciałem powiedzieć? A tak! Że przyjmą was tu z otwartymi rękami! Stanisław Mroczek był związany z Porębą od pierwszych dni po wyzwoleniu. Razem odbudowaliśmy tu wszystko. Miasteczko było spalone, leżało w gruzach. On, ja i tylu innych przyjechaliśmy z różnych stron, myśląc, że będziemy tu miesiąc, no, może najwyżej rok przy niesprzyjającym zbiegu okoliczności i zostaliśmy na długo. A on został na zawsze. Biedny Staś. Nie mogę po prostu uwierzyć, że nigdy już nie wejdzie o ósmej do tego budynku. Tyle lat był tu sędzią, odrzucał wszystkie awanse, nie chciał odejść do sądu wojewódzkiego, chociaż go ciągnęli prawie siłą... – Znowu zamilkł, ale natychmiast ożywił się. – Pogrzeb jutro, punktualnie o dwunastej! Poznam państwa po uroczystości z paroma ludźmi, przede wszystkim z dyrektorką naszego szpitala, panią doktor Jasińską. Na pewno bardzo się ucieszy. Brak nam tu lekarzy. Młodzi nie chcą żyć w małych miasteczkach. Nikt już prawie nie lubi spokojnej, nierzucającej się w oczy pracy bez rozgłosu. – A my właśnie marzymy o takiej pracy... – powiedziała młoda kobieta cicho i uśmiechnęła się. Jej mąż, jak gdyby korzystając z tego, że słowa jej przecięły potok wymowy starego notariusza, szybko otworzył drzwiczki wozu. – Dziękujemy panu bardzo, panie Goldstein. Do widzenia, na razie. – A drogę pan pamięta? Mały człowieczek zbliżył się znów do wozu. – Damy sobie jakoś radę. – Wjedziecie państwo w tę uliczkę, o tam, w prawo, potem

zaraz za barem mlecznym będzie skręt w lewo, zobaczycie nowy blok w budowie, a potem już ogrody i domy nad samym morzem. To będzie właśnie Piastowska ulica. Dom nieboszczyka Stanisława, stryja pańskiego, pod numerem ósmym. Ale pan tam już był przecież, panie doktorze, więc pan trafi, prawda? – To było osiem lat temu... – Młody człowiek uśmiechnął się mimowolnie. – Nie bardzo mi te strony utkwiły w pamięci. Byłem tu tylko trzy czy cztery dni. Ale przecież trafimy na pewno. Dziękuję panu raz jeszcze. – Czwarty dom po prawej! – zawołał notariusz, kiedy oboje zatrzasnęli drzwiczki auta. – Ja mieszkam pod numerem piątym. Jakbyście państwo czegoś potrzebowali, proszę telefonować o każdej porze. Od ósmej wieczór będę dziś w domu. – Dziękujemy... Auto ruszyło. Stary człowiek uniósł rękę i skinął odjeżdżającym. Wóz oddalał się powoli, potem skręcił pod ostrym kątem i młoda kobieta, spoglądająca w lusterko, straciła z oczu postać na krawężniku. Nowy blok mieszkalny, obok drugi, jeszcze w rusztowaniach, później droga weszła w rzadki, wysokopienny lasek sosnowy i nagle przed jadącymi otworzyła się opadająca miękko łagodna równina, na krańcu której leżało, aż po granice widnokręgu – morze. Droga skręciła w prawo ku wielkiej kępie krzewów i drzew, pośród których błyskały czerwoną dachówką niewielkie domki, położone na płaskim wzgórzu opadającym ku wodzie. – Ślicznie tu jest... – powiedziała cicho młoda kobieta. Młody człowiek skinął potakująco głową, jak gdyby odpowiadając własnym myślom. – Byłem tu już raz. Stryj mieszkał zupełnie sam, tuż nad morzem – uniósł dłoń znad kierownicy i wskazał zbliżającą się kępę drzew. – Z ogrodu schodzi się prosto na plażę. Zobaczysz zresztą. Gorąco... Grzbietem dłoni otarł czoło i ponownie opuścił dłoń na kierownicę.

– Duszno – dziewczyna odetchnęła głęboko. – Chyba będzie burza. – Wskazała oczyma odległą czarną chmurę, która stała nad morzem, oświetlona promieniami zniżającego się już wyraźnie słońca. Mężczyzna potwierdził skinieniem głowy i raz jeszcze otarł czoło. – Boże, co za upał... Samochód wjechał między ogrodzenia. Domów nie było prawie widać. Pośród gęstej, rozrosłej zieleni późnego łata błyskały tylko gdzieniegdzie białe ściany. Zwolnili. – Dwa... cztery... – mężczyzna odwrócił głowę. – Jednak nie pamiętam. Zupełnie podobne do siebie są te ogrody. Czyśmy przejechali jeszcze jedną furtkę? Może to tu? Zatrzymał wóz. Znajdowali się przed siatką odgradzającą od ulicy gęsty, rosnący za nią żywopłot. Pośrodku ścieżki, biegnącej od żelaznej, pomalowanej na zielono furtki w głąb ogrodu, stała niemłoda już, wysoka kobieta w płóciennym kombinezonie, wielkim, wyblakłym słomkowym kapeluszu i starych skórzanych sandałach na opalonych, nagich stopach. W ręce trzymała potężny sekator. Obok stojącej piętrzyły się na ścieżce splątane zielone pędy przyciętego żywopłotu. Młody człowiek wychylił się z okna wozu. – Przepraszam bardzo, czy tu będzie dom sędziego Mroczka? Kobieta podeszła bez słowa do furtki i otworzyła ją jednym zamaszystym ruchem na całą szerokość. – A pan pewnie bratanek? – powiedziała głośno i pochyliła smutnie głowę, ale natychmiast uniosła wzrok nie mogąc stłumić zaciekawienia. – Mówiła mi rano Weronka, że państwo przyjedziecie na pogrzeb. Kto by to pomyślał, prawda? Taki porządny człowiek i umarł, a różne łobuzy do setki dożywają! Tak to już jest. Od początku prawie tu sąsiadowaliśmy i nigdy złego słowa ani sprzeczki. Nie ma już takich ludzi. Kiedy mojego starego nie było przez parę lat, on jeden mi pomagał. Ale nieszczęście nie pyta. Mówiłam mu czasem: „Panie sędzio, już nie te latka, żeby co rano kąpać się w morzu!”. Śmiał się tylko. Zdrowy był jak koń, jak to mówią. Zawsze o świcie wypił szklankę mleka i szedł na plażę. Od wczesnej wiosny do późnej

jesieni. Popływał kwadrans i wracał. A potem, zimą czy latem, w deszcz i śnieg szedł pieszo do sądu, trzy kilometry prawie! I z powrotem też pieszo. Ale nawet maszyna popsuje się w końcu, a co dopiero człowiek. Wyszedł popływać rano i już nie wrócił. Wyłowili go, biedaka, dopiero wieczorem, przed samym zachodem. Serce nie wytrzymało. Mój stary też pomagał go szukać, bo mamy tu łódeczkę swoją i nieraz wypływa na ryby, kiedy morze jest spokojne. Inaczej bym mu nie pozwoliła. Boję się, kiedy jest fala, chociaż powiadają, że ryba wtedy łatwiej bierze. A pan sędzia, żeby żonę miał, toby też pewnie żył do tej pory. Kobieta by nie pozwoliła na to. Starość to starość. Nie ma co udawać młodego, kiedy sił brakuje. – Tak, proszę pani... – powiedział szybko młody człowiek. – Który to będzie dom? Byłem tu osiem lat temu i już nie pamiętam. – A ten, tu! – Uzbrojoną w sekator dłonią wskazała gęstą ścianę zieleni w lewo. – Mówiłam przecież panu doktorowi, że sąsiadujemy. Dalej, po drugiej strome sąsiaduje z nim pani doktor Jasińska, a potem to już koniec drogi. Nie zajedzie dalej, bo wydma! – Dziękuję bardzo! Szybko ruszyli i po przejechaniu kilkunastu metrów Mroczek gwałtownie zatrzymał wóz. Przez chwilę siedzieli oboje nieruchomo, patrząc na cel swej podróży. – Małe miasteczko... – szepnęła młoda kobieta. – Wszyscy już o nas wiedzą. Bez słowa przytaknął ruchem głowy. Otworzyli drzwiczki prawie równocześnie, wyszli i zatrzasnęli je, jak gdyby kierowani jedną wolą. Potem ruszyli ku furtce. Za stalową siatką, gęsto obrośniętą dzikim winem, które kaskadami opadało w dół i kładło się na chodnik, widać było niknącą w krzewach ścieżkę, a na jej krańcu ganek, także ukryty niemal pod ciężką koroną dziko rozrosłych pędów winnych. Dopiero teraz usłyszeli wyraźny, monotonny szum dobiegający z niespodzianie niewielkiej odległości. – Słyszysz? – powiedziała dziewczyna. – Morze!

– Tak. Ogród sąsiaduje z plażą. Prosto z łóżka możesz wejść rano do morza. – Uśmiechnął się lekko. Przystanęli. Młoda kobieta nie odpowiedziała uśmiechem. – To straszne... – Co? – Jej mąż nacisnął klamkę furtki, potem pochylił się, zajrzał do dziurki zamka i dopasował jeden z kluczy. Zamek nie zgrzytnął, był najwyraźniej dobrze naoliwiony. – To straszne – powtórzyła cicho – umierać w ten sposób, na morzu, tak blisko brzegu i własnego, bezpiecznego domu. Był sam wtedy. Najgorsze jest to, że tonąc człowiek tak dobrze wie, że umiera... Zaczęła iść powoli w stronę domu. Zamknął furtkę i zrównał się z nią. – Nie zawsze. Jeżeli to był nagły atak, anewryzm mięśnia sercowego na przykład, mógł stracić przytomność i utonął nie mając świadomości, że ginie. Zatrzymali się znowu. – Biedny człowiek. – Dziewczyna rozejrzała się. – Tak, to bardzo smutne. Niestety, mało go znałem. W czasie okupacji był w Rosji, a po wojnie siedział tu prawie przez cały czas nie wychylając nosa z tej Poręby. Zresztą pokłócili się kiedyś z ojcem o coś, sam nie wiem o co. Myślę, że oni później też już nie wiedzieli, ale prawie nie utrzymywali stosunków, nawet korespondencyjnie. Nie mieliśmy z nim żadnego kontaktu. Byłem tu u niego, jak ci już mówiłem, raz w czasie wakacji, przez trzy dni, bo rozbiliśmy niedaleko stąd obóz i wpadłem. Bardzo się ucieszył wtedy. Później, kiedy ojciec umarł, przyjechał na pogrzeb, a potem na nasz ślub. Stryj bardzo wiele wagi przywiązywał do uroczystości rodzinnych, takich jak śluby i pogrzeby. Ale mam wrażenie, że dopiero ostatnio, kiedy zaprosiłem go na nasz ślub, doszedł do wniosku, że warto utrzymywać bliższe stosunki z ostatnim żyjącym członkiem rodziny, to znaczy ze mną. Pewnie po prostu postarzał się i zaczął odczuwać samotność. Ale ja? Nie zdążyłem go poznać. Był dla mnie prawie zupełnie obcy. Może gdyby nie umarł, wszystko by się jakoś ułożyło? – A mnie go bardzo żal. Był taki miły i staroświecki na

naszym ślubie. Taki staromodny w dobrym tego słowa znaczeniu... – Nie rozumiesz mnie. Ja też go żałuję. Ale nie aż tak, żebym chciał udawać, że cierpię, kiedy w rzeczywistości był dla mnie niemal obcym człowiekiem. Ruszyli znowu pociemniałą nagle ścieżką. Daleka chmura zakryła słońce. Domek wynurzył się teraz przed nimi spoza krzewów. Młoda kobieta wzięła męża za rękę i zmusiła do zatrzymania się. – Pomyśl, ile lat musielibyśmy pracować, żeby mieć coś takiego! – Wiem. Porządny był z niego facet, że mi to zapisał. Nie myśl, że nie pamiętam o tym. To w ogóle, jak mi się wydaje, był absolutnie porządny człowiek. Podoba ci się ten domek? – Z daleka wygląda ślicznie. Zwrócił ku niej głowę i uśmiechnął się. – Ale czy ty naprawdę wytrzymasz długo w takim małym miasteczku na końcu świata? – Całe życie marzyłam, żeby mieć mały domek z ogródkiem w małym miasteczku. – Jeżeli mam być szczery, to ja też. Objął ją ramieniem. Dochodzili już do ganku. – Co to? – znowu się zatrzymała. Głęboki, odległy głos gromu przetoczył się ponad niewidzialnym morzem. – Burza idzie... Czekaj! Zdejmę worki i walizki z dachu wozu, bo może zacząć lać za parę minut! Biegiem zawrócił ku furtce. Została sama pośrodku ścieżki. Rąbek ciemnej chmury, która przesłoniła słońce, wynurzył się ponad drzewami i wolno płynął w kierunku domku. Zrobiło się jeszcze mroczniej. Wiatr przeleciał ponad ogrodem i ucichł. Szum morza stał się wyraźniejszy. Dziewczyna zrobiła kilka kroków w kierunku domu. Obejrzała się. Jej mąż nadchodził już, dźwigając w rękach dwie walizki. – Worki wrzuciłem do wozu! – powiedział lekko zdyszanym głosem, zrównując się z nią. – Później rozpakujemy. Chwała

Bogu, że idzie burza po tym koszmarnym upale. Wszedł na ganek i postawił walizki przed drzwiami. Sięgnął do kieszeni po klucze. Ale drzwi wejściowe otworzyły się w tej samej chwili. Na progu stała niska, chuda kobieta w białej chustce na głowie. Mogła mieć, jak osądziła dziewczyna, równie dobrze czterdzieści jak sześćdziesiąt lat. Była żadna – ani wysoka, ani niska, ani ładna, ani brzydka, o twarzy niemal bez wyrazu. Jedna z tych osób, których rysów nie sposób przypomnieć sobie już w parę chwil po rozstaniu. – Dzień dobry pani Weronko! – Wyciągnął ku niej rękę na powitanie. – Pamięta mnie pani jeszcze? – A pewnie, że pamiętam... – Głos jej także był martwy, suchy, pozbawiony brzmienia, ani cichy, ani głośny, spokojny. – Nie zmienił się pan doktor wcale. – A to moja żona. Halinko, poznaj panią Weronkę, gosposię stryja. Ręka, którą uścisnęła młoda kobieta, była chłodna. Halina próbowała się uśmiechnąć, ale Weronka poważnie skinęła jej głową i wziąwszy jedną z walizek, usunęła się, robiąc przejście. Weszli. Przedpokój był ciemny i niewielki. Halina rozejrzała się. Jakieś stare rogi jelenie, półka z książkami, których tytułów nie mogła odczytać w półmroku, wyplatane krzesełko... – Tak... – Młody mężczyzna spojrzał na Weronkę i chrząknął. Mimowolnie powtórzył usłyszane niedawno słowa: – Kto by się spodziewał? Taki był jeszcze zdrów... – Pan Bóg tak chciał... – Głos jej był nadał suchy i pozbawiony barwy, ale odwróciła na chwilę głowę i uniosła fartuch ku oczom. Opanowała się natychmiast. – Państwo pewnie głodni po takiej podróży? Wszystko przygotowałam, tylko mięso odgrzeję, bo myślałam, że będzie na obiad. Pan Goldstein tak kazał. Powiedział, że państwo pewnie przyjedziecie w południe. Z dala dobiegł odgłos nowego grzmotu. – Dziękujemy bardzo... Pani tu mieszka, prawda? – Nie. U pana Goldsteina, naprzeciw. Obu im prowadziłam

gospodarstwo. A obiady jedli w sądzie, w stołówce. Tylko w niedzielę gotowałam obiad, raz u jednego, raz u drugiego, na zmianę, a potem grali sobie w szachy i słuchali radia. A teraz to już nie wiem, jak będzie?... – Nadal w głosie jej nie było żadnej intonacji. – Państwo pewnie jakoś sami postanowią. Kuchnia jest tu. – Zrobiła krok w kierunku bocznych drzwi i uchyliła je. – Mam zaraz podać, bo już nakryte? Jeszcze jeden grzmot, tym razem bliższy. Wiatr nadleciał znad morza, zaszeleścił ostro w koronach drzew i znowu ucichł. – Może najpierw umyjemy się i rozpakujemy trochę. Burza idzie. Niech pani lepiej nie czeka, bo pewnie lunie zaraz. – Uśmiechnął się do niej. – Damy sobie radę. A jutro rano, jeżeli pani taka grzeczna, prosimy bardzo. Nie wiemy jeszcze, czy zostaniemy tu długo, ale jeżeli się zdecydujemy, to bardzo będziemy zadowoleni, jeżeli pani zajmie się gospodarstwem jak za czasów stryja. Prawda, Halinko? – Oczywiście! – powiedziała jego żona z nieco wymuszonym entuzjazmem. – Jeżeli tylko pani Weronika zechce. – Dziękuję państwu... – skłoniła głowę i wyprostowała się natychmiast. – Posprzątane jest, ale porządków nie robiłam, bo pan Goldstein zakazał ruszać na biurku i w sypialni do przyjazdu państwa. Powiedział, żebym niczego nie ruszała, to nie ruszałam... Wzruszyła niemal niedostrzegalnie ramionami, jak gdyby chcąc wyrazić dezaprobatę wobec polecenia, które sankcjonowało nieporządek w domu. – Rozumiem. Dziękuję bardzo, pani Weronko. – To ja już pójdę. A rano o której mam przyjść? Mleczarka dzwoni o szóstej. Pan sędzia sam jej zawsze otwierał i odbierał mleko, bo wcześnie wstawał. A ja przychodziłam z pieczywem o siódmej, kiedy już podałam śniadanie panu Goldsteinowi. Potem sprzątałam i robiłam przepierkę i co tam trzeba było, jak już poszedł do sądu. Ale państwo pewnie o siódmej nie wstaną? – Na pewno nie... – powiedziała szybko Halina. – Jesteśmy bardzo zmęczeni. O dwunastej będzie pogrzeb, to może pani łaskawie przyjdzie o pół do dziewiątej... – Dobrze, proszę pani. A pieczywo położę na ganku w

torebce. Tu nikt nie ruszy – dodała. – Można by nawet pieniądze położyć i rok by leżały. – No to świetnie! – Do widzenia państwu. Skinęła im głową, zdjęła fartuch, zniknęła na chwilę w kuchni, pojawiła się znowu, bez fartucha, wzięła z wieszaka wielki, męski, czarny parasol i ruszyła ku drzwiom. Zatrzymała się z ręką na klamce. – W piecu kuchennym jest podpałka ułożona, a węgiel stoi w wiaderku, jakby pani chciała teraz zupę i mięso odgrzać. Starczy tylko podpalić zapałkę, bo drzewo suche. – Dziękuję bardzo... Drzwi zamknęły się za nią. Zostali sami.

2. Ktoś mu położył kwiaty na piersi... Przez chwilę stali pośrodku przedpokoju milcząc. – Jak tu dziwnie – powiedziała dziewczyna cicho. – Jesteśmy sami w obcym domu, w gościnie u człowieka, który umarł... I ta kobieta. Jakaś niesamowita. – Niesamowita? – roześmiał się. – To porządny, prosty człowiek. Chyba była bardzo przywiązana do stryja. Ten notariusz ma słuszność. Teraz biedaczka na pewno myśli tylko o tym, czy ją zatrzymamy. Ludzie w jej wieku traktują każdą poważną zmianę jak kataklizm. – Naprawdę chciałbyś ją zatrzymać? Wzruszył ramionami. – Sam nie wiem jeszcze, czego bym chciał. Na pewno chciałbym umyć się trochę i zmienić koszulę. A potem rozejrzymy się trochę. W końcu wszystko, co wiemy, wiemy z listów stryja. Zajrzał do kuchni i wszedł, zdejmując marynarkę. Dziewczyna weszła za nim. Kiedy mył się, prychając, pod zlewem, a potem wycierał lnianym ręcznikiem, który ozdobiony był wyhaftowanym napisem: „Dobra gospodyni dom przyjemnym czyni” i najwyraźniej służył do wycierania garnków, zerknęła kolejno do wszystkich szafek i schowków kuchennych, stwierdzając z satysfakcją, że panowała tu idealna czystość. – No, ulżyło mi! – powiedział wciągając na powrót koszulę. – Później się przebiorę. Na razie rozejrzyjmy się i rozpakujmy trochę rzeczy. Wszedł do przedpokoju, z którego biegły w górę drewniane, wąskie schodki na piętro. Prócz drzwi wejściowych i drugich, prowadzących do kuchni, były jeszcze trzecie, zamknięte w tej chwili. Nacisnął klamkę, ustąpiły z cichym skrzypieniem. – Tu był jego gabinet, o ile pamiętam. Tak...

Stanęli w progu, rozglądając się. Młody człowiek ruszył z wolna w kierunku biurka. – Duszno tu. Ta kobieta chyba nie wietrzyła dzisiaj. Podszedł do okna. Pokój był nieco zatłoczony starymi, brzydkimi meblami: bambusowymi etażerkami na książki, fotelami o pluszowym obiciu z frędzlą, malowanymi przez marnych malarzy obrazami, przedstawiającymi krajobrazy morskie, pełne mew, żagli i spienionych bałwanów. Prócz tego na ścianach wisiały dwa wyblakłe kilimy o wzorze, który prawdopodobnie modny był przed sześćdziesięcioma laty, ale na pewno bardzo odbiegał od gustu młodych przybyszów ze stolicy. – Coś trzeba będzie z tym wszystkim zrobić, jeżeli postanowimy pozostać tutaj na stałe. – Myślisz o tych meblach? – Tak. Jeżeli nie zdecydujemy się na jakieś radykalne cięcie, nie będzie się tu można w ogóle sprowadzić, nie mówiąc o życiu w tym domku. Niczym się tak nie brzydzę jak pluszem. No, może jeszcze krajobrazami morskimi! – W końcu mieszkał przecież nad morzem i miał je za oknem... – powiedziała nieśmiało Halina. – Na pewno lubił te widoki. – To jeszcze nie powód, żeby trzymać takie bohomazy na ścianach! – Nagle złość jego minęła, machnął ręką i spróbował się uśmiechnąć. – Nie wiem, co mi jest. Stryj nie żyje. Kochał mnie na swój sposób, jak sądzę, chociaż nigdy o tym nie mówił. Nie był człowiekiem wylewnym. Zginął tragicznie, a ja zastanawiam się, jakby tu najprędzej usunąć meble i obrazy z jego mieszkania, chociaż nie rozpakowałem jeszcze walizek, a biedaka nie zdążyli nawet pochować. Paskudnie się zachowuję. To chyba ta przeklęta burza w powietrzu. A może za długo siedziałem przy kierownicy w tym upale? Jestem zdenerwowany. Dlaczego ta kobieta nie przewietrzyła tu? Podszedł po raz drugi do zamkniętego okna i otworzył je na całą szerokość. – Otwórz drzwi do przedpokoju i te na ganek! – powiedział. – Cudowne powietrze! A ten dom jest stęchły! Jakby rok nie

otwierano. Trzeba będzie spalić te graty. Nikt ich nie kupi, nawet za pięć groszy. Popatrz, jakie czarne niebo! Będzie ulewa, jakiej świat nie widział! Dziewczyna cofnęła się, otworzyła drzwi do przedpokoju, a później drugie, prowadzące na ganek. Wyjrzała. Deszcz nie padał jeszcze, ale drzewa szumiały głośno pod naporem wiatru. – Zamknij! Przeciąg! – Usłyszała z dala głos męża. Odwróciła się i zobaczyła fruwające po pokoju papiery. Równocześnie drzwi pomiędzy gabinetem i przedpokojem zatrzasnęły się z hukiem, od którego zadrżał cały domek. Halina szybko zamknęła drzwi ganku i wróciła do gabinetu. – Zdaje się, że trochę za wiele naraz wpuściliśmy tego powietrza! – Roześmiała się po raz pierwszy od chwili przekroczenia progu tego domu. – Na pewno! – pochylony zbierał porozrzucane papiery, które sfrunęły z biurka. Podeszła do zamkniętego okna. Ogród wznosił się łagodnie i kończył na szczycie niskiej wydmy, obsadzonej krzewami. Pomiędzy nimi widać było na krańcu horyzontu prześwitujące, szare teraz morze, od którego biegł szum głęboki, rosnący i tak bliski, że dziewczyna cofnęła się mimowolnie. – No, już! – Młody lekarz wyprostował się i położył na biurku stos kartek. – Myślałem, że chałupa się rozleci, kiedy te drzwi trzasnęły. – Rozejrzał się i wskazał palcem. – No i oczywiście. Nie cała wprawdzie się rozleciała, ale trochę muru odpadło. Dziewczyna odeszła od okna i zatrzymała się przed jednym z kilimów, pod którym leżało teraz kilka kawałków odpryśniętego tynku. – Zaraz posprzątam – powiedziała z pierwszą gospodarską nutką w głosie. – Pójdę po szczotkę, bo się poroznosi po całym mieszkaniu. – W chwili, kiedy weźmiesz tę szczotkę do ręki, staniesz się panią tego domu! Roześmiał się. Ruszyła ku drzwiom i zniknęła. Jej mąż odwrócił się ku biurku, poprawił zebrane przed chwilą papiery i, jedna po drugiej, zaczął otwierać szuflady, zaglądając pobieżnie do ich wnętrza, przebierając pomiędzy papierami i

przedmiotami, wyjmując niektóre i wsuwając na powrót. Halina wróciła z miotełką i śmietniczką. – Śliczna ta kuchenka! – powiedziała, biorąc za skraj kilimu. – Jak marzenie! Tylko pralki brak. Na szczęście mamy już własną. I lodówka też dobra. Dobrze, że nie kupiliśmy na wiosnę... Potrząsnęła kilimem, żeby strząsnąć resztki tynku. – Zaraz zrobimy obchód całości... Jej mąż wysunął najniższą szufladę, znalazł plik papierów i jakieś stare fotografie, zerknął na tytułową stronę, a potem zaczął przeglądać zdjęcia, kładąc kolejno na powierzchni biurka. – Dwadzieścia lat w Porębie Morskiej... – powiedział nie unosząc głowy. – Stryj pisał pamiętniki, zdaje się... Za oknem błysnęło i pierwsze, wielkie krople uderzyły w szyby. Dziewczyna szarpnęła trochę za mocno kilimem, narożny gwóźdź oderwał się i tkanina zwisła na ścianie, odsłaniając miejsce, z którego odleciał tynk. Widoczna tam była duża łysina na odcinającej się barwą od reszty ściany wielkiej plamie świeżej zaprawy. Pośrodku odłupanego kawałka widniała wąska szpara. Halina wsunęła w nią palec. Mąż jej nadal przeglądał fotografie. – Słuchaj, tu coś jest... – powiedziała wyjmując obluzowaną cegłę i kładąc ją ostrożnie na podłodze. Pochyliła się i zajrzała w głąb ciemnego otworu, który powstał w ścianie. Za oknem piorun strzelił w powierzchnię morza. Nagły, przelotny, ostry blask oświetlił pokój. – Co? – zapytał młody człowiek i zerknął w okno. – Ale rąbnęło! – Znowu spojrzał na trzymaną w ręce fotografię. – Chodź, zobacz. To stryj z ojcem, kiedy byli chłopcami. A na tej drugiej jest mój ojciec sam, kiedy miał może z dziesięć lat. Sięgnął po następna fotografię. Ale w tej samej chwili dziewczyna krzyknęła przeraźliwie i odskoczyła od ściany. Mężczyźnie wypadły fotografie z ręki. Nie zdążył nawet otworzyć ust, żeby zadać pytanie. W dwóch szaleńczych skokach była już przy nim i przytuliła się do niego, kryjąc twarz na jego piersi.

– Tam!... Tam! – wyszeptała ochryple. – Co tam? Odsunął ją szybko od siebie i potrząsnął, trzymając za ramiona. Nie odpowiedziała. Oczy miała zamknięte, usta jej drżały, najwyraźniej nie była w stanie powiedzieć słowa. Była tak blada, że w półmroku twarz jej wyglądała jak biała plama. Deszcz za oknem wzmógł się. Mężczyzna zdjął ręce z ramion żony i szybko podszedł do ściany. Otworzyła oczy i nie poruszyła się, wpatrzona w plecy męża, który pochylił się, i zajrzał do otworu. To, co zobaczył, sprawiło, że cofnął się gwałtownie, ale natychmiast przybliżył znowu oczy do ściany. Potem ostrożnie sięgnął ręką. – Nieee! – krzyknęła dziewczyna. – Zostaw! – Nie bój się, Halinko! – powiedział łagodnie, siląc się na spokój, chociaż w głosie jego drżała nutka tłumionego podniecenia. Wyjął dłoń z otworu i znowu zajrzał. Dziewczyna odetchnęła głęboko. – Tadek... czy... czy? – Nie dokończyła. Doktor Tadeusz Mroczek sięgnął do kieszeni, wyciągnął pudełko zapałek i przy nikłym blasku jednej z nich wpatrywał się w to, co dostrzegał w głębi ciemnej szczeliny, a co było tak nieprawdopodobne, że w pewnej chwili potrząsnął głową, jak człowiek starający się przebudzić z koszmarnego snu. Zapałka przypaliła mu palce, wypuścił ją na podłogę nie czując bólu. Z niszy odsłoniętej po wyjęciu cegły spoglądała pustymi oczodołami trupia czaszka. Okno rozjaśniła błyskawica, później zapanował jeszcze głębszy półmrok. Deszcz gnany wichrem dudnił ogłuszająco i spływał po szybach, zamazując widok ciemnych, nadlatujących od morza chmur. Mroczek wyprostował się. – Jedno jest pewne: leży tu jakiś nieboszczyk. – Znowu potrząsnął głową. – Trzeba dowiedzieć się, co to wszystko znaczy... – Próbował mówić swobodnie i nawet uśmiechnął się, ale natychmiast spoważniał i znowu spojrzał ku ścianie. – Muszę powiększyć ten otwór i zobaczyć, co tam jest. Jeżeli cię

to przeraża, wyjdź, Halinko. Bez słowa zaprzeczyła ruchem głowy. Najwyraźniej jej przestrach także zaczął mijać, gdyż zrobiła krok ku stojącemu przy otworze mężowi i zatrzymała się. Mroczek zdecydowanie wsunął dłoń w głąb otworu i szarpnął. Obluzował drugą cegłę, wyjął ją, potem trzecią... – Zasłoń firanki i zapal światło! Zasunęła ciemne, wypłowiałe story i niemal po omacku przekręciła wyłącznik przy drzwiach. Odgrodzona od widoku burzy i deszczu, poczuła się nagle bezpieczniej. Uczucie absolutnej nierealności obrazu, który mieli przed oczyma, zaczęło mijać. Trupia czaszka ukazała się teraz w całej swej upiornej okazałości, uśmiechając się ku stojącym dwuszeregiem zdumiewająco białych zębów, z których trzy, na samym przedzie, były złote i lśniły odbijając blask lampy tak czysto, jak gdyby wprawiono je dopiero wczoraj. Mroczek zaczął wyjmować dalsze cegły. Pracował w zupełnym milczeniu. Burza za oknem dogasała chyba, bo bębnienie deszczu stało się mniej donośne. Dziewczyna usiadła w fotelu, wpatrzona w powiększający się coraz bardziej otwór. Wreszcie młody lekarz wyprostował się i otarł pot z czoła. W odsłoniętej teraz całkowicie niszy leżał człowiek, który musiał umrzeć przed wielu laty, ale został zamurowany bardzo niedawno, jak świadczyła o tym świeża, niezaschnięta jeszcze gdzieniegdzie zaprawa murarska, którą spojone były cegły. Patrzyli przez chwilę na tę przerażającą postać, która leżała ze skrzyżowanymi na piersiach rękami. Resztki zbutwiałego ubrania i buty z wyschniętej, spękanej skóry, okrywały szkielet. Doktor zbliżył się i wyjął z kościanych palców suchą łodygę. – Ktoś mu położył kwiaty na piersi... – powiedział cicho. – Wygląda na to, że został pochowany w tej ścianie przez kogoś, kto go lubił... – A w każdym razie żałował go... – dodała dziewczyna cicho. – Albo może tylko żałował, że tak się stało…

3. P.M. 1967! Była noc. Burza minęła już przed kilku godzinami i z małej sypialni, znajdującej się na pięterku domu, widać było pomiędzy koronami drzew księżyc w pełni stojący nad morzem. Blask jego migotał na niespokojnych falach, które miarowo uderzały o niedaleki brzeg. Halina, która stała przy oknie, wsłuchana w głosy morza, odwróciła się i powoli podeszła do łóżka. Spojrzała na męża. Siedział na kołdrze w piżamie i podkuliwszy pod siebie bose stopy czytał paląc papierosa. Odłożył na dywanik przy łóżku kolejną przeczytaną stronę maszynopisu. – I co my teraz zrobimy, Tadziu? – zapytała dziewczyna półgłosem. Bez słowa wzruszył ramionami, nie odrywając oczu od pamiętnika swego stryja. – Dlaczego nie dałeś znać milicji? Powoli zgasił papierosa w popielniczce uczynionej z wielkiej muszli morskiej i powiedział, nie patrząc na żonę: – Zawsze jest czas na to, żeby dać znać milicji. Musimy się zastanowić. Położyła mu rękę na ramieniu i potrząsnęła nim lekko, zmuszając, żeby podniósł oczy. – Nad czym się chcesz zastanawiać? Czy myślisz, że potrafię usnąć chociażby na sekundę, dopóki on tam będzie leżał na dole i szczerzył zęby?! Uścisk palców na jego ramieniu stał się silniejszy. – Tadek, odpowiedz mi nareszcie! Dlaczego się tak dziwnie zachowujesz? Mimowolnie podniosła głos. Szybko spojrzał na nią i położył palec na ustach. – Ciszej, na miłość boską! Wiem, że milicja przyjechałaby i że

zabraliby go. Nie musisz mi o tym mówić. – No to dlaczego nie dzwonisz? – Bo... – zawahał się na ułamek sekundy – bo to nie byłby koniec tej sprawy. Od tego by się dopiero wszystko zaczęło. Zdjęła rękę z jego ramienia i usiadła, odsuwając stos kartek leżących na kołdrze. – Tadek, powiedz mi nareszcie! Mniejsza o ten szkielet, a raczej nie mniejsza, ale w tej chwili nie chodzi mi o tego nieboszczyka. Chodzi mi o ciebie. Dlaczego się tak dziwnie zachowujesz? Najpierw była burza i powiedziałeś, że nie chcesz załatwiać tego przez telefon, ale pojedziesz sam, kiedy ulewa minie. A kiedy minęła, było już ciemno i powiedziałeś, że to malutkie miasteczko i pewnie posterunek milicji jest zamknięty, więc pojedziesz rano. A teraz mówisz, że... że to nie byłby koniec tej sprawy. Powiedz mi, o co ci chodzi? Uniósł głowę i spojrzał na nią zmęczonymi oczyma, potem ujął dłoń i przyciągnął ją łagodnie ku sobie. Oparła głowę na jego ramieniu, ale wyraźnie wyczuwał, że całe jej ciało jest napięte. – Chcesz wiedzieć szczerze, co myślę? – No oczywiście! – Wyprostowała się. Znowu przyciągnął ją ku sobie. – Od pierwszej chwili, kiedy znaleźliśmy tego... tego człowieka, zastanawiam się nad tym, co powiedziałaś mi, kiedy wchodziliśmy tutaj. – Zastanawiasz się nad tym, c o j a p o w i e d z i a ł a m? A cóż to może mieć za znaczenie? Co ja takiego powiedziałam? Przecież nie mogłam mówić na t e n temat? – Powiedziałaś: „Całe życie marzyłam, żeby mieć mały domek z ogródkiem w małym miasteczku”, a jeszcze powiedziałaś: „Pomyśl, ile lat musielibyśmy pracować, żeby mieć coś takiego”. – Tak, ale nie powiedziałam, że marzę o małym domku ze szkieletem pochowanym w ścianie! – Ale powiedziałaś, że marzysz o domku, prawda? A ja wiem, że taki domek to naprawdę twoje marzenie. – Nie rozumiem! Pierwszy raz, odkąd cię poznałam, nie