3 Wiktor Suworow - Lodolamacz.pdf

WIKTOR SUWOROW LODOŁAMACZ łc..i-1-n'HJłSPOTKANIA. SPIS T R E ŚCI Do czytelników w Polsce ............................................................11 I Droga ku szczęściu ......................................................15 II Główny wróg ...............................................................21 III Po co komunistom potrzebna jest broń? ......................27 IV Rozbiór Polski..............................................................35 V Pakt i jego konsekwencje.............................................41 VI Kiedy Związek Sowiecki przystąpił do II wojny światowej? ...................................................................47 VII Rozszerzanie bazy wojny.............................................55

VIII Czy czekiści potrzebują haubic....................................63 IX Dlaczego w przededniu wojny zlikwidowano strefę bezpieczeństwa ..................................................71 X Dlaczego Stalin zniszczył linię Stalina ........................83 XI Co to jest armia osłonowa............................................97 XII Partyzanci czy dywersanci? .......................................111 XIII Milion spadochroniarzy .............................................117 XIV Latający czołg ............................................................123 XV Do samego Berlina.....................................................129 XVI Czemu miał służyć I Rzut Strategiczny .....................139 XVII Stalin w maju .............................................................151 XVIII Krwiożerczy pacyfiści ...............................................169 XIX Komunikat agencji TASS ............................................... 175 XX O porzuconych okręgach wojskowych ...................... 193 XXI Czarne dywizje ................................................................... 199 XXII Dowódcy brygad i dywizji............................................. 205 XXIII Po co utworzono II Rzut Strategiczny ..................... 211 XXIV Nie wypowiedziana wojna ............................................. 225 XXV Po co Stalin utworzył fronty ......................................... 233 XXVI Stalin nie wierzył Churchillowi .................................... 251 XXVII Stalin nie wierzył Richardowi Sorge .......................... 261 XXVIII Jak Hitler pokrzyżował Stalinowi szyki.................... 273 XXIX Czy Stalin miał plan kampanii..................................... 283 XXX Wojna, której nie było ..................................................... 291 Aneksy ..................................................................................................... 299 Mapy ....................................................................................................... 321 Bibliografia ............................................................................................ 329

Zachódzjegoimperialistycznymiludożercamiprzekształciłsięwogniskociemnotyiniewolnictwa.Zadaniepolega natym,żebyzburzyćtoogniskokuradościitryumfowimaspracującychwszystkichkrajów. J. STALIN, 1918 DOCZYTELNIKÓWWPOLSCE Lodolamacz jest czytany w wielu krajach, ale książka ta została napisana dla Rosjan, Niemców i Polaków. Opowiada o tym, jak doszło do IIwojnyświatowej, której pierwszą ofiarą padła właśnie Polska.Choćminęłojuż ponadpólwieku,skutkitegokataklizmuodczuwamydodziś. Kto rozpoczął II wojnę światową? Sowieckie kierownictwo wielokrotnie zmieniało stanowisko w tej sprawie. 18 września 1939 Kreml uznał w oficjalnej nocie, że winę za wszczęciewojnyponosiPolska. 30 listopada 1939 na łamach dziennika «Prawda» Stalin nazwał dalszych winowajców: „Anglia i Francja napadłynaNiemcy,itymsamymwzięłynasiebieodpowiedzialnośćzatęwojnę". 5 maja 1941 przemawiając na zamkniętym spotkaniu do absolwentów akademii wojskowych Stalin wskazał kolejnego sprawcę: Niemcy. Po zakończeniu wojny krąg winowajców rozszerzył się. Moskwa oznajmiła, że II wojnę światową rozpętały wszystkie państwa kapitalistyczne. I tak już zostało. Jeszcze niedawno, za czasów Gorbaczowa, główny historyk armiisowieckiej generał lejtnant P.Żylinpotwierdził: „Winowajcami wojnybyli nie tylko imperialiści niemieccy, leczimperialiści całego świata." Sowieccy komuniści obarczają imperialistów całego świata odpowiedzialnością za rozpętanie wojny, ale przemilczająniechlubnąrolę,jakąwtymnajwiększymkataklizmieXXwiekusamiodegrali. Po I wojnie światowej na mocy traktatu wersalskiego Niemcy utraciły prawo do posiadania silnej armii i ofensywnegouzbrojenia:czoł- 11 gów, lotnictwa bojowego, ciężkiej artylerii i okrętów podwodnych. Niemieccy dowódcy, pozbawieni możliwości prowadzenia ćwiczeń ofensywnych na terytorium Niemiec, mogli je kontynuować, dzięki traktatowi z Rapallo( 1922), na poli gonach w... Związku Sowieckim. Stalin udostępnił im sale wykładowe, poligony, strzelnice. Nie zabrakło objętego embargiem sprzętu: czołgów, samolotów i artylerii. Na rozkaz Stalina wyższa kadra oficerska Reichswehry uzyskała dostęp do sowieckich fabryk zbrojeniowych, w szczególności zakładów produkujących czołgi. Stalin nie szczędził środków na odbudowę niemieckiej potęgi militarnej, bo wierzył, że przyszłykonfliktobejmieEuropę,anieprzyjaznyNiemcomZwiązekSowiecki. Jak Stalin pomagał Hitlerowi objąć władzę i umocnić swe panowanie - to temat osobnej książki, nad którą właśnie pracuję. Tymczasem przypomnę tylko, że zwieńczeniem tej polityki stał się pakt Rib-bentrop-Mołotow, zawarty w sierpniu 1939. Gwarantował on Hitlerowi całkowitą swobodę działania w Europie, co było równoznacznezzaproszeniemdoagresji. Jeszcze nim Hitler został kanclerzem Rzeszy, sowieccy przywódcy nadali mu tajny tytuł - Lodołamacz Rewolucji. „Lodołamacz Rewolucji" miał bezwiednie oczyścić drogę dla światowego komunizmu; rozbijając zachodnie demokracje miał przy" okazji osłabić i rozproszyć własne siły. Diagnoza była trafna. Popełniając straszliwe zbrodnie przeciw ludzkości Hitler pozwolił Stalinowi w odpowiedniej chwili ogłosić się WyzwolicielemEuropy-izastąpićbrunatneobozyczerwonymi. W odróżnieniu od Hitlera Stalin rozumiał, że szansę na wygranie wojnyma ten,ktoprzystąpi doniej ostami. Czekałnamoment,„kiedykapitaliścipokłócąsięmiędzysobą". Sowieckie archiwa już dawno zostały gruntownie wyczyszczone. To co zostało, jest praktycznie niedostępne dla historyków. Przypadek sprawił, że miałem szczęście przez krótki czas pracować w archiwach Ministerstwa Obrony ZSSR. Ale w tej książce świadomie postanowiłem korzystać z tych dokumentów w stopniu,bardzo ograniczonym. Oficjalne publikacje zawierają wystarczająco dużo materiałów obciążających, by posadzićsowieckichprzywódcówkomunistycznychnaławieoskarżonychubokunazistów. Moi główni świadkowie, to Marks, Engels, Lenin, Trocki, Stalin, wszyscy sowieccy marszałkowie czasu wojnyiwielupierwszoplanowychgenerałów.Wtejksiążcekomunistyczniprzywódcyopowiada-

ją o tym, jak przyczynili się do rozpętania wojny Jak szykowali się do uderzenia na Rzeszę, jak planowali zawładnąć wyniszczoną przez Hitlera Europą. Wyjątkowość moich źródeł polega na tym, że zbrodniarze sami mówiąoswoichczynach. Hitler dokonał w Polsce straszliwych zbrodni, które nigdy nie zostaną zapomniane. Jednak Stalin, Armia Czerwona i NKWD ponoszą winę nie mniejszą niż Hitler, Wehrmacht i Gestapo. O tym właśnie traktuje książka, którą oddaję wam do rąk. Szczerze mówiąc, czynię to z ogromną tremą: polski czytelnik jest moim najwyższym sędzią. Tak się stało, że właśnie w Polsce moje książki uzyskują największe nakłady, to w Polsce powstaje film na podstawie Akwarium, polscy dziennikarzejakopierwsiodszukalimnieprzedlatywLondynie, przeprowadzilipierwszewywiadyi nakręcilireportaż. Polska wersja Lodotamacza, to jak dotąd jedyne wydanie tej książki w krajach dawnego bloku komunistycznego. Nie opublikowano jej również po rosyjsku - ani w Rosji, ani na emigracji. Na Zachodzie najczęściejukazywałasięwokrojonejpostaci.Polskiczytelnikotrzymapełnąwersję-isam oceni,ilejestwarta. Pragnę podziękować wszystkim, którzy mi pomagali w trudnych chwilach, którzy tłumaczyli, wydawali, kolportowali i czytali moje książki, nieraz narażając się na szykany. Jestem waszym dozgonnym dłużnikiem. Mamnadzieję,żezechcecieuznaćLodolamaczzadrobnąrekompensatę. 12 ROZDZIAŁI DROGAKUSZCZĘŚCIU Jesteśmypartiąklasy,idącej napodbój świata.1 M. FRUNZE l Marks i Engels przepowiadali wojnę światową i długotrwałe konflikty międzynarodowe, które „potrwają 15,20,50 lat". Taka perspektywa bynajmniej nie przerażała autorów Manifestu komunistycznego. Nie wzywali proletariatu, by zapobiegał wojnom. Przeciwnie, uważali, że przyszły konflikt globalny jest bardzo pożądany. Wojnajestzarodkiemrewolucji,wojnaświatowajestzarodkiemrewolucjiświatowej. Engels tłumaczył, że jej bezpośrednim skutkiem będzie „powszechny głód i powstanie warunków dla ostatecznego zwycięstwa klasy robotniczej". Marks i Engels nie doczekali wojny światowej, ale ich pilny uczeń - Lenin - kontynuował dzieło swych mentorów.OdsamegopoczątkuIwojnyświatowejpartiaLeninapragnęłaporażkirosyjskiegorządu.Niechwróg splądruje cały kraj, niech obali rząd, zbezcześci narodowe świątynie - wiadomo, że proletariusze nie mają ojczyzny. W zniszczonej i pokonanej Rosji łatwiej będzie „przekształcić wojnę imperialistyczną w wojnę domową". Lenin był przekonany, że również w innych krajach znajdą się 1 M. Frunze, Sobranije soczinienij, Moskwa 1957, t. 2, s. 96.

15 prawdziwi marksiści, gotowi wznieść się ponad „wąsko pojmowane narodoweinteresy"iwystąpićprzeciwswoim rządom w imię przekształcenia konfliktu w światową wojnę domową. Ale Lenin zawiódł się w swoich przewidywaniach. Od jesieni 1914 Lenin - nie porzucając idei planetarnej rewolucji - przyjmuje program minimum: jeżeli I wojna światowa nie wznieci rewolucji na całym świecie, to może choć w jednym kraju! W którymkolwiek. „Możliwe jest zwycięstwo socjalizmu [...] w jednym, z osobna wziętym, kraju kapitalistycznym. Zwycięski proletariat tego kraju [...] przeciwstawiłby się pozostałemu światu[...]wraziekonieczności nawet siłązbrojną."2 Głosząc swój program minimum Lenin nie zapomina o perspektywie długofalowej: o światowej rewolucji. Pytanie brzmi: jakie czynniki mogą odegrać rolę zapalnika? W 1916 roku udziela jednoznacznej odpowiedzi: nastąpionawwynikudrugiejwojnyimperialistycznej.3 Być może jestem w błędzie, ale choć przeczytałem wiele rzeczy, które wyszły spod pióra Hitlera, nigdzie nie znalazłem potwierdzenia, by Adolf Schicklgruber w 1916 roku śnił o n wojnie światowej. Lenin - tak. Co więcej, Lenin już wtedy teoretycznie uzasadniał konieczność takiej wojny dla zbudowania socjalizmu na całym świecie. Wypadki rozwijająsięwbłyskawicznym tempie.Rokpóźniej wybucha rewolucja w Rosji. Lenin powraca do kraju. Na czele niewielkiej, lecz zorganizowanej na wojskową modłę partii udaje mu się, korzystając z ogólnego zamieszania, dokonać zamachu stanu i przejąć władzę.Jego pierwszekroki są proste,ale zręczne.W momencie formowania komunistycznego rządu Lenin ogłasza Dekret o pokoju, odnosząc znakomity skutek propagandowy. Milionydezerterówuciekająz frontu doswoich chat, przekształcając wojnę imperialistyczną wwojnędomową. Odegrali rolę „lodołamacza", który roztrzaskał Rosję. Kraj stopniowo pogrążał się w chaosie, a komuniści konsolidowaliwładzę,krokpokrokurozszerzającswojewpływynacałykraj. Również w polityce zagranicznej Lenin wykazał się nie mniejszą zręcznością. W marcu 1918 zawarł w Brześciu Litewskim traktat pokojowy z Niemcami i ich sojusznikami. Strategiczna sytuacja Niemiec była w tym momenciebeznadziejna. Właśniedlatego Lenin nalegał na zawarcie traktatu, który pozwolił mu skierować wszystkie 1 WLenin,OhaśleStanówZjednoczonychEuropy,[w:]Dzielą,Warszawa1950-1975, t.21,s.360-361.3 Lenin,Programwojennyrewolucjiproletariackiej,op.cit.,t.23,s.76-88. 16 siły na utrwalanie komunistycznej dyktatury w kraju. Równocześnie Niemcy mogły ze zdwojoną energią kontynuować wojnę z zachodnimi państwami, wojnę, która wyniszczyła i osłabiła wszystkich uczestników konfliktu. Zawierając separatystyczny pokój z Niemcami, Lenin zdradził sojuszników carskiej Rosji. Zdradził również samą Rosję. Na początku 1918 roku zwycięstwo Francji, Wielkiej Brytanii, Rosji, Stanów Zjednoczonych i ich aliantów było tylko kwestią czasu. Rosja, która poniosła w tej wojnie milionowe ofiary, miała zapewnione miejsce w obozie zwycięzców. Ale Lenin nie chciał takiego zwycięstwa. Przywódca bolszewików sam przyznawał,żepokójbrzeskibył tylkokrokiemkuświatowej rewolucji,żewładzasowiecka„postawiłaświatową dyktaturę proletariatu i światową rewolucję ponad wszelkie, choćbynajcięższe, ofiary narodowe".4 W ten sposób komuniści oddali bez walki bliskim porażki Niemcom milion kilometrów kwadratowych najbardziej żyznych terenówinajbogatszeuprzemysłowioneregionykraju,nielicząckontrybucji wzłocie.Wjakimcelu? Odpowiedz jest prosta: zawartytraktat faktycznie zdemobilizował milionyżołnierzy, i te masy ludzkie, przez nikogo nie kierowane, ruszyły do swych domów, niszcząc na swej drodze podstawy rosyjskiej państwowości i młodej demokracji. Pokój brzeski dał początek wojnie domowej znacznie bardziej okrutnej i krwawej niż I wojnaświatowa. Pokój brzeski godził nie tylko w narodowe interesy Rosji, godził również w Niemcy. W pewnym sensie był prototypempaktuRibben-trop-Mołotow.RachubyLenina w 1918 rokubyłyidentyczne jak te, którymi kierował się Stalin w roku 1939: pozwolić Niemcom na dalsze prowadzenie wojny na Zachodzie, doprowadzić do wyniszczeniajej uczestników - a wtedy... 4 Lenin, Sprawozdanie KC na VIII zjeździe RKP(b)

17 Lodołamac? W chwili gdy w Brześciu podpisywany jest pokój z Niemcami, w Piotrogradzie trwają gorączkowe przygotowania do obalenia berlińskiego rządu. W 500-tysiecznym nakładzie drukuje się «Die Fackel» -komunistyczną gazetę w języku niemieckim. Jeszcze przed podpisaniem traktatu, w styczniu 1918 również w Piotrogrodzie, powstaje niemiecka komunistyczna grupa inicjatywna „Spartacus". Wreszcie z rozkazu Lenina właśnie w komunistycznej Rosji, a nie w Niemczech, ukazują się pisma «Die Weltrewolution» i «Die Rothe Fahne». Rachuby Lenina okazały się trafne: niemieckie imperium nie wytrzymało długotrwałej wojny na wyczerpanie, która zakończyła się upadkiem Hohenzollernów i rewolucją. Lenin niezwłocznie anuluje podpisany traktat. W wyniszczonej Europie, na ruinach cesarstw powstają kolejne państwa komunistyczne wzorowane na bolszewickimreżimie. Lenin ma powodydo zadowolenia: „Jesteśmy w przededniu rewolucji światowej!"W tym samym czasie odrzuca swój program minimum, nie mówi już o konieczności II wojnyświatowej. Wierzy, że pierwsza wystarczy, że przyniesie oczekiwaną rewolucję. Powołuje Komintern, który określa się jako wszechświatowa partia komunistyczna i stawia sobie za cel utworzenie Sowieckiej Socjalistycznej Republiki Światowej. Aleświatowarewolucjaniewybuchła.ReżimykomunistycznewBawarii,Bremie,SłowacjiinaWęgrzechnie utrzymały się. Zachodnie partie rewolucyjne wykazały słabość i brak zdecydowania w walce o władzę. Lenin mógłimudzielićjedyniemoralnegowsparcia:wszystkiesiłybolszewikówrzucononawewnętrznefronty,dowalki znarodamiRosji,któreniechciałykomunizmu. Dopiero w 1920 Lenin uznał, że jego pozycja w państwie jest na tyle mocna, iż może sobie pozwolić na ofensywęwEuropiewcelupodsyceniarewolucyjnegopłomienia. Sprzyjająca sytuacja w Niemczech została już zaprzepaszczona, niemniej Niemcy nadal stanowiły dogodny poligon dla walki klas. Rozbrojonyi poniżonykraj był pogrążonyw dramatycznym kryzysie ekonomicznym. W marcu 1920 sytuację dodatkowo pogorszył strajk powszechny. Była to istna beczka prochu, i dość było jednej iskry[...] Oficjalny marsz Armii Czerwonej (Marsz Budionnego) zawierał słowa refrenu: „Zdobędziemy Warszawę! Na Berlin !"Nikołaj Bucharin, teoretyk partii bolszewickiej, nie wahał się podpisać na łamach «Praw-dy»hasłabardziej zdecydowanego: „PodmuryParyżai Londynu!" Ale Rosja Sowiecka nie miała wspólnej granicy z Niemcami. Aby wzniecić pożar rewolucji trzeba było wpierw pokonać Polskę - buforowe państwo, wolne i niezawisłe. Właśnie Polska zagrodziła drogę czerwonym legionom. Całe przedsięwzięcie zakończyło się klęską: sowieckie wojska pod wodzą Tuchaczewskiego zostały rozbite pod Warszawą i salwowały się ucieczką. W krytycznym momencie starcia Tuchaczewski, szczególnieniekompetentny,niedysponowałjużżad- nymi odwodami, co przeważyło szalę na korzyść Piłsudskiego. Klęska nie była przypadkowa: pół roku przed rozpoczęciem sowieckiego „marszu wyzwoleńczego" na Warszawę i Berlin, właśnie Tuchaczewski wygłaszał teorienatemat nieprzydatności rezerwstrategicznych podczaswojny. Prawa strategii są proste, lecz nieubłagane. Podstawową zasadą strategii jest koncentracja. Chodzi o to, by zgromadzić przytłaczające siły,którewewłaściwymmomencieuderząwnajsłabszypunktprzeciwnika.Abytaka koncentracja sił była możliwa, niezbędne są rezerwy. Tuchaczewski nie pojmował tej prostej prawdy - i zapłacił porażką.ZaścodorewolucjiwNiemczech,towszystkieplanytrzebabyłoodłożyćdo1923roku. Rozbicie wojsk Tuchaczewskiego miało dla bolszewików fatalne następstwa. Rosja, którą, zdawałoby się, utopili już we krwi i podporządkowali sobie bez reszty, nagle poderwała się w rozpaczliwej próbie zrzucenia komunistycznego jarzma. Zastrajkował robotniczyPio-trogród,kolebkarewolucji.Robotnicydomagająsięchleba i obiecanej wolności. W chwili, gdy bolszewicy podejmują próby zdławienia rewolty, na stronę robotników przechodzi eskadra Floty Bałtyckiej. Marynarze Kronsztadu, którzy trzy lata wcześniej podarowali Leninowi i Trockiemu władzę, obecnie żądają usunięcia komunistów z Sowietów. Przez cały kraj przetacza się fala chłopskich rebelii. W lasach pod Tambowem chłopi tworzą potężną armię antykomunistyczną, dobrze

zorganizowaną,leczsłabouzbrojoną. Tuchaczewski otrzymuje rozkaz opanowania sytuacji. Rosyjską krwią marszałek zmywa z siebie haniebną porażkę w Polsce. Okrucieństwo akcji pacyfikacyjnej w Kronsztadzie przeszło do historii, zaś eksterminacja chłopstwawtambowskiej guberni należydonajpotworniejszychkartwdziejachludzkości.5 W 1921 roku Lenin wprowadza NEP - NowąPolitykę Ekonomiczną.Niebyłowtejpolityceżadnego nowatorstwa-poprostusta- XX wiek zna niemało wielkich zbrodniarzy: Jeżów, Himmler, Poi Pot. Co do ilości przelanej krwi, Tuchaczewski w pełni zasłużył, by znaleźćsię wśródnich. Poza tymbył prekursorem. Patrz: aneks l, s. 299. 18 19 ry, dobry kapitalizm. Wobec groźby kieski głodowej komuniści zgodzili się na daleko idące ustępstwa, zaakceptowali nawet elementy wolnego rynku - byle tylko utrzymać się przy władzy. Uważa się, że to właśnie powstania w Kronsztadzie i Tambowie skłoniły Lenina do wprowadzenia NEP-u i pewnego osłabienia presji ideologicznej, wywieranej na społeczeństwo. Wydaje mi się, że przyczyn tej decyzji powinniśmy szukać głębiej. W1921 roku stało się jasne, że I wojna światowa nie spowodowała światowej rewolucji. Należało więc, za radą Trackiego, przejść do rewolucji permanentnej, uderzając w najsłabsze ogniwa wolnego świata -i przygotowując równocześnie E wojnę światową, która miałaby wreszcie przynieść ostateczne „wyzwolenie". W grudniu 1920, na krótko przed wprowadzeniem NEP-u, Lenin oznajmia bez ogródek: „Nowa taka sama wojna jak I wojna światowa jest nieunikniona." Stwierdza też: „Wyszliśmy z jednego etapu wojen, musimy szykować się do następnego." Oto dlaczego wprowadzono NEP. Pokój jest tylko pauzą przed kolejną wojną: tak twierdzi Lenin, tak twierdzi Stalin, tak twierdzi «Praw-da». NEP jest chwilą wytchnienia. Komuniści muszą zaprowadzić w kraju porządek, skonsolidować władzę, rozkręcić potężny przemysł zbrojeniowy, wreszcie przygotować społeczeństwo do przyszłych batalii i „kampanii wyzwoleńczych". Oto ich główna troska. Wprowadzenie elementów wolnego rynku nie oznaczało bynajmniej zaniechania przygotowań do światowej rewolucji, której detonatorem miała się stać II wojna światowa. W 1922 roku utworzono Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich. Miał to być decydujący krok na drodze ku Światowej Socjalistycznej Republice Sowieckiej. Początkowo ZSSR stanowiły zaledwie cztery republiki. Deklaracja o powstaniu państwa zakładała stopniowe zwiększanie ich liczby, aż Związek obejmie całą planetę. Było to, de facto, otwarte i jednoznaczne wypowiedzenie wojny całej reszcie świata. ROZDZIAŁH GŁÓWNY WRÓG Jeśli rewolucyjna burza w Europie ma się rozpocząć z jakiejkolwiek strony, to właśnie od strony Niemiec [...] zwycięstwo rewolucji w Niemczech -

to zapewnienie zwycięstwa rewolucji międzynarodowej.1 J.STALIN l W1923 roku Niemcy ponownie znalazły się u progu rewolucji. Osłabiony chorobą Lenin nie uczestniczy już w kierowaniu państwem ani Kominternem. Stalin niemal całkowicie przejął ster rządów, choć na razie ani kraj, ani świat, ani jego partyjni rywale tego nie dostrzegli. Oto jak sam Stalin opisuje swoją rolę w przygotowaniach do rewolucji niemieckiej 1923 roku:„Komisja niemiecka Kominternu, w skład której wchodzili Zinowiew, Bucharin, Stalin, Trocki, Radek i kilku towarzyszy niemieckich, powzięła szereg konkretnych uchwał w sprawie bezpośredniej pomocy dla towarzyszy niemieckich w akcji zmierzającej do zdobycia władzy".2 Borys Bażanow, osobisty sekretarz Stalina, po swej ucieczce na Zachód szczegółowo opisał te przygotowania. Z jego słów wynika, że J. Stalin, Dzielą, Warszawa 1949-1951, t.6, s.269. Przemówienienaplenum KCiCKKWKP(b)w dniu5sierpnia1927roku, [w:] Stalin, op. cit.,t. 10, s. 70. 21 środki przeznaczone na niemiecką rewolucję były kolosalne: Politbiu-ro postanowiło, że nie będą w żadnym stopniu ograniczane. W Związku Sowieckim zmobilizowano wszystkich komunistów pochodzenia niemieckiego lub znających język niemiecki, by po specjalnym szkoleniu przerzucić ich do Niemiec. Na miejscu ich konspiracyjną działalnością kierowali sowieccy wysłannicy wysokiej rangi, jak ludowy komisarz pracy W. Szmidt, wiceprzewodniczący GPU I. Unszlicht (przyszły szef wywiadu wojskowego), a także członkowie sowieckiego KC Radek i Piatakow. Sowiecki poseł w Berlinie N. Krestinski rozwinął burzliwą działalność i rozbudował potężną sieć agenturalną. Poselstwo ZSSR przeistoczyło się w zorganizowane centrum rewolucji. Za jego pośrednictwem płynęły z Moskwy dyrektywy i strumień pieniędzy na wywrotową propagandę, zakup broni i amunicji. „Unszlicht miał organizować zbrojne oddziały powstańcze (rekrutację, uzbrojenie), które dokonałyby przewrotu,orazniemieckąCzK,3 którapoprzewrocie wytrzebiłabyburżuazjęiinnychprzeciwników rewolucji."4 Sowieckie Biuro Polityczne opracowało i zatwierdziło szczegółowy plan przewrotu, którego datę wyznaczono na9listopada1923.Aleoczekiwana rewolucja nie nastąpiła. Powodów było wiele. Przede wszystkim niemiecka partia komunistyczna nie miała wystarczającego oparcia w społeczeństwie, którego znaczna część opowiedziała się po stronie bardziej umiarkowanej socjaldemokracji. Poza tym partia rozdzieliła się na dwie frakcje, których przywódcy (w odróżnieniu od Lenina i Trackiego w 1917 roku) nie wykazali w krytycznej chwili dość stanowczości. Drugi powód był ten sam, co w 1920 roku: Niemcy i ZSSR nie miały wspólnej granicy. Armia Czerwona nie mogłapospieszyć zpomocą niemieckim komunistom i ich niezdecydowanym liderom. Trzeci powód był bez wątpienia najważniejszy: umierający Lenin od dawna już nie przewodził Związkowi Sowieckiemu ani światowej rewolucji. Potencjalnych następców był legion: Trocki, Zinowiew, Kamieniew, Ryków, Bucharin. U ich boku skromny Stalin wydawał się pozostawać w cieniu i nikt nie upatrywał w nim możliwego pretendenta, choć już wówczas, cytując słowa Lenina, „skupił w swych rękach nieograniczoną władzę". Niemiecka rewolucja 1923 roku była sterowana przez Kreml, gdzie w tym czasie toczyła się zażarta walka. Żaden z pretendentów nie chciał widzieć swego rywala w roli przywódcy niemieckiej, a więc europejskiej rewolucji. Trwała ciągła przepychanka, padały sprzeczne dyrektywy - co w żaden sposób nie mogło przybliżyć upragnionegozwycięstwa.

Mądrala Stalin nie pchał się do steru; całą energię poświęcił ostatecznej konsolidacji swej władzy, odkładając napóźniejwszystkiepozostałe problemy, ze światową rewolucją włącznie. W następnych latach Stalin pozbędzie się kolejno wszystkich rywali, spuszczając jednego za drugim po stromych stopniach władzy, które kończyłysię w kazamatach Łubianki. Stanąwszy na czele partii i państwa, Stalin usunie wszystkie przeszkody, które uniemożliwiły niemiecką rewolucję: zaprowadzi porządek w niemieckiej partii komunistycznej, zmuszając ją do ślepego posłuszeństwa Moskwie; ustanowi wspólne granice z Niemcami; wreszcie pozwoli nazistom zniszczyć niemiecką socjaldemokrację. Według Marksa i Lenina wojna miała przyspieszyć i ułatwić procesy rewolucyjne. Wojna wyostrza sprzeczności, niszczy gospodarkę, zbliża narody i państwa do fatalnej granicy, po przekroczeniu której załamują się wszelkie konwencje kierujące normalnym życiem. Nic więc dziwnego, że w kwestii wojny i pokoju Stalin zajął pryncypialne stanowisko: należy bez pardonu zwalczać socjaldemokratów i pacyfistów, którzy odciągają proletariat od rewolucji i wojny. 7 listopada 1927 Stalin rzucił hasło: „Nie podobna skończyć z kapitalizmem nie skończywszy z socjaldemokratyzmem w ruchu robotniczym."5 W następnym roku Stalin oświadczył, że wojna z socjaldemokracją jest głównym zadaniem komunistów: „Po pierwsze, nieustanna walka z socjaldemokratyzrnem we wszystkich dziedzinach [...] włączając tu również demaskowanie burżuazyjnego pacyfizmu."6 StosunekStalinadokażdego,ktopragnąłodwetuiwojny,naprzy- s Stalin,op.cit., 1.10, s. 248. 6 Stalin,op. cit.,1.11,s.209-210. WszechzwiązkowaSpecjalnaKomisjadoWalkizKontrrewolucjąiSabotażem, 1917-1922(przyp.tłum.). B. Bażanow,Bylem sekretarzem Stalina, Bibl. «Krytyki», Warszawa 1985, s. 42. 23 22 kład do niemieckich faszystów, był równie prosty i logiczny: należy ich popierać, bowiem dążą do zniszczenia socjaldemokratów i pacyfistów. W 1927 roku Stalin przewiduje dojście faszystów do władzy i uznaje to za pożądane: „Właśnie to, że rządy kapitalistyczne faszyzują się, właśnie ten fakt prowadzi do zaostrzenia się sytuacji wewnętrznej w krajach kapitalistycznych oraz do rewolucyjnych wystąpień robotników".7 Siedem lat później Stalin podkreśla, że „kryzys rewolucyjny będzie narastał tym szybciej, im bardziej staczać się będzie na manowce burżuazja w swoich kombinacjach wojennych, im częściej uciekać się będzie do terrorystycznych metod walki".8 I Stalin udziela faszystom swojego poparcia. Jego wierni poplecznicy, na przykład członek Politbiura niemieckiej kompanii Hermann Remmele, otwarcie popierają nazistów walczących o władzę. Stalin odegrał ogromną rolę w przejęciu przez niemieckich faszystów steru rządów. Na ten temat ukaże się osobna książka. Teraz przytoczę tylko słowa Lwa Trackiego, wypowiedziane w 1936 roku: ,3ez Stalina nie byłoby Hitlera, nie byłoby Gestapo!"' Przenikliwości Trackiego i głębokiej znajomości tematu dowodzi jeszcze jedna jego uwaga z listopada 1938: „Stalin ostatecznie rozwiązał ręce zarówno Hitlerowi jak jego przeciwnikom i popchnął Europę ku wojnie." 10 Te słowa zostały wypowiedziane w czasie gdy Chamberlain uważał, że wojny nie będzie, Mussolini kreował się na gołąbka pokoju, a Hitler jeszcze nie wydał dyrektywy o napaści na Polskę ani na Francję. Cała Europa odetchnęła z ulgą, wierząc, że wojny nie będzie. Tymczasem Tracki już wtedy wiedział, że konflikt zbliża się nieuchronnie, i kto ponosi za to odpowiedzialność. W czerwcu 1939 toczyły się intensywne rokowania z udziałem Francji, Wielkiej Brytanii i ZSSR w sprawie zawarcia trójstronnego układu na wypadek agresji. Nikt nie przewidywał możliwości ewentualnych niespodzianek czy komplikacji. Tymczasem 21 czerwca Tracki napisał: „ZSSR całą swoją potęgą zbliży się do granicy Niemiec w momencie, gdy III Rzesza będzie uwikłana w walkę o nowy podział świata."11 1 tak się też stało: Niemcy walczyły we Francji, a Stalin „całą swoją potęgą" okupował kolejnych zachodnich sąsiadów ZSSR,

'Przemówienie napołączonymPlenumKC i CKK, [w:] Stalin,op. cit.,1.10,s.56. 'Referat sprawozdawczyna XVIIzjeździe partii, [w:] Stalin, op. cit., 1.13, s. 303. '«Biulietień opozicji», nr52-53, Paryż, październik1936. " Ibid., nr 71, listopad 1938. 11 Ibid.,nr79-80, czerwiec1939. prąc ku niemieckim granicom. W tym samym dniu 21 czerwca 1939 Tracki dał jeszcze jeden dowód swej niezwykłej przenikliwości. Zapowiedział, że jesienią 1939 Polska będzie okupowana przez Niemcy, a jesienią 1941 Hitler zaatakuje Związek Sowiecki.12 Tracki pomylił się tu zaledwie o kilka miesięcy. Stalin również, ale o tympóźniej. Zezdumieniempopięćdziesięciuzgórąlatachczytamyteprofetycznezapiski.Skądmógłto wszystkowiedzieć? Odpowiedzią jest jego biografia. Lew Tracki - współautor komunistycznego przewrotu, twórca Armii Czerwonej, przedstawiciel ZSSR na rokowaniach w Brześciu Litewskim, pierwszy szef sowieckiej dyplomacji i głównodowodzącysowieckich sił zbrojnych - był, wraz z Leninem, uznanym liderem ZwiązkuSowieckiegoi przywódcą światowej rewolucji. Kto jak kto, ale Tracki dobrze wiedział czym jest komunizm, Armia Czerwona i sam towarzysz Stalin. Jak sam mówił, wszystkie swoje wnioski opierał na powszechnie dostępnych sowieckich publikacjach,wszczególnościnawypowiedziachsekretarzageneralnegoKominternuGeorgiDymitrowa. Tracki pierwszy przejrzał grę Stalina. Nie da się tego powiedzieć o przywódcach zachodnich demokracji, ani o Hitlerze, przynajmniej napoczątku.Byłatogranieskomplikowana.Trackisampadłjejofiarąi zrozumiał jej reguły. Stalin odsunął Trackiego od władzykorzystając z pomocy Kamieniewa i Zinowiewa, potem w sojuszu z Bu-charinemodsunąłobuwsporników,byjakiśczaspóźniejzlikwidowaćsamegoBucharina.Najegopolecenie Henryk Jagoda unieszkodliwił czekistów Dzierżyńskiego, następnie Jeżów „zneutralizował" Jagodę i jego ludzi, aBeriaz kolei usunął Jeżowa-i takdalej. Tracki dostrzegł, że na scenie międzynarodowej Stalin stosuje tę samą taktykę: traktuje niemiecki faszyzm czy sto instrumentalnie, jak zapalnik wojny, jak lodołamacz, który utoruje mu drogę do rewolucji. To Hitler wykonacałączarnąrobotę.NiechwięcEuropawalisięipękapoduderzeniamilodołamacza! W 1927 roku Stalin oznajmia, że druga wojna imperialistyczna jest nieunikniona,i równienieuniknionyjest udział w tej wojnie Związku Sowieckiego. Ale przebiegły Stalin nie chce sam wszczynać wojny ani zbyt szybko się w nią angażować: „Wystąpimy, ale wystąpimy jako ostatni, żeby rzucić decydujący ciężar na szalę, ciężar, którymógłbyprzeważyć." u 12 Ibid. 13 Stalin, op. cit., t. 7, s. 24. 25 24 Ludzie giną za metal... GOUNOD, Faust Stalin potrzebuje w Europie kryzysów, wojen, zniszczeń i głodu. To wszystko może dać mu Hitler. Im większych zbrodni dopuszczą się faszyści, tym łatwiej będzie Stalinowi pchnąć na kontynent „wyzwoleńczą" Armię Czerwoną. Trocki zrozumiał to wszystko jeszcze przed rozpoczęciem wojny, nawet przed dojściem Hitlera do władzy. W 1932 roku tłumaczył stosunek Stalina do niemieckich faszystów: „Niech tylko obejmą władzę, niech się skompromitują, a wtedy..." Począwszy od 1927 roku Stalin ze wszystkich sił wspiera rwących się do władzy faszystów (choć publicznie stara się tego nie okazywać). Kiedy obejmą już stery rządów - usilnie popycha ich ku wojnie. Po rozpoczęciu działań wojennych poleca komunistom krajów demokratycznych, by chwilowo przeszli na pozycje pacyfistyczne, demoralizowali zachodnie armie żądając zaprzestania „imperialistycz-nej wojny" i sabotowali militarne wysiłki własnych rządów. Ale wypuszczając hitlerowski „lodołamacz" na demokratyczną Europę Stalin zawczasu wydał nań wyrok śmierci. Pięć lat przed dojściem faszystów do władzy w Niemczech planował ich zagładę: „Rozbić faszyzm, obalić kapitalizm,ustanowićWładzęSowietów,wyzwolićkoloniezniewoli."M

ROZDZIAŁ III PO CO KOMUNISTOM POTRZEBNA JEST BROŃ? l 14 Stalin, op. cit., 1.11, s. 210. W1933rokuniemieckipułkownikHeinzGuderianodwiedziłsowieckąfabrykęparowozówwCharkowie.Tam mógłsięprzekonaćnawłasne oczy, że fabryka produkuje również czołgi: 22 dziennie. Aby właściwie ocenić uboczną produkcję jednej sowieckiej fabryki w warunkach pokoju, trzeba pamiętać, że Niemcy w tym czasie w ogóle nie produkowały czołgów. W momencie rozpoczęcia wojny w 1939 roku Hitler miał do dyspozycji 3195 czołgów - czyli 6-mie-sięczną produkcję uboczną charkowskiego przedsiębiorstwa. Aby uzmysłowić sobie, co oznacza produkcja 22 czołgów dziennie, trzeba pamiętać, że w 1940 roku, już po wybuchu n wojnyświatowej, Stany Zjednoczone miały w swoim arsenale zaledwie 400 czołgów. Obejrzane przez Guderiana czołgi były dziełem geniusza amerykańskiej myśli technicznej J.W. Christie. Nikt nie docenił go należycie.Nikt, próczsowieckichkonstruktorów. Zakupionoamerykańskiprototyp czołgu, a następnie na fałszywych papierach przetransportowano do ZSSR jako traktor. W Związku Sowieckim niezwłocznie urucho- miono produkcję tego „traktora", który opuszczał taśmy jako pojazd BT- Bystrochodnyj Tank. 27 Pierwsze wozy BT osiągały prędkość 100 km/godz., którą nawet dziś każdy czołgista uzna za zawrotną. Technicznerozwiązanianadwozia były proste i racjonalne. Pod względem jakości opancerzenia, BT przewyższał wszystkieówczesnekonstrukcje,wtymsprzętarmiiamerykańskiej.1 Słynny T-34, najlepszy czołg II wojny światowej, wywodził się w prostej linii od BT. Kształt jego kadłuba był rozwinięciem idei utalentowanego amerykańskiego konstruktora. Pomysł zastosowania pochylonych czołowych płyt pancernych dla umocnienia osłony czołgu przejęto niebawem w niemieckich Pantherach, a potemwewszystkichczołgachświata. Mimo wszystkich ogromnych walorów, BT miał jednak pewien niezaprzeczalny feler: był nie do użycia na terytorium ZSSR. BTbyłczołgiemagresywnym.Głównązaletąbyłajegoprędkość.CzołgBTprzypominałdozłudzeniamałego, rączego wojownika mongolskiej konnicy. Czyngis-chan najczęściej porażał wroga niespodziewanym uderzeniem swoich zmasowanych oddziałów. Niszczył przeciwnika nie siłą oręża, lecz błyskawicznymi i głębokimi manewrami wojsk. Dlatego nie potrzebował ciężkiej i nieruchawej jazdy, lecz lekkich, zwinnych hord, mogących pokonywaćwielkieprzestrzenie,forsowaćrzekizmarszuiwdzieraćsięgłębokonatyływroga. Taką właśnie charakterystykę miał czołg operacyjny BT, którego do l września 1939 wyprodukowano więcej niż wszystkich innych czołgów na całym świecie. Jego mobilność, prędkość i znaczny zasięg uzyskano dzięki racjonalnemu, lekkiemu i cienkiemu opancerzeniu. Czołgów BT można było użyć tylko w wojnie agresywnej, wyłącznie na tyłach wroga, w jednej z tych niespodziewanych operacji ofensywnych, kiedy pancerne zagonyprzerywająlinię frontui, omijającpunktyoporu, zmierzają prosto przed siebie, w głąb terytorium wroga, dojegomiast,mostów,fabryk,lotnisk,portów,magazynów,ośrodków łącznościidowodzenia. Niezwykle agresywne zalety czołgów BT osiągnięto również dzięki zastosowaniu jedynego w swoim rodzaju układujezdnego.Popol- 1 Patrz:aneks2,s.299. nych drogach BT poruszał się na gąsienicach, ale na szosie zrzucał gąsienice i stawał się pojazdem kołowym. Jednak,jak wiadomo,dużaprędkośćpojazdujestzaprzeczeniemjegozdolnościterenowych:albowybieramyszybki

samochód, mogący poruszać się tylko po dobrych drogach, albo dużo wolniejszy traktor, który pokona każdą przeszkodę. Sowieccy marszałkowie zdecydowali się na samochód: czołgi BT były całkowicie bezradne na terenieZSSR. KiedyHitler rozpoczął operację,3arbarossa",niemal wszystkieBT porzucononapastwęwroga.Nasowieckich bezdrożach nie radziłysobie nawet na gąsienicach. Co się tyczy kół, to nie użyto ich ani razu. A więc nigdynie wykorzystanopotencjalnychmożliwościtychwspaniałychpojazdówbojowych,cozresztąniepowinnonikogodziwić. Zbudowano je w jednym tylko celu: by ich użyć na obcych terytoriach, tam, gdzie dobrych szos było pod dostatkiem. Spójrzmy więc na państwa sąsiadujące z ZSSR. Można z góry wykluczyć Turcję, Iran, Afganistan, Chiny, Mongolię, Mandżurię i Koreę: w tych krajach trudno o odpowiednie drogi. Tylko marszałek Żuków zdołał użyć czołgów BT na płaskich terenach Mongolii, lecz wyłącznienagąsienicach,przyczymbyłbardzoniezadowolony: na bezdrożach gąsienice często spadały, koła zaś, nawet na polnych drogach, grzęzły w podłożu i pojazdy buksowaływmiejscu. CzołgówBTmożnabyłoskutecznieużywaćtylkowEuropieŚrodkowejiPołudniowej.Poruszającsięnakołach mogłybywpełniwykazaćswezaletywNiemczech,BelgiiiweFrancji. Na pytanie: „Co jest ważniejsze w BT - koła czy gąsienice?", ówczesne podręczniki udzielały jednoznacznej odpowiedzi: koła. To one zapewniają czołgom ich prędkość. Gąsienice miały jedynie umożliwić dotarcie do obcego terytorium, na przykład przedarcie się przez Polskę do niemieckich autostrad. Uchodziły za sprzęt jednorazowegoużytku,porzucany, gdystajesięzbędny,jakspadochronposkokunatyływroga. Zresztąsowieckie dywizje i korpusy wyposażone w czołgi BT nie miały odpowiednich pojazdów do zbierania i transportowania porzuconych gąsienic. W myśl opracowanych planów strategicznych, BT miały kontynuować kampanię na doskonałychzachodnichautostradach. Wartorównież odnotować,że ZwiązekSowiecki był w tym czasiejedynympaństwemmasowoprodukującym czołgi-amfibie.Wwojnieobronnej jest tosprzęt bezużyteczny. Zresztąnapoczątkuhitlerowskiej agresjirównież zostałyporzucone,aprodukcjizaniechano, podobniejakczołgówBT. 29 28 5 _ W 1938 roku w Związku Sowieckim rozpoczęto intensywne prace, zmierzające do opracowania nowego modelu czołgu, oznaczonego niecodziennym kryptonimem A-20. Co oznaczał symbol ,,AJ'? Żaden sowiecki podręcznik nie daje odpowiedzi na to pytanie. Nie jest wykluczone, że po opublikowaniu tej książki zainteresowani wynaj-dą jakieś wytłumaczenie. Spędziłem sporo czasu, starając się rozwiązać tę zagadkę. Prawdopodobną odpowiedź znalazłem w fabryce nr 138 - w tej samej, którą w 1933 roku zwiedzał Heinz Guderian. Najstarsi zatrudnieni tam robotnicy utrzymują, że pierwotnie „A" oznaczało „autostradowy". To wytłumaczenie wydaje mi się przekonujące. Czołgi A-20 były pochodną czołgu BT, którego główna cecha - bystro-chodnyj, szybki - znalazła wyraz w inicjałach. Dlaczego ta reguła nie miałaby się powtórzyć w wypadku A-20?Jego głównym zadaniem byłodotarciedoautostrad,bytamprzemienićsięwkrólaprędkości.2 Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych Związek Sowiecki nadal nie dysponował choćby kilometremdrogi,którąnaZa:chodzieprzyjętonazywać„autostradą".W 1938roku ani jednopaństwograniczące z ZSSR nie miało takiej infrastruktury. Ale rok później pakt Ribbentrop-Mołotow dzieląc Polskę wprowadził wspólnągranicęZwiązkuSowieckiegozpaństwemposiadającymrozbudowanąsiećautostrad:zNiemcami. Historycy tłumaczą, że w czerwcu 1941 sowieckie czołgi nie byłygotowe do wojny. To nieprawda. Nie były gotowe do wojny obronnej na terytorium ZSSR. Budowano je w innym celu: miały prowadzić innego rodzaju wojnęnainnychterytoriach. Ilości i jakości sowieckich czołgów odpowiadała ilość i jakość sowieckich samolotów bojowych. Komunistyczni historycy utrzymują, że choć liczba ich była pokaźna, były to marne, przestarzałe modele. Proponują więc, by wziąć pod uwagę tylko najnowocześniejsze maszyny, jak MiG.-3, Jak-1, Pe-2,11-2 - pomijającstarociewyprodukowanewielelatprzedwojną. Innego zdania o tych,.rupieciach" jest Alfred Price, oficer Royal Air Force, który miał okazję pilotować ponad czterdzieści rozmaitych typów samolotów i spędził za sterami łącznie ponad 4000

godzin: „Pośród wszystkich myśliwców świata wyprodukowanych seryjnie przed wrześniem 1939, najlepsze uzbrojenie miał 1-16, dzieło rosyjskiego konstruktora Polikarpowa. [...] Siłą ognia przewyższał dwukrotnie Messerschmitta Me 109E i prawie trzykrotnie Spitfire-1. W owym czasie 1-16 był jedynym samolotem myśliwskim, którego pilota chroniła pancerna osłona. Jeżeli ktoś sądzi, że Rosjanie przed II wojną światową byli zacofanymi kmiotkami, którzy rozwinęli się dopiero później, wykorzystując niemieckie doświadczenia, powinien sięgnąć do faktów."3 Dodajmy, że w sierpniu 1939, po raz pierwszy w dziejach lotnictwa, sowieckie myśliwce użyły pocisków rakietowych. Równocześnie w ZSSR kończono prace nad unikalną wówczas konstrukcją samolotu z opancerzonym kadłubem - prawdziwego latającego czołgu Ił-2, którego potężne uzbrojenie stanowiło, między innymi, osiem rakiet. Co się zatem stało? Dlaczego już w pierwszym dniu wojny sowieckie lotnictwo straciło dominację w powietrzu? Wytłumaczenie jest proste: większości sowieckich pilotów, w tym pilotów myśliwskich, nigdy nie uczono prowadzenia walk powietrznych. Ćwiczono ich jedynie w atakowaniu celów naziemnych. Sowieckie regulaminy lotnictwa myśliwskiego i bombardującego (BUIA-40 i BUBA-40)4 nastawiały pilotów na przeprowadzenie jednej zaskakującej i zmasowanej operacji ofensywnej, w trakcie której sowieckie lotnictwo zniszczyłoby jednym uderzeniem eskadry wroga jeszcze na płytach kftnisk, nim zdążą wystartować, zapewniając sobie niepodzielne panowanie w powietrzu: Oto dlaczego w 1941 roku całe sowieckie lotnictwo było skoncentrowane w pasie przygranicznym. Na przykład lotnisko polowe 123 pułku myśliwców zlokalizowano dwa kilometry od niemieckiej granicy. W warunkach bojowych dla zaoszczędzenia paliwa samoloty startują w kierunku przeciwnika. W 123 pułku myśliwców, podobnie jak w wielu innych, miały one nabierać wysokości lecąc nad terytorium niemieckim. 2 Sowieckie czołgi nosiły czasem nazwy symbolizujące nazwiska komunistycznych przywódców: KW (Klim Woroszyłow), IS (losif Stalin); najczęściej jednak miały dwa inicjały: „T" (tank) i drugi określający model, jak na przykład: „O" (ogniemiotnyj, miotacz ognia), „P" (plawajuszczyj,pływający),„B"(bystrochodnyj,szybki);(przyp.tłum). | A. Price, World War IIFighter Conflict, Londyn 1975, s. 18,21. 4 BojewojUstawIstriebitielnojAwiacjiiBojewojUstawBombardirowocznojAwiacji 5 Patrz:aneks3,s.299. 31 30 Przed wojną - i w jej trakcie - Związek Sowiecki produkował doskonałe samoloty, zaskakujące prostotą rozwiązań konstrukcyjnych. Ich przeznaczeniem nie było strącanie maszyn wroga w walce powietrznej, lecz ich niszczenie rta ziemi. Szturmowiec Ił-2 był tej koncepcji szczytowym osiągnięciem. Jego głównym celem były lotniska. Projektując ten samolot konstruktor S. Iljuszyn nie zaniedbał jego obrony. W pierwotnej wersji załogę stanowiło dwóch lotników: za plecami pilota siedział strzelec pokładowy, osłaniający przed ewen- tualnymatakiemmyśliwców.StalinosobiściezatelefonowałdoHju-szynainakazałwycofaćstanowiskostrzelca: nieprzewidywałsytuacji,wktórejchoćjedenmyśliwiecwrogazdążywzbićsięwpowietrze... Gdy rozpoczęła się operacja ,3arbarossa", Stalin ponownie zatelefonował do Iljuszyna, polecając przywróceniedwuosobowejzałogi:wwojniedefensywnejnawetszturmowiecpotrzebujeuzbrojeniaobronnego. W 1927 roku Stalin ostatecznie umacnia swoją pozycję na szczytach władzy. Odtąd może poświęcić więcej uwagi problemom całego ruchu komunistycznego i rewolucji światowej. W tym samym roku ostatecznie utwierdza się w przekonaniu, że nowa wojna światowa jest nieunikniona i podejmuje bezlitosną walkę z socjaldemokratycznym pacyfizmem, który wojnie pragnie zapobiec. Stalin udziela więc poparcia rwącym się kuwładzyniemieckimfaszystom. Rok 1927 oznacza też początek industrializacji ZSSR, a raczej nadindustrializacji, wyznaczanej odtąd przez kolejneplany5-letnie. Na początku pierwszej pięciolatki Armia Czerwona miała na stanie 92 czołgi, a pod jej koniec - 4000, choć produkcjazbrojeniowanieuzyskałajeszczepriorytetu.Wtrakciepierwszegoplanu5-letniegonastawianosięraczej natworzenieprzemysłowejinfrastruktury,fundamentówsektorazbrojeniowego.

Druga pięciolatka była kontynuacją pierwszej: wznoszono piece martenowskie, koksownie, walcownie i zgniatacze, budowano elektrowniei tlenownie, uruchamiano nowekopalnie.Produkcja zbrojeniowa nadal nie była priorytetem, choć Stalin nie zasypiał gruszek w popiele: w ciągu dwóch pierwszych pięciolatek taśmy produkcyjne opuściło24708samolotówbojowych... Dopiero trzeci plan 5-letni, który miał się zakończyć w 1942 roku, był nastawiony przede wszystkim na zbrojenia, i to w skali dotąd niespotykanej. Jego realizacja stała się możliwa dzięki kolektywizacji wsi i forsownej industrializacji - nie zmierzających bynajmniej do poprawy warunków życia ludności.6 W połowie lat dwudziestych były one całkiem znośne. Gdyby Stalin troszczył się o poziom życia, wówczas kontynuowałby NEP, a ludności sowieckiej oszczędzono by nędzy i masowego głodu lat trzydziestych, który nierzadko prowadził wręcz do kanibalizmu.7 Celem kolektywizacji i industrializacji nie była poprawa życia ludności, lecz produkcjapotężnegoarsenałumilitarnego. Po co komunistom potrzebna była broń? Dla obrony kraju? Dziwna to kalkulacja: zagłodzić miliony dla zapobieżenia ewentualnej agresji. Przypomnijmy, że faszyści doszli do władzy w Niemczech w 1933 roku, kiedy głód już drugi rok dziesiątkował ludność ZSSR, przede wszystkimnaUkrainie.GdybyStalin szukającśrodków naczołgiau-tostradowe,spadochronyinowoczesnątechnologięwojskowąsprzedawałZachodowiczteryzamiast pięciumilionówtonzbożarocznie-milionydziecipozostałybyprzyżyciu.Nacałymnormalnymświeciebrońma zapewniać bezpieczeństwo mieszkańcom danego kraju. W Związku Sowieckim na odwrót: w imię rozbudowy arsenałówofensywnych,skazanoludnośćnaniewyobrażalnecierpienia. Okropności Iwojnyświatowej wporównaniuze stalinowskąindustrializacją wydają się pogodnym piknikiem. Konflikt lat 1914-1918 pochłoną) 10 milionów ofiar w całej Europie, w tym 2,3 min Rosjan. Stalinowska eksterminacja przybrała rozmiary nieporównanie większe: komunistyczny pokój był bardziej śmiercionośny niż imperialistycz-na wojna! A wszystko dla jednego celu: by zdobyć czołgi i samoloty, przeznaczone do atakowania państwościennych.Gdywybuchławojna,całytenszturmowyarsenałokazałsiębezużyteczny. 6 Patrz: aneks 4, s. 300. 7 RobertConąuest,The HarvestofSorrow.SovietCollectivisationand theTerrorFa-mine,Londyn1986. 32 l.adołamac? ROZDZIAŁIV ROZBIÓRPOLSKI Dokonujemy dzieła, które w razie powodzenia poruszy z posad cały świat i wyzwoli całą klasę robotniczą.1 J. STALIN l 22czerwca1941NiemcyhitlerowskieniespodziewanienapadłynaZwiązek Sowiecki. Jest tofakt historyczny. Niemniej fakt ten posiada pewien zaskakującyaspekt, którypo 50 latach przestał kogokolwiek dziwić: przed II wojną światową Niemcy nie miały wspólnej granicyz ZSSR, a wiec nie mogłynapaść na Sowiety, tym bardziej niespodziewanie. Obapaństwaoddzielałaodsiebiestrefapaństwneutralnych.Abywojnaniemiecko-sowieckabyławogóledo pomyślenia, trzeba było spełnić jeden warunek, mianowicie zlikwidować ten bufor. Ale kto tego dokonał? I w jakimcelu?

Byłtylkojedenkraj,graniczącyzarazemzNiemcamiizeZwiązkiemSowieckim:Polska.Tędywłaśniebiegła najkrótsza,najprostsza ' Stalin, op. cit., 1.13, s. 54. 35 i najdogodniejsza droga łącząca oba mocarstwa. W razie wojny sowiec-ko-niemieckiej potencjalny agresor musiał zatem przebić sobie korytarz przez Polskę. Kierując się prostą logiką, gdybyMoskwa lub Berlin chciały uniknąć bezpośredniego zagrożenia, użyłyby wszystkich swoich wpływów, wykorzystałyby wszystkie dostępne im środki polityczne i militarne, by nie wpuścić przeciwnika do strefy buforowej. W najgorszym razie rozpoczęłybydziałania obronnena terytorium Polski,osłaniającwłasnegranice. Tymczasem Hitler otwarcie dawał upust swym ekspansjoni-stycznym ambicjom, mówiąc o niezbędnej Niemcom przestrzeniżyciowej na wschodzie. Stalin publicznie nazwał go ludożercą. Jednak Niemcyniemogły poważnie myśleć o napaści na Związek Sowiecki,niemającz nim wspólnej granicy. DlategoHitlerzwrócił siędo Stalina,byobapaństwawspólnym wysiłkiemzlikwidowałyrozdzielającąjestrefębuforową. Stalin powitał tę propozycję z zadowoleniem. Uderzył na Polskę, i z entuzjazmem dorównującym jego hitlerowskimpartneromprzebijałkorytarzewkierunkuRzeszy. MotywyHitlerasązrozumiałe,wyłożył jejasnowMeinKampf. AlejakimipobudkamikierowałsięStalin? Sowieccyhistorycyudzielająnatopytanietrzechróżnychodpowiedzi. Pierwsze wytłumaczenie: po rozbiciu i wykrwawieniu Polski, ZSSRprzesunąłswegranicenazachód,byw ten sposób wzmocnić bezpieczeństwo kraju. Dziwne to rozumowanie. To prawda, sowieckie granice rzeczywiście przesunęły się o 200-300 km na zachód, ale towarzyszyło temu przesunięcie granic Rzeszy o 300-400 km w kierunku wschodnim. Bezpieczeństwo Związku Sowieckiego bynajmniej na tym nie zyskało; przeciwnie, pojawił się zupełnie nowy czynnik, mianowicie wspólna sowiecko-niemiecka granica, i, w konsekwencji, możliwośćatakuprzezzaskoczenie. Drugie wytłumaczenie: zadając cios w plecy broniącej się rozpaczliwie przed hitlerowcami Polsce, Stalin pragną)wygraćnaczasie,oddalićkonfrontacjęzNiemcami...Przypominatopomysłpodpaleniamieszkaniasąsiada,w nadziei,żepowstrzymatopożarwewłasnymdomu. Trzecie wytłumaczenie: Francja i Wielka Brytania odmawiałyzawarcia sojuszuze Związkiem Sowieckim, nie pozostawiając Moskwie żadnego wyboru, poza paktem z Hitlerem... Ale też dlaczego Francja i Wielka Brytania miałybysięzobowiązaćdoobronypaństwaotwar- cię głoszącego, że jego głównym celem jest obalenie demokracji na całym świecie, w tym również w tych dwóch krajach? Zachód nie przywiązywał większej wagi do planów Hitlera na wschodzie. Przeciwnie niż kraje tego regionu.GdybyHitlerskierował się na wschód, one pierwsze padłybyofiarami jego ekspansji. Kraje środkowo- i wschodnioeuropejskie były naturalnymi aliantami Związku Sowieckiego, i to z nimi należało szukać sojuszu przeciwkoHitlerowi.AleStalinniechciałtakiegoprzymierza. Wyjaśnienia sowieckich historyków mają dwa niedostatki: zostały wymyślone postfactum i całkowicie pomijają ówczesne poglądy sowieckich przywódców, choć wykładali je nie raz, i to bardziej przejrzyście niż Hitler. Po sforsowaniu strefy buforowej oddzielającej Niemcy od ZSSR, Hitler uznał to za dobry początek - i skierował chwilowo uwagę w innych kierunkach: na Europę Zachodnią, Afrykę, Basen Śródziemnomorski i Atlantyk. Co powinien był uczynić Stalin, mając przed sobą 570-kilometrowy wyłom w murze? Przede wszystkim umacniać obronę na zagrożonym odcinku. Wzdłuż dawnej granicy ciągnęła się linia potężnych fortyfikacji. Należało je bezzwłocznie umacniać i modernizować, równocześnie budując drugą linię obrony, trzecią, piątą. Należało minować drogi, mosty i pola, kopać rowy przeciw-czołgowe, przygotowywać zapory artyleryjskie. Alenictakiego nienastąpiło. Jakiś czas później, w 1943 roku, Armia Czerwona szykowała się do odparcia ofensywy pod Kurskiem. W bardzokrótkimczasiewojska sowieckie utworzyłyna całej długości kilkusetkilometrowego frontu głębokiego

na250-300kilometrówsześćnieprzerwanychpasówobrony.Byłtoistnylabiryntokopów,transzei,chodnikówi stanowisk ogniowych. Na każdy kilometr obrony przypadały 32 000 min przeciwczołgowych i przeciwpiechotnych, zaś koncentracja artylerii przeciwpancernej osiągnęła niespotykany poziom: 41 luf na kilometr, nie licząc artylerii polowej i przeciwlotniczej oraz okopanych czołgów. Tak oto w szczerych polach w krótkimczasiestworzonoumocnienianiemożliwedosforsowania. W 1939 rokuwarunki naturalnedoobronybyłyoniebo lepsze: 36 37 l nieprzebytelasy,rzeki,bagna.Małodróg,aczasupoddostatkiem,bystworzyćrubieżobronnąniedopokonania. Tymczasem wszystkoodbywasiędokładnienaodwrót, jakbychodziło właśnie o ułatwienie dostępu. W strefie przygranicznej burzy się i zrównuje z ziemią istniejące fortyfikacje, stawia się mosty, kładzie nowe drogi, rozbudowuje i modernizuje sieć kolejową. Równocześnie Związek Sowiecki zaprzestaje produkcji dział przeciwpancernychi przeciwlotniczych. PułkownikGRU2 1.Starinow,uczestniktychwypadków,wspomina: „Powstawała absurdalnasytuacja. Dopóki stykaliśmy się z niepo-kaźnymi armiami niewielkich państw, ryglowaliśmy granice na cztery spusty. Gdy zaś naszym sąsiadem stały się potężne faszystowskie Niemcy - porzucaliśmy fortyfikacje wzdłuż starej granicy, niektórewręczdemontując."3 Zarząd Inżynieryjny Armii Czerwonej wystosował zapotrzebowanie na 120 000 kolejowych min opóźnionego działania. W razie napaści hitlerowskiej taki arsenał pozwoliłby skutecznie sparaliżować całą komunikację kolejową na tyłach wroga. Mina jest bronią najprostszą, najtańszą, najbardziej skuteczną. Zamiast zamówionej liczby dotarło zaledwie... 120 sztuk.4 Kolosalną produkcję min zatrzymano wkrótce po ustanowieniu granicy z Rzeszą. Czym zajmował się Stalin, prócz niszczenia własnej obrony? W następnym roku kontynuował demontaż strefy buforowej. Zaanektował Litwę, Łotwę i Estonię, rumuńską Besarabię i północną Bukowinę, wreszcie spróbował swych sił w Finlandii, gdzie w wyniku niechlubnej kampanii również zdołał wyrwać pewne ustępstwaterytorialne. Hitlerowi wystarczył wyłom w murze dzielącym go od Stalina. Stalin pragnął zniszczenia samego muru - i postawił na swoim. Dziesięć miesięcy po podpisaniu sowiecko-niemieckiego „paktu o nieagresji" strefa buforowa została zlikwidowana. Od Morza Białego do Morza Czarnego, nie ostało się między nimi ani jedno neutralne państwo. Stworzonowarunkidoagresji. W krótkimczasiewszyscyzachodni sąsiedziZwiązkuSowieckiego stali się jego ofiarami. Również Litwa, nie granicząca wcześniej z Sowietami. Dotychczas ZSSR i Niemcy stykały się tylko na linii de-markacyjnej w pokonanejPolsce.Aleobecnośćsowieckichwojskna Litwie oznaczała dojście Armii Czerwonej do przedwojennych granic niemieckich: bezpośrednio do Prus Wschodnich. Wszystko to obala obraz chytrego Hitlera, któremu naiwny Stalin pomagał przebić korytarz przez Polskę. Przeciwnie,toStalinbez niczyjej pomocyprzebijał sięnazachód, aż zniszczył cały„kordonsanitarny". „Historia Uczy nas - objaśniał Stalin w 1936 roku - że kiedy jedno państwo chce walczyć z innym państwem, nawet nie sąsiednim,wówczaszaczynaszukaćgranicy,przezktórąmogłobyuzyskaćdostępdo tego państwa, które zamierza zaatakować."5 CzyArmiaCzerwonazamierzałazatrzymaćsięnazdobytychgranicach? Odpowiedź marszałka Związku Sowieckiego S. Timoszenki: „Na Litwie, Łotwie i w Estonii została

zlikwidowana władza ziemskich posiadaczy i kapitalistów, tak bardzo znienawidzona przez lud pracujący. Związek Sowiecki znacznie się powiększył i przesunął swe granice na zachód. Świat kapitalistyczny musiał ustąpić nam miejsca i cofnąć się. Lecz nie nam, żołnierzom Armii Czerwonej, chełpić się i spoczywać na laurach!"' To nie fragment przemówienia ani komunikat TASS. To rozkaz Armii Czerwonej. Za zachodnią granicą ZSSR pozostałyjużtylkoNiemcyiichsojusznicy. 1 GlawnojeRazwiedywańelnojeUprawlienije,sowieckiwywiadwojskowy(przyp.tłum.). 3 1.Starinow,Minyidutswojegoczasa,Moskwa1964,s.176. 4 Ibid. s «Prawda»,5marca1936. 6 Rozkaznr400ludowegokomisarzaobronyZSSR,7listopada1940. 38 ROZDZIAŁV PAKTIJEGOKONSEKWENCJE StalinbyłsprytniejszyodHitlera.Sprytniejszy,ibardziejperfidny.1 A. ANTONOW-OWSIEJENKO l Na pierwszy rzut oka wydawało się, że obie strony mają powody do satysfakcji: jedną część Polski bierze Hitler, drugą Stalin. Lecz zaledwie tydzień po podpisaniu paktu Stalin spłatał Hitlerowi pierwszego figla. Obaj partnerzy mieli zaatakować równocześnie. Tymczasem HMer napadł na Polskę - a Stalin oznajmił, że jego wojska nie są jeszcze gotowe. Mógł to powiedzieć Ribbentropowi w Moskwie, przed podpisaniem paktu, ale nie powiedział.Hitlerrozpocząłwojnę-izostałsamnaplacuboju.Skutekjesttaki,żetoon,itylkoonuchodziodtądza jedynegowinowajcę. FrancjaiWielkaBrytaniabezwahaniawypowiedziałyNiemcomwojnę.Tymczasemkażdyniemieckiuczniak wiedział, czym się kończyły dla jego kraju wojny na dwa fronty. Francja nie stanowiła większego problemu, ale WielkaBrytaniabyławyspą.Skutecznainwazjawymagałabydługichiskrupulatnychprzygotowań,zgromadzenia potężnej floty, przynajmniej dorównującej Royal Navy, zapewnienia sobie przewagi w powietrzu. Zamiast Blitzkrieguzapowiadał sięwięc 1 A. Antonow-Owsiejenko,The Time ofStalin:portrait ofatyranny,NowyJork1981,s.296. 41 długiiwyczerpującykonflikt,bardzogroźnydlakrajuoograniczonychzasobach. ZaWielką Brytanią stałyStanyZjednoczone, które mogły -jak w czasie Iwojnyświatowej - w krytycznym momencie rzucić na szalę swój w zasadzie nieograniczony potencjał. Przeciw Rzeszy sprzymierzył się cały Zachód. A co do Stalina, Hitler mógł liczyć na jego względy tak długo, jak długo był silny. Wojna pozycyjna z Zachodemwyczerpałabypotencjałniemiecki,awtedy... SytuacjaStalinabyłazgołainna. PolskędzielononiewKancelariiRzeszy,lecznaKremlu.Był przytym obecnyStalin, a nie Hitler - niemniej właśnie Hitlera obarcza się odpowiedzialnością za rozpętanie wojny, a Stalin uchodzi za niewinną ofiarę i wyzwolicielaWschodniejEuropy. Stalin dopiął swego:wkonflikciewojennnym zachodnienacjewyniszczałysię wzajemnie,bombardującswoje miasta i fabryki, a on zachował neutralność, czekając na odpowiedni moment. Gdy wreszcie sam popadł w tarapaty,natychmiastotrzymałodZachoduwszelkąniezbędnąmupomoc. Zachód przystąpił do wojnystając w obronie Polski, byw 1945 roku oddać ją Stalinowi w jasyr, wraz z całą

Europą Wschodnią i częścią Niemiec. Ale nic nie zdoła zachwiać wiary Zachodu w to, że jest zwycięzcą II wojnyświatowej. Hitler popełnił samobójstwo. Stalin został nieograniczonym władcą potężnego antyzachodniego imperium, stworzonego dzięki pomocysamego Zachodu. Nawet po śmierci zachował opinię człowieka prostego, naiwnego i ufnego,podczasgdyHitlerwszedłdohistoriijakodiabelskizbrodniarz. Na Zachodzie ukazało się wiele książek utrzymujących, jakoby Stalin nie był przygotowany do wojny, Hitler zaś - tak. Osobiście jestem zdania, że nie ten jest gotów do wojny, kto ogłasza to wszem i wobec, lecz ten, kto ją wygrywa-dzielącwrogówiszczującichnasiebie. CzyStalinzamierzałprzestrzegaćpostanowieńpaktuRibbentrop--Mołotow? Oddajmymu głos: „Zagadnienie walki [...] należyrozpatrywać nie z punktu widzenia sprawiedliwości, lecz z punktuwidzeniawymagań sytuacji politycznej w danej chwili, z punktu widzenia politycznych potrzeb partii w każdej konkretnej sytuacji."2 I jeszcze jedna wypowiedź: „Wojna jest w stanie podważyć i wywrócić wszelkie możliwe porozumienia."3 Partia, na której zjazdach Stalin przemawiał, doskonale rozumiała swoich przywódców i dawała im odpowiednie prerogatywy: „Zjazd specjalnie podkreśla, że KC upoważniony zostaje do zerwania w każdej chwili wszystkich traktatów pokojowych zawartych z państwami imperialistycznymi i burżuazyjnymi, jak również do wypowiedzenia im wojny."4 Tego postanowienia partii nigdy nie odwołano. Kiedy miał nastąpić ów czas wypowiadania aliansów? Raz jeszcze Stalin: „Bardzo wiele zależy od tego, czy uda się nam odwlec wojnę ze światem kapitalistycznym, która jest nieunikniona [...] do chwili, kiedy kapitaliści pokłócą się między sobą."5 „Decydującą bitwę można uważać za zupełnie dojrzałą, jeżeli wszystkie wrogie nam siły klasowe dostatecznie uwikłały się w sprzecznościach, są dostatecznie skłócone ze sobą, dostatecznie osłabione walką, która przerasta ich siły."6 Stalin gorąco pragnął, by„kapitaliści pożarli się jak psy"7 ; pakt Rib-bentrop-Mołotow stwarzał właśnie dogodną sytuację. «Prawda» zachłystywała się ze szczęścia: „Zatrzęsły się podstawy świata, ludzie i narody tracą grunt pod nogami. Na niebie gorzeją łuny pożarów, a huk armatni wstrząsa morzami i kontynentami. Mocarstwa i państwa rozsypują się, jak puch na wietrze... Jakie to wspaniałe, jakie cudowne i piękne, kiedy drżą fundamenty świata, giną potęgi i upadają majesta- ty."8 „Każda taka wojna przybliża nas do szczęśliwych czasów, kiedy ludzie nie będą się wzajemnie zabijać."9 Według Stalina czas, gdy „z Niemiec hitlerowskich nie pozostanie kamień na kamieniu" miał nastąpić w 1942 roku. Ale niespodziewa- PrzemówienienaposiedzeniuKomitetuWykonawczegoKominternu,22stycznia1926,[w:]Stalin,op.cit.,t.8,s.13. «Prawda»,15września 1927. UzupełnieniedorezolucjiWsprawie wojnyipokojuna VIIzjeździeRKP(b), marzec 1918,[w:] KPZRwrezolucjach iuchwalach,1.1, Warszawa 1956, s.457.Sprawozdaniepolityczne KC na XV ZjeździeWKP(b), grudzień1927,[w:]Stalin,op.cit., t. 10,s.286. Opodstawachleninizmu,[w:]Stalin,op.cit.,t.6,s.161.«Prawda»,14maja1939.«Prawda»,4sierpnia1940. «Prawda», 18 sierpnia1940. Patrz:aneks 5,s.300. 43 42 nie szybka kieska Francji i zaniechanie przez Hitlera inwazji na Wielką Brytanię (sowiecki wywiad wojskowy wiedział o tym pod koniec 1940 roku) pokrzyżowały plany Stalina. Datę wyzwolenia Europy przesunięto z lata 1942 na lato 1941. Dlatego Nowy Rok 1941 witano hasłem: „Powiększymy liczbę republik w składzie ZSSR!": WczterdziestympierwszymziemskichbogactwtonyZiemiwyrwiemy,opłacisiętrud.Iuranpod ostrzałemcyklotronuEnergiędadlamieszkańidlahut.Więcidźmydalej,dziękiwspólnejpracyW

walceolepszyipiękniejszyświatByćmożedoszesnastuherbównaszychDołącządalszeRepubliki Rad! «Prawda»,lstycznia1941 Nie, sowieccy przywódcy nie myśleli o obronie. Nie mieli zamiaru wznosić fortyfikacji i umocnień. Byli przekonani, że Niemcy, zaangażowani już na Zachodzie, nie zdecydują się na otwarcie wschodniego frontu. Wiedzieli, że wojna na dwa fronty jest dla Hitlera samobójstwem. Przed wojną «Prawda» nigdy nie apelowała o wzmacnianie obrony. Ton artykułów był zgoła odmienny: „Wielki jest nasz kraj: ziemski glob musi obracać się pełne dziewięć godzin, by cała nasza ogromna ojczyzna sowiecka wkroczyła w nowy rok swoich zwycięstw. Nastanie taki czas, że będzie krążył nie dziewięć godzin, lecz okrągłą dobę. [...]! kto wie, gdzie nam wypadnie spotykać Nowy Rok za pięć lub dziesięć lat: pod jaką szerokością, na którym sowieckim południ- i ku?"I0 Im bliższa była data sowieckiej agresji na Europę (lipiec 1941), tym bardziej przejrzyste stawały się artykuły «Prawdy»: „Rozdzielcie waszych wrogów, spełnijcie chwilowo ich żądania, po czym rozbijcie każdego z osobna, nie pozwalając by się zjednoczyli." " W tej sytuacji Hitler uznał, że nie może dłużej zwlekać. Postanowił uderzyć pierwszy i tym samym uniknąć groźby ciosu w plecy. Lecz choć rozpoczął wojnę w okolicznościach najdogodniejszych z możliwych, był z góryskazanyna porażkę. W przeciwieństwie do Reichswehry Armia Czerwona wkroczyła do wojny w fatalnych warunkach, niemniej zdołała „wyzwolić" pół Europy, którą przez 45 lat utrzymała pod swą dominacją. Jak potoczyłyby się wypadki, gdyby doborowe niemieckie formacje wycofały się z kontynentu do Afryki i na Wyspy Brytyjskie, a tymczasem Armia Czerwona opanowując Rumunię zniszczyłaby ich jedyne źródło zaopatrzenia w ropę naftową? 10 «Prawda»,lstycznia1941. 11 «Prawda»,4marca1941. 44 ROZDZIAŁVI KIEDYZWIĄZEKSOWIECKI PRZYSTĄPIŁDOHWOJNYŚWIATOWEJ? Tylko jeden kraj może wyjść zwycięsko z generalnego konfliktu: Związek Sowiecki.1 A. HITLER l W Związku Sowieckim wszystko co ma jakikolwiek związek z początkiem II wojny światowej okrywa nieprzenikniony mrok tajemnicy państwowej. Spośród licznych i straszliwych sekretów jeden strzeżony jest szczególniepilnie:dataprzystąpieniaZSSRdowojny. Przez wszystkie powojenne lata oficjalna sowiecka historiografia głosiła,żetym dniem był 22 czerwca1941. Komunistyczni historycy wymyślili niezliczone legendy o dniu 22 czerwca, o tym jak hitlerowcy napadli na pokojowo usposobiony krajf...] Gdyby dać wiarę tym wymysłom, można by pomyśleć, że Związek Sowiecki nie przystąpiłdowojnydobrowolnie,leczżezostałwciągniętysiłą. Abyutrwalićswoją wersję,sowiecka propagandawsparła tędatędodatkowymi argumentami: wymyślono „okres przedwojenny", 1 RozmowazLordemHalifaxem,Obersalzburg,19listopada1937.

47 obejmujący dwa lata poprzedzające 22 czerwca, a także rozpowszechniono mityczną zbitkę „1418 dni wojny", nawypadekgdybykomuśprzyszłodogłowypoliczyćsamemu. „Okresu przedwojennego" nie było, został wymyślony dla potrzeb propagandy. Dość przypomnieć, że właśnie w „okresie przedwojennym" wszyscy europejscy sąsiedzi ZSSR padli ofiarą jego agresji.2 Związek Sowiecki, który w 1939 roku ogłosił swoją neutralność, podbił niebawem terytoria o łącznej liczbie ludnościprzekraczającej 23miliony. Armia Czerwona i NKWD. dokonywały na zagarniętych terenach straszliwych zbrodni. Sowieckie obozy koncentracyjnewypełnione byłyżołnierzamiioficeramizwielukrajówEuropy.Oficerówlikwidowanocałymi tysiącami, nie tylko Polaków w Katyniu. Jakiż to neutralny kraj przetrzymuje i rozstrzeliwuje w „okresie przedwojennym" tysiącejeńców? Zadziwiająca sprawa: Niemcy napadły na Polskę, więc uznano, że rozpętały wojnę. Związek Sowiecki uczynił to samo i w tym samym miesiącu, a mimo to nie uchodzi za najeźdźcę. Co więcej, uważa się, że w latach1939-1941niebrał wtej wojnieudziału. Polskiżołnierz,którybroniącswegokrajuzginałwwalcezArmiąCzerwoną uchodzi za uczestnika i ofiarę II wojny światowej, a sowieckiego żołnierza, który go zabił uznaje się za „neutralnego". Jeżeli w tej samej bitwiezginąłżołnierzsowiecki,oznaczato,żezostałzabitywczasiepokoju -w„okresie przedwojennym". NiemcyopanowałyDanię, i choć do wielkich bitew nie doszło, był to akt wojny. ZSSR również podbił bez walki trzy państwa bałtyckie, porównywalnepodwzględempołożeniageograficznego,ludności,kulturyi tradycji zDanią.Alenikttegonieuznałzawojennąnapaść. Niemcy zagarnęły Norwegię - i jest to kontynuacja agresji. Ale zanim do tego doszło Związek Sowiecki przelałmorzekrwiwsąsiedniej Finlandii. W „okresie przedwojennym" setki tysięcy sowieckich żołnierzy poległo w toku zażartych walk. Straty armiiniemieckiejwtymczasie byłyznaczniemniejsze. Wszystkie te działania Armii Czerwonej określa się oficjalnie jako „umacnianie bezpieczeństwa zachodnichrubieży". Bzdura.Gra- 2 Nawiasem mówiąc, Armia Czerwona nie zamierzała zadowolić się tymi zdobyczami i przerwać „wyzwoleńczy marsz" na Zachód. Patrz: cytowanyrozkaz ludowego komisarzaobronyZSSR nr400zdnia 7listopada1940. 48 nice Związku Sowieckiego były bezpieczne, kiedy na zachodzie istniał kordon neutralnych państw, a Niemcy znajdowały się za kordonem. Z drugiej strony, jeżeli agresję na sześć ościennych państw - Polskę, Finlandię, Litwę, Łotwę, Estonię i Rumunię - nazywamy „umacnianiem bezpieczeństwa granic", to dlaczego nie mówimy, że Hitler też tylko pragnął zabezpieczyć się od wschodu? Słyszę głosy sprzeciwu: przecież Stalin w „okresie przedwojennym" nie prowadził ciągłych działań militarnych, tylko pojedyncze agresje. Poza tym Związek Sowiecki formalnie nie wypowiedział wojny żadnemu państwu. No dobrze, a czy Hitler postępował inaczej? Dzień 22 czerwca 1941 jest zwykłą datą w historii wojen. W tym dniu siły zbrojne jednego państwa rozpoczęły ofensywę na armię innego państwa w ramach trwającego globalnego konfliktu, w którym oba państwa od dawna uczestniczyły. Nie ma żadnego powodu, by rozpoczynać historię wojny od chwili, gdy obce wojska wkroczyły na terytorium Związku Sowieckiego, który udaje niewinną ofiarę. Przywołajmy na pamięć wszystkie naprawdę niewinne ofiary, które padły w „okresie przedwojennym" pod bagnetami „wyzwoleńczej" Armii Czerwonej. Zacznijmy pisać historię tej wojny od zdradzieckiej napaści na skrwawioną Polskę, która w nierównej walce próbowała powstrzymać marsz Hitlera na wschód. Zacznijmy pisać historię tej wojny nie od 22 czerwca, lecz od dnia, w którym Stalin postanowił ją rozpocząć.

l września 1939 o świcie armia hitlerowska napadła na Polskę. Dziwnym zbiegiem okoliczności właśnie tego dnia Nadzwyczajna IV Sesja Najwyższego Sowietu ZSSR uchwala ustawę o powszechnym obowiązku służby wojskowej. Nigdy dotąd w Związku Sowieckim nie było takiego prawa. Dopóki sowiecka propaganda posługiwała się krwiożerczym Hitlerem jako straszydłem, można było się obejść bez powszechnej służby wojskowej.AlepodpisanozNiemcamipaktonieagresji-izarazjąwprowadzono. Na Zachodzie wrzesień 1939 był początkiem „dziwnej wojny". Na Wschodzie zaczął się nie mniej „dziwnypokój". 49 PocoZwiązkowiSowieckiemupotrzebnybyłpowszechnyobowią- I-odołamac? zek wojskowy? Komuniści tłumaczą, że była to reakcja na rozpoczęcie II wojny światowej: nie zamierzaliśmy brać w niej udziału, ale poczyniliśmy pewne kroki zapobiegawcze. Marszałek Związku Sowieckiego K. Mierieckow należy do tych, którzy twierdzą, że ustawa miała ogromne znaczenie i została uchwalona, kiedy II wojna światowa już trwała.3 Spóbujmy wyobrazić sobie polsko-niemiecką granicę w ten tragiczny poranek: półmrok, mgła, wystrzały, warkot silników. Mało kto z Polaków zdawał sobie sprawę z tego, co się dzieje. Prowokacja? A może tylko lokalny incydent? Lecz deputowani do Najwyższego So-wietu ZSSR - pasterze z odległych górskich pastwisk, zacni hodowcy reniferów z polarnej Arktyki - oni już wiedzą. Wiedzą, że to nie prowokacja ani żaden incydent graniczny, lecz wojna, i to nie wojna polsko-niemiecką, nie europejska - światowa! Dlatego spotykają się w Moskwie na nadzwyczajnej sesji, by wprowadzić odpowiednie ustawy. Szkoda, że nie wykazali takiej operatywności, kiedy w czerwcu 1941 podobne wydarzenia wstrząsnęły granicą sowiecko-niemiecką! Rankiem l września nie tylko polski rząd ani rządy zachodnie nie miały pojęcia, że wybuchła II wojna światowa: nie wiedział o tym nawet Hitler. Napadł na Polskę licząc, że będzie to prosta operacja lokalna, jak zajęcie Czechosłowacji rok wcześniej. Nie jest to wymysł goebbelsowskiej propagandy, sowieckie źródła mówią o tym samym. Generał pułkownik lotnictwa A. Jakowlew, wówczas osobisty doradca Stalina:,,Hitler był pewny, że Anglia i Francja nie będą bić się o Polskę."4 A więc towarzysze na Kremlu wiedzą to, czego nie podejrzewa nawet Hitler. I jeszcze jeden szczegół: droga do Moskwy wiodła czasem z daleka, deputowani potrzebowali nieraz tygodnia, nieraz 12 dni, by dotrzeć do sali posiedzeń. Aby wzięli udział w sesji poświęconej konsekwencjom rozpoczętej wojny, musiano rozesłać zawiadomienia przed jej wybuchem. Powiem więcej - przed podpisaniem paktu Ribbentrop-Mołotow. Każda próba określenia dokładnej daty rozpoczęcia II wojny światowej i przystąpienia do niej Związku Sowieckiegoprowadzinasnieuchronniedodaty19sierpnia1939. Stalin wielokrotnie na rozmaitych zamkniętych posiedzeniach przedstawiał swój plan „wyzwolenia"kontynentu: wciągnąć Europę dowojnysamemuzachowującneutralność,a kiedywrogowiebędąjużdostatecznieskłócenizesobąiosłabieniwalką,któraprzerastaichsi-}y-wtedyrzucićna szalęcałąpotęgęArmiiCzerwonej.5 19 sierpnia 1939 na posiedzeniu Biura Politycznego KC WKP(b) powzięto nieodwołalną decyzję realizacji tegoplanu. Wiadomości o posiedzeniu Politbiura i powziętych tam decyzjach natychmiast zostały przekazane przez francuską agencję prasową HAYASiopublikowanenałamachzachodniejprasy. W jaki sposób ściśle tajny stenogram Biura Politycznego mógł trafić na Zachód? Możliwa jest następująca hipoteza: któryś - lub kilku - członków partyjnego kierownictwa, przerażonych planami Stalina, postanowiło je pokrzyżować. Z oczywistych powodów nie mogli otwarcie wyrazić swoich obaw. Jedynym sposobem powstrzymaniaStalina był sabotaż: ujawnienie światu jego zamiarów. Członkowie Politbiuraodpowiedzialni za kontrolowanie armii, przemysłu zbrojeniowego, wywiadu wojskowego, NKWD, propagandy czy Kominter-nu moglitowykonaćbezwiększegotrudu. Ten scenariusz nie jest aż tak fantastyczny, jak bysię mogło wydawać. W 1917roku Zinowiewi Kamieniew - wówczas członkowie Biura Politycznego RKP(b) - ogłosili na łamach „burżuazyjnej" prasy zamiary Lenina i Tróckiego dotyczące przygotowywanego przewrotu. Nie znamy dziś dróg, którymi tajny stenogram trafił na Zachód,niemniejtakiekanałyistniały.

Stalin zareagował na publikację w sposób zgoła nieoczekiwany. «Prawda» z dnia 30 listopada 1939 opublikowałajegoobszernedemen-ti.Otopełnytekst: OKŁAMLIWYMKOMUNIKACIEAGENCJIHAYAS Redaktor «Prawdy» zwrócił się do tow. Stalina z pytaniem: co sądzi tow. Stalin o doniesieniu agencji HAYAS na temat „wystąpienia Stalina" Jakoby wygłoszonego przez niego „na posiedzeniu Politbiura 19 sierpnia", gdzie cytowano rzekomypoglądotym,że„wojnapowinnatrwać jak najdłużej, bywyczerpać walczącestrony". Tow.Stalinprzysłał następującąodpowiedź: „To doniesienie agencji HAYAS, tak samo jak wiele innych jego doniesień, jest kłamstwem. Nie wiem, rzecz jasna,wktórymdokładnie 5 Stalin,op. cit., t.6,s.160-161 it.7,s.24. 3 K.Mierieckow,Pólwiekuwmundurze,Warszawał971,s.205. 4 A.Jakowlew,Celżyzni,Moskwa1968,s.212. 51 50 cafó-chantant sfabrykowano to kłamstwo. Ale jakkolwiek kłamaliby panowie z agencji HAYAS, nie mogą zaprzeczyć, że: a) to nie Niemcy napadły na Francję i Anglię, lecz Francja i Anglia napadły na Niemcy, biorąc na siebie całą odpowiedzialność za obecną wojnę; b) po rozpoczęciu działań wojennych Niemcy zwróciły się do Francji i Anglii z pokojowymi propozycjami, a Związek Sowiecki otwarcie popart pokojowe propozycje Niemiec, bowiem uważał, i nadal uważa, że jak najszybsze zakończenie wojny przyniosłoby niewątpliwą ulgę wszystkim krajom i narodom; c) koła rządowe Anglii i Francji brutalnie odrzuciły zarówno pokojowe propozycje Niemiec, jak również podejmowane przez Związek Sowiecki próby możliwie najszybszego zakończenia wojny. Oto f akty. Co mogą przeciwstawić faktom kawiarniani politykierzy z agencji HAYAS?" Niech czytelnik sam osądzi, co było kłamstwem - depesza agencyjna, czy dćmenti. Przypuszczam, że niedługo potem Stalin sam żałował swoich słów. Ciekawe, że w Związku Sowieckim to wydanie «Prawdy» z 30 listopada 1939 praktycznie nie istnieje. Ze zdumieniem stwierdziłem, że nawet w zastrzeżonych archiwach GRU nie ma ani jednego egzemplarza. Wszystkie dawno poszły na przemiał. Po raz pierwszy ujrzałem ją dopieronaZachodzie. NiezwykłyjaknaStalinabrakopanowaniaprzemawianakorzyść agencjiHAYAS,którawidocznieuderzyław czułemiejsce.Przez dziesięciolecia władzysowieckiej prasa na Zachodzie dużo pisała o ZSSR < i samym Stalinie. Zarzucanomu-i wogólebolszewikom -wszystkiemożliwegrzechy.Pisano,żebyłagentemcarskiejOchrany,że zamordował własną żonę, że był despotą, sadystą, ludożercą, katem... Starczy. Ale on nigdy nie wdawał się w polemikiz„burżuazyjnymipismakami". Czemu więc tym razem uznał, że warto zniżyć się do taniej połajanki? Widocznie francuska agencja ujawniła jego najskrytsze zamiary. Jest mu obojętne, co pomyślą o jego dementi przyszłepokolenia (nawiasem mówiąc, w ogóle o nim nie myślą). Tylko na jednym zależymu naprawdę: by utrzymać w tajemnicy swoje plany na najbliższe 2-3 lata. By dotrwać do chwili, gdy kraje Europy wyniszczą sięwewzajemnej wojnie. Ale załóżmy na moment, czysto hipotetycznie, że Stalin ma rację: tak, komunikat HAYAS to „kłamstwo sfabrykowane w jakimś cafe-chantant". W takim wypadku agencja zasługuje na najwyższe pochwały: jej dziennikarze wykazali się głęboką i rzetelną znajomością marksizmu-leninizmu, charakteru Stalina, a przede wszystkim drobiazgowych, naukowych analiz sytuacji politycznej i militarnej w Europie. Zrozumieli ją znacznie lepiej niż sam Hitler i przywódcy zachodnich demokracji. Jeżeli doniesienie francuskiej agencji było wymysłem, to wymysł w pełni odpowiadał rzeczywistości. Kilka lat później, gdy komunikat HAYAS i stalinowskie dementi dawno już poszły w niepamięć, w

Związku Sowieckim opublikowano trzynaście tomów dzieł Stalina. Wśród rozlicznych „prac" znalazły się również jego przemówienia na zamkniętych naradach KC. Już w 1927 roku Stalin wygłaszał pogląd, że w razie wojny należy zachować neutralność, aż „zwaśnione strony wyniszczą się wzajemnie w walce, której nie będą w stanie podołać". Ta myśl powraca w kolejnych przemówieniach Stalina, przekonanego, że gdyby doszło do wojny w Europie, Związek Sowiecki nieuchronnie będzie jej uczestnikiem, ale przystąpi do niej jako ostatni, z rezerwą świeżych sił, by wziąć udział w wielkim finale gry przeciw wszystkim. W 1939 roku dziennikarze z HAYAS nie mieli dostępu do tych dokumentów. Publikacja Dziel jest potwierdzeniem a posterior i rzetelności ich relacji. Pamiętajmy też, że dwaj kolejni następcy generalissimusa -Chruszczow i Breżniew - choć różny mieli do niego stosunek, obaj zgodnie potwierdzali jego zamiar wycieńczenia Europy w wojnie przy zachowaniu własnej neutralności po to, by ją następnie „wyzwolić". Jego poprzednicy mówili zresztą to samo. Uzasadniając swój plan w wąskim gronie partyjnych towarzyszy Stalin ograniczał się do cytowania Lenina, podkreślając, że to on jest autorem pomysłu. Prawdę mówiąc Lenin też nie był oryginalny, po prostu umiał właściwie zaczerpnąć z nieobjętych zasobów marksistowskiej spuścizny. Oto co pisał Fryderyk Engels: „Niech ci wszyscy szubrawcy przeróżnego autoramentu rozprawią się naprzód między sobą, niech się wykończą do cna, skompromitują wzajemnie i przygotują w ten sposób grunt dla nas." * Zlistu do E. Bernsteina, 12 czerwca 1883, [w:] K. Marks, F. Engels, Dzielą, Warszawa1960-1976,t.36,s.49. 52 53 Stalintym różniłsięod swoichpoprzedników,że mniejmówił,awięcejrobił. Jest rzeczą wielkiej wagi wiedzieć, co Stalin mówił na plenum Polit-biura 19 sierpnia 1939. Ale nawet gdybyśmy nie znali jego słów, to znamy jego czyny. Cztery dni po posiedzeniu Biura Politycznego na Kremlu podpisano pakt Ribbentrop-Mołotow - szczytowe osiągniecie w dziejach sowieckiej dyplomacji i najbardziej błyskotliwe zwycięstwo Stalina w całej jego niezwykłej karierze. Po podpisaniu dokumentu Stalin był ogromnie podekscytowany: „Oszukałem go, oszukałem Hitlera!"' Rzeczywiście, Stalin wywiódł go w pole tak, jak nikomu się to nie udało: półtora tygodnia po podpisaniu paktu Hitler toczył wojnę na dwa fronty, a Niemcy od początku znalazły się na przegranej pozycji. Innymi słowy, 23 sierpnia 1939, w dniu podpisania paktu o nieagresji, Stalin wygrał n wojnę światową -jeszcze zanim Hitler do niej przystąpił. Dopiero latem 1940 Hitler zrozumiał, że dał się podejść. Usiłował jeszcze odwrócić sytuację, ale było już za późno. Mógł jeszcze liczyć na błyskotliwe zwycięstwa taktyczne, lecz strategiczna sytuacja Niemiec była fatalna. Raz jeszcze dały się wziąć w dwa ognie. Z jednej strony Wielka Brytania na swych niedostępnych wyspach, za nią Stany Zjednoczone. Z drugiej strony - Związek Sowiecki. Hitler zwrócił się na zachód,' ale poczuł, że za jego plecami Stalin szykuje się do skoku i może jed- nym uderzeniem odciąć rumuńskie zaplecze naftowe. Oznaczałoby to paraliż niemieckiego przemysłu zbrojeniowego, wojska, Luftwaffe i Kriegsmarine. Wtedy zwrócił się na wschód, lecz wkrótce nastąpiły strategiczne naloty dywanowe, a potem inwazja z zachodu. Uważa się, że Stalin zwyciężył tylko dzięki pomocy i współdziałaniu Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. To prawda. Na tym polegał jego geniusz, że on, zdeklarowany wróg Zachodu, potrafił wykorzystać Aliantów dla obrony i umocnienia swej dyktatury. ROZDZIAŁVII

ROZSZERZANIEBAZYWOJNY Narodowe wyzwolenie Niemiec -to rewolucja proletariacka, ogarniająca Europę Środkową i Zachodniąijednoczącajaz EuropąWschodniąwpostaciSowieckichStanówZjednoczonych. L.TROCKI l PowypędzeniuNapoleonazRosjizwycięskaarmiacarskawkroczyładoParyża,akiedyBonaparteznalazłsię na wygnaniu, powróciła do kraju z pieśnią na ustach. Celem Rosji było rozbicie przeciwnika. Skoro nikt już nie zagrażałMoskwie,rosyjskaarmianiemiałaczegoszukaćwEuropieZachodniej. Różnica międzyRosją i Związkiem Sowieckim uwidacznia się w ich odmiennym podejściu do celów wojen. W 1923 roku Michaił Tu-chaczewski - który do tego czasu wsławił się masakrą ludności w Rosji Środkowej, na Uralu, Syberii, Kaukazie i w Polsce - sformułował teoretyczną definicję celów wojny. Według sowieckiego generała (później marszałka) wojna ma „zapewnić swobodne stosowanie przemocy, a w tym celu należy w pierwszej kolejności zniszczyć siły zbrojne nieprzyjaciela."1 Rozbicie i „totalna eksterminacja" armii wroga nie oznacza końca wojny, lecz stwarza dopiero dogodne warunki 7 N. Chruszczow, Wspomnienia,Krąg,Warszawa 1984, s. 14. 1 «Wojnairewolucja*,nr22,Moskwa1923,s.188. 55 dla„swobodnegostosowaniaprzemocy".„Każdezajęteprzez nasterytorium stajesięjużterytorium sowieckim, naktórymbędziewprowadzanawładzarobotnikówichłopów."2 W swojej pracy Zagadnienia dowodzenia na wyższym szczeblu Tuchaczewski zaznacza: „Dla umożliwienia odpowiedniego zorganizowania we właściwym czasie władzy miejscowej sztab powinien zawczasu wyznaczyć zarządowi politycznemu i właściwym organom zadania w sprawie przygotowania komitetów rewolucyjnych i innych lokalnych instytucji dla danego rejonu" .3 Innymi słowy: sztaby w ścisłej tajemnicy opracowują plany operacji „wyzwoleńczych", a „odpowiednie organy" mają zapewnić komunistyczną administrację na „wyzwolonych" obszarach. Armia Czerwona zaniesie sąsiadom na swoich bagnetach nowe szczęśliwe życie - wraz z utworzonym zawczasu aparatem miejscowej władzy. Sowietyzacja okupowanych terytoriów drogą terroru, a także wykorzystanie zasobów na „wyzwolonych" obszarach jako zaplecza dla dalszych podbojów doczekały się „naukowego" określenia: „rozszerzanie bazy wojny". W 1928 roku Tuchaczewski wprowadził ten termin do Wielkiej Encyklopedii Sowieckiej* 30 marca 1941 Hitler ujawnił swoim generałom cel kampanii na Wschodzie: rozgromić sowieckie siły zbrojne, zniszczyć komunistyczną dyktaturę, ustanowić prawdziwy socjalizm i przekształcić Rosję w bazę dla prowadzenia dalszej wojny. Planując operację militarną Hitler zawczasu przewidział utworzenie niezbędnej mu administracji na okupowanych terytoriach. Zaskakująca zbieżność z poglądami sowieckiego generała, głoszonymi kilkanaście lat wcześniej. Z Tuchaczewskiego byłby może niezły Gauleiter, gdyby nie był tak marnym strategiem.Jego nieudolnośćstałasię legendarna.Opracowanaprzezeń„strategiataranowa"uderzaswoją miernotą.Jesttostrategiaszachisty,którydążydozdobyciamaksymalnegopolanaszachownicy, uznając bicie figur przeciwnika za rzecz drugorzędną. Co to praktycznieoznaczapokazałaofensywaarmiipodwodząTuchaczew- skiegow1920rokunadWisłą. Tuchaczewski przez całe życie z uporem starał się dopracować i ulepszyćtębłędnąwsamychzałożeniach koncepcję.Sowieccyhisto- 1 M.Tuchaczewski,Pismawybrane,1.1,Warszawa1966,s.281. 3 Ibid.,s.196.