Koń trojanski.pdf

Ryszard Pietrzak KOŃ TROJAŃSKI Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1974 Okładkę projektował: Janusz Dubrawski Redaktor: Wanda Włoszczak Redaktor techniczny: Anna Lasocka Korektor: Jadwiga Stuglik

„Tirpitz” opuszcza kryjówkę Kapitan Marynarki Królewskiej George Gonin wszedł do gmachu Admiralicji od strony prospektu Mall. Idąc korytarzem, utrzymanym w stylu typowego ratusza ze środkowej Anglii, oddawał raz po raz honory wojskowe. Wyżsi stopniem oficerowie ledwie zatrzymywali na nim spojrzenie. Niektórzy z nich mogli jedynie się domyślać, że ten starszy wiekiem kapitan jest pracownikiem Naval Intelligence Division *. A już tylko paru ludzi w Admiralicji wiedziało, co Gonin robi w NID. Po zwolnieniu z marynarki wojennej pracował przez wiele lat w Antwerpii i stał się specjalistą od spraw linii wybrzeża, portów i wód śródlądowych Holandii, Belgii i północnej Francji. Ktoś kiedyś powiedział, że gdyby nie natrafiono na Gonina, wywiad morski mógłby zawiesić swą działalność na kołku. Było w tym wiele przesady, ale też i ziarno prawdy. Osoby odpowiedzialne za rozpoznanie wybrzeża po drugiej stronie kanału La Manche i nad Morzem Północnym dopuściły się bowiem w okresie międzywojennym poważnych zaniedbań. Wiara w militarną potęgę Francji była tak silna, że brytyjskie ośrodki planowania i wywiadu nie wpadły na myśl, iż mogą w przyszłości potrzebować informacji o jej portach oraz fortyfikacjach obronnych... Kapitan Gonin szedł jak co dzień rano długim korytarzem, który kończył się jak gdyby małą nawą poprzeczną. Ta część pomieszczeń, oddzielona od pozostałych rzędami filarów, należała do biur Ośrodka Wywiadu Operacyjnego, pracującego dla sztabu marynarki. Panował tu hałas i rozgardiasz jak w redakcji dziennika. Co chwila odzywały się telefony, prowadzono jednocześnie po kilka rozmów. W wąskich przejściach, łączących poszczególne pokoje, mijały się sekretarki z plikami dokumentów oraz taśmami wyrwanymi z dalekopisów. Gonin lubił tę atmosferę, lubił ten gmach, który Churchill nazwał „ogromnym monstrum przytłaczającym swoim wyglądem promenadę Gwardii Konnej”. „Niech sobie będzie monstrum — powiedział ubawiony Gonin, kiedy powtórzono mu to określenie. — W każdym razie jest to najlepiej zabezpieczony przed bombami budynek w Londynie. Gruba na dwadzieścia stóp ściana z żelazobetonu — to nie byle co! Nie chciałbym znajdować się na miejscu premiera w jego schronie w Storey Gate, zaledwie o sześćset jardów ** od nas. Zapewne myśli niejednokrotnie o tym, czy kolejny nalot nie spowoduje zalania schronu wodami Tamizy...” Kapitan zdawał sobie jednak sprawę, jak wysoką cenę płacili za bezpieczeństwo ludzie tu zatrudnieni. Byli całkowicie odizolowani od świata zewnętrznego. Nie docierały do ich pomieszczeń odgłosy ulicy, a także śpiew ptaków i szum drzew z pobliskiego parku Świętego Jakuba. Nie wiedzieli nawet, czy pada deszcz, czy też świeci słońce. Paliło się tutaj zawsze elektryczne światło, ponieważ nie było okien. Tak wyglądało serce NID. Kapitan Gonin otworzył drzwi swego pokoju i wszedł do środka. Przekręcił wyłącznik, zdjął czapkę i ściągnął z siebie marynarski płaszcz. Miał zwyczaj przystępowania od razu do pracy. Podszedł do sejfu w ścianie i wyjął pokaźnych rozmiarów publikację, która przypominała album prac graficznych. Na okładce wydrukowano dużymi literami: Port w Saint-Nazaire. Dok „Normandie”. Opis nowych śluz wraz z rysunkami. Pod spodem zaś: Instytut Projektów Inżynieryjnych na Great George Street. Ilekroć Gonin brał do rąk tę publikację, zawsze uśmiechał się ironicznie. Trafił na nią zupełnie przypadkowo. Jeden z jego kolegów znał pewnego inżyniera z tegoż Instytutu, który dziwnym zbiegiem okoliczności mieścił się niedaleko od gmachu Admiralicji. Z tego faktu Gonin wysnuł wniosek, że wywiad morski, podobnie zresztą jak i inne służby rozpoznawcze, dochodzi niekiedy do ważnych odkryć w sposób z góry nie planowany lub wręcz przypadkowy. Wartościowe materiały o istotnym znaczeniu dla tajnych operacji zamiast znajdować się w sejfach NID zalegały po prostu na półkach w różnych cywilnych instytucjach i mógł do nich zajrzeć każdy, kto tylko miał na to ochotę. Usiadł za biurkiem i zaczął studiować opis śluz. Robił to już od dawna, sporządzając przy tym szczegółowe notatki, które przenosił do tajnego brulionu. Na jego okładce umieścił napis: St. Nazaire — cel ataku. * Oddział Wywiadu Morskiego (ang.) ** Angielskie miary długości: stopa = 30,48 cm, jard = 0.9144 m

Gonin jako jeden z pierwszych w NID wysunął śmiały pomysł rajdu na tę bazę morską w okupowanej przez Niemców zachodniej części Francji. Wielokrotnie rozmawiał na ten temat ze swymi kolegami z wydziału niemieckiego i z sekcji Kriegsmarine. Ryzykowny projekt, uznawany początkowo za fantazję, stopniowo zaczął wywoływać coraz większe zainteresowanie i znajdować nowych zwolenników. Z dokonywanych analiz niezbicie wynikało, że w nabierającej rozmachu bitwie o Atlantyk francuskie porty Biest, Lorient i St. Nazaire odgrywają zasadniczą rolę, o wiele ważniejszą niż porty norweskie. Niemcy urządzili w nich bazy dla swych okrętów podwodnych, tam znalazły schronienie ciężkie jednostki nawodne Kriegsmarine, stamtąd wreszcie bez przeszkód można było wypływać na ocean. Każdy z pracowników NID zdawał sobie z tego sprawę, ale tylko nieliczni wiedzieli, że jedna z tych baz — St. Nazaire — spełnia w tym systemie rolę szczególną. Jeszcze przed wojną Francuzi zbudowali tam nowoczesny suchy dok „Normandie”, zaliczany do największych w świecie, który w warunkach wojennych mógł być wykorzystany do przeglądu i remontów wszystkich bez wyjątku krążowników i pancerników Kriegsmarine. Na liście tych jednostek znajdował się też „Tirpitz” — bliźniak zatopionego „Bismarcka”, groźny olbrzym wywołujący niepokój w Admiralicji od czasu, gdy wszedł do akcji. Jeszcze świeżo w pamięci mieli wszyscy rajd „Bismarcka”, który po zatopieniu „Hooda”, dumy Królewskiej Marynarki, wycofywał się pośpiesznie atlantyckim szlakiem do St. Nazaire, bo tylko tam, w doku „Normandie”, ekipy stoczniowców mogły mu przywrócić bojową sprawność i usunąć liczne uszkodzenia. Żaden inny francuski port, też przecież wyposażony w urządzenia naprawcze, nie sprostałby temu zadaniu. „Bismarck” poszedł na dno — m.in. dzięki brawurowej akcji polskiego niszczyciela ORP „Piorun”, który w decydującym momencie jako pierwszy wytropił nieprzyjaciela i zmusił go do nawiązania kontaktu ogniowego, ułatwiając w ten sposób wprowadzenie do walki głównych sił pościgowych — ale na arenie pojawił się wkrótce jego następca, „Tirpitz”. Cały NID postawiono na nogi, żeby śledzić ruchy tego pancernika. Niemcy tym razem działali ostrożniej, nie mogli sobie po prostu pozwolić na stratę największego okrętu. Dopóki „Tirpitz” był w Norwegii, wywiad na ogół szybko uzyskiwał informacje o jego rejsach. W Altafiord, gdzie mieściła się jego baza paliwowa, w Trondheim i w innych portach norweskich Brytyjczycy zdołali zorganizować sprawną sieć agentów, którzy drogą radiową meldowali o każdym wyjściu pancernika w morze. Oczywiście były to informacje niepełne, bo nikt poza niemiecką załogą nie wiedział, dokąd i po co okręt wypływa, ale już sam fakt opuszczenia bazy alarmował jednostki Home Fleet operujące na Morzu Północnym. W tym okresie nie liczono się jeszcze z możliwością skierowania „Tirpitza” do korsarskich działań na Atlantyku. Samotny rejs był mało prawdopodobny. Asysta dwóch innych lekkich pancerników, ,,Lützowa” i „Scheera”, które także stacjonowały w portach norweskich, nie dawała jeszcze gwarancji przedarcia się na ocean dwoma dostępnymi szlakami między Szkocją a Islandią lub przez Cieśninę Duńską. Nic więc dziwnego, że projekt ataku na St. Nazaire, podnoszony ciągle przez Gonina, nie wchodził w fazę praktycznych przygotowań. Szkoda było ponosić ryzyko w warunkach, kiedy dotarcie „Tirpitza” do obserwowanej ustawicznie francuskiej bazy pozostawało w sferze przypuszczeń. Sytuacja uległa radykalnej zmianie pół roku później. Korzystając ze sztormowej pogody i mgły, przez kanał La Manche pod nosem czuwających Brytyjczyków przepłynął z Brestu do Wilhelmshaven silny zespół Kriegsmarine, złożony z pancerników „Scharnhorst” i „Gneisenau”, ciężkiego krążownika ,,Prinz Eugen” oraz licznych niszczycieli, torpedowców, trałowców i ścigaczy. Był to zaskakujący policzek dla Royal Navy, panującej rzekomo niepodzielnie w strefie Kanału. Kompromitująca porażka poderwała autorytet Admiralicji, wywołała burzę protestów w prasie i Izbie Gmin, przygnębienie zapanowało w szerokich kręgach społeczeństwa. W tych dniach goryczy i gniewu uświadomiono sobie, jak bardzo iluzoryczne były nadzieje na przewagę Królewskiej Marynarki na morzu, skoro nieprzyjaciel bezkarnie przedefilował przez strzeżone wody, ignorując nawet artylerię nadbrzeżną. W Ośrodku Wywiadu Operacyjnego ludzie nie mogli sobie spojrzeć w oczy. Z tym większą więc zaciekłością przystąpiono do rozwiązania zagadki, w jakim celu Niemcy przegrupowali swe okręty i co mają zamiar uczynić w najbliższych tygodniach. Niewielką pociechą był fakt uszkodzenia „Gneisenaua” i „Scharnhorsta”, które najechały na miny już w pobliżu baz niemieckich. Wydawało się, że w zmienionej sytuacji operacyjnej, kiedy Kriegsmarine zgromadziła w basenie Morza Północnego wszystkie ciężkie jednostki, nieprzyjaciel podejmie nowe akcje zaczepne niezależnie od potęgujących się działań okrętów podwodnych. Główną uwagę zwracano nadal na „Tirpitza”, który teraz w godnym towarzystwie mógł zintensyfikować swe rajdy i wyjść na dłuższe trasy. Pancernikiem tym interesował się nawet sam Churchill. W odręcznej notatce przekazanej Admiralicji napisał on: „»Tirpitz« odgrywa wobec nas taką samą rolę, co »King George V« na Oceanie Indyjskim wobec Japończyków. Stwarza poczucie stałej obawy i zagrożenia czającego się ze wszystkich stron. Pojawia się i znika,

powodując zamieszanie i zamęt”. Specjaliści z NID przewidywali dwa warianty działań: rozwinięcie na szerszą skalę akcji przeciwko konwojom płynącym do portów radzieckich przez Morze Barentsa lub przedarcie się zespołu pancerników na Atlantyk. Pierwszy wariant, choć także niebezpieczny, potraktowano jako mniejsze zło. Konwoje do ZSRR płynęły i tak nieregularnie, dostawy uzbrojenia i sprzętu opóźniały się, mimo składanych oficjalnie deklaracji o gotowości spełniania sojuszniczych zobowiązań. Kierując się wyłącznie własnym interesem i wyrachowaniem politycznym Brytyjczycy mogli je całkowicie zawiesić na pewien okres, co zresztą nastąpiło kilkakrotnie. Drugi wariant z punktu widzenia Londynu krył w sobie widmo poważniejszej katastrofy. Gdyby „Tirpitz” z grupą innych pancerników zdołał się przedrzeć na ocean — zachęcony świeżym przykładem swobodnego przejścia przez kanał La Manche — i gdyby włączył się do działań korsarskich na Atlantyku, wspierając akcje U-bootów, los wielu konwojów byłby ostatecznie przesądzony. Wielka Brytania opierała swą wojenną egzystencję na dostawach z zewnątrz, głównie ze Stanów Zjednoczonych i Kanady. Przecięcie tych życiodajnych arterii lub zakłócenie ich normalnego funkcjonowania groziło następstwami, o których przeciętny mieszkaniec Wysp myślał zawsze z trwogą. I wtedy właśnie, w obliczu coraz wyraźniej rysującego się niebezpieczeństwa, na porządku dziennym w NID stanęła sprawa rajdu na St. Nazaire. Tylko w tym porcie „Tirpitz” mógł liczyć na remont w razie doznania uszkodzeń podczas swych atlantyckich rejsów. Zniszczenie doku „Normandie” odebrałoby Niemcom tę nadzieję, zredukowało co najmniej o połowę operacyjną wartość pancernika, która tkwiła nie tylko w jego właściwościach taktyczno-technicznych, w potędze artylerii i grubości pancerza, ale także w sprawności zaplecza, w skomplikowanym zespole środków niezbędnych do regeneracji okrętu. W to zaplecze Brytyjczycy chcieli wymierzyć celny cios. Gonin mógł więc teraz solidnie zabrać się do roboty. Tego dnia w ciągu kilku godzin analizował rysunki doku „Normandie” i jeszcze raz przyjrzał się dokładnie jego położeniu w porcie. Obiekt sprawiał imponujące wrażenie — przy swej długości sięgającej blisko 350 metrów i szerokości 50 metrów mógł przyjąć statek lub okręt o wyporności 85 000 ton, a więc każdą ze znanych wówczas jednostek pływających w świecie. Powstał niejako z konieczności, gdy w St. Nazaire przystąpiono do budowy transatlantyku „Normandie” — flagowego statku francuskiej floty pasażerskiej. Połączono wówczas bezpośrednio z ujściem Loary wielki basen wewnętrzny — Bassin de Penhouet, tworząc w ten sposób trzecie wejście do portu. Patrząc na rysunki doku, Gonin widział plastycznie cały port. Dok „Normandie” połączony był z basenem Penhouet, a ten z kolei z basenem zewnętrznym — basenem St. Nazaire. Do basenu St. Nazaire prowadziły z ujścia Loary dwa bezpośrednie wejścia, jedno z nich od południa, niemal równoległe z biegiem rzeki, ochraniały dwa długie falochrony, zbiegające się ku sobie i tworzące awanport, w którym statki oczekiwały na zwolnienie miejsca przy nabrzeżu. Drugie, tzw. Stare Wejście, znajdowało się od strony wschodniej i było chronione przez molo, spełniające rolę falochronu, nazwane Starym Molo.

Wyporność „Tirpitza” wynosząca ponad 42 000 ton powodowała, że te dwa wejścia nie mogły być w ogóle brane pod uwagę. Przez pierwsze z nich mogła przepłynąć do basenu St. Nazaire, a następnie do basenu Penhouet jednostka o wyporności najwyżej 10 tysięcy ton. Drugie, od strony wschodniej, było jeszcze mniejsze. Pozostawało więc tylko trzecie wejście — dok „Normandie”, który pełnił jednocześnie funkcję śluzy. Zamykały go z dwóch stron dwa ogromne kesony — zewnętrzny i wewnętrzny. Gdy statek przesuwał się do basenu Penhouet, kesony były kolejno uruchamiane za pomocą urządzeń z napędem hydraulicznym. Gdy zaś chciano skorzystać z suchego doku, oba kesony zamykano i wypompowywano wodę. Gonina interesował przede wszystkim zewnętrzny keson, który należyto zniszczyć. Jak tego dokonać? Zajrzał jeszcze raz do swoich obliczeń w brulionie. Wrota śluzy w St. Nazaire miały ponad 50 metrów długości, 10 metrów szerokości i 16 metrów wysokości. Była to konstrukcja wyjątkowo silna, zdolna nie tylko powstrzymać ciśnienie wody na zewnątrz, lecz również zabezpieczona przed przypadkowymi zderzeniami ze statkiem. Podobnie zaprojektowane i wykonane zostały wrota śluzy w wielkim doku Króla Jerzego V w angielskim porcie Southampton... Zajęty pracą Gonin nie zauważył nawet, kiedy pojawiła się sekretarka. — Przesyłka z Medmenham, sir. Spojrzał na sporych rozmiarów pakiet, który mu podała. W rogu znajdował się symbol „A1” i jedynie pracownicy wywiadu wiedzieli, iż oznacza on informacje najwyższej wagi. — Kiedy to nadeszło? — Przed chwilą, sir. Sekretarka opuściła pokój. Kapitan nie miał wątpliwości, że są to zdjęcia z ośrodka w Medmenham. Przed paroma miesiącami zwrócił się do wywiadu lotnictwa o sporządzenie w oparciu o fotografie lotnicze dużego modelu bazy w St. Nazaire. Później pojechał do Medmenham i dokładnie omówił wszystko z ekspertami. Zdjęcia zostały powiększone do rozmiarów stołu. Można było na nich rozróżnić nie tylko stanowiska dział oraz budynki w porcie, lecz i drzwi do nich. Nienasyceni saperzy podpułkownika Newmana żądali jednak ciągle nowych danych i to tak natarczywie, że niekiedy Gonina i jego współpracowników wyprowadzało to z równowagi. Spory kończyły się zazwyczaj pojednawczo, bo w końcu uczestnicy wypadu mieli prawo znać różne, pozornie nawet drobne szczegóły techniczne w urządzeniach i obiektach portowych, które miały być zniszczone. Czekała ich praca w ciemnościach pod morderczym ogniem Niemców. Toteż Gonin nie zdziwił się na widok wręczonej mu koperty. Zawierała na pewno serię zdjęć z kolejnego lotu rozpoznawczego w strefie portu. Jeszcze dziś po wstępnej analizie cenny materiał fotograficzny powinien znaleźć się w Dowództwie Operacji Połączonych. Kapitan zaczął ostrożnie rozrywać pieczęcie... Sprawa beznadziejna Komandor Hughes-Hallett wyraźnie się ożywił. — Wspaniale, Ryder! Zna pan świetnie historię wojen morskich. Istotnie, lord Cochrane po raz pierwszy użył okrętu zawierającego materiał wybuchowy... Było to w roku tysiąc osiemset dziewiątym, przy zachodnim wybrzeżu Francji... — Nawet niedaleko Saint-Nazaire, panie komandorze. — Zadziwia mnie pan, Ryder. Zatem historia się powtórzy i to niemal w tym samym miejscu... Przypuszczam, że przestudiował pan również rajd na Zeebrugge, we Flandrii, z ostatniej wojny? — „Vindictive” odegrał tam podobną rolę, jak okręt Cochrane'a... — Wystarczy. Jest pan dobrze zorientowany, Ryder... Komandor porucznik Robert Ryder poczuł się jak na egzaminie. Czy ci sztabowcy uważają oficerów liniowych za ograniczonych? Nie miał jednak do Hughes-Halletta pretensji. Ogromna wiedza i doświadczenie upoważniały komandora do takiego prowadzenia rozmowy. Domyślał się poza tym, że zadawane w lekkiej formie pytania miały pewien cel... Ryder wezwany został do Dowództwa Operacji Połączonych wraz z podpułkownikiem Newmanem, który siedział obok niego, pykał fajkę i obojętnie przysłuchiwał się tej wymianie zdań. Po drugiej stronie prostokątnego stołu obok Hughes-Halletta zajmował miejsce jego najbliższy

współpracownik, komandor porucznik Luce. Na stole leżała duża mapa ujścia Loary. — Dajmy sobie na razie spokój z historią. — Komandor Hughes-Hallett splótł dłonie. — Chciałbym panom zakomunikować, że w operacji „Rydwan” weźmie udział niszczyciel typu „Town”. Jeden z pięćdziesięciu, które przekazali nam Amerykanie. Admiralicja nie wie, co z nimi zrobić, takie są przestarzałe. No cóż, darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby, choć, prawdę mówiąc, to sojusznicy mogliby nam przysłać coś lepszego... Niektórzy wprawdzie uważają, że jest to zbyt cenna jednostka na taki wypad... Co pan o tym sądzi, Ryder? Komandor porucznik Ryder poruszył się niespokojnie. — Myślę, że tak duży okręt nie powinien uczestniczyć w rajdzie, panie komandorze. — Dlaczego? — Hughes-Hallett zmarszczył brwi. Ryder pochylił się nad mapą. — Ponieważ uzależnieni będziemy wówczas od przypływu morza, a to określi ściśle termin przeprowadzenia akcji. Ujście Loary pokrywają mielizny, z których największe wynurzają się na powierzchnię przy odpływie. Ale nas przecież odpływ morza nie interesuje. Niszczyciel będzie mógł bowiem wejść do portu tylko podczas przyboru wód. I to jedynym kanałem żeglownym — Les Charpentier, wąskim, wijącym się zakrętami i posiadającym około pięciu mil długości *. Przez większą część swej trasy przebiega on w pobliżu północnego brzegu, na którym, jak należy przypuszczać, znajdują się baterie nieprzyjaciela... Komandor Hughes-Hallett spojrzał na Rydera z uznaniem, a potem odwrócił się do swego współpracownika. — Słyszał pan, Luce? A jeśli zmniejszymy ładunek okrętu? — Wówczas nie potrzebujemy płynąć kanałem Les Charpentier — odpowiedział Ryder. — Możemy iść na wprost przez płycizny, mniej więcej środkiem ujścia rzeki, i oczywiście podczas przypływu. Trzeba się jednak liczyć z możliwością utknięcia na jakiejś mieliźnie... Ja nie wierzę, panie komandorze, abyśmy mogli poważnie zmniejszyć zanurzenie okrętu... — On nie wierzy, Luce — rzekł Hughes-Hallett. — A pan, Newman — zwrócił się do milczącego dotychczas podpułkownika — czy pan podziela zdanie swojego kolegi? Podpułkownik Newman wypuścił kłąb dymu. — Tak jest, sir. — Oni się umówili, Luce — komandor Hughes-Hallett wyglądał na lekko zniecierpliwionego. — A pan sobie wyobraża, Ryder, że mała jednostka może się wbić w konstrukcję kesonu doku „Normandie”, staranować go? Przecież tam są solidne odbojnice palowe, nie mówiąc już o innych wzmocnieniach. Zna pan dok Króla Jerzego V w Southampton? To jest prawie to samo... — Nie myślałem jeszcze o tym, panie komandorze. — Nareszcie się pan poddaje! — Hughes-Hallett triumfował. — Ma pan jednak rację w jednym punkcie. Do portu możecie wpłynąć jedynie wtedy, gdy poziom wód będzie wysoki. Zwrócimy się w tej sprawie do Instytutu Przypływów i Odpływów Morza w Liverpool... A teraz, Luce, ponieważ Ryder wspomniał o obronie nieprzyjaciela, zreferuje pan to zagadnienie... Komandor porucznik Luce otworzył czarną teczkę i wyjął jakieś notatki. — Są to dane wywiadu. Ze zdjęciami lotniczymi zapoznają się panowie później... — Miejmy nadzieję, iż są to dane prawdziwe i że nie wzięli makiet za działa — wtrącił Hughes-Hallett. — Komandor porucznik Ryder nadmienił o północnym brzegu, wzdłuż którego prowadzi kanał Les Charpentier — mówił Luce, nie speszony zgryźliwą uwagą zwierzchnika. — Rzeczywiście jest on najbardziej niebezpieczny. Znajdują się tu aż trzy baterie artylerii nadbrzeżnej, składające się z dział średniego i dużego kalibru. Mogą strzelać zarówno do celów ruchomych na morzu, jak i do okrętów płynących kanałem. Jeśli uda się minąć mieliznę Les Morées, łatwo ją poznać, gdyż stoi na niej wieża — Luce wskazał omawiane miejsce na mapie — wówczas nic was nie powstrzyma w drodze do doków... — Pocieszająca wiadomość, Ryder! — powiedział komandor Hughes-Hallett. — Oprócz baterii artylerii nadbrzeżnej — kontynuował Luce — są tam jeszcze dwie baterie artylerii przeciwlotniczej dużego kalibru. Jedna z nich umieszczona na brzegu północnym, w pobliżu Villeés-Martin, druga na brzegu południowym, na południe od cypla Mindin — Luce znów dotknął ołówkiem mapy. — Są to działa szybkostrzelne osiemdziesiąt osiem milimetrów. Nie jesteśmy pewni obecności tej drugiej baterii, wiemy natomiast, że na samym cyplu jest bateria armat przeciwlotniczych o kalibrze czterdzieści milimetrów, które mogą was porazić z małej odległości, gdy będziecie w pobliżu doków... * Mila morska (międzynarodowa) = 1852,5 m; mila lądowa angielska = 1609 m

— Teraz będzie coś dla Newmana, który, jak widzę, jest już wyraźnie znudzony — przerwał Hughes- Hallett. Podpułkownik Newman podniósł głowę i odłożył fajkę. — Ostatnia linia obrony brzegowej — ciągnął monotonnym głosem komandor porucznik Luce — składa się ze stanowisk artylerii przeciwlotniczej na nabrzeżach, falochronach i molo. Są to armaty Boforsa i Oerlikony, które mogą prowadzić ogień zarówno do celów powietrznych, jak i bronić portu przed desantem morskim. Umieszczono je na wybetonowanych stanowiskach. Odległość między nimi wynosi około dwustu jardów. Przypuszczamy, że takich stanowisk jest na tym obszarze osiemnaście. Oczywiście, armaty te nie zagrożą niszczycielowi, będą jednak groźne dla kutrów, a przede wszystkim dla ludzi. Tym bardziej że znajdują się tam również reflektory... Newmana, który przysłuchiwał się ostatniej wypowiedzi Luce'a z napiętą uwagą, zainteresowały dalsze szczegóły. — Jakie mamy informacje o garnizonie nieprzyjaciela? — spytał, biorąc do ręki kolorowy ołówek. — Niemcy posiadają w Saint-Nazaire brygadę polową, która wyposażona jest w ciężkie moździerze i armaty przeciwpancerne. Ale to jeszcze nie wszystko — Luce zaszeleścił notatkami. — W walce przeciwko desantowi może wziąć także udział liczny personel Kriegsmarine, przebywający na lądzie, oraz grupy robocze z Organizacji Todta. — A pola minowe, zagrody sieciowe, słowem przeszkody podwodne? — zapytał komandor porucznik Ryder. — Przykro mi, Ryder, ale na ten temat nic nie możemy powiedzieć — Hughes-Hallett rozłożył bezradnie ręce. — Przyjmujemy po prostu, że ich nie ma... Luce, może pan jeszcze wspomni o radarze... — Wiemy na pewno, że stacja radiolokacyjna znajduje się na przylądku Le Croisic — mówił znowu komandor porucznik Luce. — Być może, że jest jeszcze jedna na wyspie Noirmoutier, ale ta właściwie nas nie interesuje. Jest mało prawdopodobne, abyście znaleźli się w jej zasięgu. A już niepodobieństwem jest, by wykryły was przedtem mniejsze zespoły radiolokacyjne na lądzie: przy bateriach artylerii nadbrzeżnej, reflektorach czy stanowiskach artylerii przeciwlotniczej. Prędzej możecie się natknąć na jakąś jednostkę u wejścia do kanału, która będzie miała bezpośrednią łączność z bateriami artylerii nadbrzeżnej. Mogą tam również patrolować silnie uzbrojone trałowce oraz torpedowce. Zaś około tysiąca jardów na południe od Starego Molo zakotwiczony bywa zwykle okręt osłony... — Zdaje się, że sprawa wygląda beznadziejnie — komandor Hughes-Hallett spojrzał na Rydera, później na Newmana i westchnął głęboko. — Taka sprawa wygląda zawsze beznadziejnie — powiedział nieoczekiwanie podpułkownik Newman. — Jeśli jednak będziemy wiedzieli, gdzie są poszczególne działa, wystarczyć może jeden żołnierz, który paroma granatami zlikwiduje całą obsługę. To samo dotyczy operacji na większą skalę. Rzecz jasna, że nieprzyjaciel stara się uniknąć zaskoczenia. Nie może jednak obsadzać w nieskończoność swoich stanowisk, nie może ciągle utrzymywać swoich ludzi w stanie gotowości bojowej, ponieważ będą wyczerpani i zasną na posterunku. Hughes-Hallett promieniował zadowoleniem. — Brawo, Newman! Wygłosił pan chyba najdłuższe przemówienie w swoim życiu! Zaskoczenie będzie zawsze istotnym czynnikiem w walce... A teraz pragnąłbym, żebyśmy się dobrze zrozumieli. Głównym celem rajdu jest dok „Normandie” i to nie podlega dyskusji. Musicie zniszczyć ten dok, znajdujące się pomiędzy nim a basenem St. Nazaire urządzenia z napędem hydraulicznym oraz stację pomp. Otrzymacie model portu i wówczas zapoznacie się ze wszystkim dogłębnie. Dziś obejrzycie sobie plan doków... Komandor Hughes-Hallett wysunął szufladę i wyciągnął z niej duży arkusz planu. W pokoju zapanowała cisza. Przez okna widać było panoramę Londynu: budynek Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ogród posesji pod numerem 10 przy Downing Street, gdzie mieściła się siedziba premiera, staw w Parku Świętego Jakuba oraz Pomnik Bohaterów Wojny. Zapadł wczesny zimowy zmierzch. Nad miastem roztaczała się już przedwieczorna mgła. W przedłużającej się ciszy słychać było wyraźnie odgłosy z zewnątrz: klaksony autobusów i taksówek, szum pociągów odjeżdżających z Dworca Wiktorii, sygnały mgłowe rozlegające się w porcie. Za kilka godzin Londyn ułoży się do snu. Będzie to noc spokojna, nad miastem nie pojawią się tak jak w roku 1940 samoloty Luftwaffe. Tylko o setki i tysiące kilometrów stąd płonąć będą na morzach storpedowane przez niemieckie okręty podwodne statki, a późnym wieczorem w gmachu Admiralicji znane już będą dokładnie straty... Hughes-Hallett położył plan doków przed Ryderem i Newmanem. — Jak panowie zapewne wiedzą, Saint-Nazaire jest trzecią pod względem wielkości, po Lorient i Breście, nieprzyjacielską bazą U-bootów na okupowanych terenach. Zrozumiałe staje się przeto, że atakując port powinniśmy jednocześnie spowodować jak największe szkody w tej bazie. Została ona usytuowana po

zachodniej stronie basenu Saint-Nazaire. Trzeba przyznać, że jest to wprawiająca w podziw konstrukcja czterech żelazobetonowych schronów. W każdym z nich mogą się pomieścić trzy U--booty. Poza tym są trzy schrony spełniające rolę suchego doku; w jednym takim schronie mogą się znajdować dwa U-booty. Daje to w sumie osiemnaście okrętów podwodnych, zabezpieczonych przed bombami. Widziałem zdjęcie, dostarczone przez naszego agenta, które panowie jeszcze otrzymają do wglądu. Stąd też mój podziw dla tej budowli... Komandor Hughes-Hallett zapalił lampę, nie przerywając swego wywodu: — Zburzenie schronów oraz znajdujących się w tej samej części portu Warsztatów remontowych uważamy za zadanie niezwykle trudne, może nawet niemożliwe do wykonania. Będziemy, oczywiście, starali się znaleźć słabe punkty, pracujemy nad tym od dawna. Już w przypadku wysadzenia śluz w basenach portowych mogą być odczuwalne pływy, a to spowodowałoby uszkodzenie U-bootów... W tej chwili chciałbym jednak zwrócić uwagę panów na coś innego. Otóż na zmeliorowanym gruncie, na wschód od doku „Normandie”, zostały umieszczone zbiorniki paliwa dla okrętów podwodnych. Chciałbym, abyście panowie zdali sobie sprawę ze znaczenia tej informacji. Z jednej strony doku urządzenia z napędem hydraulicznym i stacja pomp, z drugiej — owe zbiorniki paliwa. Zaiste, kąsek to nie do pogardzenia... Hughes-Hallett potarł w zamyśleniu czoło. Był wyraźnie zmęczony przedłużającym się spotkaniem. — Zrobimy wszystko, żebyście wpłynęli do porti niezauważeni. — Mówił już znacznie wolniej i bez początkowego zapału. — Dlatego też zwróciliśmy się do dowództwa lotnictwa bombowego z propozycją wykonania ataku dywersyjnego na obszar doków w Saint-Nazaire. Atak zostałby przeprowadzony przed lądowaniem desantu. Liczymy na to, iż odwróci on uwagę stacji radiolokacyjnej na przylądku Le Croisic i zagłuszy warkot silników naszych kutrów wpływających do ujścia Loary. Wydaje nam się także, że dym z płonących zabudowań, zablokowane jezdnie i przejścia oraz przerwana łączność zdezorganizują obronę nieprzyjaciela. A o to nam przecież chodzi... Komandor Hughes-Hallett wstał, dając tym samym znak, że rozmowa jest skończona. Ryder, Newman i Luce podnieśli się również. Za oknami przebijały przez mgłę blade światła Londynu... Ostatnie przygotowania Już z nabrzeża basenu wyposażeniowego Stoczni Devonport w Plymouth komandor porucznik Robert Ryder zauważył, że okręt wygląda dziwacznie. W każdym razie nie był podobny do znajomej sylwetki, którą widział przed kilkoma tygodniami w Portsmouth, gdy przybył tam wówczas z Newmanem. HMS „Campbeltown”, bo taką nazwę nosił niszczyciel, miał usunięte dwa tylne kominy, zaś przednie zostały skrócone i ścięte na ukos. Upodabniało to okręt do niemieckich torpedowców typu „Möwe”, grasujących na wodach Zatoki Biskajskiej, a o to przecież chodziło. Podchodząc bliżej Ryder zobaczył, że pomost bojowy osłonięto już płytami pancernymi, w których znajdowały się szczeliny obserwacyjne umożliwiające sterowanie i dowodzenie okrętem. Arkusze stalowej blachy zainstalowano też poniżej relingów, dzięki czemu komandosi mogli znaleźć schronienie przed nieprzyjacielskim ogniem. Na niszczycielu nie było już dział artylerii głównej poza jedną szybkostrzelną armatą przeniesioną na dziób. Kiedy po desce, która służyła za trap, wszedł na pokład, stwierdził z zadowoleniem, że prace posuwają się wyraźnie do przodu i nie przerywa się ich nawet na moment. Na okręcie krzątali się robotnicy stoczniowi; rozbrzmiewał huk młotów, słychać było syk palników. Dookoła walały się puszki po farbie i blaszanki po oleju. Po chwili z jakiegoś zakamarka wyszedł oficer w roboczym mundurze z umorusaną smarem twarzą. Ryder z ledwością rozpoznał w nim komandora podporucznika Stephena Beattie'go, dowódcę „Campbeltowna”. — Co nowego, Beattie? — Dużo jeszcze mamy do zrobienia, panie komandorze. Przeszli na rufę. Ryder z mieszanymi uczuciami spoglądał na ogołocony pokład. Nie było już na nim wyrzutni bomb głębinowych. — A co z wyrzutniami torpedowymi, Beattie? — Dziś będziemy je usuwali. Wszystko odbywa się zgodnie z planem — pomyślał Ryder. Niewątpliwie uda się nieco zmniejszyć zanurzenie okrętu. Tylko, że będzie on teraz bezbronny... Beattie jak gdyby odgadł jego myśli. — Dobrze, że dostaniemy te Oerlikony, panie komandorze.

Była to mała pociecha. Obaj wiedzieli, że osiem Oerlikonów o kalibrze 20 mm to nie jest siła, którą można przeciwstawić bateriom artylerii nadbrzeżnej. Dzięki nim mogli co najwyżej uciszyć stanowiska artylerii przeciwlotniczej w porcie i osłonić płynące okręty przed atakiem Luftwaffe. Ryder dotknął opancerzonej płyty przy relingu. — Nie jest tak gruba, jak przypuszczałem. — Ma nie więcej niż jedną czwartą cala grubości *, podobnie zresztą jak tamte na pomoście. Wykonane zostały za to ze specjalnie hartowanej stali — wyjaśnił komandor podporucznik Beattie. — To dobrze. Powinny jak najmniej ważyć. — Ryder wychylił się przez reling i objął spojrzeniem rufową część niszczyciela. — Czy uda nam się zmniejszyć zanurzenie na rufie z czternastu do dziesięciu i pół stopy, tak jak to proponowali planiści? — Wątpię, panie komandorze. Może osiągniemy jedenaście stóp, ale i to nie jest pewne. — Ja również tak sądzę, Beattie. Komandor porucznik Ryder był zbyt zdyscyplinowanym oficerem, aby wspomnieć Beattie'emu o rozmowie, którą przeprowadził na ten temat z komandorem Hughes-Hallettem. Zdawał sobie sprawę, że musi sam szukać wyjścia. — Zredukujemy do minimum ilość paliwa i słodkiej wody, weźmiemy tylko tyle, żeby wystarczyło na dopłynięcie do celu. — Tak jest, panie komandorze. I znów zrozumieli się doskonale. Gdyby doszło do odwołania operacji, a „Campbeltown” przebył więcej niż połowę drogi, należałoby go wziąć na hol. Ryder ruszył w kierunku dziobu, wymijając ostrożnie skrzynki po narzędziach i sprzęt stoczniowy. Myślał już obecnie o czym innym — o ładunku wybuchowym, którym będzie wypełniony niszczyciel. Sprawa ta nie była jeszcze załatwiona. Najwięcej kłopotów przysparzał skomplikowany system zapalników o działaniu ze zwłoką. Ani Ryder, ani Newman nie mieli zaufania do tych mechanizmów. Obawiali się, że po staranowaniu doku „Normandie” i wycofaniu się Brytyjczyków, Niemcy mogą wejść na okręt i rozbroić zapalniki. Z drugiej strony, gdyby eksplozja nastąpiła wcześniej, mogłaby zagrozić zarówno komandosom na nabrzeżu, jak i znajdującym się w pobliżu angielskim kutrom. Należało więc zatopić okręt wkrótce po staranowaniu doku. Zaś wybuch głównego ładunku powinien nastąpić dopiero wówczas, gdy „Campbeltown” opadnie na dno. W ten sposób niszczyciel wgniótłby nie tylko wrota śluzy do środka i zatarasował wejście do doku, lecz spowodowałby dalsze szkody w wyniku eksplozji. Rzecz polegała na tym, aby mieć przynajmniej jeden zapalnik, który nie zawiedzie pod wodą... Oficerowie w milczeniu przeszli na pokład dziobowy. Ryder zatrzymał się obok działa. W tym momencie podszedł do niego oficer z dwoma złotymi paskami na roboczym mundurze. Był to kapitan Tibbets, jeden z najlepszych specjalistów od materiałów wybuchowych w Royal Navy. — Wynalazł już pan coś, Tibbets? — w głosie Rydera można było wyczuć starannie maskowane napięcie. Od tego kapitana, który nosił na galowym mundurze baretkę odznaczenia Distinguished Service Cross **, zależało bardzo dużo — i to czy „Campbeltown” wypłynie, i czy operacja się powiedzie. — Tak, panie komandorze — odpowiedział Tibbets. — Mam taki zapalnik, który może działać pod wodą. — A ładunek wybuchowy? Gdzie go pan umieści? — Ryder nie starał się już ukryć zadowolenia. — Dokładnie pod pańskimi stopami, panie komandorze. Komandor spojrzał mimo woli na swoje buty. — Pod moimi stopami? A więc nad zbiornikami paliwa?! — Tak. Użyjemy do tego celu dwudziestu czterech bomb głębinowych. Wybuch nastąpi po dwu i pół godzinie — wyjaśnił zwięźle kapitan Tibbets. Tak więc etap przygotowań zbliżał się do końca. Ryder patrzył na tych dwóch ludzi, mających najtrudniejsze zadanie do spełnienia, i podziwiał ich skromność. Wchodząc na trap, odwrócił się jeszcze do Beat-tie'go. — Miałem nadzieję, że uzyskam dla pana informacje od oficerów, których statki zderzyły się z nabrzeżem. Ci dżentelmeni przejawiają jednak wyraźną niechęć do dyskusji na ten temat... * Jednostka miary długości stosowana w krajach anglosaskich; ok. 25,4 mm ** Krzyż za Wybitną Służbę (ang.), przyznawany młodszym oficerom marynarki wojennej

Komandor porucznik Beattie uśmiechnął się leciutko: — Nic dziwnego, nikt nie chce się przyznawać do takich kolizji... Dziób „Campbeltowna” został już i bez tych informacji odpowiednio wzmocniony. * Transportowiec nazywał się „Princess Josephine Charlotte” i przypłynął do Falmouth z komandosami na pokładzie. Przycumował opodal kutrów w bazie marynarki wojennej. I jeśli było w tym coś niezwykłego, to tylko to, że komandosi nie wychodzili wcale na ląd — zostali „zapieczętowani” na okręcie. W czasie wolnym od zajęć oblepiali relingi i patrzyli na piękne, zalesione wybrzeże. Obserwowali też wpływające do portu handlowego statki zagraniczne. Żaden z nich jednak nie opuścił okrętu-bazy. Otrzymali w tej sprawie ścisłe wytyczne, które były podyktowane koniecznością zachowania bezwzględnej tajemnicy. Falmouth należał do portów angielskich najbardziej narażonych na penetrację niemieckiego wywiadu. Uważano, że nieprzyjaciel może bardzo łatwo przemycić tu swych agentów, między innymi na statkach obcych bander. Niestety, ze względu na to, że znajdował się najbliżej celu ataku, stał się miejscem koncentracji wojsk przygotowywanych do operacji „Rydwan”. Podpułkownik Charles Newman stał wśród swoich ludzi na pokładzie, ćmiąc nieodłączną fajkę, i myślał o tym, że nie może przecież od nich wymagać, aby przebywali ciągle w pomieszczeniach mieszkalnych. Zresztą i tak transportowiec widoczny był z daleka. Komandosi prowadzili leniwe rozmowy o dziewczynach i o piwie, które ich zdaniem było coraz gorsze. Ktoś zauważył, że już od dawna nie widział saperów. Istotnie, w chwili obecnej na okręcie nie było saperów. Odbywali oni pod dowództwem kapitana Pritcharda ćwiczenia w doku Króla Jerzego V w Southampton. Zapoznawali się z urządzeniami portu, wykonywali niejednokrotnie te same czynności z zawiązanymi chustką oczyma. Podpułkownik Newman spojrzał na zegarek i skinął na swego adiutanta, kapitana Daya. — Stan, przyspieszymy odprawę. — Yes, sir. Wkrótce w obszernym pomieszczeniu okrętowym zebrali się wezwani przez Newmana oficerowie. Dwóch komandosów wniosło duży pakunek, przykryty brezentem. Ustawili go pośrodku kabiny i wyszli. Kapitan Day zdjął brezent. Wśród zebranych przeszedł szmer podziwu. Z zachwytem spoglądali na mistrzowsko wykonany model portu i basenów. Zaznaczone tu były nie tylko magazyny, dźwigi i pomosty załadowcze, lecz i portowe tory kolejowe. Budynki, odtworzone z ogromną precyzją, różniły się kształtem i wielkością. Wszystkie były wykończone niezwykle starannie. Newman, jak to miał w zwyczaju, przystąpił od razu do sedna sprawy. — Uchwycimy te dwie wyspy — wskazał laseczką wyspę Penhouet, uformowaną od wschodu przez dok „Normandie” a od zachodu przez basen St. Nazaire, oraz wyspę St. Nazaire; po jej zachodnie stronie znajdował się również basen St. Nazaire oraz prowadzące do niego śluzy. Nie wymienił ani nazw wysp, ani basenów. Nie mógł zdradzić celu ataku, który był zawsze w takie wypadkach osłonięty do końca najgłębszą tajemnicą. — Wyspy powinniśmy odizolować od lądu stałego poprzez zniszczenie łączących je z nim mostów i śluz. Aby tego dokonać, trzeba unieszkodliwić znajdujące się tam stanowiska artylerii przeciwlotniczej — wskazywał je po kolei. Oficerowie przyglądali się uważnie modelowi bazy. — Przewidujemy trzy rejony lądowania — kontynuował podpułkownik Newman. — W związku z tym oddział nasz podzielony zostanie na trzy grupy. Grupa pierwsza, osiemdziesięciu dziewięciu ludzi pod dowództwem kapitana Hodgsona, osiągnie tę wyspę — dotknął laseczką wyspy St. Nazaire — a właściwie wybiegający w morze falochron, nazwijmy go Stare Molo. Zwracam nań uwagę panów, ponieważ nastąpi tu odwrót... W tym momencie Newman po raz pierwszy użył prawdziwej nazwy obiektu w porcie St. Nazaire, nazwy nie ujawniającej zresztą tajemnicy... — Grupa druga, osiemdziesięciu pięciu ludzi pod dowództwem kapitana Burna, wyląduje po obu stronach wejścia do tego basenu — wskazał wschodnie wejście do basenu St. Nazaire. — Znajduje się ono pomiędzy dwoma interesującymi nas wyspami. Jest to tak zwane Stare Wejście...

Po raz drugi wymienił Newman prawdziwą nazwę. — I wreszcie grupa trzecia, siedemdziesięciu pięciu ludzi, którą będzie dowodził mój zastępca major Copeland, wyląduje po obu stronach tego suchego doku. Dok zostanie uprzednio staranowany przez okręt... Rozległ się znów szmer podziwu. Podpułkownik Newman nabił fajkę. — Widzę, że zaciekawiła was ostatnia wiadomość. Zacznijmy więc od grupy Copelanda. Podobnie jak inne, będzie się ona składała z pododdziałów szturmowych, burzących i osłony... Pododdział szturmowy porucznika Rodericka zajmie obszar na wschód od suchego doku. Zmusi do milczenia niemieckie stanowiska ogniowe i zniszczy zbiorniki paliwa... Pododdział szturmowy kapitana Roya znajdzie się po zachodniej stronie doku... Tam również wyląduje porucznik Chant ze swoimi saperami. Wysadzą oni stację pomp i urządzenia hydrauliczne... Porucznik Etches zniszczy wewnętrzny keson na drugim końcu doku. Liczymy bowiem na to, że keson zewnętrzny zostanie uszkodzony w wyniku uderzenia okrętu... Newman mówił jeszcze przez kilkanaście minut, określając szczegółowo zadania poszczególnych grup. Starszy szeregowiec Harrington, który stał pod drzwiami, mruknął do siebie półgłosem: — Ale stary ma dziś gadane. Coś wisi w powietrzu... * Dni biegły jeden za drugim. Często wyłaniały się nowe trudności, które należało rozwiązać. Komandor porucznik Robert Ryder został już oficjalnie mianowany dowódcą zespołu okrętów w operacji ,,Rydwan”. Podpułkownik Charles Newman był dowódcą grupy lądowej. Obaj oficerowie widywali się coraz rzadziej, gdyż każdy z nich miał do spełnienia inne zadania. Gdyby nie pomoc, której udzielił Ryderowi dowódca bazy w Plymouth, admirał floty sir Charles Forbes, wyprawa nie doszłaby chyba do skutku. Najpierw problemem były kutry. Postanowiono, że wezmą udział w ekspedycji, ponieważ posiadały małe zanurzenie, co umożliwiało przejście przez mielizny. Ale kutry, z ich największą prędkością 16 węzłów, miały ograniczony zasięg pływania — około 600 mil morskich — należało więc umieścić na ich pokładach dodatkowe zbiorniki paliwa. A to już stanowiło poważne niebezpieczeństwo w wypadku zetknięcia się z nieprzyjacielem. Uważano, co prawda, że zbiorniki te będą opróżnione w chwili, gdy ekspedycja wpłynie do ujścia Loary, co stanowiło mniejsze ryzyko, ale w razie niespodziewanego, wcześniejszego ataku mogły w jednej chwili zmienić się w pochodnie. Jeszcze większe kłopoty sprawił Ryderowi ścigacz artyleryjski MGB 314 *. Jego dowódcą był kapitan Curtis z Królewskiej Morskiej Rezerwy Ochotniczej. Ścigacz miał poprowadzić ekspedycję przez płycizny. Okazało się, iż nawet po zainstalowaniu dodatkowych zbiorników paliwa, posiada on niedostateczny zasięg pływania. Na ścigaczu znajdował się jednak aparat radiolokacyjny oraz echosonda. I co najważniejsze rozwiał on prędkość 24 węzłów. To zadecydowało, że stał się okrętem flagowym zespołu. Oczywiście, zdawano sobie sprawę, iż w drodze do celu trzeba go będzie wziąć na hol... Najwięcej trudności przysporzył ścigacz torpedowy MTB 74 ** jednostka o niewielkim zasięgu i niezbyt sprawnym napędzie. Wystarczyło, żeby jeden silnik przestał pracować, a pozostałe cztery zaraz dotrzymywały mu towarzystwa. Ryder rwał sobie włosy z głowy, ale w końcu uległ krasomówstwu dowódcy ścigacza, porucznika Wynna. MTB 74 miał storpedować wrota śluzy doku „Normandie”, gdyby „Campbeltown” utknął na mieliźnie... Patrząc przez okna hotelu w Falmouth na nabrzeże (w hotelu mieściło się dowództwo marynarki wojennej) Ryder i Newman zastanawiali się, w jaki sposób utrzymać w tajemnicy przed osobami niepowołanymi cel operacji. Nie ulegało wątpliwości, że oficerowie ze sztabu, a także wrenki i marynarze, którzy załatwiali rozliczne sprawy dla ekspedycji, rozmawiają między sobą o niezwykłym ruchu w porcie. Postanowiono zatem nadać kilka fałszywych sygnałów do dowódcy bazy w Plymouth, admirała Forbesa, które wprowadziłyby tych ludzi na fałszywy trop. Po kilku dniach pracownicy portu szeptali między sobą, że w Falmouth przygotowuje się do wypłynięcia ofensywna grupa poszukująca, która przechwyci U-booty powracające do portów Zatoki Biskajskiej. Wydawało się z początku, iż jest to wystarczającym uzasadnieniem faktu, że kutry posiadają zapasowe zbiorniki paliwa. * MGB Motor Gun Boat (ang.) — ścigacz artyleryjski ** MTB — Motor Torpedo Boat (ang.) — ścigacz torpedowy

Ale i ten wybieg stawał się przejrzysty dla co inteligentniejszych oficerów. Należało wymyślić coś nowego, bardziej przekonywającego. Poradził więc Ryder dowódcom kutrów, aby przygotowali dla swoich ludzi umundurowanie tropikalne. „Tylko nie trzeba o tym mówić” — dodał. Teraz już wszyscy uśmiechali się tajemniczo. „Wiemy, o co wam chodzi! Po opuszczeniu Zatoki Biskajskiej grupa ścigaczy popłynie dalej, na południe!” I wówczas wybuchła bomba. Oficerowie przypomnieli sobie nagle, że podczas zakładania Oerlikonów wyładowano z kutrów dinghy. „Jakże płynąć na ocean bez dinghy!” Ryder wydał rozkaz, żeby dinghy wysłano do magazynów marynarki w Greenock koleją. Stamtąd miały być załadowane na statek i przewiezione drogą morską do portu przeznaczenia ofensywnej grupy poszukującej. Grupa ścigaczy rozpoczęła ćwiczenia. Odbywały się one głównie nocą i obejmowały manewrowanie wśród doków i basenów portowych. Dowódcy kutrów klęli w duchu Rydera, który niezliczoną ilość razy nakazywał im zmieniać miejsce postoju i rzucać cumy wzdłuż nabrzeży. A już do pasji doprowadzało ich uzupełnianie paliwa w ciemności. Ryder zdawał się nie dostrzegać zniecierpliwienia swoich podwładnych. Ciągle wymyślał nowe zadania jak najbardziej zbliżone do tych, które czekały marynarzy w Saint-Nazaire. W tym samym czasie podpułkownik Newman „męczył” komandosów i saperów. Wprawdzie byli oni świetnie przygotowani do tego rodzaju akcji — niektórzy z nich udowodnili swoje wysokie umiejętności w rajdzie na Vaagsö, wyspę u wybrzeży Norwegii — niemniej jednak dowódca zorganizował kilka ćwiczeń oraz akcji saperskich w warunkach zbliżonych do panujących w niemieckiej bazie we Francji. Poza tym obaj dowódcy doszli do wniosku, że konieczne jest przeprowadzenie próby desantu, podczas której nastąpiłoby sprawdzenie stanu przygotowań załóg i komandosów. Dla wprowadzenia w błąd ciekawskich ćwiczeniu nadano taki charakter, jakby chodziło o wypróbowanie obrony, a nie ataku. Miejscem lądowania „nieprzyjaciela” stała się stocznia Devonport w Plymouth, a do jej obrony wciągnięto wojsko, marynarzy, a nawet Straż Obywatelską. Lądowanie przebiegło fatalnie, co było chyba najlepszą rzeczą, jaka mogła się w tym wypadku zdarzyć. Obrońcy stoczni triumfowali i przesyłali do dowództwa bazy szczegółowe raporty. Przekonano się, że znajdujący się u wejścia do portu okręt stanowi poważne zagrożenie dla desantu, zaś zmasowane i oślepiające światła reflektorów wręcz uniemożliwiają żeglugę i manewrowanie, czyniąc niezwykle trudnym odnalezienie poszczególnych rejonów lądowania. Dowódcy przygotowywanej wyprawy mieli niezbity dowód, że jednym z najistotniejszych warunków powodzenia akcji będzie zaskoczenie. Zaczęto więc przemyśliwać, jak zmylić czujność Niemców. Długie godziny spędzał obecnie Ryder na dyskusjach z oficerem nawigacyjnym, kapitanem Greenem, i oficerem łączności, porucznikiem O'Rourke, którzy stanowili jego sztab na ścigaczu artyleryjskim MGB 314. Do tych poufnych rozmów dopuszczony został jedynie starszy sygnalista Pike. W stoczni prace były już ukończone. W ostatniej chwili przemalowano jeszcze kadłub jednego z kutrów, który w czasie próbnego desantu okazał się najbardziej widoczny w świetle reflektorów... W Falmouth znajdowały się już dwa niszczyciele eskortowe typu „Hunt”: „Atherstone” i „Tynedale”, które miały odprowadzić zespół pod nieprzyjacielski brzeg i oczekiwać na wycofujące się ścigacze, aby znów służyć im pomocą i wsparciem. Przypłynął również z Plymouth „Campbeltown”. Prognozy Instytutu Przypływów i Odpływów Morza w Liverpool wskazywały, że najkorzystniejsze warunki przyboru wód wystąpią u ujścia Loary w końcu marca i na początku kwietnia. W związku z tym atak na port w St. Nazaire powinien nastąpić w noc księżycową pomiędzy godziną 24.00 a 2.00. Od kilku dni utrzymywała się ładna pogoda z lekkim wiatrem wschodnim. Nie można było dłużej czekać. Zapadła ostateczna decyzja, że ekspedycja wyruszy z Falmouth 26 marca 1942 roku... Dzień przed wypłynięciem Ryder i Newman otrzymali zdjęcia z ostatniego rozpoznania lotniczego bazy. Oglądali je bardzo uważnie, analizując poszczególne fragmenty. W pewnym momencie opanowany zazwyczaj Ryder aż krzyknął z przejęcia: — Niech to szlag trafi! Cztery niemieckie torpedowce przycumowały obok miejsca, które Newman wybrał na stanowisko dowodzenia. — I co pan teraz zrobi, Newman? — Ryder spojrzał z troską na swego kolegę. Widać było jednak, że z trudem powstrzymuje uśmiech. Podpułkownik zapytał pogodnie:

— Ilu trzeba ludzi, żeby zdobyć te torpedowce? Ryder, tak jak Newman, odpowiedział pytaniem: — Jakie ma pan odwody? — Dwunastu. — Dwunastu?! — Ryder nie mógł już pohamować śmiechu. — Oczywiście, dwunastu żołnierzy, a nie dwanaście pododdziałów — Newman zachowywał nadal spokój. — Sądzę, że będzie ich pan potrzebował wszystkich. W nocy motorówki podpłynęły pod burtę transportowca „Josephine Charlotte” i komandosi zaczęli zajmować w nich miejsca. Później motorówki podchodziły do poszczególnych kutrów i do „Campbeltowna”. Wysportowani żołnierze z łatwością wspinali się po sznurowych drabinkach na pokład. Marynarze z ciekawością obserwowali przybyłych. Jedynie oficerowie wiedzieli, co to znaczy. Zostali wcześniej poinformowani, że nastąpi desant. Gdy nadszedł dzień, w porcie znów panował spokój. HMS „Princess Josephine Charlotte” stał na swym miejscu, a na jego pokładzie panował zwykły „ruch”. Kucharze, pisarze, gońcy, w mundurach komandosów, pozorowali niezmienność stanu liczbowego. Nikt z nie wtajemniczonych nie domyślał się nawet, że okręt opustoszał. Po południu wypłynęły z portu kutry, a w godzinę później trzy niszczyciele... Tajemniczy U-boot Hurricane krążył nad konwojem, utrzymując się stale na wysokości poniżej trzystu metrów. Aż wreszcie, wykonując zakręt przechylił się ostro, zwiększył prędkość i pomknął na północ. Za chwilę zniknął w lekkiej mgle. Przez kilkadziesiąt sekund słychać jeszcze było warkot silnika, potem wszystko ucichło. Komandor porucznik Robert Ryder, stojący na pomoście bojowym HMS „Atherstone”, spoglądał na znikający w dali samolot. Zresztą nie tylko on. Podpułkownik Newman i dowódca niszczyciela, komandor podporucznik Jenks, trzymali jeszcze lornetki przy oczach. Patrzyli również w górę dwaj marynarze „na oku” i wsparty o lampę sygnalista. Wszyscy oni odczuwali to samo co Ryder. Wraz ze zniknięciem Hurricane'a, który za kwadrans wyląduje bezpiecznie na lotnisku, zerwana została ostatnia więź łącząca ich z ziemią ojczystą. Opuścili ją przed sześcioma godzinami. Od tego momentu byli już sami, zdani wyłącznie na własne siły... I dopiero teraz, kiedy powoli zbliżali się do celu, Ryder uświadomił sobie, że dotychczas nie miał czasu na zastanawianie się nad tym, co może nastąpić. Ciągłe napięcie i wieczna gonitwa za zbyt szybko uciekającym czasem wykluczały wszelką refleksję. I oto nadeszła chwila, kiedy zdał sobie sprawę z tego, jak bardzo jest zmęczony. Cała ta wyprawa, do której przygotowywali się tak intensywnie, wydała mu się odległa i nierealna. Przypomniał sobie, że podobnego uczucia doznał, gdy dowodził w latach trzydziestych jachtem „Penola”, podczas naukowej ekspedycji na Antarktydę. Ale wówczas był znacznie młodszy i poza sztormami, nie groziło im żadne niebezpieczeństwo. Dziś miał już trzydzieści cztery lata, toczyła się okrutna wojna na morzu, a on przed rokiem się ożenił... Wiatr, który nie tak dawno poświstywał w olinowaniu „Atherstone'a”. prawie ucichł. Zapowiadała się spokojna, księżycowa noc. Podążali w szyku torowym dwoma kolumnami, z prędkością czternastu węzłów — trzy niszczyciele, dwa ścigacze i szesnaście kutrów. „Atherstone” i „Campbeltown” wzięły na hol ścigacze MGB 314 i MTB 74. Jedynie „Tynedale” płynął swobodnie. Jeszcze tylko parę godzin i znajdą się na wysokości wyspy Ushant, a potem na wodach Zatoki Biskajskiej, gdzie roi się od wilczych stad U-bootów. Dzień przebiegł bez emocji. Ustalanie kursu, ciągłe wypatrywanie za samolotami rozpoznawczymi nieprzyjaciela, przygotowywanie ekwipunku i sprawdzanie broni przez komandosów. Na pomoście bojowym niszczyciela „Atherstone” rozlegał się monotonny gwizd asdiku, antena radarowa omiatała horyzont, żarzyło się światło kompasu. * Dzień wstał pogodny i bezchmurny. Widoczność była wspaniała. Na okrętach ogłoszono stan gotowości alarmowej. Obsługi Oerlikonów i wachtowi z lornetkami przy oczach omiatali wzrokiem horyzont, spodziewając się lada moment ataku z powietrza lub z morza. Zmniejszono prędkość do ośmiu węzłów, aby

po zapadnięciu zmroku znowu ją zwiększyć. Zespół wszedł na kurs południowo-wschodni. Oddalili się od wyspy Ushant o ponad sto mil. Było pięć po siódmej, kiedy „Tynedale” zasygnalizował o podejrzanym obiekcie na horyzoncie, z tyłu za okrętami. Komandor porucznik Ryder natychmiast rzucił rozkaz: — Maszyny stop! Wypuścić linę holowniczą! Turbiny gwałtownie zmniejszyły obroty. Zaczęto uwalniać „Atherstone'a” od ścigacza artyleryjskiego. Ryder, obserwując manewr za rufą, powiedział spokojnym głosem: — Alarm bojowy! Zabrzmiały klaksony, zadudniły po pokładach marynarskie buty. Oparty o reling pomostu sięgnął po lornetkę i nie dostrzegając w zasięgu wzroku nic godnego uwagi zwrócił się do sygnalisty: — Nadawaj: co zobaczyłeś? Mrugnęły migacze na obu okrętach. — Obiekt nie zidentyfikowany. Prawdopodobnie U-boot lub statek rybacki — odpowiedział „Tynedale”. Ryder rzucił przez zęby jakieś przekleństwo. — Zbliż się i sprawdź. Popłyniemy za tobą. „Atherstone” po wypuszczeniu liny był wolny. Mógł zwiększyć obroty i ruszyć tropem wroga. * Dowodzący niszczycielem „Tynedale” komandor podporucznik Tweedie widzi już dokładnie kiosk niemieckiego okrętu podwodnego. Nie ulega wątpliwości, że jeszcze kilka minut i Niemcy również ich zauważą i natychmiast skryją się w głębinie. Ale cóż to! Okręt wyraźnie wypływa na powierzchnię! Tweedie wprost nie wierzy własnym oczom. Groźna sylwetka U-boota sunie spokojnie na północ. Nie mogą już dłużej czekać. Muszą zaatakować Niemca. „Tynedale” pędzi jak szalony, rozwijając maksymalną prędkość dwudziestu siedmiu węzłów. Tnie falę dziobnicą, pozostawiając za sobą kipiący ślad. Na gaflu tylnego masztu powiewa brytyjska bandera. Radarzysta podaje kolejne namiary. Odległość zmniejsza się z minuty na minutę... Na pokładzie dziobowym marynarze w hełmach na głowach czekają na sygnał do oddania strzału... Jeszcze kilka metrów, jeszcze trochę cierpliwości... Teraz... — Podać cel! — pada komenda. W tym momencie ponad U-bootem wytrysnęło pięć białych rakiet. — Sygnał rozpoznawczy, panie komandorze! — krzyczy podniecony sygnalista. Tweedie nie reaguje, jeszcze raz sprawdza odległość... Dwie i pół mili... — Ognia! Huk działa, potężny słup wody i już wiadomo, że strzał był niecelny. Poprawka. Drugi strzał. Ogromna fontanna tryska tuż za rufą okrętu podwodnego. Chyba jednak dostał — myśli Tweedie. U-boot nie podejmuje walki, usiłuje skryć się przed atakującym niszczycielem. Dziób niemieckiego okrętu jest już pod wodą, kiedy odzywa się umieszczony na pokładzie „Tynedale'a” pom-pom. Na rufie marynarze z obsługi wyrzutni bomb głębinowych czekają na swoją kolej. — Przygotować pierwszą serię do odpalenia! Morze burzy się gwałtownie. Wraz ze słupem wody wyrzuca na powierzchnię splątane glony i zmasakrowane ciała ryb. Nie ma wśród nich szczątków okrętu podwodnego i nawet śladu ropy. Zresztą i tak nie mieli złudzeń. Gdyby trafili, usłyszeliby głuchy, podwodny wybuch. Zepsuty asdic nie łapie kontaktu. Z ekranu radaru zniknęła świetlna plamka U-boota. „Tynedale” rozpoczyna poszukiwania. Naprawiony asdic poświstuje jak zwykle. Na próżno jednak próbują wyłowić twarde echo. Może „Atherstone” będzie miał większe szczęście... Tymczasem „Atherstone”, który był już w pobliżu, usiłował nawiązać kontakt z dowódcą „Tynedale'a”. Migocące światło sygnału rozbłyskiwało przez dłuższy czas. — Być może, w ciągu tej godziny U-boot przekazał meldunek — Ryder dzielił się swoimi przypuszczeniami z dowódcą „Tynedale'a”. — Mogą wysłać samolot rozpoznawczy i obserwować nas. Zamierzam kontynuować operację. Tweedie zdawał sobie sprawę, jak olbrzymia odpowiedzialność spoczywa na Ryderze. Kontynuować

operację, czy ją odwołać? Taką decyzję mógł podjąć tylko Ryder jako dowodzący ekspedycją. Nikt inny nie był do tego upoważniony i Ryder zresztą nie prosił o radę. A przecież wyczuwało się w przekazanym tekście, że na taką radę liczył. — Zapisuj — powiedział Tweedie do sygnalisty, który stał obok niego z otwartym blokiem sygnałowym i ołówkiem w ręku. — Wydaje się nieprawdopodobne, aby okręt podwodny zauważył kutry. Ewentualna ocena nieprzyjaciela będzie taka: dwa niszczyciele płyną do Gibraltaru. Odpowiedź z „Atherstone'a” była krótka: Zgadzam się. * — Zanurzenie alarmowe! Komandor podporucznik Kelbling zamknął i dokręcił pokrywę włazu kiosku, a potem zbiegł po trapie do centrali. — Dziewięćdziesiąt metrów! — rozkazał. Miał jeszcze w oczach obraz pędzącego niszczyciela z jego zadartym dziobem. Zum Donnerwetter noch einmal! Jak mógł do tego dopuścić! Zachciało mu się sygnałów rozpoznawczych! I ta decyzja, żeby uciekać na powierzchni. Na co właściwie liczył? Że włączy silniki spalinowe, rozwinie prędkość dwudziestu węzłów i pozbędzie się w ten sposób prześladowców? Przecież to nonsens! Prędzej czy później niszczyciel by ich doszedł. Musiałby przyjąć walkę — zginąć lub poddać się. U-593 znikał szybko pod wodą. Kelbling patrzył na manometr zanurzenia, tachometry i wskaźniki położenia sterów. Załoga była znakomicie wyszkolona i dowódca miał do niej całkowite zaufanie. Jeszcze piętnaście sekund i okręt osiągnie głębokość peryskopową. Suchy trzask w okolicy przedziału rufowych wyrzutni torpedowych. A więc tamci strzelają z działa. Czyżby trafili? Nasłuchiwał przez chwilę. Nie jest źle. Podwójny kadłub U-boota i to wytrzyma. Okręt osiągnął już głębokość peryskopową. Kelbling otarł pot z czoła. Stwierdził, że po raz pierwszy w życiu boi się. Obrzydliwe uczucie. Jeszcze nigdy nie był w tak parszywej sytuacji. Wszystko wisiało na włosku. Postanowił gwałtownie zmienić kurs i wymknąć się z obszaru zagrożenia. Nie wątpił, że Anglicy rzucą bomby głębinowe. Już słychać było wyraźnie szum śrub zbliżającego się niszczyciela. Dotknął ręką pleców marynarza przy sterach. Sekundy dłużyły się niemiłosiernie. Teraz powinni wyrzucić bomby — pomyślał. I rzeczywiście, w tym momencie nastąpił wybuch, podobny do tamtego suchego trzasku z działa. Tylko że teraz trzasków było więcej. Z poszycia kadłuba posypał się korek. Z włazów polało się trochę wody. Kelbling odetchnął z ulgą. Wiedział, że nadszedł moment, w którym może uratować okręt i załogę, i że nie wolno mu zmarnować tej szansy. Musi zmylić przeciwnika, zanim ten zdoła ponownie nawiązać z nimi kontakt i przejść do kolejnego ataku. Marynarz przy asdiku zameldował: — Oddala się na szybkich obrotach! — Oba motory stop! Cisza na okręcie! — rozkazał Kelbling. Po kilkudziesięciu minutach wyszli znów na głębokość peryskopową. Dowódca przywarł oczami do okularu. Dwa brytyjskie okręty były już w znacznej odległości. — Sygnał radiowy — powiedział. — Dwa niszczyciele płyną w kierunku południowo-zachodnim. Chciał jeszcze dodać „prawdopodobnie do Gibraltaru”, ale w końcu machnął na to ręką. W sztabie sami się domyślą. * Trawlery!... Dziesięć, jedenaście, dwanaście... Komandor porucznik Ryder przestał już nawet liczyć. Co teraz robić? Przed wypłynięciem z Falmouth wydał rozkaz, żeby sprawdzić każdy statek rybacki. Nie dowierzał ani trawlerom francuskim, ani tym z krajów neutralnych. Podejrzewał, że mogą być na nich obserwatorzy niemieccy wyposażeni w radiostacje. Zdarzały się również okręty-pułapki z obsługą wojskową i zamaskowanym uzbrojeniem. Ale sprawdzić wszystkie? Na to nie mają czasu. Może wystarczy skontrolować dwa najbliższe? Tak, to jest wyjście. Wypuszczą jeszcze raz linę holowniczą i ścigacz artyleryjski MGB 314 zajmie się jednym a „Tynedale” — drugim. Załogi opuszczą pokład, a angielscy marynarze przeszukają wszystkie zakamarki. Jeśli nic nie znajdą, pozostawią inne w spokoju.

Nie minęło pół godziny, gdy dowódca MGB 314, kapitan Curtis, wszedł ze swoimi marynarzami na pokład francuskiego trawlera ,,Le Slack”. — Muszę was zmartwić, ale popłyniecie na niszczycielu do Anglii... — Curtis, z wykształcenia romanista, mówił płynną francuszczyzną. Bretończycy nie wyglądali na zmartwionych. Spoglądali na przybyłych z zaciekawieniem i, o dziwo, uśmiechali się przyjaźnie. Kapitan trawlera, barczysty mężczyzna o szerokiej i pooranej zmarszczkami twarzy, wyciągnął rękę na powitanie. — O niczym innym nie marzymy. Mamy już dość tych szwabów. Chcemy się przyłączyć do Wolnych Francuzów. — A oddacie nam rozkazy wyjścia, mapy, listy sygnałów, formularze zużycia paliwa? — Curtis poczuł się onieśmielony. Mimo wszystko nie spodziewał się takiego przyjęcia. — Wszystko wam damy i jeszcze coś na dodatek. Proszę do kabiny —- kapitan trawlera ruszył pierwszy, wskazując Curtisowi drogę. Gdy wyszli na pokład, dowódca MGB 314 niósł mapy i dokumenty, a Francuz tulił do piersi... parę butelek wina. * Zespół sformowano w szyk bojowy przeciwko okrętom podwodnym — trzy niszczyciele szły na końcu. Chodziło nie tyle o poszukiwanie U-bootów, ile o to, aby nieprzyjacielski samolot rozpoznawczy został wprowadzony w błąd. W tym samym celu starano się stwarzać pozory, iż okręty zmierzają kursem na La Pallice. Po południu pogoda zmieniła się. Ciężkie, ołowiane chmury zdawały się dotykać topów masztów. Widzialność była bardzo słaba. Komandor porucznik Ryder promieniał. Kiedy jednak odebrał sygnał radiowy od dowódcy bazy w Plymouth, mina mu wyraźnie zrzedła. Admirał Forbes informował, iż pięć niemieckich torpedowców znajduje się w pobliżu St. Nazaire i że ekspedycja może je napotkać. Torpedowce owe miały przewagę nad kutrami i ścigaczami angielskiego zespołu zarówno pod względem uzbrojenia, jak i prędkości. Ryder zaczął ponownie myśleć o odwołaniu operacji. Wkrótce nadszedł kolejny sygnał od Forbesa. Dwa niszczyciele typu „Hunt”: „Cleveland” i „Brocklesby”, wypłynęły z Falmouth, by następnego dnia połączyć się z powracającym do bazy zespołem. Ryder podyktował sygnaliście rozkaz, który z pokładu ,,Atherstone'a” nadano do wszystkich kutrów: Jeśli uznane to zostanie za konieczne, komandosi i załoga „Campbeltowna” przeniosą się w drodze powrotnej na niszczyciele. W przypadku zaatakowania przez przeważające siły przeciwnika, niszczyciele poprowadzą kutry, wykorzystując prędkość i zasłony dymne. Dowodzący marynarką pozostanie na ścigaczu artyleryjskim MGB 314. Jeśli kutry się rozproszą, powinny płynąć na obszarze: szerokość 46° N długość 4° W, szerokość 46° N długość 7° W, stamtąd na północ długość 7° W. Podjęte będą przygotowania, aby je wziąć na hol pod silną eskortą. Powoli zapadał zmrok, przykrywając ciemną zasłoną sunące w kierunku ujścia Loary okręty. O godzinie dwudziestej zespół zatrzymał się na morzu. Ryder i Newman wymienili uścisk dłoni z komandorem podporucznikiem Jenksem, dowódcą ,,Atherstone'a”, i wraz ze swymi sztabami przenieśli się na ścigacz artyleryjski MGB 314. Okręty sformowały szyk, w jakim miały wchodzić do St. Nazaire. Stanowił on kombinację szyku torowego, złożonego z dwóch kolumn, i szyku klina. Na czele zespołu znalazł się ścigacz artyleryjski, nieco z tyłu, po jego obu stronach, dwa kutry stanowiące straż przednią, dalej „Campbeltown”, a za nim dwanaście kutrów ustawionych dwutorowo. Na końcu płynęły dwa kutry: jeden jako straż tylna, drugi zapasowy dla komandosów, na wypadek gdyby któryś z kutrów transportowych uległ awarii. Ścigacz torpedowy MTB 74 zamykał pochód. Niszczyciele zajęły pozycje z prawej i lewej strony, aby nawiązać kontakt wzrokowy z okrętem podwodnym „Sturgeon”, który miał się wynurzyć w odległości czterdziestu mil od St. Nazaire. Przegrupowanie odbyło się szybko i sprawnie. Zespół zachowując ciszę ruszył w kierunku ujścia Loary. Po kilku minutach marszu jeden z kutrów zasygnalizował o defekcie silnika. Ryder rozkazał, by załoga opuściła pokład i przeniosła się na kuter rezerwowy, podążający z tyłu. O godzinie dwudziestej drugiej zauważono światło „Sturgeona”. MGB 314 podpłynął do okrętu podwodnego i Ryder podniósł do ust mikrofon głośnika. — Dziękujemy ci, dobry duszku!

— Połamcie nogi! Nie wykręcicie się od podwójnej porcji whiski po powrocie! — zawołano ze ,,Sturgeona”. Niszczyciele „Atherstone” i „Tynedale” opuściły zespół, który zbliżał się do wybrzeży Francji. Około północy nad St. Nazaire ukazały się błyski wystrzałów i niebo nad portem rozświetliły smugi reflektorów. W pół godziny później nad horyzontem błyszczała szeroka łuna. Wiedzieli, że siedemdziesiąt Wellingtonów bombarduje St. Nazaire i to dodało im odwagi. Dochodziła za kwadrans pierwsza, kiedy marynarz na oku MGB 314 zameldował: — Widzę ląd, panie komandorze! Atak Poprzez zwisające nisko chmury przebijało delikatne światło księżyca. Ryder stojący na pomoście bojowym ścigacza wytężał wzrok, by dojrzeć jakieś szczegóły na rysującym się w dali północnym brzegu ujścia Loary. Niestety, przelotne mżawki i zamglenia utrudniały widoczność. — Jaka odległość? — zapytał oficera nawigacyjnego, który pochylony nad stołem do map obserwował ekran radaru. — Dwa kable * od wieży latarni morskiej Les Morées, panie komandorze — odpowiedział kapitan Green. — Pike, czy jesteście gotowi? — rzucił Ryder. — Tak jest, panie komandorze — odparł starszy sygnalista, który stał przy aldisie. Ryder odwrócił się do dowódcy ścigacza, jakby i jego chciał o coś zapytać, ale w końcu machnął ręką i spojrzał na Newmana. Podpułkownik stał jak posąg trzymając w dłoni wygasłą dawno fajkę. Na pomoście MGB 314 przebywał również oficer łączności, porucznik O'Rourke, który wraz z Greenem i Pike'em wchodził w skład sztabu Rydera. Komandor zerknął na zegarek. Pierwsza piętnaście. Za ile minut odkryją ich Niemcy? Każda minuta to życie jednego człowieka, a może nawet kilku. Znajdowali się przecież w zasięgu baterii artylerii nadbrzeżnej. Z lewej burty mieli kanał Les Charpentier, z prawej minęli już mieliznę Le Chatelier. Echosonda działała sprawnie. Wysyłała krótkotrwałe impulsy, które po odbiciu od dna powracały do odbiornika. A jednak Ryder nie był pewien, czy „Campbeltown” nie natknie się na jakąś płyciznę. Zbliżali się do latarni Les Morées i napięcie na pomoście osiągnęło punkt kulminacyjny. — Niech mi pan powie, Newman, dlaczego w restauracjach londyńskich jest coraz gorsze żarcie? — Ryder postanowił przerwać przedłużającą się ciszę. — Sądzę, że powinien pan, komandorze, spytać o to tamtych panów — odpowiedział z niezmąconym spokojem podpułkownik, wskazując ręką w kierunku wybrzeża Francji. Na pomoście rozległ się śmiech. Posypały się żarty. Nagle jasny promień reflektora rozdarł ciemności, musnął zamykającą szyk sylwetkę ścigacza torpedowego MTB 74 i zgasł. Śmiech ucichł, urwali rozmowę w pół słowa, wstrzymali oddech. W świetle reflektora ujrzeli jakąś jednostkę na kanale w pobliżu wejścia do portu. Minęła jeszcze jedna pełna napięcia minuta. Mieli do pokonania niecałe dwie mile. Ominęli szczęśliwie mielizny, pola minowe i zagrody sieciowe. Czyżby Niemcy naprawdę ich nie zauważyli? Ryder znów spojrzał na zegarek. Pierwsza dwadzieścia dwie. W tym momencie zapaliły się reflektory na obu brzegach: północnym i południowym, wydobywając z ciemności płynące kutry. Światła prześlizgiwały się po kadłubach i masztach, zatrzymywały na brudnych i poszarpanych banderach brytyjskich. ,,Campbeltown” ze swymi przednimi, ściętymi na ukos, kominami, z których buchał gesty dym, widoczny był jak na dłoni. Niemcy zdezorientowani, nie wiedząc, kto zbliża się do portu, wezwali zespół do zatrzymania się. Z początku migotał reflektor jednej z baterii nadbrzeżnych. Później włączył się inny, gdzieś od strony stoczni marynarki wojennej. Kilka sekund ciszy i zagrały działa artylerii przeciwlotniczej. Strzelano jednak niepewnie, rzadko i na oślep. Pierwsza dwadzieścia trzy. Półtorej mili do celu. Jeszcze dziesięć minut i będą w porcie. Ryder odwrócił się do sygnalisty i skinął głową. * Kabel — 0,1 mili morskiej

Pike począł błyskać aldisem. Znał świetnie niemiecki system posługiwania się sygnałami Morse'a. Nie wiedział jednak, jak należy odpowiedzieć na wezwanie Niemców w momencie nawiązania korespondencji optycznej. Nadał więc szybko: „Czekać”, a potem przesłał sygnał wywoławczy jednego z niemieckich torpedowców. Nie dając wrogowi czasu na zastanowienie, wytrzaskiwał ryglem reflektora: „Pilne. Dwie jednostki uszkodzone przez nieprzyjaciela proszą o pozwolenie natychmiastowego wejścia do portu”. Zaledwie to skończył, nadał jeszcze raz: „Czekać”. Hitlerowskie baterie umilkły. Ryder odetchnął z ulgą. Minęli już pierwszy posterunek nadbrzeżny. Teraz musieli odpowiedzieć na wezwanie drugiego. Niemcy znów otworzyli ogień. Pike przesłał międzynarodowy sygnał dla okrętów i statków, które zostały ostrzelane przez własne jednostki. Ogień ucichł. Jeszcze tylko sześć minut i „Campbeltown” staranuje wrota śluzy doku „Normandie”. Ryder wiedział, że niemieckie działa dużego kalibru są już niegroźne — nie dosięgną i nie zatopią niszczyciela. Gdyby jednak trafili z armat przeciwlotniczych w urządzenie sterowe lub w pomost „Campbeltowna”, okręt nie dotarłby do celu... Pierwsza dwadzieścia siedem. Ogień przybiera na sile. Zgromadzeni na pomoście oficerowie nie mają żadnych wątpliwości. Niemcy ich zidentyfikowali. Pierwszy przerwał milczenie „Campbeltown”, za jego przykładem poszły ścigacze i kutry. Rozległ się ogłuszający huk. Powietrze przecięły pociski smugowe, znacząc swą drogę ściegiem czerwonych i zielonych paciorków. W oślepiającym i zmasowanym świetle reflektorów Brytyjczycy widzieli wyraźnie zakotwiczony obok południowego wejścia do portu okręt strażniczy z artylerią przeciwlotniczą na pokładzie. Głucho i monotonnie odezwał się pom-pom na ścigaczu artyleryjskim. Okręt nieprzyjaciela zamilkł. Po chwili wysoki płomień oświetlił nieruchomą sylwetkę. Przepływające obok kutry pakowały weń nowe porcje ołowiu. Po paru minutach ogień hitlerowców jak gdyby osłabł. Artylerzyści na kutrach wstrzeliwali się obecnie w wybetonowane stanowiska artylerii przeciwlotniczej wroga. Uwijali się na pokładach, odsłonięci niemal ze wszystkich stron. Jedynie „Campbeltown” miał jaką taką osłonę — umocowane poniżej relingów płyty pancerne. Na niego też przede wszystkim skierowany został ogień Niemców. Ale okręt nie zważając na sypiące się zewsząd pociski, rozwijając prędkość 19 węzłów, przepływał już obok Starego Molo i podążał w stronę doku „Normandie”... * Dowodzący obroną przeciwlotniczą w porcie Saint-Nazaire kapitan Karl Konrad Mecke przebywał nadal w centrali dowodzenia. Po krótkotrwałym nalocie Brytyjczyków alarm nie został jeszcze odwołany. Wszystkie stanowiska ogniowe były obsadzone. Ludzie znajdowali się ciągle w gotowości bojowej. Mecke patrząc to na planszecistów, to na rozłożoną przed nimi mapę, na którą naniesiono dane o niedawnej sytuacji powietrznej, przechadzał się po obszernym pomieszczeniu i zastanawiał nad celem tego ataku. Wellingtonów było na pewno więcej niż sześćdziesiąt. Czyżby Brytyjczycy zamierzali zniszczyć stocznię marynarki wojennej? Ale dlaczego wybrali tak fatalną pogodę? Przecież zdawali sobie sprawę, że przy tak nisko wiszących chmurach niewiele bomb osiągnie cel. Mecke tak się zamyślił, że nie spostrzegł nawet, kiedy podszedł do niego jeden z podoficerów. — Posterunek nadbrzeżny przekazał niepokojącą wiadomość, panie kapitanie. — Ponowny nalot? — Nie. Tym razem chodzi o cele nawodne. Do ujścia rzeki wpłynęło kilkanaście nie rozpoznanych jednostek. — Przygotować się do strzelania na wprost! — padła komenda. Kapitan Mecke wiedział, że nic go już nie powstrzyma od otwarcia ognia. To mógł być tylko nieprzyjaciel. *

Komandor podporucznik Stephen Beattie nie mógł narzekać na brak emocji. Po wpłynięciu do ujścia Loary „Campbeltown” dwukrotnie natrafił na mielizny, ale na szczęście przeszedł po nich lekko. Mimo to Beattie z przyjemnością widziałby tej nocy obok siebie planistów, którzy zapewniali, że uda się zmniejszyć zanurzenie na rufie z czternastu do dziesięciu i pół stopy. Tymczasem przy prędkości do piętnastu węzłów zanurzenie to wynosiło około dwunastu stóp. Światła reflektorów, krwawe błyski wystrzałów zdezorientowały zupełnie dowódcę niszczyciela. Właściwie nie wiedział, gdzie się obecnie znajdują. Stał na pomoście bojowym, patrzył przez otwory opancerzenia i wydawało mu się, że są już w pobliżu Starego Molo. Ale to był dopiero falochron u południowego wejścia do portu. Kiedy się zorientował, było już za późno. Zdenerwowany wydał rozkaz do sterówki o natychmiastowej zmianie kursu w prawo. Ominęli Stare Molo w ostatnim momencie. Beattie zacisnął zęby. Teraz należało wyjść na nowy kurs, aby uderzyć z rozpędem we wrota doku „Normandie”. Jeszcze raz pochylił się nad rurą głosową: — Ster lewo sześćdziesiąt! — Ster lewo sześćdziesiąt! Leży lewo sześćdziesiąt! — odpowiedział sternik. „Campbeltown” szedł już nowym kursem. Po obu jego burtach rozrywały się pociski. Fontanny wody tryskały wysoko w górę. Żeby tylko nie trafili w sterówkę — pomyślał Beattie i w tym momencie usłyszał meldunek: — Tu kapitan Tibbets! Sternik śmiertelnie ranny. Przejmuję koło! Jeszcze tylko minuta — myślał gorączkowo Beattie. Czy Tibbets da sobie radę? Dok „Normandie” był coraz bliżej. Beattie widział już dokładnie zewnętrzny keson, który mieli staranować. Dziewiętnaście węzłów... Czy przy takiej prędkości okręt nie rozpadnie się, nie przełamie się wpół? Nagle niszczyciel drgnął leciutko. Przeciwtorpedowa sieć ochronna! Przeciął ją! Nie wytracił szybkości! Trzysta jardów... Dwieście jardów... Beattie rozróżniał już odbojnice palowe. I naraz potężny łomot. Zazgrzytało żelazo, w powietrze frunęły kawałki drewna, buchnęły płomienie na dziobowym pokładzie w pobliżu przedniego działa. Beattie połączył się z maszynownią. — Szefie, żyjecie?! — Tu maszynownia — usłyszał w odpowiedzi. — Czy na pewno uderzyliśmy, panie komandorze? — Uderzyliśmy, szefie! — Beattie był uszczęśliwiony i jednocześnie zdumiony, że wszystko poszło tak gładko. — Rzućcie wszystko i wyłaźcie na pokład! Była godzina pierwsza trzydzieści cztery. Zaledwie cztery minuty później niż przewidywał plan operacyjny „Campbeltown” wbił się w konstrukcję kesonu doku „Normandie”. Gdy ugaszono pożar na pokładzie i dym opadł, Beattie zobaczył, że dziób niszczyciela wgniótł się co najmniej 36 stóp, ale niestety wystawał ponad zewnętrzny keson i mogło to uniemożliwić zatopienie okrętu. Na pokładzie dziobowym pojawili się już komandosi. Ostrożnie przesuwali się wzdłuż relingów, ciągnąc za sobą drabiny. Ogień niemiecki wzmagał się z minuty na minutę. Wyglądało na to, że załoga portu widzi tylko jeden cel — „Campbeltowna”. * Tymczasem dwie kolumny kutrów, sunące za ścigaczem artyleryjskim, zmierzały do wyznaczonych uprzednio rejonów lądowania. Kutry prawej kolumny miały wysadzić komandosów po obu stronach wschodniego wejścia do basenu St. Nazaire, lewej — po północnej stronie Starego Molo. Pierwszy kuter prawej kolumny, na którym znajdował się jeden z pododdziałów szturmowych, zdołał dotrzeć jedynie do południowego krańca Starego Molo. Tu został trafiony, zapalił się, skręcił ostro w bok przecinając drogę lewej kolumnie, i osiadł na mieliźnie. Podążające za nim dwie następne jednostki, oślepione światłem reflektorów, minęły Stare Wejście i ruszyły w górę rzeki. Spostrzegłszy omyłkę, zawróciły i dotarły do wyznaczonego rejonu lądowania. Wyglądało na to, że uda im się wykonać zadanie. Komandosi pospiesznie opuścili kutry, lecz, niestety, ogień niemiecki był tak silny, że musieli z powrotem wycofać się na pokłady swych jednostek. Czwarty kuter został trafiony tuż przed celem. Płonął jak pochodnia. Podążającej za nim jednostce również nie udało się dotrzeć do Starego Wejścia. Celny pocisk ugodził w urządzenia sterowe i kuter z

wieloma rannymi na pokładzie wycofał się z pola walki. Jedynie zamykający kolumnę szósty kuter, którego dowódcą był porucznik Rodier, podpłynął do Starego Wejścia i wysadził szczęśliwie komandosów ze starszym sierżantem Hainesem na czele... Z kolei jednostki lewej kolumny kierowały się ku Staremu Molo. Kuter prowadzący przed dojściem do nabrzeża w mgnieniu oka zamienił się w płonący wrak. Wróg bił celnie. Nie zważając na padające pociski kapitan Collier, dowódca drugiego kutra, zdołał podpłynąć do Starego Molo. Zgromadzeni na pokładzie jednostki saperzy pod dowództwem kapitana Pritcharda wdarli się błyskawicznie na ląd. Opuszczony przez żołnierzy desantu kuter odpłynął kilkanaście metrów od brzegu, krążył wokół i spróbował znów podejść do falochronu, aby zniszczyć z bliska stanowisko ogniowe nieprzyjaciela. Został jednak odparty i zmuszony do wycofania. Gdy znalazł się na środku rzeki, otrzymał celne trafienie i stanął w płomieniach. Następny kuter podszedł do Starego Molo, gdzie został ostrzelany i obrzucony granatami. Marynarze i komandosi w czasie krótkiej i zaciętej walki, którą stoczyli z broniącymi falochronu hitlerowcami, ponieśli ogromne straty. Kuter wycofał się, osiadł na mieliźnie, później oderwał się od niej, odpłynął dalej i znowu strzelał do baterii i reflektorów. Czwarty kuter, podobnie jak dwie jednostki prawej kolumny, został oślepiony reflektorami i popłynął za daleko. Powrócił do falochronu, lecz już nie zdołał wysadzić desantu. Fiaskiem zakończyło się również lądowanie z piątego kutra, który podszedł wprawdzie do Starego Molo, ale wskutek tego, że po obu jego stronach płonęły wraki dwóch innych kutrów, komandosom nie udało się dotrzeć na ląd. Lewą kolumnę zamykał szósty kuter, który tuż przed spotkaniem z okrętem podwodnym „Sturgeon” miał defekt silnika. Załoga zdołała usunąć usterkę i jednostka ta po dwu godzinach samotnego rejsu dopędziła zespół wpływający już do ujścia Loary. Niestety zapuściła się za daleko i minęła rejon lądowania. Później kuter powrócił i próbował dostać się do Starego Molo. Ostrzeliwany z armat przeciwlotniczych i kaemów — wielu komandosów, łącznie z dwoma oficerami i sierżantem odniosło rany — wycofał się. Pozostałe trzy kutry, które wprawdzie nie wiozły komandosów, ale wyposażone były w wyrzutnie torpedowe, właściwie też nie wykonały swych zadań. Pierwszy otrzymał trafienie w rufę i wycofał się, drugi został rozerwany na strzępy, trzeci pod dowództwem kapitana Boyda — zaangażował się w walkę przeciwko bateriom artylerii przeciwlotniczej, wystrzelił swoje torpedy do niemieckiego okrętu, prawdopodobnie niszczyciela, po czym udzielił pomocy załodze jednego z płonących kutrów. Ryder patrzył z rozpaczą na płonące kutry, na atramentową wodę, na której powierzchni przelewała się i buzowała wysokim płomieniem ropa. Ginęli w niej ludzie, którzy płonęli tak jak kutry. Nie minęła godzina od otwarcia przez Niemców ognia, a już co najmniej połowa jednostek była zatopiona lub poważnie uszkodzona. Czy nie można było tego przewidzieć? Przecież kadłuby kutrów były drewniane, bez żadnej osłony przeciwko pociskom z wyjątkiem lekkiego opancerzenia wokół pomostu i małych tarcz działek, przecież każdy kuter posiadał na górnym pokładzie dwa dodatkowe zbiorniki paliwa i wystarczyło jedno trafienie, aby wyleciał w powietrze... Ryder nie miał jeszcze pełnego obrazu sytuacji. Antena radiowa na ścigaczu artyleryjskim MGB 314 została zerwana celnym uderzeniem pocisku i oficer łączności, porucznik O'Rourke, pozostał właściwie bez zajęcia. Można było jedynie posługiwać się głośnikiem i reflektorem. Przed kilkoma minutami MGB 314 podpłynął do Starego Wejścia i wysadził podpułkownika Newmana wraz z jego sztabem. Ryder widział, że jeden z kutrów prawej kolumny dotarł tam już uprzednio i komandosi wydostali się na brzeg. Odpływając od nabrzeża ścigacz znalazł się tuż przy burcie tego kutra. — Podpłyńcie do „Campbeltowna” i zabierzcie ludzi! — rozkazał Ryder dowódcy. Przypuszczał, że niektórzy marynarze mogli nadal przebywać w pobliżu niszczyciela. Ścigacz artyleryjski ponownie powrócił do Starego Wejścia. Skoro tylko tam przybił, po kamiennych stopniach zbiegli marynarze z „Campbeltowna” i poczęli wdrapywać się na pokład. Ciężko ranni byli wnoszeni przez kolegów. Ryder wpatrywał się w ich czarne od dymu twarze. — Gdzie są oficerowie? Gdzie jest Beattie? — pytał z niepokojem zmordowanych marynarzy. Ktoś wskazał ręką w kierunku niszczyciela. Ryder próbował, dowiedzieć się, jak przebiegła akcja, czy „Campbeltown” rzeczywiście staranował wrota śluzy doku „Normandie”. Niestety, relacje marynarzy były urywane i niedokładne. Postanowił więc sprawdzić wszystko osobiście. Zeskoczył z pokładu okrętu i ruszył pochylony wzdłuż nabrzeża. — Panie komandorze, pójdę z panem! Starszy sygnalista Pike, uzbrojony jedynie w bagnet, podążał za Ryderem.

Zbliżali się już do budynku przy suchym doku, gdy nagle zza węgła wysunęła się postać w płaskim hełmie na głowie i z pistoletem maszynowym w rękach. — Hasło? — Komandos zagrodził biegnącym drogę. — Robert — odpowiedział z uśmiechem Ryder. Jego własne imię posłużyło podczas operacji za hasło. Na niszczycielu nie było już żywej duszy. Stanęli nieco z boku i przyglądali się sylwetce unieruchomionego okrętu, gdy nagle z jego wnętrza dobiegły odgłosy głuchych detonacji. „Campbeltown” pogrążył się rufą w wodzie. — Idziemy — Ryder dotknął ramienia Pike'a i pobiegli z powrotem w kierunku ścigacza. Z tyłu za nimi, rozległy się następne, przytłumione eksplozje. Ryder jeszcze raz się obejrzał. Nie ulegało wątpliwości, że to komandosi wysadzili stację pomp oraz budynek, w którym znajdowały się urządzenia z napędem hydraulicznym. Długie języki płomieni wydobywały się już z tych pomieszczeń, rzucając wokoło ponury, trupi odblask. Wchodząc na pokład MGB 314 komandor dostrzegł zbliżający się do nich ścigacz torpedowy MTB 74. „Campbeltown” wbił się idealnie w konstrukcję kesonu doku „Normandie” — myślał Ryder, i niebawem położy się na dnie. A więc torpedy nie są nam już potrzebne. Zawołał przez głośnik do dowódcy MTB 74, porucznika Wynna: — Storpedujcie wrota śluzy przy Starym Wejściu! Ścigacz minął okręt dowódcy i z dogodnej pozycji odpalił salwę. Dwie torpedy z zapalnikami czasowymi plusnęły w wodę, mknąc w kierunku bliskiego celu. Wybuch miał nastąpić później. Załoga ścigacza, wykonując manewr odwrotowy, zabrała dziesięciu rannych rozbitków z przepełnionego ludźmi pokładu MGB 314. — Wracajcie do Anglii! Cała naprzód! — rzucił Ryder. Porucznik Wynn usiłował protestować. — To jest rozkaz! — Ryder nie dopuścił go do głosu. Ścigacz torpedowy, rozwijając prędkość 40 węzłów, wychodził już na środek rzeki... Dowódca zespołu spojrzał na zegarek. Druga trzydzieści. Teraz należało podejść do Starego Molo i zabrać na pokład komandosów. Tylko czy oni już tam będą? Do odwrotu pozostała jeszcze godzina... O Stare Molo toczyła się tymczasem zaciekła walka. Niemcy strzelali z dwu betonowych schronów bojowych i z dachów okolicznych zabudowań portowych, na których umieszczono karabiny maszynowe. Gdy MGB 314 zbliżył się do rejonu walki, jeden z kutrów toczył właśnie pojedynek z załogą schronu. Trafiony, wycofał się, a jego miejsce zajął natychmiast drugi, który po chwili stanął w płomieniach. Z rozbitych zbiorników spływała ognista struga, rozświetlając czarną toń morza. MGB 314 włączył się do walki z niemieckim bunkrem. Kapitan Curtis kierował osobiście ogniem jedynego pom-poma, a celowniczy William Savage dokładał wszelkich starań, aby zmusić hitlerowców do milczenia. W pewnym momencie ów najgroźniejszy schron ucichł. Savage strzelał już teraz do stanowisk karabinów maszynowych na dachach budynków. Było to jednak przedsięwzięcie beznadziejne — pociski odbijały się od solidnych, murowanych ścian. Naraz na przeciwległym brzegu odezwały się armaty Boforsa i ponownie ożył milczący schron. Ścigacz wzięty w krzyżowy ogień miotał się na ograniczonej przestrzeni wodnej pomiędzy Starym Wejściem a Starym Molo. Savage jeszcze raz zmusił do milczenia hitlerowskie stanowisko ogniowe na falochronie. Nagle przecięty serią z kaemu zwalił się na pokład. Ryder rozkazał Curtisowi płynąć do Starego Wejścia. Nie było jednak mowy, aby się doń zbliżyć. Pociski padały ze wszystkich stron. Nie można już było odróżnić wrogów od swoich. Druga pięćdziesiąt. Czterdzieści minut do zakończenia operacji — myślał Ryder. Niemcy panują nad sytuacją. Zabranie komandosów z nabrzeża i załadowanie ich na ścigacz jest prawie niemożliwe. Rozejrzał się dokoła. Spojrzał na palące się kutry, osadzone na mieliznach, rzucił okiem na pokład ścigacza, na którym leżeli ranni marynarze, i wiedział już, iż musi podjąć decyzję i że będzie to najtrudniejsza decyzja w jego życiu. — Zasłona dymna! Ruszamy w dół rzeki! Ścigacz wykonał gwałtowny skręt i, ciągnąc za sobą obłok dymu, wypłynął na środek Loary. Ryder spoglądał na Stare Molo, które pulsowało ogniem. Pozostawili na łasce losu ludzi, swoich ludzi... Komandosi Zeskakiwali z pokładu dziobowego „Campbeltowna” na obie strony ogromnego kesonu. Nim znaleźli się na nabrzeżu, mieli już rannych. Niemcy prowadzili celny ogień.

Pododdział szturmowy kapitana Roya skierował się na zachód od suchego doku. Komandosi zarzucili granatami stanowisko artylerii przeciwlotniczej, a później zaczęli się wspinać po drabinach na dach dwupiętrowej stacji pomp. Ciążyło oporządzenie, ciążyły Breny, pistolety maszynowe, zapasowa amunicja i granaty, a mimo to posuwali się szybko w górę. Jeszcze tylko parę stopni, rzut granatem, seria z Brena i dwa niemieckie kaemy na płaskim dachu budynku zamilkły. Odetchnęli z ulgą... Na dole saperzy porucznika Chanta dotarli tymczasem do wielkich, stalowych drzwi stacji pomp. Były zamknięte na zasuwę. Próbowali ją podważyć, ale bez skutku. — Wysadzamy! Chant sprawnie założył mały ładunek. Odskoczyli, upadli na ziemię. Głośny wybuch, drzwi stały otworem. Wtargnęli do wnętrza. Sunęli po omacku, wdychając wilgotne, zatęchłe powietrze, przesycone zapachem smarów i ropy. Znali budowę takiej stacji na pamięć, a jednak nie czuli się pewnie. W każdym zakamarku, w każdym załomie mógł czaić się wróg. Oczy powoli przyzwyczajały się do ciemności. Natrafili na stalowe drabiny i poczęli schodzić w dół. Dwadzieścia, trzydzieści, czterdzieści stóp. Nareszcie! Przyświecając sobie latarkami, umieszczali ładunki wybuchowe na najbardziej czułych częściach mechanizmów — wsuwali je pomiędzy wirniki pomp, mocowali na tablicy rozdzielczej, transformatorach i silnikach pomocniczych. Pracowali w zupełnej ciszy. — Wychodzimy! — rzucił półgłosem porucznik Chant. I znowu pełzli w górę po stalowych drabinach. Po chwili wybiegli z mrocznego budynku. Pokonali przestrzeń kilkudziesięciu metrów i zalegli. Eksplozje nastąpiły jednocześnie. Budynek rozjarzył się pomarańczowym błyskiem, jakby ktoś zapalił w nim światło o mocy paru tysięcy wat. Potem płomień zgasł, a z okien i drzwi zaczął wydobywać się gęsty dym. — Z powrotem! — Chant zerwał się pierwszy. Znów biegli w kierunku płonącego gmachu. Musieli sprawdzić, czy wszystkie urządzenia zostały zniszczone. W duszącym, białym dymie ledwie odróżniali interesujące ich szczegóły. Płonęła podłoga, waliły się stropy. Nie mieli chwili do stracenia. Musieli odskoczyć. Jeszcze jeden rzut okiem do tyłu, jeszcze kilka granatów. Gwałtowne wybuchy, ale oni już są bezpieczni... W tym samym czasie inna grupa wysadziła pobliski budynek, w którym mieściły się urządzenia z napędem hydraulicznym... Pododdział porucznika Etchesa, znajdujący się po tej samej stronie doku „Normandie”, podchodził do wewnętrznego kesonu i połączonego z nim drugiego budynku z urządzeniami o napędzie hydraulicznym. Saperzy umieścili tam kostki materiału wybuchowego i uszkodzili poważnie keson oraz zniszczyli budynek... Po drugiej stronie doku pododdział szturmowy porucznika Rodericka zmusił do milczenia niemieckie stanowisko artylerii przeciwlotniczej i znalazł się przy zbiornikach paliwa dla okrętów podwodnych. Tu natarcie się załamało. Brytyjczycy zalegli pod nieprzyjacielskim ogniem. Przez pewien czas utrzymywali wytrwale swoje pozycje, a później wycofali się biorąc różnokolorowe pociski smugowe nieprzyjaciela za sygnał odwrotu... Major Copeland słuchając meldunków składanych przez dowódców poszczególnych pododdziałów uśmiechał się z zadowoleniem. W rejonie doku „Normandie” zadania zostały niemal w pełni wykonane. Nie zniszczono jedynie zbiorników paliwa dla U-bootów... * Było jeszcze ciemno. Jedynie od czasu do czasu ciemności nocy rozjarzały się błyskami wystrzałów, pocisków smugowych i rakiet. Długie promienie reflektorów coraz częściej przesuwały się po nabrzeżach i pomostach załadowczych, okrętowych warsztatach remontowych i magazynach. Najbardziej obawiali się tych reflektorów. Kiedy snop światła wymacywał ich nagle w ciemnościach, padali natychmiast na ziemię. Wylądowali pomyślnie przy Starym Wejściu. Ścigacz artyleryjski zaraz odskoczył od nabrzeża. Ryder ściskał kolejno ich dłonie i podpułkownik Newman pomyślał sobie, że ten uścisk był mocniejszy niż zazwyczaj.

Ośmiu ludzi. Newman znał ich doskonale i wiedział, że może na nich polegać. Byli jednak prawie całkowicie bezbronni wobec Niemców, którzy mogli się znajdować w każdym z zabudowań portowych... Mieli już poderwać się i biec naprzód, gdy przeraźliwie jasny promień reflektora prześliznął się nad nimi i uderzył w budynek u północnego krańca wyspy St. Nazaire. — To na pewno ten — wymruczał podpułkownik Newman do swego adiutanta, który leżał obok niego. Kapitan Day skinął głową. Upatrzyli sobie ten budynek jeszcze przed rozpoczęciem akcji, kiedy analizowali szczegółowo model portu. Wydawało im się, że jest on najbardzej dogodny na stanowisko dowodzenia. Promień reflektora zgasł. Poderwali się jednocześnie, bez komendy. Newman wyciągnął pistolet z kabury. Day biegł ramię w ramię z dowódcą, trzymając w pogotowiu pistolet maszynowy. Z tyłu podążali podoficerowie, na końcu starszy szeregowiec Harrington. Naraz Day zaklął głośno. Było już za późno, by się zatrzymać. Siłą rozpędu wpadł na ciemną sylwetkę, w głębokim hełmie na głowie. Zamachnął się pistoletem, błyskawicznie przygniótł przeciwnika do ziemi. Niemiec nie zdążył nawet jęknąć. — Hände hoch! — rzucił półgłosem, chociaż było to zbyteczne, Niemiec nie miał zamiaru się bronić. Leżał bezwładnie. — Spokojnie, Stan — Newman uspokoił rozgorączkowanego kapitana. — Zapytaj go o ten budynek. Hitlerowiec był tak przestraszony, że przez parę minut nie mógł wydobyć z siebie głosu. Wreszcie zaczął mówić, rozglądając się trwożnie. Day szybko tłumaczył. Budynek, który wybrali na stanowisko dowodzenia, należał do niemieckiego dowództwa portu. Newman oniemiał. Co za pech! Najpierw — widzieli to z Ryderem na fotografiach lotniczych — przycumowały tu cztery niemieckie torpedowce, które na szczęście odpłynęły, a teraz ten pasztet! Jeśli Newman żywił przedtem pewien podziw dla działalności oddziału wywiadu wojskowego MI-19, to obecnie niewiele już z tego pozostało *. Zachowując zimną krew, zwrócił się do Daya: — Powiedz mu, Stan, żeby poszedł do swoich kamratów. Mają wyjść z budynku z podniesionymi do góry rękami. W przeciwnym razie... Kapitan Day przetłumaczył słowa przełożonego i wymownym gestem przeciągnął dłonią po szyi. Niemiec potakiwał gorliwie. Rozbrojony, oddalił się spiesznie. Nagle zostali porażeni ogniem. Niemiecki trałowiec, pływający wzdłuż basenu St. Nazaire, wypluwał pociski do widocznych w świetle reflektora Brytyjczyków. Przypadli do ziemi. W chwilę później zamajaczyły przed nimi jakieś sylwetki. Unieśli pistolety maszynowe. — To Haines! — krzyknął radośnie kapitan Day. Starszy sierżant Haines ze swymi czternastoma ludźmi, którzy wylądowali przed nimi, meldował się dowódcy. Widział jak kuter, na którym znajdował się sierżant sztabowy Moss ze swoim pododdziałem, zatonął, a Moss posiadał pistolet sygnałowy i rakiety sygnalizacyjne, które miały posłużyć im przy odwrocie. Rozmawiali cicho, gdy znowu wymacał ich reflektor. Odezwały się kaemy na szczytach schronów U- bootów po przeciwległej stronie basenu. Strzelano również z pobliskiego budynku dowództwa. — Moździerz! — zawołał podpułkownik Newman. Pospiesznie załadowali lekki, dwucalowy moździerz, który podwładni Hainesa przywlekli ze sobą. Starszy sierżant kierował ogniem. Na dachach schronów okrętów podwodnych wykwitły pomarańczowe pióropusze wybuchów. Hitlerowskie stanowiska umilkły. Dwóch komandosów podczołgało się do budynku dowództwa. Wrzucili przez okna granaty i, osłaniani przez kolegów, wycofali się... * Kapitan Burn był sam, zupełnie sam. Co może odczuwać dowódca, który stracił wszystkich ludzi? * Niestety, osławiony wywiad angielski mylił się w podobnych wypadkach często. Np. przed rajdem na Dieppe w północnej Francji 19 sierpnia 1942 roku błędnie ustalił dyslokację dowództwa niemieckiej dywizji.

Burn starał się o tym nie myśleć, ale obraz tragedii, która rozegrała się kilkanaście minut temu, tkwił uparcie przed jego oczyma. Znajdował się ze swym pododdziałem na pierwszym kutrze prawej kolumny, gdy otrzymali celne trafienie. Kuter zapalił się, przeciął drogę lewej kolumnie, a potem dryfował ku brzegowi. Ci, którzy przeżyli, skakali do wody. Była jeszcze w tym miejscu głęboka. Ciężko poparzeni nie mieli żadnych szans. Burn wytrwał do ostatniej chwili. Dopiero gdy kuter osiadł na mieliźnie u południowego krańca Starego Molo, wyskoczył przez burtę. Lodowata woda, sięgająca piersi, ściskała twardą obręczą. A jednak poczuł pewną ulgę. Zdawało mu się, że wszystko jest lepsze od śmierci w płomieniach. Stopy dotknęły dna — to najważniejsze. Unosząc jedną ręką do góry pistolet maszynowy, drugą odgarniał wodę. Żeby tylko nie zgubić granatów — myślał z rozpaczą. Nareszcie! Woda sięgała do pasa, do kolan, do kostek. Wspiął się na falochron. Opadł wyczerpany na kamienne podłoże. Leżał tak parę minut, zastanawiając się nad sytuacją. Jego pododdział, czternastu ludzi, miał zniszczyć dwa stanowiska artylerii przeciwlotniczej u północnego krańca wyspy Penhouet. Jego pododdział, który już nie istniał! Szedł jak zahipnotyzowany. Nie odczuwał gorączki i dreszczy wstrząsających co pewien czas jego ciałem. Przeciął spokojnie wyspę St. Nazaire. Wydawało mu się, że odbywa wieczorny spacer po Regent Street w Londynie i wkrótce wyjdzie na Piccadilly Circus. Skręcił w prawo. Podążał teraz wzdłuż basenu St. Nazaire. Przez most nad Starym Wejściem przeszedł tak, jakby to był London Bridge, tylko znacznie krótszy. Jeszcze pięćset jardów — myślał. Odległość znał na pamięć z modelu portu i teraz odmierzał ją krokami. Już! Przed nim znajdowało się pierwsze stanowisko. Cisza. Nie strzelają. Obszedł je dookoła, trzymając palec na spuście pistoletu maszynowego. Zajrzał do wnętrza. Nie było nikogo. Armata Boforsa 40 mm, skrzynki z amunicją — zarejestrował mechanicznie. Wydobył ostrożnie ręczny granat przeciwpancerny i odszedł kilkanaście metrów do tyłu. Zatrzymał się obok głębokiego okopu dla samochodu ciężarowego. Nasyp ziemny gwarantował osłonę przed odłamkami. Odbezpieczył więc granat i rzucił go z rozmachem w stronę opuszczonego stanowiska ogniowego. Potężny grzmot targnął powietrzem, chlusnął w górę słup płomieni. Ostry blask wyłuskał z mroku kontury najbliższych budynków. Kapitan Burn stał przez chwilę ogłuszony, potem opuścił swą kryjówkę i skierował się do drugiego stanowiska, które też było opuszczone. Celnie rzucony granat zmiótł w mgnieniu oka stertę skrzynek z amunicją. Wybuch był jeszcze gwałtowniejszy. Burn ruszył w drogę powrotną. * Starszy szeregowiec Harrington biegł w kierunku mostu nad Starym Wejściem. Miał odnaleźć i przyprowadzić pododdział szturmowy kapitana Roya, który dotychczas nie stawił się na wyspie St. Nazaire. Podpułkownik Newman był tym wyraźnie zaniepokojony. Pododdział ten po wykonaniu swojego zadania miał przecież utrzymać przyczółek i zapewnić bezpieczny odwrót pozostałych pododdziałów. Na miejsce zbiórki przybył już major Copeland oraz porucznicy Chant, Etches i Roderick ze swymi ludźmi, a Roya jak nie było, tak nie było. Harrington biegł lekko, niemal bezszelestnie, w swych butach „cichołazach” na gumowej podeszwie i myślał o tym, że gdyby nie wojna, to mógłby zostać długodystansowcem. Z drugiej jednak strony był dumny, iż służy w specjalnym oddziale, złożonym wyłącznie z ochotników, w oddziale, który wyróżniał się spośród innych tym, że jego żołnierze nosili na rękawach naszywki ,,Commando” oraz emblematy przedstawiające pistolet maszynowy, skrzydła samolotu i kotwicę — symbole trzech połączonych rodzajów sił zbrojnych: wojsk lądowych, lotniczych i marynarki wojennej. „United we conquer” — zjednoczeni zwyciężymy, to było ich hasło. Zjawiali się niespodziewanie, najczęściej pod osłoną nocy, spadali z powietrza na spadochronach, lądowali na plażach z łodzi desantowych.

Ale prawdą też było, że niewielu z nich powracało. Ich wzdęte przez wodę ciała, opięte w battledressy, wyrzucało morze na brzeg. Ich zmasakrowane zwłoki znajdowano na drutach kolczastych i na polach minowych, na stromych zboczach zimnych norweskich fiordów i w nagrzanych przez słońce szczelinach skał kredowych klifowego wybrzeża Francji. Harrington był dumny ze swoich kolegów, szczególnie dziś, gdy po złożeniu meldunków o wykonaniu zleconych zadań salutowali dziarsko jak podczas uroczystego apelu. Zdawało mu się nawet przez chwilę, że znajdują się w Szkocji, a nie w zawzięcie bronionym przez Niemców francuskim porcie. A teraz biegł do mostu nad Starym Wejściem, by powiadomić towarzyszy, że powinni się już wycofać. Rozłożył umiejętnie siły i mógł obecnie przyspieszyć jak na finiszu. Jeszcze kilka kroków i będzie na moście. W tym momencie jak na komendę zagrzmiały działa. Niemcy w końcu zorientowali się, że muszą bronić bardziej zdecydowanie tego przejścia. Do łoskotu artylerii dołączył się werbel bijących długimi seriami karabinów maszynowych. Na dodatek jeszcze przeklęte reflektory. Jak sforsować ostatni odcinek trudnej drogi? Harrington padł na ziemię. Pierwszy odruch — wycofać się, odejść stąd jak najdalej. I zaraz myśl: oni tam czekają. Kilka ostrożnych ruchów. Sunął do przodu, starając się wtopić w brudną, wilgotną portową jezdnię. Wiele dałby w tej chwili za czapkę-niewidkę. Minęło kilka minut, nim zdołał przylepiony niemal do ziemi pokonać przestrzeń dzielącą go od mostu. Teraz postanowił rzucić wszystko na jedną szalę. Posuwał się znacznie szybciej. Pociski uderzały w stalowe konstrukcje, wydając ostry, metaliczny dźwięk. Zlany potem wydostał się wreszcie spod tego morderczego ognia. Czołgał się jeszcze parę metrów i wstał. Znów nisko pochylony biegł wzdłuż nabrzeża. W dali majaczyły jakieś postacie. Płaskie hełmy! Swoi! Zapytany o hasło, wykrzyczał je prawie, szczęśliwy, że jest wśród swoich. Komandosi klepali go po ramionach, wypytywali o towarzyszy. Kapitan Roy wysłuchał uważnie rozkazu i zarządził odwrót. Harrington wiedział, że jeszcze raz będzie musiał przejść przez most. Ale teraz wydawało mu się to zupełnie proste. Nie był już sam. Wysunął się do przodu. Czekali na moment, gdy Niemcy poprowadzą ogień krótkimi seriami. Ruszyli... Na miejsce dotarli bez ofiar. * Podpułkownik Newman mógł już dokonać oceny położenia bojowego. Niestety nie przedstawiało się ono pomyślnie. Po obu stronach doku „Normandie” wylądowała w całości jedynie grupa Copelanda. Z grupy kapitana Burna, poza nim samym, wydostali się na nabrzeże tylko nieliczni — wśród nich pododdział starszego sierżanta Hainesa, wysadzony przy Starym Wejściu. Żołnierze z pododdziału Burna zginęli na płonącym kutrze lub utonęli. Z grupy kapitana Hodgsona wylądowali saperzy z kapitanem Pritchardem i porucznikiem Waltonem na czele oraz mały pododdział osłony porucznika Watsona. I właśnie ci ostatni, zaledwie sześciu ludzi, stanowili w rejonie Starego Molo jedyny pododdział walczący, zdolny przez jakiś czas utrzymać obronę okrężną. Pritchard i Walton skierowali się bowiem z saperami ku południowemu wejściu do basenu St. Nazaire, aby tam zniszczyć śluzę i podnoszony most. Zespół Watsona, uwikłany w beznadziejną walkę, przyjął na siebie morderczy ogień Niemców i umożliwił tym samym odwrót innych pododdziałów na wyspę St. Nazaire. Ale czy można było wymagać od tych sześciu komandosów, by zniszczyli dwa betonowe schrony bojowe na Starym Molo? Newman pojmował, że było to nieprawdopodobieństwem. Zresztą i później, kiedy przybyły już inne pododdziały, niewiele dało się zrobić. Gdy tylko udało im się zmusić do milczenia jeden schron, drugi natychmiast pluł ogniem. Nie posiadali ciężkich moździerzy. Z jednym lekkim moździerzem i garstką Brenów byli bezradni. W tej sytuacji odwrót ze Starego Molo był niemożliwy. Ale nawet gdyby dostali się na falochron, któż by ich zabrał? Na rzece nie było już żadnego kutra. Jedynie na mieliznach sterczały dopalające się wraki. A jednak podpułkownik Newman ciągle miał nadzieję... i czekał...