Kryptonim Pomorze.pdf

Maciej Aleksander Janisławski KRYPTONIM „POMORZE” Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1984 Okładkę projektował: Sławomir Gałązka Redaktor: Wanda Włoszczak Redaktor techniczny: Irena Chojdak-Rybarczyk

Mojemu Przyjacielowi płk. Józefowi Lipińskiemu, spadochroniarzom i wszystkim współpracownikom grupy „Pomorze” AUTOR ROZDZIAŁ 1 Monotonny pomruk pracujących równo silników Douglasa nuży, prawie usypia. Na okrągłych szybach z pleksi grubymi kroplami deszczu rozmazuje się jesień. - Nie spać, nie spać, rebiata! Wyśpimy się na dole – upomina swych podwładnych podporucznik Mycko, chociaż i jemu powieki ciążą ołowiem, a głowa sama raz po raz opada na piersi. - Żeby tylko nie snem wiecznym... - słyszy w odpowiedzi. - Który to, no, który, do jasnej cholery! - Oficer zrywa się ze swego miejsca. - Daj spokój, to tylko żarty – uspokaja go siedzący obok Wołodia Kirsiejew. - Dowcipnisie, szlag by to... - Mycko uspokojony nieco wraca na swoje miejsce. Jeszcze się nie zaczęło, myśli, jeszcze wszystko przed nami, a wciąż te nerwy. Trzeba się jednak mocniej trzymać w garści... Nagłe szarpnięcie sterami rzuca samolot na lewe skrzydło. Nad wejściem do kabiny pilotów ostrym rubinowym światłem płonie lampka sygnalizacyjna. A więc to już... Dwunastu mężczyzn dotychczas na wpół śpiących zrywa się na nogi. - Co dwie sekundy! Słyszycie, co dwie sekundy! - woła dowódca. Biegnąc w stronę czerniejącego luku, przypominają sobie ostatnie słowa instrukcji: „odbić się lewą nogą, nogi złączyć i liczyć: sto dwadzieścia jeden, sto dwadzieścia dwa, sto dwadzieścia trzy... Po kilku minutach warkot samolotu cichnie, oddala się. Trzynaście białych czasz spływa łagodnie w czerń nocy. Kilkaset metrów pod nimi srebrzy się w świetle księżyca jezioro okolone gęstą ścianą lasu. Z góry wygląda to niezwykle pięknie, ale spadochroniarze nie przybyli tu przecież, by podziwiać krajobraz. Wiedzą też doskonale, że nie jest to ziemia gościnna. Za każdym drzewem i na każdej leśnej przecince mogła przecież zaczaić się śmierć. Jest noc z 6 na 7 września 1944 roku, a zbliżająca się do ich nóg ziemia to Prusy Wschodnie – od setek lat kolebka pruskiego militaryzmu. Dwunastu skoczków w mundurach polskich i radzieckich, lądujących tej nocy na wrogiej ziemi, to zwiad 2 Frontu Białoruskiego, stojącego kilkadziesiąt kilometrów od miejsca, w którym opadają teraz białe spadochrony. Operacja wschodniopruska stanowiła niezwykle istotne ogniwo w całości działań radzieckich sił zbrojnych. I chociaż w zasadzie wojska 3 i 2 Frontów Białoruskich działały na kierunku pomocniczym, miały spełnić zadanie o znaczeniu nie tylko strategicznym, ale także politycznym: rozbić silne zgrupowanie wojsk niemieckich i zlikwidować raz na zawsze „wilcze legowisko” - bazę militaryzmu w Prusach Wschodnich. Nie były to zadania łatwe, gdyż Niemcy przywiązywali olbrzymią wagę do obrony Prus Wschodnich i tereny te niezwykle silnie ufortyfikowali. Już sama rzeźba i ukształtowanie terenu – rozległe obszary leśne, liczne kanały, rzeki i mokradła, a przede wszystkim gęsto rozsiane jeziora (zwłaszcza pasmo jezior mazurskich) – sprawiły, że był on trudny do sforsowania przez wojska zmechanizowane. Dowodzący 2 frontem Białoruskim marszałek Konstanty Rokossowski tak oto wspominał po latach *: „Teren naszych przyszłych działań był bardzo swoisty. Prawa jego część – od Augustowa do Łomży – to kraina lasów i jezior, niesłychanie trudna dla nacierających wojsk. Łatwiejsza do przejścia ze względu na rzeźbę terenu była lewa połowa odcinka frontu. Jednak na łatwe posuwanie się i tutaj nie można było liczyć. Mieliśmy bowiem do pokonania obronę złożoną z wielu pasów, umacnianą w ciągu wielu lat. * Konstanty Rokossowski, Żołnierski obowiązek, Warszawa 1976, Wyd. II, str. 344

Niemcy zawsze traktowały Prusy Wschodnie jako odskocznię do napaści na wschodnich sąsiadów. Wiadomo przecież, że każdy rozbójnik, zanim wyruszy na wyprawę, stara się otoczyć swoją kryjówkę mocnym obwarowaniem, aby w razie niepowodzenia móc się tu schować i uratować własną skórę. W Prusach Wschodnich od dawna doskonalono system twierdz – zarówno jako rubież wyjściową do napaści na inne kraje, jak też jako ochronę, jeśli wypadnie się bronić. Mieliśmy zdruzgotać owe umocnienia, które budowano w ciągu stuleci”. Prusy Wschodnie, powstałe na ziemiach Słowian i Litwinów, stanowiły niezwykle ważną część państwa pruskiego. Było to rzeczywiście prawdziwe „wilcze gniazdo”... „Prusko-niemiecka kasta junkierska — pisze Walter Ulbricht * — od chwili swego powstania była ogniskiem niepokoju w Europie. W ciągu wielu wieków niemieccy rycerze i junkrzy, realizując swój Drang nach Osten, nieśli narodom słowiańskim wojnę, ruinę i niewolę”. Już w wieku XV stanowiły Prusy Wschodnie, jako najbardziej wysunięta na wschód prowincja, ważny strategicznie obszar wyjściowy do krwawych wypraw przeciwko ludom słowiańskim i bałtyckim. Później, w wieku XIX, Moltke i Schliefen opracowali plany wykorzystania tych terenów do wojny z Rosją. Latami całymi budowano tu potężne umocnienia i twierdze, wykorzystując dodatkowo wszelkie udogodnienia terenowe. W 1944 roku dowództwo niemieckie dysponowało już sześcioma silnie umocnionymi rejonami. Znalazły się wśród nich także umocnienia stare, budowane jeszcze przed pierwszą wojną światową, a biegnące między Malborkiem, Ostródą, Olsztynem, Ełkiem, Suwałkami, Tylżą, i dalej wzdłuż Niemna i Zalewu Kurońskiego. Wśród tych umocnień i twierdz budowanych przez lata całe niepoślednią rolę wyznaczono twierdzy giżyckiej, zwanej także Boyen (miano to otrzymała na cześć wieloletniego pruskiego ministra wojny i inicjatora jej powstania — marszałka Leopolda Ludwiga Hermanna von Boyena). Jej budowę rozpoczęto w roku 1843, a ukończono w roku 1875, kiedy to, po zwycięstwie w wojnie z Francją, uzyskano ogromne kontrybucje wojenne, z których część przeznaczyli Prusacy na stawianie twierdz i umocnień. Mimo że powstała w drugiej połowie XIX wieku, twierdza Boyen odegrała niepoślednią rolę w I wojnie światowej. Zarówno latem 1914 roku, jak i zimą 1915 broniła z dużym powodzeniem linii jezior mazurskich i przyczyniła się znacznie do klęski całej, prowadzonej przez rosyjskie dowództwo, operacji wschodniopruskiej. W okresie międzywojennym Niemcy przystąpili do dalszej rozbudowy umocnień w rejonie Giżycka. Powstał tu tzw. giżycki rejon umocniony, który miał stanowić dogodną pozycję wyjściową do ataku na polską granicę. Sprawdziło się to zresztą dokładnie 8 września 1939 roku, gdyż stąd właśnie wyruszyły do ataku na polskie pozycje obronne nad Narwią pancerne zagony generała Guderiana. Latem 1944 roku, kiedy front znajdował się w odległości kilkudziesięciu kilometrów od Prus Wschodnich, kiedy ich mieszkańcy słyszeli już wyraźnie głuchy pomruk dział radzieckich, poszczególne miasta zaczęto przekształcać w twierdze,, a do ich obrony skierowano specjalne oddziały forteczne, co rzecz jasna nie oznaczało, że tylko im przypadnie w udziale obrona tego obszaru. Główne siły niemieckie, jakie w tym czasie poczęto tam instalować, to Grupa Armii „Środek”, składająca się z 3 armii pancernej (zajęła pozycje na lewyrri brzegu Niemna, od wybrzeży Morza Bałtyckiego do Jurbarkasa, a następnie do Dobrowolska), 4 armii broniącej obszaru na wschód od jezior mazurskich (linia Dobrowolsk — Nowogród) i 2 armii zajmującej pozycje wzdłuż Narwi od Nowogrodu aż do Bugu i Wisły. Łącznie armie te liczyły 3 dywizje pancerne i 3 zmotoryzowane, 35 dywizji piechoty i 2 grupy bojowe. W tym samym czasie gauleiter Erich Koch, komisarz obrony Prus Wschodnich, uzyskał zgodę Hitlera na zbudowanie wzdłuż całej granicy podległej mu prowincji silnej linii obronnej, zwanej Ostpreussenschutzstellung (wschodniopruska pozycja obronna). Inna sprawa, że ledwie pierwsze roboty ruszyły, co bardziej sceptyczni rodacy gauleitera nazwali je po cichu „Erich Koch — Wall”... „Wał Kocha” składał się z dziesiątków pól minowych, zasieków z drutu kolczastego, betonowych i drewnianych zapór przeciwczołgowych oraz głębokiego na cztery metry i szerokiego na osiem rowu przeciwczołgowego. To jeszcze nie wszystko: w pewnej odległości za rowem rozciągał się cały system okopów strzeleckich, wzmocniony bunkrami i stanowiskami artylerii. Wszystkie te poczynania sprawiły, że wschodnio-pruskie rejony umocnione, pasy obrony i węzły oporu, łącznie z miastami przekształconymi w twierdze, nie ustępowały pod wzglądem mocy tzw. linii Zygfryda (na niektórych odcinkach, na przykład między Gąbinem a Królewcem, zdecydowanie ją przewyższały) i stanowiły trudny orzech do zgryzienia dla oczekujących na sygnał do ataku wojsk radzieckich. * W. Ulbricht, K istorii nowiejszego wremieni, Moskwa 1957, str. 200.

Wspominał o tym zupełnie otwarcie marszałek Konstanty Rokossowski: „Wiedzieliśmy; że stoi przed nami silny nieprzyjaciel, że opór będzie wzrastał w miarę naszego posuwania się w głąb jego terytorium. Rzeczą nader ważną było nie dopuścić do przekształcenia się natarcia w przewlekłe walki, nadać mu zdecydowany charakter, ażeby wróg nie mógł planowo się wycofywać i umacniać na dogodnych rubieżach. Właśnie dlatego wiele uwagi poświęcono dokładnemu rozpoznaniu zarówno przedniego skraju obrony nieprzyjaciela, jak i wszystkich rubieży w głębi, które hitlerowcy mogli wykorzystać w czasie odwrotu. Cały ten obszar dokładnie, wielokrotnie sfotografowało nasze lotnictwo. Dowódcy otrzymali zdjęcia lotnicze terenów, w których miały działać ich oddziały i związki taktyczne. Zawczasu określono rejony w głębi obrony nieprzyjaciela lub na jego tyłach, które należało zdobyć jeszcze przed nadejściem naszych sił głównych. Specjalnie sformowanym oddziałom szybkim polecono wysuwać się do przodu, obchodzić nieprzyjacielskie węzły oporu, zajmować znajdujące się na drogach odwrotu nieprzyjaciela umocnienia, przeprawy i mosty oraz utrzymywać je do nadejścia sił głównych”. Pomyślne przeprowadzenie zakrojonego na szeroką skalę ataku wymagało więc odpowiednich sił i starannych przygotowań. Przede wszystkim zaś informacji o przeciwniku. Zdjęcia lotnicze stanowiły na pewno dużą pomoc dla dowództwa, ale nie załatwiały sprawy. Istniało bowiem ogromne zapotrzebowanie na dane szczegółowe, dotyczące dalekich tyłów wojsk niemieckich, szczególnie zaś systemów obrony i umocnień, zgrupowań i rodzajów wojsk oraz wszystkich obiektów o znaczeniu strategicznym i obronnym. W tej sytuacji w sztabie 2 Frontu Białoruskiego podjęto decyzję o wykorzystaniu do celów zwiadowczych specjalnych grup rozpoznawczo-dywersyjnych, których zadaniem miało być nie tylko dokładne rozpoznanie terenów przyszłych działań, ale również i nękanie Niemców akcjami o charakterze dywersyjnym. ROZDZIAŁ II - Niedobrze, bardzo niedobrze, towarzyszu Biełow *... To już dwunasta grupa, która wpadła w niemieckie łapy, i to zaledwie w parę godzin po wylądowaniu! Szef oddziału rozpoznawczego, generał Piotr Czekmazow, nie ukrywał swego rozdrażnienia. W każdej chwili przecież można było spodziewać się rozkazu do natarcia, a informacje na temat terenów przyszłych działań, jakimi aktualnie dysponował sztab, były bardzo skąpe i ograniczały się prawie wyłącznie do tego, co specjaliści zdołali odczytać ze zdjęć lotniczych. - Stanowczo za mało o nich wiemy... Szef oddziału rozpoznawczego ponownie pochylił się nad płachtą mapy Prus Wschodnich. - Przecież musi tu być jakiś punkt słabszy, jakiś rejon, którego mniej pilnują. Może należy na miejsce zrzutu wybierać większe kompleksy leśne? Nawet jeśli Niemcy zauważą samolot, to przecież nie zdołają w ciągu kilku godzin zorganizować obławy, a to już jest dla naszych chłopców jakaś szansa... A może, towarzyszu Biełow — generał spojrzał badawczo w stronę pułkownika — wasi spadochroniarze nie są do swych zadań przygotowani? Biełow zerwał się z krzesła i stanął w pozycji zasadniczej. - Melduję, towarzyszu generale, że to nasi najlepsi, długo wybierani ludzie. Sprawdzili się w najtrudniejszych sytuacjach. - Siadaj, siadaj... — machnął ręką Czekmazow. — Najlepsi czy nie, sam widzisz, że jak dotychczas korzyści z nich tyle, co kot napłakał... W pokoju szefa oddziału zapadła nerwowa cisza. Duża lampa naftowa oświetlała migotliwym, żółtym blaskiem mapę, na której czarnym konturem obwiedziono granice Prus Wschodnich. Przedłużające się milczenie przerwał wreszcie Czekmazow. - Jedno nie ulega kwestii. Informacje musimy mieć. To jeden z warunków powodzenia. Co w tej sytuacji proponujecie, towarzyszu Biełow? Pułkownik wyprostował się. - Sądzę, towarzyszu generale, że trzeba zmienić skład osobowy wysyłanych przez nas grup... Nie, nie oznacza to, że ludzie niedobrzy, o tym już mówiłem — uprzedził pytanie generała. — Zmuszają nas do tego wnioski, jakie wyciągnęliśmy z dotychczasowych lekcji... - A jakież to wnioski? — uniósł wysoka brwi Czekmazow. * Płk Biełow, właściwe nazwisko Aleksander Romanowski; zastępca generała Piotra Czekmazowa, szefa oddziału rozpoznawczego w sztabie 1 Frontu Białoruskiego.

- Przede wszystkim przy dotychczasowym formowaniu grup wywiadowczych staraliśmy się, aby w każdej z nich znalazło się przynajmniej kilku towarzyszy z Komitetu „Wolne Niemcy” *. Cel był jasny, znali język, a czasem nawet i teren, w którym przypadło im lądować. - To źle? — zdziwił się generał. - Okazało się, że nie najlepiej — westchnął Biełow. — Otóż gdyby tylko o samą znajomość języka chodziło, to udział towarzyszy niemieckich byłby na pewno konieczny. Ale nie wzięliśmy pod uwagę innego jeszcze czynnika. Nie przewidzieliśmy, że każdy z nich po wylądowaniu w znanym sobie terenie będzie szukał kontaktu ze swoją rodziną lub znajomymi w celu wciągnięcia ich do współpracy. To wydawało się tym samotnym, zrzuconym na terenie wroga, ludziom dobrym rozwiązaniem. A my zapomnieliśmy, że wszyscy w jakiś sposób spokrewnieni z dezerterami z Wehrmachtu znajdują się pod troskliwą opieką gestapo. I tak każdy nierozważny lub nieostrożny krok ze strony skoczków kończył się natychmiastową interwencją Niemców, a w konsekwencji likwidacją grupy. - O ile wiem — wtrącił generał — to w każdej grupie znajdowali się także i nasi oficerowie. - Zgoda — kiwnął głową Biełow. — Musicie jednak wziąć pod uwagę, że znajdowali się oni w bardzo trudnej sytuacji. Nawet świetne opanowanie języka to jeszcze za mało... Trzeba znać mentalność Niemców, ich zwyczaje, orientować się w terenie... A skutki wieloletniej działalności propagandy goebbelsowskiej? Przecież dla przeciętnego Niemca każdy obywatel radziecki, a zwłaszcza w mundurze, to krwawy bandyta... Mam wam pokazać, generale, gazety wychodzące w Prusach Wschodnich? - No, dobrze — przerwał Czekmazow. Doszliście w tej chwili do tego samego wniosku co ja, czyli kwestii właściwego doboru ludzi. A co dalej? Nie zrażony mało zachęcającym tonem zwierzchnika Biełow kontynuował: - Ludność Prus Wschodnich jest w swej masie przeważnie niemiecka. Część jej stanowią osadnicy, którzy otrzymali ziemię jako wyróżnienie od rządu Trzeciej Rzeszy. Ci są najgorsi. To zatwardziali zwolennicy Hitlera i faszyzmu. Ale przecież żyją tam także Polacy, i to nie tylko stali mieszkańcy tych ziem, ale także masowo ściągani do prac rolnych Polacy z Generalnego Gubernatorstwa. A z nimi zawsze się dogadamy... W tej sytuacji postanowiliśmy zwrócić się do towarzyszy polskich z prośbą o skierowanie do nas kilku odpowiednio przeszkolonych grup zwiadowczych z Polskiego Batalionu Specjalnego. - Zgoda — generał Czekmazow zmęczony długą rozmową wstał z krzesła, dając w ten sposób znać, iż naradę uważa za skończoną. — Zgoda — powtórzył raz jeszcze, po czym dodał: — Niech będą i Polacy. Jeśli poradzą sobie, może wreszcie dowiemy się czegoś o tej przeklętej pruskiej twierdzy... Batalion Specjalny, o którym wspomniał pułkownik Biełow w swojej rozmowie z szefem oddziału rozpoznawczego, utworzony został 18 października 1943 roku. Za wzór organizacyjny tej niezwykłej jednostki posłużył jeden z radzieckich batalionów brygady spadofchronowo-desantowej. Znaleźli się w nim żołnierze 1 korpusu, a przede wszystkim 1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Pierwszym miejscem postoju nowej jednostki stało sie niewielkie miasteczko Biełoomut w obwodzie moskiewskim. Według pierwotnych założeń batalion miał być w całości przerzucony na tyły wroga. W tym też czasie sformowano następujące pododdziały: dwie kompanie szturmowe zwiadowców, kompanię rusznic przeciwpancernych, kompanię ckm, kompanię moździerzy, kompanię minerską i kompanię radiotelegrafistów. W takiej posiać i batalion istniał i szkolił się do dnia 21 marca 1944 roku, czyli do czasu opracowania, zatwierdzenia i wprowadzenia w życie etatu Polskiego Samodzielnego Batalionu Specjalnego (etat nr 04/185 z dnia 3 lutego 1944 roku, opracowany przez zespół specjalistów radzieckich z generałem porucznikiem Czetwierikowem na czele). Od lej pory uległy również zmianie cele i zadania batalionu. Postanowiono, iż jednostka ta nie zostanie w całości przerzucona na tyły wroga, ale szkoleni w niej wywiadowcy będą formowani w małe oddziały, stanowiące w perspektywie zalążki grup organizatorskich ruchu partyzanckiego w kraju oraz grup rozpoznawezo-dywersyjnych, politycznych i wywiadowczych. * „Wolne Niemcy” — Narodowy Komitet Wolne Niemcy, Nationalkomitee Freies Deutschland, NKFD, antyhitlerowska organizacja utworzona w lipcu 1943 z inicjatywy niemieckich działaczy komunistycznych przebywających na emigracji w Związku Radzieckim, głównie W. Piecka i W. Ulbrichta; skupiała przedstawicieli wszystkich warstw antyfaszystowskich partii i ugrupowań społ.-polit., którzy postanowili walczyć przeciwko reżimowi hitlerowskiemu.

Zadania tego typu wymagały oczywiście odpowiedniego ośrodka dowodzenia operacyjnego, którego dotychczas batalion nie posiadał. Utworzono więc Polski Sztab Partyzancki. Decyzja o jego powołaniu zapadła w kwietniu 1944 roku, a już 5 maja tego roku sztab rozpoczął swoją działalność na Wołyniu, w miejscowości Szpanów koło Równego, w pobliżu linii frontu. Na jego czele stanął generał Aleksander Zawadzki, a jego zastępcą mianowano pułkownika Sergiusza Prytyckiego. Aby zapewnić precyzję koordynowania wszystkich działań, stworzono jednocześnie dwa przedstawicielstwa wojskowe: w Moskwie (pięcioosobowe pod dowództwem pułkownika Rokicińskiego) i przy Radzie Wojennej 2 Frontu Białoruskiego (29 oficerów z pułkownikiem Kazimierskim na czele). Ponadto Polski Sztab Partyzancki i batalion podlegały Komisarzowi Bezpieczeństwa Państwowego generałowi porucznikowi Gieorgijowi Żukowowi i Dmitrijowi Mannuilskiemu działającemu z ramienia KC WKP(b). Natomiast generał Aleksander Zawadzki, jako szef Polskiego Sztabu Partyzanckiego, był członkiem Rady Wojennej i jednocześnie stał na czele Centralnego Biura Komunistów (polskich) w Moskwie. Przystąpiono natychmiast do opracowywania planów działań rozpoznawczo-wywiadowczych, dywersyjnych i organizacyjno-partyzanckich, niezwłocznie też rozpoczęła się ich realizacja. Jeszcze nie było własnych samolotów, kiedy już pierwsi spadochroniarze z batalionu otrzymali zadania bojowe i zostali przerzuceni na tyły wroga przez sztaby partyzanckie Ukrainy i Białorusi. Pozostali przechodzili ostre szkolenie. W Polskim Samodzielnym Batalionie Specjalnym przyjęto, że okres stu dni niezwykle intensywnych ćwiczeń, wykładów i zajęć specjalistycznych to minimum tego, co powinien przejść każdy spadochroniarz. Ćwiczono więc skoki pojedyncze i grupowe, skoki z balonu, uczono sterowania czaszą spadochronu w locie, a także wielu innych niezwykle istotnych rzeczy, jak np. rozpoznawania terenów z góry. Bardzo ważnym elementem w całości szkolenia była tzw. minerka. W batalionie ćwiczono ją między innymi na normalnych torach, po których kursowały normalne pociągi. Jedna grupa zakładała miny wyposażone jedynie w zapalniki, zadaniem drugiej natomiast było odszukanie ich, tak aby pociąg, który miał tamtędy przejechać, nie „wyleciał” w powietrze. Po okresie przeszkolenia ruszali spadochroniarze do wyznaczonych im zadań. Liczebność i składy poszczególnych grup uzależnione były od potfzeb i dlatego niektóre z nich składały się z pięciu lub jedenastu żołnierzy, inne natomiast, jak np. grupa Sobiesiaka, liczyły od 100 do 150 żołnierzy. W sumie utworzono i przerzucono na tyły nieprzyjaciela 23 grupy organizacyjne i dywersyjno-wywiadowcze, w skład których weszło 567 spadochroniarzy, a wśród nich 141 oficerów i 215 podoficerów. W połowie maja 1944 roku batalion został przeniesiony do miejscowości Żytyń koło Równego. Następne miejsca postoju to kolejno: Chełm i Jastków koło Lublina. Pod koniec 1944 roku Polski Sztab Partyzancki przekształcono w „Bazę Materiałowo-Technicznego Zaopatrzenia przy Naczelnym Dowódcy Wojska Polskiego dla oddziałów na tyłach wroga”. Niemcy doskonale zdawali sobie sprawę z niebezpieczeństwa, jakie groziło im ze strony skoczków radzieckich, a później i polskich. Już 22 lipca 1940 roku Szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) Reinhard Heydrich wydał w tej sprawie pierwsze zarządzenie. Zgodnie z jego wytycznymi, a także z zarządzeniem Szefa Policji Porządkowej z 5 lipca 1941 roku, wszyscy spadochroniarze ujęci w ubraniach cywilnych, a więc w nomenklaturze niemieckiej „wywiadowcy, sabotażyści i terroryści”, mieli być natychmiast po ujęciu przekazywani w ręce gestapo. Kiedy Niemcy napadli na Związek Radziecki, sprawa ewentualnych skoczków penetrujących zajęte przez nich tereny stanęła prawie na ostrzu noża. Wydane wówczas ściśle tajne zarządzenia Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu mówiły, że każdy spadochroniarz, niezależnie od tego, czy jest w mundurze, czy też w ubraniu cywilnym, winien być traktowany jak bandyta. Zalecenie dalsze brzmiało: „rozstrzelać na miejscu lub przekazywać służbie bezpieczeństwa celem specjalnego potraktowania”. Co to oznaczało w języku niemieckim i przy niemieckim sposobie myślenia, nietrudno odgadnąć... Potwierdziły to zresztą liczne przykłady bestialskiego potraktowania spadochroniarzy radzieckich, którzy wpadli w ręce niemieckie. Żaden z nich nie znalazł się w obozie jenieckim, co stanowiło jawne naruszenie prawa międzynarodowego. Podczas przesłuchań byli torturowani i wszystkich spotkał ten sam koniec - śmierć z rąk oprawców. Znany jest też rozkaz Heydricha z 15 maja 1942 roku mówiący o „unieszkodliwianiu agentów spadochronowych, terrorystów i sabotażystów”. Specjalne instrukcje uzupełniające głosiły: „Wszystkim ujętym spadochroniarzom natychmiast wiązać ręce, kneblować usta i dokładnie rewidować, ponieważ wielu z nich usiłowało popełnić samobójstwo, m.in. za pomocą cyjanku”. I dalej: „natychmiastowe przesłuchanie ujętych spadochroniarzy winno służyć ujęciu innych grup spadochronowych i ich unieszkodliwieniu”. Siódmego października 1942 roku ogłoszony został w radiu i prasie hitlerowskiej komunikat Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu (OKW), w którym Niemcy zupełnie jawnie ogłosili, że „wszyscy ujęci

spadochroniarze będą potraktowani jak bandyci i rozstrzelani na miejscu bez litości”. W ślad za tym ukazał się ściśle tajny rozkaz Hitlera, w którym między innymi stwierdzono: „Począwszy od chwili obecnej wszyscy przeciwnicy schwytani przez niemieckie wojska w czasie tzw. akcji komandosów w Europie lub Afryce, nawet żołnierze w mundurach lub oddziały z bronią i bez broni, winni być zniszczeni do ostatniego w walce lub w trakcie ucieczki”. I znowu bardzo łatwo domyślić się, o jaką to „walkę” czy też „ucieczkę” Niemcom chodziło... W celu skoordynowania działań przeciwko spadochroniarzom stworzono w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy referat IV AZ (Sabotageabwehr). Kierował nim SS-sturmbannführer i kriminalrat Horst Kopkow, odznaczony przez samego Himmlera Niemieckim Krzyżem Srebrnym za „szczególne zasługi w zwalczaniu spadochroniarzy”. Inne znane nazwisko, to SS-untersturmbannführer Johann Strübing. Główne zadanie kierowanego przez niego działu to zwalczanie spadochroniarzy i agentów wyposażonych w radiostacje. Fakt zaangażowania wielu setek ludzi, a także ogromne środki finansowe przeznaczone na ten cel, to wymowny dowód, świadczący, jak bardzo obawiali się Niemcy dywersji na własnym zapleczu. Już po wojnie generał Guillaume twierdził, że wojska radzieckie przerzuciły na tyły wroga 37 000 specjalistów wyszkolonych do prowadzenia walki dywersyjnej i wywiadu oraz wysłały drogą powietrzną ogromne ilości zaopatrzenia dla partyzantów. Danych tych, co prawda, nie potwierdzono w Związku Radzieckim, ale dość przecież przypomnieć niektóre fakty, świadczące o rozmachu akcji desantowych organizowanych przez Armię Czerwoną. Na przykład na przełomie 1941 i 1942 roku pod Jelnią wylądowała cała brygada desantowa zrzucona jako wsparcie oddziałów partyzanckich generała Biełowa. Brawurowa akcją zakończyła się sukcesem: partyzanci i spadochroniarze przy 38 stopniach mrozu przecięli niezwykle ważną w tym czasie dla Niemców autostradę Smoleńsk— Wiaźma. ROZDZIAŁ III Ziemia tym razem nie była najłaskawsza... Lipiński zawisł na wystających gałęziach ogromnego świerka dobre trzy metry ponad ziemią. Przez kilka minut szamotał się rozpaczliwie, aż w końcu — zeźlony — przeciął linki nożem, który na szczęście nosił stale za cholewą buta. Gwałtowny upadek ze sporej w końcu wysokości odczuł dość boleśnie... - Cholera... Ładnie się zaczyna... — syknął z bólu, podnosząc się ostrożnie na nogi. Na szczęście kości byty całe. W lesie panowała cisza. Kilka kroków, jakie przeszedł od miejsca „lądowania”, zabrzmiały jak suche wystrzały. Z wrażenia aż przystanął. Zaczynam zachowywać się jak stara histeryczka, skarcił się w duchu. Przez moment jeszcze nasłuchiwał. Gdzie reszta? Nie mogło ich znieść zbyt daleko. Skakali przecież z wysokości co najwyżej 400 metrów. Nagle usłyszał trzask łamanych gałęzi. Ręka sama chwyciła za broń. O kilka metrów od miejsca, w którym stał, rozległ się cichy śmiech: - Coś taki nerwowy? — Z czerni nocy wynurzyli się krawiec, Płonka i Piesiór. — Wszystko w porządku? Skinął głową. Nie mial ochoty tłumaczyć się ze swojej niezawinionej w końcu przygody ze świerkiem i przymusowym niezbyt miękkim lądowaniem. - Gdzie reszta? — Pytanie było czysto retoryczne, więc nie czekając na odpowiedź, rzucił krótko: — Dobra... Spadochrony i plecaki pod to duże drzewo i szukamy pozostałych. Za piętnaście minut zbiórka w tym samym miejscu... Grupa, która wylądowała 7 września 1944 roku około godziny 1.15 w nocy w rejonie wsi Nowe Konopaty, składała się z dwunastu spadochroniarzy (ppor. Henryk Mycko — dowódca, ppor. Józef Lipiński — zastępca dowódcy, ppor, Stefan Zakrzewski — zastępca do spraw politycznych, ppor. Emil Piesiór, ppor. Stefan Woszkowski, ppor. Władysław Dudzik, st. sierż., Józef Krawiec, st. sierż. Leon Płonka, st, sierż. Władysław Wilczyński i trzej Rosjanie – ppor. Wołodia Arens — lekarz chirurg, ppor. Władimir Kirsiejew — radiotelegrafista i ppor. Igor Waluszkiewicz) i otrzymała kryptonim „Pomorze”. Szóstego września 1944 toku przewieziono ich samolotem ze Świdnika k/Lublina do Brześcia nad Bugiem. Tam dopiero dowiedzieli się o punkcie docelowym swojej „podróży”. Ostatnich wskazówek i instrukcji przed lotem udzielił spadochroniarzom sam pułkownik Biełow. Obecność wysokiego rangą oficera sztabu potwierdzała wagę ich misji. - Ludność tamtejsza — mówił Biełow — jest przeważnie niemiecka, część jej stanowią osadnicy, którzy otrzymali ziemię w drodze wyróżnienia przez rząd Trzeciej Rzeszy. Dlatego też pracę wywiadowczą należy rozpoczynać bardzo ostrożnie... Ustalić: obiekty wojskowe, koncentrację wojsk, rejony umocnień i

fortyfikacji, a ludność polską podtrzymywać na duchu... Biełow nie uważał za stosowne poinformować członków grupy o dotychczasowych wpadkach. Niczego by to zresztą nie zmieniło. Byli żołnierzami i otrzymali rozkaz, który bez względu na cenę należało wykonać. Po obfitej kolacji spadochroniarze załadowali się do samolotu. Kilku z. nich było w swoich mundurach, pozostali w ubraniach cywilnych. Każdego wyposażono w plecak zawierający 3 zmiany bielizny, ubranie cywilne, mundur oficera niemieckiego, magazynki z amunicją zapasową, baterię do radiostacji oraz żywność na 10 dni. Ciężar tak naładowanego plecaka wynosił kilkadziesiąt kilogramów. Spadochroniarze byli uzbrojeni w broń maszynową (PPS), pistolety, granaty (po 7 sztuk) i noże. Dodatkowe uzbrojenie stanowiły dwa karabiny zaopatrzone w specjalne tłumiki, tzw. bezszumki. Całość wyposażenia uzupełniał ważący około 100 kg zasobnik z zapasami amunicji, materiałami wybuchowymi, żywnością i lekami oraz materiałami propagandowymi w językach polskim i niemieckim. Lot nie należał do spokojnych. Po raz pierwszy wpadli w rejon ostrzału artylerii niemieckiej tuż po przekroczeniu linii Bugu. Później było trochę spokoju, ale nad płonącą Warszawą dostali się w silny ogień zaporowy. Pociski rozrywały się w odległości 100, najwyżej 200 metrów od samolotu. Pilot wyszedł z groźnej strefy jedynie dzięki silnym nerwom i niezwykłemu manewrowi: lotem koszącym na wysokości 300 —200 metrów przeleciał nad bateriami niemieckimi. Około godziny pierwszej w nocy znaleźli się w rejonie zrzutu... Po dwudziestu minutach grupa w komplecie zebrała się w miejscu wyznaczonym przez Lipińskiego. Niestety, nie wszyscy o własnych siłach. Igor Waluskiowicz, sądząc, że złamał przy lądowaniu nogę, w przypływie nagłej rozpaczy sięgnął po pistolet. Sytuację uratował Piesiór, wyrywając mu broń niemal w ostatniej chwili. - A ten idiota zamiast mi podziękować, zdzielił mnie po łbie i to tak, że wszystkie gwiazdy zobaczyłem... — żalił się teraz dowódcy. Mycko słuchał ze ściągniętymi brwiami. Początek był nie najlepszy. Wypadek Waluszkiewicza mógł nieco skomplikować ich plany... - Co z nim, Wołodia? — zwrócił się do lekarza grupy, Arensa, który nachylony nad Waluszkiewiczem skrupulatnie badał nogę nieszczęśnika. - Wygląda na to, że kość cała... Zwykłe zwichnięcie. Jednak trzeba go będzie prowadzić pod ramię jak panienkę... - Jak długo? - Za dzień, dwa, będzie mógł chodzić. - To ja poczekam te dwa dni, żeby mi nikt później nie mówił, że skułem mordę choremu — nie wytrzymał Piesiór. Zranił się także, i to dość poważnie, Stefan Zakrzewski. Ostra gałąź przeorała mu paskudnie lewe udo w okolicach krocza. Sycząc z bólu, wysłuchiwał cierpliwie złośliwych docinków dotyczących miejsca zranienia. - Dość tego! — przeciął beztroskie rozmowy Mycko. — Zwariowaliście?! Diabli wiedzą, gdzie nas zniosło i czy przypadkiem nie szukają nas Niemcy, a tym się żartów zachciało... Zabierać się do zakopywania spadochronów, a Wołodia niech opatrzy Stefana. Władek — zwrócił się do Dudzika: — Gdzie zasobnik? Podporucznik złapał się za głowę. - Cholera! W tym zamieszaniu zupełnie o nim zapomniałem. Musi być gdzieś blisko, bo widziałem go w powietrzu... Poszukiwania trwały około trzydziestu minut i zakończyły się fiaskiem. Ważący 100 kg worek zaginął w ciemnym lesie jak igła w stogu siana. - Nie ma, może go wiatr zniósł nieco dalej... — meldował przejęty stratą Dudzik. - Trudno... Nie możemy zostać tutaj dłużej ani minuty — zadecydował Mycko. — Niemcy mogą już być na maszym tropie... Instrukcja mówiła wyraźnie: „po wylądowaniu grupa musi w przeciągu piętnastu minut oddalić się od miejsca zrzutu”. Spojrzał na zegarek: - I tak już zmitrężyliśmy kupę czasu. Klnąc pod nosem na czym świat stoi, poprowadził spadochroniarzy w głąb lasu. - Heniek, orientujesz się, gdzie jesteśmy? - zagadnął go szeptem idący obok Lipiński. - Nie bardzo... — wyznał dowódca. - Zdaje się, że pilot wysadził nas trochę za wcześnie. Zorientujemy się w dzień.

W ciągu kilku godzin forsownego marszu, opóźnianego przez człapiącego Waluszkiewicza, odskoczyli kilkanaście kilometrów od miejsca zrzutu. Na niewielkiej polance dowódca zarządził wreszcie upragniony postój. Wystawiono wartę, pozostali członkowie grupy padli pod drzewami. Zmęczenie było silniejsze od strachu przed ewentualnym pościgiem. Obudził ich przejmujący chłód. Sytuacja nie była wesoła. Nie wiedzieli, gdzie się znajdują, a brak zasobnika martwił w tej sytuacji szczególnie. Jeśli znaleźli go Niemcy? Cały dzień przesiedzieli w lesie w ponurym milczeniu. Późnym wieczorem trzech spadochroniarzy udało się na poszukiwanie zguby. Wrócili, nad ranem zmęczeni i z pustymi rękami. - Przecież nie rozpłynął się w powietrzu! — złościł się Mycko. — Wywiadowcy od siedmiu boleści, głupiego worka nie potrafią znaleźć... - Daj im spokój —- mitygował dowódcę opanowany jak zawsze Wołodia Kirsiejew. — Poszukamy jutro w dzień... Nie ma innego wyjścia. Po kolejnej nocy spędzonej pod drzewami Dudzik, Krawiec i Płonka wyruszyli ponownie po nieszczęsny zasobnik. Tym razem szczęście uśmiechnęło się do nich. Znaleźli go w końcu. Worek zawisł na wysokiej sośnie i trzeba było prawdziwie ekwilibrystycznych wyczynów, żeby go stamtąd ściągnąć. Wyprawa okazała się być potrzebną także i z innych względów. Przechodząc obok miejsca zrzutu, zauważyli, że zbyt płytko zakopali swoje spadochrony i dziki wywlokły je na wierzch! Jakby tego wszystkiego było mało, w pobliżu spadochronów Krawiec znalazł nóż fiński i chusteczkę do nosa - własność Mycki. Więcej dowodów, że tutaj właśnie wylądowali, nie mogli już Niemcom dostarczyć... Fakt, że rzeczy te do tej pory leżały na swoim miejscu, o niczym jeszcze nie świadczył. Mogli je Niemcy zostawić celowo, aby uśpić czujność spadochroniarzy. Należało więc jak najszybciej zmienić miejsce postoju! Ba, ale w jakim się udać kierunku? Krawiec po pierwszej wyprawie nocnej meldował, że słyszał szczekające w oddali psy. Mogło to świadczyć, że w pobliżu znajduje się jakaś wioska, ale równie dobrze mogły to być odgłosy pogoni. W każdym razie, Mycko zdawał sobie z tego doskonale sprawę, należało podjąć jakąś decyzję. I to szybko, bo skończyły się im niewielkie zapasy wody i ludzi męczyło pragnienie. Trzeciego dnia ruszyli całą grupą w kierunku wskazanym przez Krawca. Po kilku godzinach marszu znaleźli się na skraju lasu, przy stojącej samotnie zagrodzie. Wyglądało to na gajówkę lub leśniczówkę. Czasu na zastanawianie się mieli niewiele, gdyż obszczekał ich kundel szarpiący się na łańcuchu przypiętym do rozwalającej się budy. Ukryci w krzakach widzieli, że otworzyły się drzwi domu i stanęła w nich.młoda kobieta. - Burek! Uspokoisz ty się wreszcie! — krzyknęła groźnie na psa, ale ten nie zareagował. - Słyszałeś? Po polsku go sztorcuje! — trącił Myckę podniecony Lipiński. - Cholery można dostać z tym psem! — rozległ się tym razem męski głos i obok kobiety stanął wysoki, szczupły mężczyzna. — Uspokoisz się, ty durny kundlu... — pogroził psu pięścią. Ten argument okazał się skuteczny, bo psisko powarkując groźnie zdecydowało się wleźć do budy. - Zobaczę, może chce mu się pić — powiedziała kobieta i wziąwszy stojące na ganku wiaderko podeszła z nim do studni. - Woda... — oblizał spieczone wargi Krawiec. - Słuchaj, Heniek, nie wytrzymam dłużej, poproszę ją o wodę, a przy okazji dowiem się, gdzie jesteśmy. - Dobrze — zgodził się Mycko. — Pójdzie trzech w mundurach: ty, Lipiński i Płonka. Tylko ostrożnie... Na widok polskich żołnierzy kobieta wypuściła z rąk wiadro. - Jezus, Maria! Polacy! Już po kilku minutach siedzieli w kuchni, gdzie gospodyni przygotowała im pierwszy po trzech dniach gorący posiłek, a gospodarz — jak się okazało leśniczy — wyciągnął z kredensu butelczynę. Spadochroniarz oprócz odwagi powinien mieć także dużo szczęścia. Chyba je mieli... Leonard Piotrowski, bo tak nazywał się pierwszy spotkany przez nich Polak, dostarczył grupie wielu cennych informacji. Przede wszystkim poinformował ich, że znajdują się obok wsi Czarny Bryńsk, niedaleko od Lidzbarka Welskiego, czyli na obszarze tzw. rejencji ciechanowskiej, którą na mocy zarządzenia Hitlera z 8 października 1939 roku przyłączono do Rzeszy. Spadochroniarze pytali też o leśników, na których mogliby liczyć w przyszłej działalności. Piotrowski wyrażał się najlepiej o Leonardzie Zamkowskim, oraz... Niemcu, Hermanie Weiderze... - Pracuje u niego sporo Polaków przywiezionych tutaj na przymusowe roboty i wszyscy bardzo go chwalą. Nigdy na nikogo nie podniósł ręki i nikogo nie skrzywdził — zapewniał Piotrowski. W ciągu pierwszych dni po nawiązaniu kontaktu z Leonardem Piotrowskim i jego rodziną spadochroniarze niejednokrotnie dochodzili do wniosku, że przygotowanie teoretyczne do działalności w tym rejonie, które otrzymali w batalionie specjalnym, było, niestety, pod wieloma względami

niezadowalające. Tu, na miejscu, musieli uczyć się wszystkiego od początku. Nie było też mowy o wyjściu z lasu. Zaopatrzono ich co prawda w ubrania cywilne, ale były one... zbył eleganckie. Żaden z miejscowych Polaków nie mógł tak chodzić ubrany, wiec od razu zwróciłby na siebie uwagę. Nie mogli także skorzystać z mundurów niemieckich, mieli bowiem wyłącznie oficerskie. Już pierwsze doświadczenia nauczyły ich, że mundur tego typu wzbudza w każdej wiosce żywe zainteresowanie; podczas gdy osobami w mundurach żołnierskich czy podoficerskich nikt się nie zajmuje. W każdą sobotę i niedzielę, a często nawet w dni powszechnie, do wiosek przyjeżdżali na przepustki synowie mieszkających tu Niemców, właśnie szeregowcy i podoficerowie. W tej sytuacji nawet obcy żołnierz nie wzbudzał niczyjego zainteresowania. Potrzebne więc im były mundury żołnierskie, ale o tym w centrali, niestety, nie wiedziano... Już po czterech dniach od nawiązania pierwszych kontaktów grupa „Pomorze” uzyskała niezwykle cennych informatorów. Byli to między innymi dwaj leśniczowie: Tadeusz Jarzębski i Jan Grzonkowski, dzięki którym Wołodia Kirsiejew mógł rozpocząć nadawanie pierwszych komunikatów do centrali. Niezwykle ważną i istotną dla dalszej działalność i grupy „Pomorze” okazała się wiadomość o istniejącym na tym terenie oddziale Armii Krajowej. O partyzantach AK poinformował Myckę (zresztą na polecenie organizacji) leśniczy Tadeusz Jarzębski z Buczkowa. W krótkim czasie doszło do pierwszego spotkania, które odbyło się we wsi Traczyska, u właścicielki młyna Marii Kaszewskiej. Wpisana siłą na listę „eingedeutschów” pozostała gorącą patriotką i przez cały okres okupacji pełniła funkcję łączniczki oddziału partyzanckiego. Na widok polskich mundurów oficerskich rozpłakała się ze wzruszenia... Podczas tego pierwszego spotkania ustalono następne już z przedstawicielami oddziału. Wyznaczono je w Buczkowie w domu Franciszka Stawickiego. Do spotkania z miejscowymi partyzantami przygotowywali się jak na wesele... Mycko i Zakrzewski w mundurach polskich, Waluszkiewicz w mundurze radzieckiego lejtnanta. Późnym wieczorem podeszli ostrożnie do wsi Buczkowo. Ryzykowali, mundury rzucały się w oczy, ale chcieli koniecznie w nich wystąpić, aby podkreślić, że są prawdziwymi reprezentantami swoich armii. Ze strony AK udział w spotkaniu wzięli: Maria Kaszewska, Franciszek Stawicki i Jan Rążycki. Atmosfera była niezwykle serdeczna. „Gości z nieba” powitał w imieniu dowódcy oddziału Jan Rążycki. Podczas tej pierwszej rozmowy spadochroniarze dowiedzieli się, że oddział „Leśnika” składa się z dziesięciu uzbrojonych ludzi, przebywających na tzw. placówkach, a pozostali członkowie organizacji żyją na stopie legalnej. Działalność ich polegała na wydawaniu specjalnych ulotek o treściach antyfaszystowskich, a także przerzucaniu jeńców wojennych radzieckich i polskich, zbiegłych z niewoli niemieckiej, do oddziałów BCh i AL na Mazowszu. - Interesują nas przede wszystkim okolice Nidzicy — wyjaśnił gospodarzom Mycko. — Chcemy wiedzieć wszystko o umocnieniach obronnych w tym rejonie, a także, jeśli to możliwe, o ruchach wojsk nieprzyjaciela. Akowcy kiwali głowami ze zrozumieniem. - Normalna sprawa — mruknął Rążycki. — Do tej pory robiliśmy to wszystko na własne konto, od dziś pracujemy na wasze....Czy Piotrowski znalazł wam już miejsce na bazę? - Tak, i to bardzo dobre — odparł Mycko. Miejsce rzeczywiście było znakomite. Ziemianki wykopano w lesie, w pobliżu miejscowości Kocioł. Nie opodal płynął strumyk, co gwarantowało dostateczną ilość świeżej wody. Teren wokół ziemianek został starannie zamaskowany. Wokół każdej z nich zainstalowano pole minowe. Rążycki pochwalił wybór miejsca, a później dodał: - Skoro ustaliliśmy już prawie wszystko, musicie jeszcze poznać nieco szczegółów dotyczących zwyczajów tutejszej żandarmerii. Bez tego nie dacie sobie rady w terenie... Otóż do walki z ruchem oporu wyznaczono tutaj nie tylko żandarmerię — zaczął rozwijać ten niezwykle istotny temat. — To samo zadanie otrzymała tajna policja wojskowa i służba bezpieczeństwa. W niektórych większych miasteczkach i osiedlach rozmieszczono oddziały Jagdkommando podporządkowane SS. Musicie być przygotowani na to, że w każdej wsi działa przynajmniej jeden agent gestapo, a ludność pochodzenia niemieckiego i Niemcy z Besarabii lub z krajów nadbałtyckich, ściągnięci tu na miejsce zlikwidowanych Polaków, zameldują natychmiast o każdym obcym, który pojawi się w ich wiosce... I jeszcze jedno, każdy napotkany w lesie Polak oddawany jest w ręce gestapo! Spotkanie zakończyło się około drugiej w nocy i spadochroniarze opuścili dom Franciszka Stawickiego bardzo zadowoleni. Przedstawiciele AK zobowiązali się dostarczyć im wszelkich wiadomości o zaobserwowanych obiektach wojskowych, lotniskach, węzłach kolejowych, a także o rozmieszczeniu jednostek wojskowych i żandarmerii. Okazało się, że informacji tych może być wiele, i to niezwykle istotnych, gdyż członkowie organizacji żyjący na stopie legalnej zatrudnieni byli przy różnych obiektach

wojskowych jako robotnicy, a spora ich część pracowała w administracji. Rozwiązano również problem skrzynek kontaktowych. Wyznaczono określone punkty, w których oficerowie kontaktowi grupy mieli odbierać zebrane informacje. Drugą niezwykle ważną sprawą załatwioną tego wieczora był problem zaopatrzenia grupy w żywność. Spadochroniarze mieli, co prawda, na ten cel pieniądze, i to spore, około miliona marek niemieckich, ale pozostawała jeszcze kwestia samych zakupów. Przekazali więc na ręce partyzantów 100 tysięcy marek i odtąd co dwa dni w określonym miejscu znajdowali kilkanaście bochenków chleba, konserwy, mięso i inne produkty żywnościowe. Za te pieniądze mieli także akowcy werbować informatorów wśród ludności niemieckiej. Jeszcze tej samej nocy Kirsiejew nadał meldunek do centrali, powiadamiając o nawiązaniu cennych kontaktów. W centrali wyrażono zgodę na współpracę. Jednocześnie postawiono im zadanie: „zorganizować obserwację i zapewnić dopływ informacji o ruchach wojsk niemieckich na trasach kołowych i kolejowych: Iława, Działdowo, Warszawa, Szczytno, Ciechanów, Brodnica, Toruń”. Grupa „Pomorze” rozpoczęła więc normalną wywiadowczą pracę. ROZDZIAŁ IV Mycko był zadowolony. Mijał już prawie miesiąc działalności grupy w Prusach Wschodnich i niemal codziennie centrala otrzymywała pakiet istotnych informacji. Codziennie też poszerzał się krąg „wtajemniczonych” — współpracowników grupy. Z okolicy otaczającej lasy lidzbarskie dostarczali informacji: robotnik leśny z Lubowidza — Henryk Łopuski, Halina Kołakowska ze wsi Miecznikowo- Gołębie, cała rodzina Nowowiejskich z Janowa, Konstanty Nachtygal z Zaborowa i wielu, wielu innych. Dzięki miejscowej grupie konspiracyjnej, zajmującej się gromadzeniem dowodów osobistych, przepustek, kartek żywnościowych i dokumentów administracji okupanta, wszyscy spadochroniarze zostali zaopatrzeni w autentyczne dowody i przepustki pozwalające im na dość swobodne poruszanie się w terenie. Załatwiła je i dostarczyła Halina Kołakowska, ps. „Jurand”. Najbardziej cennym okazał sią jednak najnowszy kontakt i to z... Niemcem! Ernest Maks — tak nazywał się szef firmy rybackiej w Jabłonce koło Nidzicy — był dzierżawcą jeziora Omulew i wielu innych. Najpierw zwrócili na niego uwagę akowcy. Okazało się, że Maks zatrudniał u siebie wielu żołnierzy podziemia, starając się nie wnikać w to, kim są jego rybacy, z których wielu po raz pierwszy trzymało sieci w rękach. Ale zaczęli go darzyć pełnym zaufaniem, kiedy powiadomił ich, iż gestapo ma zamiar aresztować jednego z pracujących u niego ludzi. Po upadku powstania warszawskiego, a więc w okresie kiedy w pobliżu jego majątku pojawiła się grupa „Pomorze”, Ernest Maks zupełnie otwarcie podjął współpracę z partyzantką i polskimi spadochroniarzami. Na jedno z zebrań przyniósł pistolet i ofiarował go „Jeżowi” — Zacheuszowi Nowowiejskiemu, a Józef Lipiński otrzymał od niego niezwykle cenny dokument — przepustkę „specjalisty- rybaka”, dzięki której mógł się poruszać swobodnie po powiatach nidzickim, mławskim i przasnyskim. Dla grupy „Pomorze” informacje dostarczane przez Maksa były wprost nieocenione. Uzyskiwał je bowiem z miarodajnego źródła, od różnych dygnitarzy partyjnych, wojskowych i administracyjnych, którzy często wpadali do niego na „rybkę” suto zakrapianą alkoholem. Sporo informacji o istotnym znaczeniu wojskowym napływało z Działdowa — ważnego węzła komunikacyjnego. Dostarczali je: Zofia Czaplicka, Mieczysław Jabłonowski, Józef Ławicki — lekarz wetertynarii, a zarazem szef oddziału II w sztabie obwodu AK powiatu działdowskiego, Alfons Bayer, Józef Bąk, Walter Kleppar, Leokadia Krajnowa, Franciszek Peizner, Józef Szalkę, Apolinary Wojtal, Bronisław Zieliński, Maksym Ziętara. W celu lepszego zorganizowania pracy wywiadowczej Mycko postanowił rozdzielić swoją grupę. Zbyt długo już przebywali razem; gdyby doszło do wsypy, cała dwunastka mogła wpaść w ręce Niemców. W związku z tym Lipiński, Woszkowski i Krawiec otrzymali zadanie rozszerzenia siatki agenturalnej w rejonie Lidzbarka Welskiego, Działdowa i Nidzicy, Piesiór, Dudzik i Płonka mieli zająć się zbieraniem materiałów wywiadowczych w rejonie Górzyna i Brodnicy, reszta grupy zajęła się przygotowaniem dodatkowych ziemianek i kryjówek w lasach lidzbarskich. Przed wejściem do ziemianki Lipińskiego siedział młodziutki chłopak i z wyraźnym zadowoleniem zaciągał się dymem z niemieckiego „Juno”. - Te, partyzant... a mamy się pytałeś, czy ci wolno — nie wytrzymał Lipiński. — Na papieroska przyszedłeś, bo w domu nie pozwalają... - Jak ci coś powiem, to siądziesz... — nie zraził się docinkami Izydor Nowowiejski. — Mój szef zaprasza cię dziś na rybkę...

- Dobra wiadomość — ucieszył się Lipiński. — Wreszcie będę miał okazję poznać twego chlebodawcę... Nowowiejski pracował u Ernesta Maksa, który od dawna współpracował z miejscową partyzantką i dostarczał grupie cennych informacji, a którego dotychczas Lipiński nie miał okazji poznać osobiście. To zaproszenie mogło oznaczać, iż Maks dysponuje jakimiś ważnymi wiadomościami, a poza tym te rybki... Głodni, co prawda, nie chodzili, ale zawsze to jakaś odmiana po konserwach i czerstwym chlebie. Jabłonka, w której mieszkał Maks, była wprost idealnym miejscem do tego typu spotkań. Kilkanaście chałup, zamieszkanych głównie przez autochtonów, jeziora i gęsty las okalający wioskę. Wybrali się późnym wieczorem: Lipiński, Woszkowski i Krawiec. Prowadził leśnymi, sobie tylko znanymi ścieżkami, Nowowiejski. Maks przyjął ich niezwykle serdecznie. - Hitler kaputt! — oświadczył już na wstępie. — Po wojnie — ciągnął dalej — Polacy i Niemcy powinni żyć w przyjaźni. Wiem, że dotychczas niewiele dobrego zaznaliście od moich rodaków, ale wierzcie mi, jest u nas dużo ludzi, którzy myślą podobnie jak ja. Chciałbym wam pomóc. Zgodzili się skwapliwie. Ustalili, że wszystkie istotne dla grupy informacje Maks będzie przekazywał Nowowiejskiemu. Dzierżawca jezior w Jabłonce zobowiązał się także do stałego udzielania grupie pomocy, a jeśli zajdzie taka potrzeba, zakwateruje ich u siebie. - U mnie najbezpieczniej — tłumaczył. — Gestapo nie podejrzewa mnie o żadne kontakty z partyzantką. Ale wy musicie uważać — ostrzegał Lipińskiego. — Byli u mnie przedwczoraj żandarmi z Brodnicy i jeden z nich wygadał się, że otrzymali informacje, iż na tym terenie buszują sowieccy spadochroniarze. O innych nie słyszałem, więc chyba chodzi o waszą grupę... Lipiński zaniepokoił się. Czyżby ktoś współpracujący z gestapo wpadł na trop grupy i doniósł o tym Niemcom? Trzeba będzie wzmóc czujność, postanowił. Kiedy nadeszła pora pożegnania, Lipiński, wdzięczny Maksowi za informacje i ostrzeżenie, wyjął pieniądze. Gospodarz zdenerwował się, był prawie obrażony. Nie chciał słuchać żadnych argumentów. - Podjąłem się współpracy z wami nie dla pieniędzy! Nie odczuwam ich braku. A wy jeśli macie ich za dużo, moglibyście pomóc miejscowej biedocie. Wiecie chyba, jak ludzie tutaj żyją! Lipiński zmieszany schował marki do kieszeni. Rzeczywiście ten Niemiec ma rację, pomyślał. Że też nie wpadliśmy na to sami. Przecież Polacy żyją tutaj w skrajnej nędzy, a my dysponujemy ogromnymi sumami. - Przecież my nie żałujemy pieniędzy — zaczął tłumaczyć się zażenowany. — Niektórym Niemcom nasza grupa płaci od dziesięciu do dwudziestu tysięcy marek miesięcznie za informacje dotyczące transportów. Maks złapał się za głowę. - Mein Gott! Co wy wyprawiacie? Krowa kosztuje tutaj pięćset marek! Otrzymali więc kolejną cenną lekcję, tym razem dotyczącą wartości niemieckich pieniędzy. Do bazy wracali niezwykle zadowoleni. Umówili się na następne, spotkanie i Lipiński obiecał Maksowi, że przyniesie wówczas materiały wydawane przez Narodowy Komitet „Wolne Niemcy”. Dzierżawca chciał je rozkolportować wśród znajomych. Noc była piękna i ciepła, chociaż już zbliżał się październik. Kilka kilometrów za Jabłonką, na skraju lasu i pola, natknęli się niespodziewanie na dwuosobowy partol żandarmerii. Celną serią z automatu Krawiec wyjaśnił, z kim Niemcy mają do czynienia. Jeden z żandarmów zginął na miejscu, drugiemu udało się uciec. Lipiński był wściekły: - Jeszcze dziś w nocy zamelduje swoim i mamy ich na karku! Strzelec z bożej łaski... Krawiec zawstydzony brakiem skuteczności strzeleckiej wolał się nie odzywać. W końcu nie wytrzymał: - A co, na czołach mamy napisane: „spadochroniarze”? Jesteśmy przecież po cywilnemu, więd skąd głupi szkop ma wiedzieć... Po kilku dniach okazało się, że miał rację. Żandarmeria niemiecka wpisała tę „akcję” na konto oddziału „Wiktora”. Jeszcze raz mieli szczęście... Na wieść o strzelaninie pod Jabłonką Mycko zareagował prawie histerycznie: - Zwariowaliście?! Kto wam pozwolił używać broni? To prawie sabotaż... Jesteśmy tutaj, żeby prowadzić robotę wywiadowczą, i tylko to się liczy. Nie mam ochoty stawać przeciwko całej armii stacjonującej w Prusach Wschodnich! Lipiński, zdumiony niespodziewanym wybuchem złego humoru dowódcy, usiłował wytłumaczyć mu, że innego wyjścia nie było, ale widząc, że jego argumenty nie odnoszą żadnego skutku, zrezygnowany machnął ręką i w milczeniu słuchał długiej tyrady ozdobionej gęsto kwiecistymi wiązankami w języku rosyjskim. Wieczorem zagadnął go Wołodia Arens, lekarz grupy: - Józek, chodź na papierosa... - A od kiedy ty palisz? — zdziwił się Lipiński, pamiętając złośliwe uwagi kolegi na temat ludzi zatruwających dobrowolnie swój własny organizm. Chciał jeszcze dorzucić coś żartobliwego, ale

zrezygnował, widząc zdesperowaną minę Wołodi. — Chodź, przejdziemy się po lesie – zaproponował. Kilka metrów za ziemianką czekał na nich Stefan Zakrzewski. - Mówiłeś mu już? — zapytał Arensa. - Kiedy? — skrzywił się lekarz. — Przez całe popołudnie wysłuchiwał przecież, co nas z wódz myśli o jego metodach działania. Zakrzewski rozejrzał się wokół. - Odejdźmy jeszcze parę metrów, po co ma kto słyszeć... Przysiedli na zwalonym pniu drzewa. - Otóż sprawa jest przykra i jednocześnie trudna — zaczął ostrożnie Zakrzewski. — Wołodia od kilku już dni obserwuje Heńka i twierdzi, że nie jest z nim dobrze. Ja nie jestem lekarzem, nie znam się na żadnych objawach, zresztą tłumacz mu sam... — zwrócił się do Arensa. - Widzisz, Józek, wydaje mi się, że nasz komandir przeżywa kryzys psychiczny... - Z czego to wnioskujesz? - Pamiętasz awanturę w samolocie? To był początek, niby nic groźnego, ale nie potrafił utrzymać nerwów na wodzy. A teraz z dnia na dzień jest gorzej... Piekli się o byle co i to tak, że muszę mu później aplikować środki uspokajające. Wczoraj mówił mi Wołodia Kirsiejew, że widział, jak dowódca opracowuje plan przerobienia ziemianki na bunkier strzelecki... Lipiński słuchał w milczeniu. Myckę poznał jeszcze w batalionie. Cóż mógł wiedzieć o tym człowieku? Tyle co inni... Ich dowódca pochodził z Częstochowy, gdzie do wybuchu wojny działał czynnie w KZMP. Znał płynnie niemiecki i francuski. Ten ostatni opanował pracując przez kilka lat w kopalniach francuskich. Po wkroczeniu Niemców do Częstochowy aresztowano go i wcielono do oddziałów roboczych. Uciekł stamtąd i przedostał się wraz ze swą siostrą do Związku Radzieckiego. - Co o tym myślisz? — przerwał milczenie Zakrzewski. — Ja już mówiłem Wołodi o swoich obserwacjach. To się zaczęło znacznie wcześniej, jeszcze w batalionie... Pamiętam, że kiedyś zastrzelił wronę i przez dwa dni chodził jak struty. Widok każdego trupa to dla niego tak mocne przeżycie, że przez kilka dni nie można z nim w ogóle rozmawiać. A jeszcze ta mania wydawania rozkazów niemożliwych do wykonania. Na przykład Wołodi kazał łączyć się z centralą poza godzinami wyznaczonymi na seans. A wiesz, co to znaczy dla tamtych? Tylko jedno. Grupa znajduje się w niebezpieczeństwie. - Co o tym sądzisz? — Lipiński spojrzał pytająco na lekarza. - Nie jestem psychiatrą — skrzywił się Arens. — Wydaje mi się jednak, że powinniśmy złożyć w tej sprawie meldunek do centrali. Niech oni zadecydują, co mamy z tym fantem robić... Tego dnia łączność z centralą mieli nawiązać między 22.00 a 24.00. Wszystko odbyło się sprawnie. Po odebraniu depeszy Kirsiejew powiadomił Lipińskiego, że z rozkazu Biełowa ma przejąć dowództwo grupy od Mycki. Ustalili, że na razie nie będą mówili Mycce o żadnych zmianach, grupa natomiast, wtajemniczona w całość sprawy, będzie wykonywała rozkazy Lipińskiego. Była to sytuacja nad wyraz przykra i niezbyt zręczna dla nowego dowódcy, ale innego wyjścia nie potrafili znaleźć. Lipiński zadecydował, że od tej pory podporucznik Woszkowski i starszy sierżant Wilczyński będą opiekowali się Mycką. Wysłał ich do Brodnicy i Pokrzyclowa, gdzie mieli zajmować się pracą polityczną wśród ludności polskiej. Pozostała część grupy, uszczuplona o trzech spadochroniarzy, kontynuowała pracę wywiadowczą. A zadań wciąż przybywało. Centrala zażądała aktualnych danych z pracy węzłów kolejowych: Iława — Działdowo — Szczytno — Olsztyn, oraz informacji o ruchu na szosach Lidzbark Warmiński — Olsztyn — Nidzica — Mława, w kierunku Warszawy, i na trasie Szczytno — Chorzele — Parciaki. Lipińskiemu polecono także ustalić, jak przebiegają przygotowania rejonów obronnych na kierunku: Szczytno, Kętrzyn, Nidzica, Olsztynek, Olsztyn i Elbląg. Pod koniec września i na początku października do bazy zaczęły napływać meldunki o nie spotykanym dotychczas zakresie prac przy kopaniu okopów i budowie umocnień. Wniosek mógł być tylko jeden — Prusy Wschodnie gorączkowo przygotowywały się do obrony przed zbliżającymi się wojskami radzieckimi. „Na rozkaz Kocha zmobilizowano pod kierunkiem miejscowych bonzów partyjnych dziesiątki tysięcy ludzi z całej prowincji. Do kopania rowów, przygotowywania schronów bojowych i rozciągania zasieków zmuszano również jeńców wojennych i robotników przymusowych, z którymi obchodzono się bezwzględnie i okrutnie. Wyciskano z nich ostatnie poty, morząc ich przy tym głodem. Tzw. Schippkommando pod tym względem niewiele różniły się od zwykłych obozów koncentracyjnych SS. Ze szczególnym upodobaniem używano robotników przymusowych do budowy umocnień na zagrożonych odcinkach, w bezpośredniej bliskości frontu. Podczas niespodziewanego ataku wojsk radzieckich w kierunku miasta Schirwindt (obecnie Kutuzowo w obwodzie Krasnoznamieńsk), położonego na południe od Niemna, jeńcy dostali się w obręb

działania artylerii i czołgów, czego skutkiem była potworna masakra tysięcy ludzi. (...) W otoczeniu Kocha, znanym z korupcji i bogacenia się różnymi tajemniczymi sposobami, również przy tej okazji nie zabrakło szwindlów i nadużyć. Jeden z najbliższych przyjaciół gauleitera »generał« straży pożarnej, Fiedler, w trosce o własny interes wynalazł oryginalny sposób obrony przed czołgami. Był to rodzaj rury betonowej o dwumetrowej długości, zakopywanej pionowo w ziemię na podobieństwo studni. Miała ona betonową nakrywkę, a u dołu — do wchodzenia i wychodzenia — mały prostokątny ptwór. Te betonowe rury, zwane z powodu ich absolutnej nieprzydatności »garnkami Kocha« (Kochtöpfe), Fiedler produkował w dużej ilości we własnej cementowni, zarabiając na tym interesie masę pieniędzy. W końcu września, między innymi na skutek wspomnianego przerwania »wschodnio--pruskiej pozycji obronnej« pod Schirwindtem, Koch przystąpił do zbudowania drugiej linii umocnień, rozciągającej się wzdłuż granicy już na niemieckim terytorium”.* Członkowie grupy „Pomorze” zrzuceni na teren Prus Wschodnich na początku września 1944 roku nie orientowali się zupełnie w sytuacji na poszczególnych frontach, nie wiedzieli nawet, co dzieje się na kierunku ich interesującym. W centrali, jeszcze przed lotem poinformowano ich, że mają działać na tyłach wroga około trzydziestu dni. Na taki też okres mieli obliczone zapasy amunicji, lekarstw, a przede wszystkim baterii do radiostacji. Tymczasem nic nie wskazywało na to, aby w najbliższym czasie mogli połączyć się ze swoimi... W połowie września ustały walki nad Narwią i wojska radzieckie przystąpiły tam do przygotowywania silnej obrony. Sytuacja nie była najlepsza mimo uchwycenia przez Armię Radziecką przyczółków pod Różanem i Pułtuskiem, gdyż Niemcy, mimo dotychczasowych klęsk, nie zrezygnowali z aktywnego przeciwdziałania, czego najlepszym dowodem stała się koncentracja odwodów operacyjnych Grupy Armii „Mitte” w okolicach Serocka, Nasielska i Makowa.** W październiku wojskom niemieckim udało się powstrzymać działania zaczepne 2 Frontu Białoruskiego na zachodnim brzegu Kanału Augustowskiego i 1 Frontu Białoruskiego na linii: Łubienica, Pokrzywka, Piskornia Duża i Ciepielin. ,,Październikowe działania zaczepne Frontów Białoruskich nie dały oczekiwanych wyników. Natarcie 3 Frontu Białoruskiego, przewidziane jako wspólne działanie trzech Frontów, doprowadziło do przesunięcia linii frontu w pasie 100-kilometrowym na głębokość 50—60 km. Pozostałe dwa Fronty Białoruskie posunęły się do przodu 10—20 km. Wojska radzieckie poniosły duże straty w ludziach i sprzęcie. Podejmowane przez wojska 1 Frontu Nadbałtyckiego próby działań zaczepnych nie przekształciły się w ogólne natarcie. Zgodnie z dyrektywą Kwatery Głównej Naczelnego Dowództwa od 3 do 11 listopada wojska radzieckie na północnym odcinku frontu przechodziły do obrony”.*** Tego dnia oficerem kontaktowym grupy był Krawiec. Kiedy zjawił się w ziemiance z informacjami wybranymi starannie z poszczególnych skrzynek, nie potrafił ukryć swego podniecenia. - Panowie spadochroniarze... tym razem szykuje się większa robota! Informacja pochodziła od jednego z najlepszych wywiadowców grupy — Jana Więcka, autochtona z Nataci. Donosił w niej, że na stacji kolejowej w Iławie od kilku dni rozładowuje się jakaś jednostka pancerna. Nie wiadomo tylko, dlaczego jej żołnierze noszą mundury Luftwaffe. - Wołodia! Jeszcze dziś musisz powiadomić o tym centralę... My ze swej strony również przeprowadzimy rozpoznanie. — Lipiński decydował szybko, bo była to naprawdę ważna informacja. — Nie możemy tego zadania powierzyć miejscowym — tłumaczył swoim ludziom. — Tu potrzebne jest oko żołnierza... Emil — zwrócił się do Piesióra — twoje zadanie na dziś, to ściągnięcie Maksa. Musi mieć ze sobą przepustki dla pięciu robotników leśnych zatrudnionych w nadleśnictwie iławskim. Jego sprawa, jak to załatwi, ale dziś w nocy musimy wyruszyć pod Iławę. Maks z Piesiórem zjawili się późnym wieczorem. Przynieśli przepustki, oryginalne, i dwie siekiery. - Nie możecie udawać drwali ze spluwami — zażartował Maks. — Nikt by się na to nie nabrał, Ale o nic się nie martwcie, ja idę z wami — dodaj już poważnie. — Po pierwsze, znam dobrze teren, a po drugie, mam takie dokumenty, że nie zatrzyma mnie żaden żandarm. Was też mogę zawsze wytłumaczyć. Tak będzie najbezpieczniej, już ja was znam — uśmiechnął się do Lipińskiego. — W razie jakiejś kontroli natychmiast zaczniecie strzelać. A po co teraz zdradzać swoją obecność? Lipiński musiał mu przyznać rację. * Jerzy Jantar, Zagłada pruskiej fortecy, Olsztyn 1968, s. 26. ** Kazimierz Sobczak, Kierunek Bałtyk, Warszawa 1978, s. 80. *** Kazimierz Sobczak, op. cit., s. 84—85.

- Dobrze. Wobec tego parę godzin snu i nad ranem ruszamy. Idą: Maks, ja, Piesiór, Waluszkiewicz, Arens i Krawiec. Reszta zostaje na miejscu i nie ma prawa w tym czasie przeprowadzać żadnych akcji. Oficer kontaktowy odbierze żywność w umówionym miejscu, a reszta siedzi w ziemiankach i czeka na nasz powrót. Wszystko jasne? Pytanie było czysto retoryczne, więc nikt nie zabrał głosu. Kiedy wyruszali z bazy, dochodziła 4.10. Po kilku godzinach forsownego marszu dotarli do Iławy. Wstępne rozpoznanie przeprowadzone z pewnej odległości od stacji, na której rozładowywała się tajemnicza jednostka, potwierdziło przypuszczenia Więcka. Rzeczywiście, wszystko wskazywało, na to, że mają przed sobą oddziały dywizji pancernej. Ale jakiej? Centrala zleciła dokładne rozpoznanie. Rozkaz należało wykonać. - Nie mamy innego wyjścia — zarządził Lipiński — jak zorganizowanie zasadzki. Poczekamy do wieczora. Znam życie i jestem pewien, że ci dzielni rycerze, którzy teraz ściągają czołgi z platform, po takim wysiłku będą się chcieli napić... Wieczorem zaczaili się przy drodze leśnej Stradomno — Iława, gdyż zauważyli, że właśnie w tamtym kierunku udała się większość niemieckich czołgów. Pomysł był przedni. Nie minęła godzina, kiedy usłyszeli piosenkę śpiewaną w języku niemieckim. Duet był niezbyt zgrany i nie trzeba było być melomanem, by zorientować się, że właściciele „słowiczych” głosów wypili trochę głębszych i teraz jest im tak dobrze, że chcą, aby wiedzieli o tym wszyscy... - O Tannenbaum, o Tannenbaum... — niosło się po lesie. - Repertuar im się skończył, bo już o świętach Bożego Narodzenia śpiewają — parsknął śmiechem Piesiór. - Cicho — syknął Lipiński. — Wyskoczymy z tych krzaków, kiedy nas będą mijali. I żadnej strzelaniny! Z mroku wyłoniły się dwie sylwetki. Po dystynkcjach rozpoznali oficera i podoficera. Jeden z nich dźwigał opasłą teczkę. - Teraz! — rzucił Lipiński i cała szóstka wypadła na drogę. Niemcy, zaskoczeni zupełnie, dali się pojmać jak barany. Zarzucono im na głowy pałatkę, skrępowano mocno ręce i tak poprowadzono w głąb lasu. W czasie marszu spod pałatki dochodziło tylko żałosne: „o mein Gott...” Uznawszy, że odeszli dość daleko od ruchliwej drogi, Lipiński polecił, aby Piesiór zdjął pelerynę z głów Niemców. Jeńcy wyraźnie przetrzeźwieli, ale bali się tak bardzo, że nie mogli wymówić nawet jednego słowa. Podoficer trzęsącymi się rękami wyciągnął z kieszeni jakąś fotografię. - Czego on chce? — zdenerwował się Lipiński. - Pewnie to jego żona i dzieci — domyślił się Piesiór, obejrzawszy dokładnie rodzinne zdjęcie. Podoficer nieco szybciej doszedł do siebie i starał się wytłumaczyć spadochroniarzom, że on, felczer, i jego przełożony lekarz medycyny, nie zrobili nigdy krzywdy żadnemu partyzantowi. Z dokumentów odebranych obu Niemcom wynikało, że faktycznie pełnią oni służbę w batalionie medycznym dywizji. Lipiński i jego towarzysze przejrzeli dokumenty dokładniej i nie potrafili ukryć zaskoczenia. Otóż okazało się, że wyładowywane transporty należały do sławnej już dywizji spadochronowo-pancernej „Hermann Göring”. Jak wynikało z zeznań obu jeńców, skierowano ją w rejon Iławy w celu uzupełnienia i przerzucenia do walk na innym odcinku frontu wschodniego. - Ucieszą się w centrali, kiedy zameldujemy im o tak dostojnych gościach... — Piesiór nie zdołał powstrzymać się od komentarza. - Cicho — zgromił go Lipiński. — Diabli wiedzą, czy ci dżentelmeni nie mówią po polsku. Nic na to jednak nie wskazywało. Niemcy słuchali uważnie rozmowy w obcym dla nich języku, gdyż byli przekonani, iż dotyczy ona ich losów. W pękatej teczce spadochroniarze nie znaleźli, niestety, żadnych tajnych dokumentów. Znajdowało się w niej natomiast kilka butelek wódki i parę oskubanych kurczaków. - Co z nimi zrobimy? — zapytał Krawiec. Lipiński wzruszył ramionami. - Wprawdzie to hitlerowcy, ale że służby zdrowia. Trzeba ich będzie puścić, niech idą w diabły. - Doniosą o nas... — gorączkował się Krawiec. - Jak ich sprzątniemy, też będą nas szukać. Mam inny pomysł — roześmiał się nagle Lipiński. — Powiedz im, Emil, niech się rozbiorą do samych gaci. - Zwariowałeś, wodzu? — żachnął się Piesiór, ale przetłumaczył rozkaz dowódcy jeńcom. Ci, sądząc, że nadeszła ich ostatnia godzina, padli na kolana i z płaczem prosili o darowanie życia. - Wytłumacz im, że nie chcemy ich zabijać. Potrzebne nam tylko mundury... Po wyjaśnieniu Piesióra Niemcy ochoczo pozbyli się swych okryć. Po chwili stali na bosaka i w samej tylko bieliźnie.

- Mundurki się nam przydadzą... a teraz — Lipiński sięgnął do teczki — zaaplikujemy biedakom coś na rozgrzewkę, żeby się nie przeziębili w tym lesie... — Osłupiałym z wrażenia i strachu Niemcom wręczył po butelce. — Otwierać i pić, ale do dna! — rozkazał groźnie, co Piesiór natychmiast przetłumaczył. Po piętnastu minutach w obu butelkach nie było już ani kropli, ale za to nastrój obu jeńców uległ wyraźnej poprawie. Ucieszyli się jeszcze bardziej, kiedy Piesiór wręczył im teczkę z pozostałą zawartością. - To dla waszych kolegów. Nie możecie być przecież egoistami — wyjaśnił. - Do zobaczenia... — roześmieli się spadochroniarze. - To był świetriy pomysł — zachwycał się Piesiór. — Kiedy uda im się dotrzeć do jednostki, to najpierw ich zamkną do aresztu, a później żaden dowódca nie uwierzy w partyzantów pętających się tuż przy sztabie dywizji... Centrala powiadomiona o szczegółach akcji podziękowała spadochroniarzom za cenną wiadomość. Po kilku dniach jeden z transportów tej dywizji został zbombardowany przez lotnictwo radzieckie pod Działdowem i poniósł znaczne straty. Była to bezsprzecznie zasługa grupy i Lipiński tego dnia czuł szczególną radość: ich działalność dla frontu zaczynała procentować! Po raz pierwszy od chwili wylądowania w ziemiance wzniesiono toast za zwycięstwo. W kilka dni później przygotowywali się do kolejnej wyprawy. I tym razem punktem docelowym miała być Iława. Któregoś dnia zjawił się w bazie Maks. Spadochroniarze zdziwili się nieco, gdyż zwykle umawiał się z nimi i przesyłał zdobyte informacje przez łączników. Takie obowiązywały zasady wywołane względami bezpieczeństwa — w tym czasie w okolicy zaczęło roić się od żandarmerii. Musiał więc widocznie zdobyć niezwykle cenną informację, skoro zdecydował się na tak ryzykowny krok. - Nie każ czekać i nie daj się prosić jak panna na wydaniu — ponaglał go Lipiński. — Gadaj, co cię sprowadza... Maks uśmiechnął się zadowolony z wrażenia, jakie wywołała jego niespodziewana wizyta. - Przyniosłem wam trochę wędzonej ryby i ostatnie niemieckie gazety — zaczął wolno, jak gdyby nie dostrzegał zniecierpliwienia spadochroniarzy. - Jak Boga kocham, nie wytrzymam i walnę go w ten niemiecki łeb! — zdenerwował się Piesiór. - Nie lubisz świeżej rybki? — zdziwił się obłudnie Maks i, zdając sobie sprawę, że przeciąga strunę, wyjął z kieszeni jakiś pomięty papier. — Masz, wodzu — podał kartkę Lipińskiemu. - Co to jest? — zdziwił się podporucznik oglądając szkice wykonane odręcznie na wyrwanej ze szkolnego zeszytu kartce. - Dokładny plan willi komendanta obozu jenieckiego w Iławie — oświadczył dumny z siebie Maks. - Co?! —- Spadochroniarze stłoczyli się wokół Lipińskiego. - Komendant obozu to sadysta i ludobójca — tłumaczył Maks. — Wiedzą o tym nie tylko jeńcy, ale również miejscowa ludność, której dał się porządnie we znaki. Nikt nie będzie po nim płakał, kiedy go wreszcie sprzątniecie. - My? — zdziwił się Lipiński. — Tobie się wydaje, że akcję tego typu możemy przeprowadzić samowolnie? Nic z tego. Zadecydować może tylko centrala. Maks był nieco zawiedziony: - Sądziłem, że to drobna sprawa, możecie sami... - Właśnie, drobna sprawa —- przerwał mu Lipiński. — Drobne sprawy zwykle mają ogromne konsekwencje. A my, nie zapominaj o tym, jesteśmy żołnierzami i nie możemy sobie pozwalać na żadną samowolę. Poza tym naszym zadaniem jest zbieranie informacji mających znaczenie dla frontu... — Widząc nieszczęśliwą minę Maksa, machnął w końcu ręką. — No, dobrze. Nie przejmuj się. Wołodia porozmawia dzisiaj z centralą, przedstawi jej twój plan i, jeśli tam wyrażą zgodę, idziemy... Centrala nie stawiała żadnych przeszkód, ale postawiła jeden warunek: „zachować pełne bezpieczeństwo i w żadnym wypadku nie dekonspirować grupy”. Dodatkowo jeszcze polecono zwiadowcom, aby wyjaśnili, jakiego typu obóz znajduje się w Iławie. Z tym nie było najmniejszych kłopotów. Już następnego dnia Kirsiejew meldował centrali: „W Iławie pracują 2 oddziały jeńców o nie ustalonej narodowości. Jeden z obozu jeńców w Malborku — Kommando nr 208, stalag B Marienburg, drugi — Kommando nr 657, stalag B Marienburg. Obóz pracy mieści się naprzeciwko dworca kolejowego. Przebywają w nim Rosjanie i Polacy zatrudnieni na roli. Działa tam również zamiejscowy oddział roboczy więzienia w Sztumie. Jest to obóz dla więźniów polskich pracujących na kolei — Rerchsbahnlager für polnische Strafgefangene. Obóz utworzono w 1943 roku. Mieści się naprzeciwko dworca kolejowego, obok parowozowni. Przeznaczony dla mężczyzn narodowości polskiej, skazanych przez wyższe sądy krajowe w Gdańsku, Poznaniu i Królewcu na karę

przebywania w obozie od 3 miesięcy do 3 lat. Oprócz Polaków przebywają tu także Żydzi i Rosjanie. Więźniowie pracują głównie przy budowie parowozowni. Kilkakrotnie w obozie odbyły się egzekucje”.* Informacji dostarczył Maks. Przyniósł też bardzo szczegółowy plan willi, o wiele dokładniejszy, niż pokazany poprzednio odręczny szkic. Lipińskiego zdziwiła ta skrupulatność. - Powiedz, Erneście, dlaczego ci tak zależy na sprzątnięciu tego gestapowca — przycisnął Maksa do muru. Ten długo milczał. W końcu zaciągając się mocno papierosem wyznał: - W tym obozie jest kilku moich krewnych. Jednego z nich — głos mu zadrżał — komendant osobiście wychłostał pejczem, i to tak, że przez kilka tygodni nie mógł chodzić... W ziemiance zapadła cisza. - W porządku — wykrztusił w końcu Lipiński. — Będziesz miał tego drania. Wyprawę przygotowywali długo i starannie. Nie stać ich było na żadną improwizację. W czasie akcji nie mogło się zdarzyć nic nieprzewidzianego. To był warunek centrali. Wyznaczono więc zadania i przydzielono role. Do wnętrza willi miał udać się Piesiór i Krawiec, którzy mówili płynnie po niemiecku, a było to o tyle ważne, że przed rozstrzelaniem należało przeczytać wyrok. Akcję mieli ubezpieczać Lipiński, Waluszkiewicz i Arens. - Kiedy ja wreszcie ruszę się z tej przeklętej ziemianki — zbuntował się Kirsiejew. - Radiotelegrafista?! Zwariowałeś, chłopie! — zdenerwował się dowódca. — Wystarczy, że zwichniesz gdzieś łapę i nie mamy żadnej łączności z centralą... Siedź na miejscu, kontaktuj się z naszymi i czekaj spokojnie na resztę — zakończył niespodziewaną dyskusję Lipiński. Tym razem wybrali się do Iławy samochodem skombinowanym przez Maksa. Była to wojskowa półciężarówka. Piesiór i Krawiec przebrali się w mundury oficerów SS, a na nie narzucili płaszcze. Pozostali — po cywilnemu. Zabrali ze sobą pistolety maszynowe i broń krótką, a także, na wszelki wypadek, jeden karabin z tłumikiem, tzw. bezszumkę. Plan był następujący: Piesiór i Krawiec przebrani w mundury esesmanów wchodzą do willi, reszta ukryta w krzakach otaczających dom ubezpiecza kolegów. Sprawa nie była zbyt skomplikowana, jako że willa komendanta stała na przedmieściu, a do sąsiedniego budynku było dobrych pięćdziesiąt metrów. Do Iławy dojechali bez przeszkód. Samochód prowadził Maks. Przed domem komendanta dwaj przebrani za esesmanów spadochroniarze zdjęli płaszcze i wolnym krokiem skierowali się do drzwi wejściowych. Lipiński ulokował się z jednej strony werandy za krzakami porzeczek, a Waluszklewicz i Arens ubezpieczali z drugiej strony, skryci za bujnym żywopłotem. Jak dotychczas, wszystko przebiegało zgodnie z planem. Cała trójka czekała na strzał. Ale upływały sekundy i minuty, a w domu panowała cisza. Ukrytemu w krzakach porzeczek Lipińskiemu czas zaczął się nagle dłużyć. Co tam się dzieje, myślał gorączkowo. Nagle otworzyły się drzwi i stanął w nich Krawiec. - Co jest, do cholery... — syknął zza porzeczek Lipiński. - Nie ma go w domu... Przyjęła nas szanowna małżonka, zaprosiła na herbatkę z powidłami i zapowiedziała przyjazd mężulka za piętnaście mitnut — poinformował szeptem sierżant. — Powiedziałem jej, że muszę zobaczyć, czy nasz kierowca nie wybrał się przypadkiem na piwo, a teraz wracam... - Dokąd, do cholery? — niosło się z porzeczek. - Na herbatkę z powidłami — wyjaśnił cierpliwie Krawiec, zamykając za sobą drzwi. Lipiński sklął w duchu podwładnego, ale jednocześnie przyznał mu rację. Cóż bowiem innego mogli w tej sytuacji zrobić. Tymczasem minuty wlokły się w nieskończoność. Oczekującym spadochroniarzom wydawały się one godzinami. Gestapowiec był jednak punktualny. Rzeczywiście po piętnastu minutach przed willę zajechał samochód osobowy, z którego wysiadł wysoki mężczyzna w czarnym, skórzanym płaszczu. Podporucznikowi mocno zabiło serce. To chyba on... Samochód po chwili odjechał w stronę miasta, a mężczyzna energicznym krokiem skierował się w stronę domu. Trzasnęły zamykane drzwi. Teraz liczyli już sekundy. Strzał powinien paść lada moment... Ale w domu gestapowca nic się nie działo. Lipiński miał dość. - Do środka! — krzyknął w stronę kolegów. * Z. Dudzińska, Walka, męczeństwo, cmentarze. Przewodnik po miejscach pamięci narodowej Warmii i Mazur, Olsztyn 1973, s. 357.

Kopnięciem otworzył drzwi i z pistoletem maszynowym gotowym do strzału wpadł do wnętrza domu. Scena, którą ujrzał, na moment zmroziła mu krew w żyłach. Piesiór i Krawiec szarpali się z potężnie zbudowanym gestapowcem, Niemka piszcząc przeraźliwie usiłowała wykręcić jakiś numer na tarczy telefonu, pistolet któregoś ze spadochroniarzy leżał na podłodze... Wszystko to zobaczył Lipiński w jednej chwili jak na zwolnionym filmie. Nie było czasu do namysłu. Krótka seria z peemu do Niemki... Tamci szarpali się dalej, krzyknął więc: „Zostawcie go, odsuńcie się!” Jeszcze jedna seria i było po wszystkim. Gestapowiec osunął się na dywan. - Wiejemy, ale już... Tym razem nie musiał poganiać żadnego z nich. W ciągu paru sekund dopadli do samochodu. Maks nie pytając o nic ruszył pełnym gazem. Po kilku minutach jazdy, zapalając drżącymi jeszcze rękami papierosa, Lipiński spojrzał pytająco na Piesióra. - Może się wreszcie dowiem, jak to się stało, że dwóch zdrowych byków nie poradziło sobie z jednym szkopem? Piesiór unikał wyraźnie spojrzenia dowódcy. Okazało się, że Niemiec nie dał się nabrać na ich przebranie. Kiedy wszedł i zobaczył dwóch niemieckich „oficerów”, zamiast, jak to sobie wyobrażali, pokonwersować trochę błyskawicznie sięgnął po broń. Chcąc uniemożliwić mu oddanie strzału, rzucił się na niego Krawiec, ale że komendant nie należał do ułomków, nie udało mu się go obezwładnić. W trakcie walki gestapowiec wytrącił mu broń z ręki. - Wpadłeś w ostatnim momencie — spojrzał z wdzięcznością na dowódcę. - Grunt, że wszystko skończyło się dobrze — mruknął Lipiński. Akcja spadochroniarzy i likwidacja komendanta obozu odbiła się w całej okolicy głośnym echem. W kilka dni później miejscowa gazeta zamieściła obszerne sprawozdanie z pogrzebu. Pisano o „bandytach”, którzy w celach rabunkowych wdarli się do willi komendanta, jego zabili i ranili jego żonę. Autor sprawozdania zapewniał czytelników, że „żandarmeria jest już na tropie” i że kwestia ujęcia „bestialskich zbrodniarzy to sprawa najbliższych dni”. - Tere fere kuku... — burknął Pieśiór po przeczytaniu artykułu. — Gówno wiedzą... - Jesteś tego pewien! — zgromił go dowódca i pocierając w zamyśleniu nie golony już od kilku dni zarost dorzucił: — Przez najbliższe dwa tygodnie żadnych akcji tego typu. Musimy poczekać, aż minie im pierwsza złość. ROZDZIAŁ V Szef gestapo w Iławie, standartenführer Mayer, od kilku już dni dawał swym podwładnym porządny „wycisk”. - To niewiarygodne! To zakrawa na współpracę z bandytami! — pieklił się na codziennych odprawach, waląc pięścią w stół. — Żeby pod samym nosem gestapo włóczyła się uzbrojona banda i strzelała do Niemców! Oto są skutki waszego cackania się z tymi przeklętymi Polakami! Czego jak czego, ale „cackania” się z Polakami Mayer nie mógł zarzucić swym podwładnym. Schneider, Bauschmann, Gustaw Cyrano, Hunke Babil, Witermann, Engler te nazwiska na trwałe wpisały się w ludzką pamięć. „Szczególnym okrucieństwem wyróżniał się Ludwik Soltek vel Zoltek, vel Żółtek, Mazur pochodzący z pogranicza Prus Wschodnich. Młody, około trzydziestki, wysoki, dobrze zbudowany, nieco pochyły, ryżawy blondyn o orlim nosie. Pochodził z powiatu szczycieńskiego, nikt jednak nie wie, z jakiej miejscowości. W gminie Janowiec słynął z okrucieństwa; podobno mawiał, że lepiej się czuje, gdy umacza ręce w krwi polskiej. (...) Oprawca, kat, sadysta — oto najłagodniejsze z określeń, jakimi go darzono. Już samo jego nazwisko budziło postrach, na jego widok ludzie kryli się po domach, bo wiadomo było, że zwymyśla, uderzy, zabije”.* Teraz, w trakcie odprawy, Soltek poczuł się dotknięty. Postanowił udowodnić Mayerowi, że nie ma on racji. - Przepraszam, standartenführer. Jeśli można... - Mówcie — skinął głową Mayer. * Ryszard Juszkiewicz, Gmina Szczepkowo Borowe (Janowiec Kościelny) w latach 1939—1945, Olsztyn 1980, s. 51—52.

- Wydaje mi się — kontynuował nie zrażony tonem szefa — że to, co wydarzyło się w willi komendanta, nie jest robotą miejscowych. Oddziały tych bandytów „Wiktora” i „Leśnika” nie zapuszczały się nigdy aż tak daleko. Sądzę, standartenführer, że na naszym terenie pojawiła się, i to dość niedawno, jakaś nowa banda... - Sądzę, przypuszczam... — przerwał mu w pół zdania Mayer. — Wy to musicie wiedzieć, Soltek. Zrozumiano, musicie wiedzieć. - Tak jest, standartenführer — stuknął obcasami podwładny. Odprawa zakończyła się udzieleniem kolejnych „cennych wskazówek”. Polecono też, aby wszyscy agenci zainstalowani w wioskach starali się dowiedzieć czegoś o „nowej bandzie” grasującej bezczelnie pod nosem Mayera. W pierwszej dekadzie października Lipiński otrzymał alarmującą wiadomość. Przyniósł ją współpracujący stale z grupą Jan Urbański. Otóż podobno w rejonie wsi Gutowo, a więc tylko kilkanaście kilometrów od bazy, wylądowała kolejna grupa wywiadowców, tym razem radziecka, i w ciągu kilku dni wpadła w pułapkę zastawioną przez gestapo. Podczas łączności z centralą Lipiński polecił radiotelegrafiście sprawdzenie tej informacji. Jeśli to prawda, niech centrala wyjaśni, dlaczego na terenie ich działania ląduje inna grupa, grożąc przy okazji dekonspiracją spadochroniarzom z „Pomorza”. Mijały dni, a centrala, mimo, że kilkakrotnie ponaglana, nie wyjaśniła sprawy. W tej sytuacji dowódca zarządził stan podniesionej gotowości, zwracając jednocześnie uwagę swoich podwładnych na zachowanie jak najdalej idącej ostrożności. - Uprzedzam... od dziś żadnego latania za babami, żadnych kontaktów nie uzgodnionych ze mną... Dotyczy to szczególnie — Lipiński nie potrafił odmówić sobie drobnej złośliwości — dwóch donżuanów: Piesióra i Waluszkiewie:za... A co wy sobie myślicie — uprzedził protesty zainteresowanych — że ja nic wiem o nocnych eskapadach w celach niekoniecznie zwiadowczych? Do dziś przymykałem oczy, ale teraz koniec z zalotami... Dwaj „najprzystojniejsi z grupy” woleli się nie wdawać w dyskusję z wyjątkowo dobrze poinformowanym dowódcą. Piesiór, co prawda, dla porządku mruknął pod nosem, że jego życie prywatne nie powinno nikogo interesować, ale siła argumentów dowódcy była nie do podważenia. No cóż, piękna leśniczanka, córka Zamkowskiego, będzie musiała trochę poczekać na kolejne odwiedziny... Zarządzone przez dowódcę środki ostrożności okazały się pociągnięciem niezwykle trafnym. W okolicznych wioskach zaroiło się bowiem od Niemców. Jakby tego wszystkiego było mało, pojawili się także nie spotykani dotychczas na tym terenie własowcy — „Czarni”, jak nazywała ich miejscowa ludność. Jednocześnie napływało coraz więcej meldunków o represjach i aresztowaniach. Lipiński wciąż zastanawiał się, skąd wzięła się tu radziecka grupa tak błyskawicznie zwinięta przez Niemców. A centrala w dalszym ciągu nie miała na ten temat nic do zakomunikowania. - Nie wie lewica, co czyni prawica — mruczał pod nosem Zakrzewski. Któregoś dnia wyciągnął Lipińskiego z ziemianki. - Jak sądzisz, Józek — zagadnął — długo będziemy tu jeszcze czekali na naszych? - Wiem tyle samo co ty — obruszył się Lipiński. - Wygląda jednak na to, że front stanął i to na dłużej... Mamy październik. Minął już ponad miesiąc naszej działalności. Czy zdajesz, sobie sprawę z tego, że niedługo skończą się nam baterie do radiostacji? Tutaj nawet akowcy nam ich nie załatwią. Lipiński musiał mu przyznać rację. - Nie pomyślałem o tym — zasępił się. — Nie widzę innego wyjścia jak zmniejszenie częstotliwości seansów. Co trzy, cztery dni przekażemy zbiorczy meldunek. Słuchaj, Stefan, skoro już mówimy na ten temat, poproś Kaszewską przy okazji, żeby rozejrzała się za ciepłymi ubraniami dla chłopaków. Licho wie, jak długo będziemy tu jeszcze tkwili... Najbardziej boję się pierwszego śniegu. Wszystkie ślady jak na dłoni. Trzeba będzie zrezygnować z ziemianek i zamelinować chłopców w wioskach. A to znacznie zwiększy ryzyko... — Zakrzewski kiwał w milczeniu głową. — A co z Heńkiem? Czuje sję lepiej? - Tak. W każdym razie nie jest już tak nerwowy jak na początku. Podejrzewam, że domyśla się wszystkiego... Na razie prowadzi pracę propagandową w Janowcu Kościelnym. Rozkolportowali tam z Woszkowskim prawie wszystkie materiały z zasobnika. W kilku wioskach widziałem nawet „Manifest PKWN”... - Nie wiem, czy to potrzebne — skrzywił się Lipiński. — Niemcy nie są takimi durniami, żeby nie domyślać się, skąd te wszystkie odezwy i ulotki wzięły się na terenie Prus Wschodnich. - Pamiętaj, że to też nasze zadanie — powiedział poważnie Zakrzewski. - Może masz rację — zgodził się dowódca.

Informacje o grupie przechwyconej przez Niemców napływały w dalszym ciągu i to od wielu różnych informatorów. Sprawa była poważna i nie mogli jej lekceważyć. Na kolejnym zebraniu w grupie postanowiono porozmawiać na ten temat z akowcami. Okazja nadarzyła się już wkrótce, gdyż do bazy przybył Henryk Nowowiejski z oddziału „Wiktora” z meldunkiem od „Bąka”, Konstantego Nachtigala. „Bąk” donosił, że do wsi Zaborowo przybyła kilkuosobowa grupa ludzi, którzy podają się za polskich spadochroniarzy. Nie kryjąc się, namawiają mieszkańców wioski — Polaków i Niemców polskiego pochodzenia — do wstępowania w ich szeregi. Jednocześnie, dziwnym zbiegiem okoliczności, przez cały czas pobytu tajemniczej grupy w wiosce nie pojawił się żaden żandarm. Zdaniem „Bąka” jest to prowokacja niemiecka. Gestapo chce w ten sposób wyłapać wszystkich Polakćiw gotowych do współpracy ze spadochroniarzami. - A co ty o tym sądzisz? — zagadnął Lipiński partyzanta. Nowowiejski pokiwał głową. - Rzeczywiście, wygląda to na prowokację... Powinniśmy ostrzec mieszkańców wszystkich okolicznych wiosek. Front tuż, tuż... głupio zginąć w ostatniej chwili. Wieści o podobnych „grupach” zaczęły się mnożyć i Lipiński oraz jego ludzie przestali już na nie reagować. Toteż kiedy któregoś dnia przybył do bazy Piotrowski z kolejną „nowiną”, spadochroniarze specjalnie się nie przejęli. - Pan da spokój, panie Piotrowski — zażartował Piesiór. — Tylu już w tej okolicy kręci się spadochroniarzy, że Niemcy z samego strachu powinni zwiewać do Berlina... - Pan się śmieje, panie poruczniku? — oburzył się leśniczy. — Jagdkommando rozwaliło ośmiu ludzi, i to może waszych kolegów, a panu do śmiechu... Piesiór w sekundzie spoważniał. - Powiedział pan, rozwaliło?! — chwycił leśnika za ramię. - Puść pan — szarpnął się Piotrowski. — Od godziny tłumaczę, a dopiero teraz dotarło... - Po kolei, panie Piotrowski — włączył się Zakrzewski. — Co pan wie na ten temat? Sprawa tym razem wyglądała nieco inaczej niż dotychczas. Owszem, słyszeli ciągle o „spadochroniarzach”, ale nikt do tej pory do nich nie strzelał... Lipińskiego zaniepokoił także fakt, że w okolicy pojawił się oddział Jagdkommando. To nie byli już zwykli żandarmi. Polecił więc Piotrowskiemu, by w możliwie krótkim czasie zebrał jak najwięcej informacji o zlikwidowanej grupie. Już następnego dnia w skrzynce kontaktowej odnaleziono meldunek, którego treść zelektryzowała spadochroniarzy. Piotrowski donosił: „Grupa w składzie 9 osób wpadła w zasadzkę. Część została zlikwidowana w czasie walki, natomiast radiotelegrafistce udało się uciec. Przybyła do miejscowości Bełk, do samotnego domu pod lasem, w którym mieszkał Polak — Jędraszczak. Poprosiła go o pomoc”. Później sprawą przybrała niezwykle dramatyczny obrót. Pech chciał, że w tym samym czasie do Jędraszczaka zajrzała córka miejscowego sołtysa, Rybackiego. Przeszkolona w Bund Deutsche Madei, natychmiast zorientowała się, kogo przyjął do domu sąsiad. Zaalarmowany przez nią ojciec skontaktował się telefonicznie z Jagdkommando w Lidzbarku. Tym razem Niemcy zareagowali błyskawicznie. Do wsi podjechałp kilka samochodów, otoczono budynek, a jeden z oficerów wezwał radiotelegrafistkę do opuszczenia domu. Dziewczyna nie usłuchała. Miała przy sobie oprócz radiostacji kilka granatów i peem. Podobno najpierw zniszczyła radiostację, a potem zaczęła się ostrzeliwać. Położyła kilku Niemców, ale po jakimś czasie sama zginęła przeszyła serią z empi. W dalszym ciągu meldunku informował Piotrowski, że we wsi Ostrowy przebywa pod opieką zaufanego człowieka ranny oficer radziecki. Być może, że jest on z tej samej grupy. Lipiński nie zastanawiał się nawet przez moment. - Dziś wieczorem Zakrzewski i Waluszkiewicz pójdą po tego oficera. Jeśli jest ranny, ale może się poruszać; przyprowadzicie go do bazy. Tu będzie bezpieczniej. A z tymi draniami z Bełka — twarz dowódcy stężała — pogadamy sobie za parę dni... Zakrzewski i Waluszkiewicz wrócili nad ranem. Przyprowadzili radzieckiego skoczka, który był tak wyczerpany silnym upływem krwi, że kiedy ułożono go na pryczy, popadł w długotrwałe omdlenie. Zajął się nim troskliwie Arens. Tymczasem obaj spadochroniarze składali meldunek dowódcy: - Twarda sztuka — kręcił głową Zakrzewski. — Kiedy weszliśmy do chałupy, siedział przy oknie z bronią gotową do strzału. Mówię mu po rosyjsku, że my też jesteśmy spadochroniarzami, a on nic, tylko przez cały czas trzyma nas na muszce. Koszula cała zakrwawiona, gęba biała jak płótno, widać, że za chwile zemdleje. Zrobiłem krok do przodu, a ten krzyczy: jeszcze krok i strzelę... I co z takim robić? Zaczął mu tłumaczyć Igor i w końcu chyba go przekonał. Dobra, mówi pójdę z wami, ale jak zobaczę, że coś nie tak, to w kieszeni mam odbezpieczony granat. Tym razem zapytana o grupę centrala potwierdziła fakt jej rzucenia. Co prawda mieli lądować

kilkadziesiąt kilometrów dalej, ale widocznie pilot albo „konduktor” pomylili miejsca. ,,Wołodia”, bo tak nazywano radzieckiego kapitana, po kilku godzinach wyjaśnił wszystko. Było ich w grupie dziesięcioro — pięciu Rosjan z radiotelegrafistką i pięciu Niemców z Komitetu Narodowego Wolne Niemcy. - Wpadliśmy — tłumaczył Lipińskiemu — przede wszystkim przez błąd „konduktora”. Wyrzucił nas jak się okazuje, o sześćdziesiąt kilometrów za blisko. Skakaliśmy z dużej wysokości, to także błąd. Grupa powinna lądować w promieniu jednego kilometra. Jest to możliwe przy skokach z wysokości najwyżej czterystu metrów. Nas zrzucono chyba z siedmiuset. Po wylądowaniu spędziłem noc w lesie bezskutecznie szukając pozostałych. Nad ranem rozpaliłem ognisko, żeby się trochę ogrzać i zagotować kawy... - Durak! — nie wytrzymał Waluszkiewicz. — A ciebie nie uczyli, że tego nie wolno, dopóki nie wiesz, gdzie jesteś? - Uczyli, uczyli — machnął ręką kapitan. — Jak to u was mówią: „Mądry Polak po szkodzie”. A ty zamiast prawić morały, dałbyś zapalić. — Zaciągnął się mocno, po czym kontynuował swą opowieść. — Po jakiejś godzinie, kiedy już całkiem zrobiło się widno, usłyszałem w lesie hałas. Pomyślałem, że to ludzie z mojej grupy. Nie zgasiłem więc ogniska, ale na wszelki wypadek wlazłem w krzaki i czekałem, co będzie dalej... Hałas wyraźnie się zbliżał, a w pewnym momencie usłyszałem szczekanie psów. Teraz już wiedziałem, że to nie moi... Nie było innego wyjścia. Musiał w jakiś sposób wycofać się z zagrożonego rejonu. Uciekając, natknął się na drugi pierścień niemieckiej obławy. I tym razem miał szczęście, jeśli szczęściem można nazwać ranę lewego przedramienia. - Resztę znacie — popatrzył na Lipińskiego. — Trafiłem do tej chałupy, a stamtąd zabrali mnie wasi... Komandir, co z moimi ludźmi. Wszyscy zginęli? Miałem w grupie radiotelegrafistkę, dziewczynę z mojego miasta... Dowódca milczał. Po kilku dniach podjęto zbiorową, ale jednomyślną, decyzję. Należy pomścić śmierć radzieckiej dziewczyny, śmierć, o której wiedzieli już teraz trochę więcej, gdyż świadkowie tej tragedii dorzucili nieco szczegółów. Okazało się, że młodą Rosjankę pod nieobecność rodziców przyjęły dzieci. Po jakimś czasie, kiedy starsi wrócili do domu, cala piątka zastanawiała się, gdzie ukryć kłopotliwego gościa. Reszta, jak w meldunku Piotrowskiego. Inny jeszcze świadek zeznał, że gdy już Niemcy wpadli do izby, córka sołtysa pchnęła nieżywą dziewczynę sztyletem, a później deptała martwe ciało wołając: ,,Dobrze tej bandytce”... Leżący na pryczy ranny kapitan zaciskał bezsilnie pięści. Wyprawę do Bełka przygotowano bardzo starannie. Piesiór, Dudzik i Krawiec założyli mundury oficerów SS. Znali dobrze niemiecki i mieli wejść do sołtysa nie wzbudzając żadnych podejrzeń. Wszystko przebiegło zgodnie z planem. Około pierwszej w nocy trzech przebranych spadochroniarzy zastukało do drzwi Rybackiego. Sołtys okazał się chytrą sztuką. Zażądał, żeby przyszli rano. Piesiór, który swego czasu służył w Wehrmachcie, nie dał się jednak spławić. - A cóż ty sobie myślisz, parszywa świnio! — ryknął na Rybackiego. — Jak traktujesz niemieckich oficerów! Otwieraj i to zaraz, bo każę moim ludziom drzwi wyważyć! Po chwili zazgrzytały zamki i w progu stanął sołtys. Widząc trzech oficerów, i to w mundurach SS, pozbył się resztek strachu. - Heil Hitler! — pozdrowił przyjaźnie nocnych gości. — Panowie się nie dziwią, że nie chciałem otworzyć, ale w tej okolicy roi się od bandytów. Kilka dni temu mieliśmy nawet wizytę „z nieba”, ale dzięki mojej córce bandyci zostali schwytani... Esesmani zostali przyjęci niezwykle gościnnie. Obudzona przez sołtysa córeczka przyniosła wędlinę i, oczywiście, „sznaps”. - Za panów zdrowie — wzniósł toast Rybacki. W tym momencie rozległo się głośne walenie w drzwi. - Otwierać, natychmiast otwierać! — krzyczał ktoś po niemiecku. - To chyba do panów. Sołtys w towarzystwie niemieckich oficerów czuł się zupełnie pewnie. — Otwórz, dziecko — zwrócił się do córki. Po chwili blady jak ściana wpatrywał się rozszerzonymi z przerażenia oczami w drzwi pokoju, w których stało... kilku oficerów radzieckich. - Ruki wwierch! — zagrzmiał rozkaz. Sołtys i „esesmani” unieśli ręce do góry. - Esesmani na dwór! Wychodzić pojedynczo z rękami na karku — zabrzmiało kolejne polecenie.

Waluszkiewicz, bo to on właśnie dowodził „oddziałem radzieckim”, musiał przygryzać wargi, by nie parsknąć śmiechem na widok kolegów wychodzących potulnie z mieszkania. Po chwili w obejściu sołtysa zabrzmiały strzały z pistoletu maszynowego. - Wyrok wykonany, komandir — zameldował służbiście sierżant Płonka, ubrany w mundur radzieckiego lejtnanta. - W porządku — kiwnął głową Waluszkiewicz. — A teraz kolej na tych zdrajców. Odczytaj im wyrok... Brzmiał on: „Kara śmierci dla dziewczyny za śmierć radzieckiej radiotelegrafista i znęcanie się nad polskimi dziewczętami pracującymi przymusowo u bauerów”. Ojciec dziewczyny otrzymał „50 na goły tyłek...” Wyrok wykonano. Następnego dnia, kiedy do wsi zjechało Jagdkommando, obity sołtys i jego sąsiedzi przysięgali, że widzieli nie znanych esesmanów, których później napadli rosyjscy bandyci i zamordowali. Dowódca oddziału zachodził w głowę, skąd na jego terenie wzięli się jacyś nie znani oficerowie SS. W dodatku sołtys nie oszczędzał ich, krzyczał głośno, że byli oni zwykłymi tchórzami. Zdezorientowani Niemcy opuścili wioskę, ale zabrali ze sobą sołtysa, który nigdy już do swego domu nie wrócił. Śmierć córki sołtysa spowodowała, że w okolicy zaroiło się od żandarmerii. Przybyło także kilka oddziałów Jagdkommando z psami gończymi. Sytuacja z godziny na godzinę stawała się groźniejsza. Żołnierze i żandarmi przeczesywali miejscowe lasy. Nie było innego wyjścia. Należało jak najszybciej zmienić miejsce pobytu. W pierwszej chwili Lipiński wpadł na pomysł, aby wycofać się do jeziora Czarny Bryńsk i przeczekać obławę w wodzie. Pomysł jednak nie należał do najlepszych. Mogła przemoknąć radiostacja, a także amunicja i materiały wybuchowe. Po krótkiej naradzie zdecydowano się dopuścić nieprzyjaciela jak najbliżej, a następnie przebić się przez pierścień obławy. Wyjście ryzykowne, ale jedyne. Kiedy tyraliera niemiecka zbliżyła się na odległość pięćdziesięciu metrów, celna salwa powaliła kilku żołnierzy i żandarmów. Nie spodziewali się oni tak silnego oporu. Korzystając z zamieszania w szeregach wroga, grupa nie tracąc ani jednego człowieka odskoczyła z zagrożonego miejsca. Następnego dnia byli już w bazie zapasowej w rejonie Brodnicy. Od łączników dowiedzieli się, że jeszcze kilka dni trwały poszukiwania spadochroniarzy, że miejscowa ludność jest ciągle przepytywana o wszystkich obcych, kręcących się w okolicy, że w wioskach zainstalowano dodatkowe posterunki żandarmerii. Zaczynało się robić „gorąco”. Pytana o dalsze polecenia centrala odpowiadała: „ograniczyć lub zrezygnować z akcji o charakterze dywersyjnym i sabotażowym. Skupić się na wywiadzie wojskowym”. Uznali to za słuszne. Zbliżała się druga polówa października 1944 roku. Okres ,,złotej jesieni” miał się już wyraźnie ku końcowi, coraz częściej zdarzały się ulewne deszcze i szarugi, coraz trudniej było wytrzymać w ziemiankach. Grupa przygotowana do działalności przez jeden miesiąc zaczynała odczuwać trudy polowego życia. Co prawda nikt nie narzekał, ale Lipiński widział wyraźnie, że ludzie są zmęczeni. Życie w ciągłym napięciu i fakt, że poruszali się wyłącznie nocą, sprawiły, iż nerwy zaczęły odmawiać im posłuszeństwa. Lipiński uznał, że jedynym na to lekarstwem będzie wzmocniona dyscyplina. Zaczął od sprawy drobnej. Od golenia. Polecił swoim chłopcom, aby golili się codziennie i chociaż narzekali trochę, to jednak żaden z nich nie chodził zarośnięty czy obdarty. Największym świętem była każda zmiana bielizny... Przyczajeni, prowadzili w dalszym ciągu intensywną pracę wywiadowczą. Nie było dnia, żeby do bazy nie wpłynął chociaż jeden meldunek. Znakomicie spisywała się siatka agenturalna zainstalowana w pasie przygranicznym powiatów działdowskiego i mławskiego. I co dwa dni Wołodia Kirsiejew pracowicie wystukiwał kluczem zaszyfrowane meldunki do centrali. ROZDZIAŁ VI - Siedzimy tu jak borsuki w norze... Świata bożego nie widzimy. I po jaką cholerę drapie się codziennie po gębie tępą brzytwą, skoro nie ma kto podziwiać mojej urody — prowadził swój poranny monolog Piesiór. - Zaraz ci to dowódca wytłumaczy — roześmiał się Waluszkiewicz. - Ty, Igor, zawsze jesteś zadowolony. Kasza przez tydzień, w porządku. Wszy gryzą, całe szczęście, że nie pluskwy. Codzienne golenie, proszę bardzo... Było ci kiedyś w życiu źle? - Że też chce się wam tak mleć jęzorami po próżnicy — nie wytrzymał w końcu Lipiński. — Jak stare baby... - Ech, wodzu, co ty wiesz o wielkiej miłości i tęsknocie, co serce ściska... Lipiński wzruszył ramionami. Nie miał ochoty na przekomarzanie się z Piesiórem. - Mamy pewną sprawę do załatwienia — powiedział poważnie. — Dwóch z nas musi pójść do wsi.

Początkowo myślałem o tobie — spojrzał na Piesióra — ale zmieniłem zdanie. Pójdzie Zakrzewski i Waluszkiewicz. „Sprawa do załatwienia” wyglądała nieco tajemniczo. Poprzedniego wieczoru powiadomił ich Władysław Smoliński, że od kilku dni ukrywa u siebie w chałupie zbiegłego z transportu oficera radzieckiego. Podał on swe imię, nazwisko oraz numer jednostki, w której pełnił służbę. Ponieważ przetrzymywanie zbiega w wiosce było niebezpieczne, Lipiński postanowił, że zabiorą go do bazy. Centrala przyjęła dane oficera radzieckiego i obiecała, że w ciągu kilku dni sprawdzi ich autentyczność. „Miszka”, bo tak nazywali nowego towarzysza, na pierwszy rzut oka sprawiał korzystne wrażenie, a zachowywał się wręcz wzorowo. Ale baczne oczy spadochroniarzy wypatrzyły kilka szczegółów, które podważyły prawdomówność nowego kolegi. Krawiec zwrócił uwagę, że „Miszka” nosi na palcu złotą obrączkę. - Nie uważasz, Józek, że to dziwna sprawa? Niemcy na ogół nie zostawiają jeńcom takich kosztownych drobiazgów — informował o swym odkryciu Lipińskiego. - Może mu nie zdążyli zabrać, różnie to bywa... — zbagatelizował sprawę dowódca. Ale sierżant był tym razem wyjątkowo uparty. - Powąchałem go — oświadczył zdumionemu Lipińskiemu. — Co tak na mnie patrzysz... Mówił, że od tygodnia się ukrywa, a czuć go wodą kolońską. Tak pachnie człowiek, który siedział tyle czasu w lesie? - Tobie się naprawdę coś na mózg rzuciło — Lipiński spojrzał z politowaniem na Krawca. — Będę ci musiał znaleźć jakąś robotę. Tymczasem „Miszka” zadomowił się w bazie na dobre. Najpierw zjednał sobie Kirsiejewa — pomógł mu usunąć usterkę w radiostacji. Z Waluszkiewiczem i Arensem godzinami całymi rozmawiał o malarstwie średniowiecznym i muzyce. - Prawdziwy człowiek renesansu, a ty się czepiasz — uspokajał dowódca sierżanta. - Renesansu nie renesansu, a ja będę go miał na oku. - A miej sobie — zgodził się dla świętego spokoju Lipiński. Podejrzenia Krawca, o których wspomniał i innym członkom grupy, sprawiły, że w bazie coraz uważniej zaczęto przyglądać się przybyszowi. Po którejś z nocnych wypraw do skrzynki kontaktowej, Lipiński zauważył, iż „Miszka” nie ma już obrączki. - Co z twoim złotem? — zapytał bezceremonialnie. „Miszka” zmieszał się: - Musiałem zgubić w lesie... Lipiński popatrzył na niego podejrzliwie: - Spadochroniarz nie może zgubić niczego. Przecież to pierwszy ślad dla szkopów! - Moja wina, komandir. naprawdę nie chciałem — usprawiedliwiał się żarliwie były jeniec. - Może masz rację — szepnął wieczorem Lipiński do Krawca. — Pilnuj go jak dziecka, dopóki nie otrzymamy potwierdzenia danych z centrali. Odpowiedź o identyfikacji wciąż jednak nie nadchodziła. Któregoś dnia Płonka zwrócił uwagę, że „Miszka” ma ukryty w marynarce notes, w którym od czasu do czasu coś po kryjomu zapisuje. Powiadomiony o tym Zakrzewski, zażądał pokazania mu notatek. To, co zobaczyli, po prostu ich zaszokowało. „Człowiek renesansu” był rzeczywiście niezłym artystą... W notesie znajdowały się wykonane staranniej niż niejedno zdjęcie portrety wszystkich członków grupy oraz mnóstwo nazwisk współpracujących ze spadochroniarzami leśników i partyzantów! Sprawa była jasna. Szpieg! „Miszka” przysięgał na wszystkie świętości, że znaleziony u niego szkicownik, to nic innego jak początki przyszłego pamiętnika, w którym po wojnie ma zamiar opisać losy spadochroniarzy z grupy „Pomorze”. Ponieważ w bazie nie było Lipińskiego, Zakrzewski postanowił wstrzymać się z ostateczną decyzją i dać „Miszce” jeszcze jedną szansę. W czasie rozmowy z „przyszłym literatem” Krawiec wyjął wszystkie naboje z jego peemu. Udając, że nic się nie stało i że sprawa wyjaśniona, sierżant klepnął „Miszkę” po ramieniu: - No, artysta, idziemy do Wołodi. Siedzi przy radiostacji głodny, trzeba go, podkarmić. Pójdziesz przodem i będziesz mnie ubezpieczał. W pewnym momencie podczas marszu Krawiec wymierzył w stronę „Miszki” pistolet maszynowy i krzyknął: - Ręce do góry! Nie zastanawiając się ani sekundy „Miszka” pociągnął za spust swego peemu. Szczęknęła głośno iglica... - To taki z ciebie ptaszek — wysyczał przez zaciśnięte zęby sierżant. — Wracamy do ziemianki! Przyciśnięty przez wywiadowców „Miszka” wyznał w końcu całą prawdę. W bazie zjawił się na

polecenie swoich niemieckich chlebodawców. Jego zadaniem była lokalizacja radiostacji grupy „Pomorze”, którą Niemcy bezskutecznie od dłuższego czasu namierzali. Rzeczywiście, był kiedyś oficerem radzieckim, ale kiedy dostał się do niewoli, zameldował, że jako syn białogwardzisty i Niemki nie czuje się obywatelem radzieckim. Ponieważ znał dobrze zarówno niemiecki, jak i polski skierowano go w rejon Brodnicy. Po wykryciu radiostacji miał przekazać meldunek w umówionym miejscu. Pudełko zapałek z napisem P-U (paraszutniki). Na szczęście, troskliwie pilnowany przez spadochroniarzy, nie, zdążył... * Jesienią 1944 roku nastąpiła stabilizacja frontu. „Wyczerpane przeciągającymi się od lata tego roku działaniami wojennymi obie walczące strony (wychodząc wprawdzie z różnych przesłanek) zainteresowane były przerwaniem aktywnych walk”.* Wojska 2 i 3 Frontów Białoruskich rozpoczęły w myśl dyrektywy Kwatery Głównej Naczelnego Dowództwa Armii Radzieckiej z 29 sierpnia 1944 roku przygotowanie trzech pasów obronnych o ogólnej głębokości dochodzącej do 40 km. Pierwszy z nich rozpoczynający się na linii Sudargi, Willjunien i zachodniego skraju Gołdapi kończył się aż w okolicach Serocka, drugi biegł od Jurborka, Władysławowa i lewego brzegu Czarnej Hańczy do okolic Zegrza, a trzeci — tyłowy — ciągnął się przez Wyłkowyszki, Wiżajny, Sejny, Dąbrowę Białostocką, Knyszyn, Zambrów, Ostrów Mazowiecką i Wyszków. W wojskach obu frontów dokonano także niezbędnych zmian organizacyjnych. 3 Front Białoruski wzmocniono 28 armią i 2 armią gwardii z 1 Frontu Nadbałtyckiego, a 21 armię wycofano do 1 Frontu Białoruskiego. Poza tym siły Frontu uzupełniono „jedną dywizją i pięcioma brygadami artylerii, jedną brygadą moździerzy, trzema pułkami artylerii, dwoma samodzielnymi pułkami czołgów oraz sześcioma dywizjonami lotniczymi”.** Podobnych zmian dokonano także w 2 Froncie Białoruskim. W tym samym czasie Niemcy gorączkowo rozbudowywali wschodniopruską rubież obrony, stosując na szeroką skalę tzw. system Wallenbrecher, polegający na przekształceniu ważniejszych miast i osiedli w twierdze lub taktyczne rejony obrony. Włączono doń wszystkie większe miasta i węzły komunikacyjne na północnym Mazowszu, Warmii i Mazurach. Z meldunków napływających do bazy grupy „Pomorze” wynikało jasno, że głównym zadaniem każdego miasta-twierdzy miało być: utrzymanie ważnego węzła kolejowego lub ośrodka politycznego niezależnie od sytuacji ogólnej, jaka mogła zaistnieć na froncie. I w czasie każdego seansu łączności Kirsiejew wystukiwał kolejne nazwy miast ogłoszonych jako twierdze: Królewiec, Piława, Gdańsk, Gdynia, Grudziądz, Toruń, Modlin, Giżycko... Coraz wyraźniej też rysował się problem rezerw. Jesienią 1944 roku Niemcy coraz bardziej odczuwali brak siły roboczej i szukali rezerw na okupowanych ziemiach Polski, północnych Włoch, Holandii, Danii, Norwegii oraz zaczęli niemal powszechnie używać do pracy w przemyśle jeńców wojennych. We wrześniu 1944 roku ogólna liczba robotników zatrudnionych w gospodarce wojennej wynosiła 35,9 min ludzi (w 1943 roku — 36,6 min), z których 7,5 min przypadało na cudzoziemskich robotników i jeńców wojennych. Osiemnastego października 1944 roku ogłoszono dekret o powołaniu Volkssturmu (pospolite ruszenie ludowe), na mocy którego do walki mieli stanąć wszyscy Niemcy w wieku od 16 do 60 lat zdolni do noszenia broni. Formowanie oddziałów Volkssturmu zlecono gauleiterom i kreisleiterom, a do przeszkolenia powoływanych kontyngentów użyto instruktorów z oddziałów szturmowych, ochronnych, zmotoryzowanego korpusu narodowosocjalistycznego i Hitlerjugend. Na dowódców pododdziałów wyznaczano funkcjonariuszy partyjnych. Ogólne kierownictwo nad organizacją, wyszkoleniem i uzbrojeniem Volkssturmu powierzono Himmlerowi jako dowódcy armii rezerwowej. W końcu 1944 roku w Niemczech, a także i Prusach Wschodnich, utworzono „kobiecy korpus pomocniczy Wehrmachtu”. Powoływano do niego kobiety i osiemnastoletnie dziewczęta. Utworzenie tej nowej formacji miało umożliwić ,,przekazanie w krótkim czasie oddziałom frontowym wszystkich, gdziekolwiek by się jeszcze znajdowali, żołnierzy nadających się do służby w linii, umocnienia wału obronnego na zagrożonych granicach i odwrócenie biegu wojny w pomyślnym kierunku”.*** * Kazimierz Sobczak, op. cit., s. 85. ** Kazimierz Sobczak, op. cit., s. 88. *** „Völkischer Beobachter”, 6 grudnia 1944 roku. cyt. wg tekstu rosyjskiego.

W tym samym czasie propaganda niemiecka popularyzowała szeroko legendy o „cudownej broni”, która ponoć w krótkim czasie miała zupełnie odmienić losy wojny. Mieszkańcom Prus Wschodnich trudno było jednak uwierzyć w Wunderwaffe. Bliskość Armii Czerwonej wzbudzała powszechne zaniepokojenie, które z czasem zamieniło się w prawdziwą panikę. Naoczny świadek tych wydarzeń, socjaldemokrata Johannes Müller, pisał: „Do ogromnego strumienia uciekających z rejonów, na które dokonywano nalotów, dołączyła się niezliczona liczba uciekinierów, kierujących się ze wschodnich granic Prus Wschodnich do wewnętrznych rejonów. (...) Ucieczka ludności z rejonów, do których zbliżał się front, stwarzała władzom nazistowskim duże trudności. Dezorganizowała pracę transportu i łączność. Wszędzie dawały się zauważyć objawy paniki, dworce przepełnione były oczekującymi, wszyscy starali się najszybciej opuścić miasta”. Podwładni podporucznika Lipińskiego mieli w tym czasie pełne ręce roboty. Przygotowania do obrony, na których skoncentrowała się działalność władz niemieckich w tym rejonie, jak zresztą i w całych Prusach Wschodnich, sprawiły, że liczba meldunków podwoiła się. Jednocześnie do Lipińskiego coraz częściej dochodziły sygnały o powoływaniu miejscowej ludności do kopania rowów obronnych i budowy bunkrów. Nie wszyscy się na to godzili i wielu, a zwłaszcza współpracownicy grupy, po prosili uciekało do lasu i usiłowało skontaktować się z dowódcą spadochroniarzy. Trudno było przyjmować wszystkich uciekinierów. Nadmierne rozszerzenie leśnej bazy groziło dekonspiracją. W połowie października dowódca grupy otrzymał interesującą wiadomość. Do jednego z zaprzyjaźnionych leśników, antyfaszysty Hermana Weidera, przyjechał na urlop daleki krewny. Maks Schmidt, pełniący służbę — jak sam poinformował wuja — przy ochronie obiektu specjalnego przeznaczenia w lasach otaczających Kętrzyn. Była to informacja tak ważna, że Lipiński z Waluszkiewiczem zdecydowali się odwiedzić leśnika i pogadać z jego siostrzeńcem. Okazało się, że chłopak ma dosyć wojowania i zdecydował się na współpracę z grupą. To był prawdziwy sukces! Pierwsza informacja na temat tajemniczego obiektu, którą przekazali centrali, brzmiała: „Żołnierz nie zna przeznaczenia obiektu, ale twierdzi, że jego ochrona jest niezwykle silna, a dowództwo wciąż zwraca im uwagę na konieczność zachowania bezwzględnej tajemnicy”.* Centrala wykazała niezwykłe zainteresowanie tajemniczym obiektem. Sztab zlecił grupie „Pomorze” zebrać w trybie natychmiastowym wszelkie możliwe na ten temat dane. Po tygodniu Schmidt uzupełnił swoją relację: „Obiekt znajduje się w lesie, jest solidnie zamaskowany, siatka maskująca jest zaciągnięta na drzewach. On (Schmidt — M. J.) zawsze trzyma wartę na drugim pierścieniu ochrony. Żołnierze tej jednostki nie mają prawa wstępu na chroniony teren. Dojścia do obiektu strzegą jednostki SS. Zarządza się bardzo często okresy ostrej gotowości bojowej. Dowództwo jednostki tłumaczy im, że w tych dniach przewidziana jest kontrola ze sztabu”.** Druga informacja dotycząca tajemniczego obiektu wpłynęła od Jana Urbańskiego. A więc akowcy również interesowali się pilnie strzeżoną budowlą. Jak stwierdził Lipiński, dysponowali oni jednak jedynie relacją wydobytą z żołnierza Wehrmachtu, który przez kilka dni przebywał na urlopie we wsi Traczyska. Pokrywała się ona z grubsza z informacjami, które spadochroniarze uzyskali wcześniej. Któregoś październikowego dnia Lipiński spotkał się z Weiderem. - Będziemy musieli, panie leśniczy, wybrać się na trochę dłuższą wycieczkę... Leśnik nie był specjalnie zachwycony. - Ja mogę, mam przepustkę na wszystKie lasy w Prusach Wschodnich. Ale jak wy wytłumaczycie swoją obecność w pobliżu Królewca? - Komu mamy tłumaczyć? — roześmiał się Lipiński. Leśniczy wyraźnie się zdenerwował. - Przecież, że nie mnie... Co pan myśli, że na takiej trasie nikt was nie wylegitymuje? - O to właśnie chodzi, panie Weider. - Chyba że lasami — poskrobał się leśnik po głowie. - Niech pan nad tym pomyśli - zakończył rozmowę podporucznik. * J. Lipiński, S. Zakrzewski. Działalność grupy rozpoznawczo-dywersyjnej WP „Pomorze”. WPH 1971, nr.2, s. 206.