National_Geographic_Polska_03_2018.pdf

NATIONALGEOGRAPHICMARZEC2018DOBROIZŁO•ZIEMIAASTRONAUTÓW•WYSYCHAJĄCEJEZIORA•PTASIEMIGRACJE•SYBERYJSKASAMOTNIA CENA 12,99 ZŁ (W TYM 8% VAT) NR 3 (222) MARZEC 2018 9771507596808 03 ISSN1507-5966INDEKS295884 JEZIORA SKAZANE PRZEZ KLIMAT JAK WIDZĄ ZIEMIĘ ASTRONAUCI PTAKI NA GIGANCIE Dlaczego jedni są ofiarni, a inni okrutni DOBRO ZŁO DOBRODOBRO SKĄD W NAS ZŁOZŁO SKĄD W NAS 001_cover_marzec_wyb_final.indd 1 06/02/18 12:11

395 National Geographic_175x254_01.indd 1 31.01.2018 13:13:00

któraobiecujebezpiecznąprzystań.Każ- dy, kto był w kosmosie i miał szansę spojrzeć na Ziemię z tej perspektywy, podobno doświadcza swego rodzaju przebudzenia świadomości. Ponieważ wszystko,cozna,cokocha,cojestmubli- skie, żyje na tej małej, kruchej błękitnej kuli,popowrociewiększośćpoświęcasię działalności na rzecz ochrony środowi- ska.Pomyślałamsobie,żenamludziom bardzo brakuje tej kosmicznej perspek- tywy.Byćmoże,gdybyśmymieliszansę doświadczyć tej pustki, tej samotności, która staje się udziałem astronautów, o czym m.in. mówi artykuł na str. 52, docenilibyśmy, czym jest przywilej życia na Ziemi. I zaczęli o niej myśleć nie jak o miejscu, które ma nam służyć i które możemy kształtować i zmieniać w dowolny sposób, ale jak o naszym jedynym domu, który wymaga naj- większej troski. Otymzdjęciuniesposóbzapomnieć.Po- nadmonochromatycznąpowierzchnią Księżycawabsolutnejczernizawieszona jestZiemia.Półdyskuukrywasięwcie- niu,adrugajegoczęśćmienisiękolora- mi–błękitem,zieleniąibielą,którezdają się wirować w jakimś niesamowitym energetycznymtańcu.Wszystkodookoła jestmartwe,zimne,atomiejscewydaje siękwintesencjąpięknaiżycia.Pierwsze kolorowezdjęcienaszejplanetywidzia- nejzkosmosuzostałozrobionewWigilię Bożego Narodzenia 1968 r. przez Billa Andersa, członka załogi Apollo 8, ame- rykańskiejmisjikosmicznejnaKsiężyc, pierwszej,którawyniosłaludzipozaor- bitęokołoziemską.Astronautauchwycił tenniezwykłymomentnazwanypotem wschodemZiemi,azdjęcienatychmiast okrzyknięto jednym z najważniejszych w historii fotografii. Pokazuje ono sa- motność naszej planety wędrującej w niewyobrażalnie wielkim kosmosie. Jestonaniczymoazanaśrodkupustyni, J E DY N A TA K A P L A N E TA Agnieszka Franus, redaktor naczelna „Wschód Ziemi” – kolebka ludzkości wyłania się zza horyzontu Księżyca. Zdjęcie powstało 24 grudnia 1968 r. | N A WS TĘPIE | KOSMICZNA PERSPEKTYWA 003_edytorial_pl.indd 1 07/02/18 14:10

96 MIGRUJ ALBO GIŃ REPORTAŻE I SPIS TR E ŚCI Wielkie migracje ptaków to jeden z dziwów natury. Dlaczego pokonują tysiące kilometrów? Jak odnajdują drogę i wracają w te same miejsca? Tekst Yudhijit Bhattacharjee Zdjęcia Stephen Wilkes Na okładce Święty Michał Archanioł uśmierca smoka, 1493–1505, Josse Lieferinxe. Zdjęcie: DeAgostini/Getty Images MARZEC 2018 • NR 3 (222) • OFICJALNY MAGAZYN NATIONAL GEOGRAPHIC SOCIETY 52 | ASTRONAUCI PATRZĄ NA ZIEMIĘ Astronauci z różnych krajów opowiadają o swoich odczuciach i przekonują, że doświadczenie spojrzenia na naszą planetę z kosmosu wzbogaca człowieka duchowo. Szkoda tylko, że nie można posłać na orbitę każdego Ziemianina. Tekst Nadia Drake Zdjęcia Martin Schoeller SKANER Grzyby Plakaty prozdrowotne Ucho z drukarki Mikroskopia krioelektronowa Zatrucie ciążowe Zdrowie w Chinach Miasto Handlu OBLICZA ZIEMI TWOJE ZDJĘCIE 22 | DOBRO I ZŁO Człowiek jest gatunkiem najbardziej społecznym, a zarazem najbardziej skłonnym do przemocy. Podczas gdy jedni są ekstremalnie empatyczni, inni przejawiają psychopatyczne okrucieństwo. Dlaczego tak się dzieje? Tekst Yudhijit Bhattacharjee Zdjęcia Lynn Johnson 70 | SUCHE JEZIORA Wiele śródlądowych akwenów niknie w oczach. Przynosi to katastrofy lokalnym ekosystemom i rdzennym kulturom. Tekst Kenneth R. Weiss 122 | SYBERIA Obrazki z życia w osadzie ukrytej w syberyjskich ostępach, której mieszkań- cy kochają odosobnienie. Tekst Eve Conant Zdjęcia Elena Anosova SHUTTERSTOCK Gęsi tybetańskie podrywają się do lotu. W trakcie swoich migracji ptaki te przelatują ponad szczytami Himalajów. 004_TC 0318_pl.indd 1 07/02/18 15:24

I OB LIC Z A ZI EM I 006_VE 0318_pl.indd 1 06/02/18 12:29

MIKRONEZJA Pacyficzny atol o nazwie Pingelap – na zdjęciu w podczerwieni – jest też znany jako wyspa daltonistów. Uważa się, że 10 proc. mieszkańców ma gen achromatopsji, który powoduje niemożność rozpoznawania barw. W XVIII w. tajfun pozbawił życia większość populacji wyspy, a wódz posiadający właśnie taki gen wydatnie przyczynił się do jej ponownego zaludnienia. SANNE DE WILDE, NOOR 006_VE 0318_pl.indd 2 07/02/18 14:47

ZDJĘCIE: REBECCA HALE GRZYBY POCHODZĄ Z FARM GRZYBÓW W NORTH COVE I SHARONDALE INFORMACJE ZAWARTE W ARTYKULE NIE MOGĄ BYĆ WYKORZYSTYWANE DO LECZENIA JAKICHKOLWIEK CHORÓB. Grzyby są wszędzie – w runie leśnym, w ogrodach, tworzą sieci biegnące pod naszymi stopami. Największym orga- nizmem na Ziemi jest opieńka ciemna – podziemna sieć, która rozciąga się na obszarze prawie 10 km2 w Górach Błękitnych w stanie Oregon. Ale grzyby to organizmy słabo po- znane, a dyscyplina zajmująca się ich zastosowaniem w medycynie wciąż jest w powijakach. Dotychczas grzyby częstotraktowanopomacoszemu,jako niskokaloryczneiposiadająceniskąwar- tość odżywczą, ale wiele z nich ma tak naprawdę bardzo dużo cennych skład- ników. Zdaniem biochemika i zielarza Martina Powellawielegrzybówwytwa- rza związki, które potencjalnie mogą poprawiać wyniki terapii pacjentów cierpiących na choroby nowotworowe i demencję. –Grzybysądużobardziejtajemnicze niż rośliny – dodaje Robert Beelman, dyrektor ośrodka Penn State Center for Plant and Mushroom Foods for Health. Niedawno prowadził badania, które pokazały, że dwa antyoksydanty powszechnie występujące w grzybach – ergotioneina i glutation – potrafią zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób związanychzwiekiem,takichjakchoro- by wieńcowe czy choroba Alzheimera. Niektóre gatunki słyną z właściwości halucynogennych. Inne, jak grzyby przedstawione tutaj, są nie tylko doce- nianeprzezszefówkuchni,alemająteż walory terapeutyczne. G R Z Y BY N A ZD ROW I E Tekst Daniel Stone SK A N ER MY KO LOG I A BŁYSKOPOREK PODKOROWY Inonotus obliquus Często spożywany w postaci naparu grzyb ten jest stosowany do leczenia przypadłości żołądkowych i łuszczycy. ŻAGWICA LISTKOWATA Grifola frondosa Grzyb wykorzystywany w kuchni i w medycynie, może pomagać w obniżeniu poziomu cukru we krwi i wzmacniać odporność. ŁUSKWIAK TŁUSTAWY Pholiota adiposa Spożywanie łuskwiaka może chronić przed nagro- madzaniem się tłuszczu we krwi lub wysokim poziomem cholesterolu. SOPLÓWKA JEŻOWATA Hericium erinaceus Wspomagając mózg w stymulowaniu wzrostu nerwów, może stanowić terapię uzupełniającą w chorobach neurodegeneracyjnych. SOPLÓWKA AMERYKAŃSKA Hericium americanum Niektóre badania przypisują tym grzybom, podobnie jak innym z rodzaju soplówek, właściwości wzmacniające umysł. LAKOWNICA ŻÓŁTAWA Ganoderma lucidum Znana w Chinach jako grzyb nieśmiertelności jest tradycyjnie wykorzystywana do leczenia alergii i artretyzmu. 008_EX Mushrooms_pl.indd 1 07/02/18 14:48

BOCZNIAK ŁYŻKOWATY Pleurotus pulmonarius Ta odmiana boczniaka jest łatwa w uprawie, zawiera anty- oksydanty i może pomagać w leczeniu stanów zapalnych. POLÓWKA WIĄZKOWA Agrocybe aegerita W badaniach na myszach wykazano, że właściwości antyrodnikowe polówki zwięk- szają produkcję kolagenu w skórze i redukują niektóre oznaki starzenia się. BOCZNIAK OSTRYGOWATY Pleurotus ostreatus Badania pokazały, że boczniaki pomagają obniżyć poziom cholesterolu oraz podwyższają poziom witamin C i E. BOCZNIAK CYTRYNOWY Pleurotus citrinopileatus Jak inne grzyby tego gatunku jest źródłem antyoksydantów. TWARDNIK JAPOŃSKI Lentinula edodes Zastrzyki z wyciągu z tego grzyba mogą spowolnić rozrost guzów i zwiększać skuteczność chemioterapii. 000_EX Mushrooms_pl.indd 2 06/02/18 16:03

| SKANER | ZDROWIE PUBLICZNE GdywAngliiwlatach60.XVIIw.pojawi- ła się zaraza, zabiła ok. 100 tys. londyń- czyków. Aby ostrzec o chorobie, drzwi ofiaroznaczano„krzyżamizarazy”wraz zesłowami: Panie,zmiłujsięnadnami. Od tego czasu ostrzeżenia dotyczące zdrowiaewoluowały.Wksiążceinawy- stawie Czy projekt graficzny może ura- tować Twoje życie? graficzki Lucienne Roberts i Rebecca Wright badają, w jaki sposób przekazywane są komunikaty dotyczące zdrowia publicznego. – Już w XIX w. projektowanie graficzne było znakomitym sposobem na zdrowotną edukacjiludzi–mówiRoberts.Gruźlica zainspirowałapierwsządużązdrowotną kampanięedukacyjnąwUSA–byłtopla- katzniechęcającdobeztroskiegoplucia, kaszlu i kichania. W latach 1900–1940 liczba zgonów nieustająco spadała. Obiewojnyświatowewywołałykam- panieprzeciwkochorobomprzenoszo- nym drogą płciową. Plakaty z czasów pierwszej ostrzegały żołnierzy przed rozwiązłością, unikając słów takich jak „syfilis” i „rzeżączka”. W czasie drugiej język był bardziej bezpośredni: Nie po- konasz Osi, jeśli złapiesz choroby we- neryczne, karcił amerykański plakat. Począwszyodlat80.XXw.,plakatypro- stowały błędne informacje o HIV/AIDS i zachęcały do używania prezerwatyw. Roberts twierdzi, że związek między designem a zdrowiem publicznym wy- kraczapozakampaniereklamowe.Nie- któreszpitalewWielkiejBrytaniizmieni- łyoznaczeniawizbieprzyjęć,abylepiej informować ludzi o czasie oczekiwania i procedurze. To przyczyniło się do 50-procentowegospadkugwałtownych wybuchów emocji w poczekalniach. Wpływprojektowaniagraficznegona zdrowiepublicznemożebyćdługotrwa- ły. Czerwony krzyżyk kiedyś ostrzegał przed zarazą. Teraz mamy inne jego postrzeganie – jako oznaczenie źródła zdrowia i bezpiecznej przystani. ZD ROW I E Z PL A K AT U Tekst Natasha Daly ZDJĘCIA (OD GÓRY): NATIONAL LIBRARY OF MEDICINE; U.S. DEPARTMENT OF HEALTH AND HUMAN SERVICES; ARIZONA DEPARTMENT OF HEALTH SERVICES 1940 Plakaty z okresu II wojny światowej przedstawiają kobiety, zwłaszcza rozwiązłe, jako nosicielki chorób i upadku moralnego. Ten obraz zachęca żołnierzy na służbie za granicą, aby się przed tym chronili. 2017 Wyszukując „Zika + miesiąc miodowy” Google wyświetla setki tysięcy wyników. Ta zabawna reklama Departamentu Zdrowia w Arizonie kieruje niedoszłych nowożeńców na stronę internetową, na której mogą dowiedzieć się więcej. 1991 Wiele plakatów dotyczących HIV i AIDS było emocjonalnie stonowanych. Ucząc ludzi, w jaki sposób mogą ochronić się przed zarażeniem, kampanie próbowały stłumić lęk i chęć piętnowania chorych. 010_EX HealthAds_pl2.indd 1 07/02/18 14:48

Fiskars_NG_IV_okladka.indd 1 07/02/17 15:04

PHOTO: CREDIT HERE Cobybyło,gdybymożnabyłonacisnąć przycisk,amaszynawyprodukowałaby ci nowy nos lub nerkę? Naukowcy zgłę- biajątęfuturystycznąwizję:wytwarzania nowychczęściżywychorganizmówzwy- korzystaniemspecjalnychdrukarek3D. Standardowa drukarka 3D nakłada kolejne warstwy plastiku, aby stworzyć np. części samochodowe. Biodrukarka zaśnakładawarstwykomórek,abyzbu- dować trójwymiarowe tkanki i organy. Tworząc ucho, drukarka najpierw układa elastyczne, porowate ruszto- wanie z polimerowego hydrożelu. Na to rusztowanie nakładane są komórki skóry i chrząstki, które rosną i wypeł- niają uchokształtną formę. Hydrożel po pewnym czasie ulega biodegradacji, a po około sześciu miesiącach ucho składa się wyłącznie z ludzkich komó- rek.–Wykorzystujemywłasnekomórki pacjenta – mówi Anthony Atala, dyrek- torInstytutuMedycynyRegeneracyjnej na Uniwersytecie Wake Forest. – Dzięki temu organy nie zostaną odrzucone. Ataladodaje,żeprzedzaprogramowa- niemurządzeniatak,byskonstruowało część ciała, naukowcy muszą sami zro- zumieć, jak tego dokonać. W laborato- riachudałoimsięwyhodowaćpęcherze, naczyniakrwionośneorazwieleinnych części ciała. Teraz przekładają ich kon- strukcję na język biodrukarek 3D, w na- dziei, że wkrótce możliwe będzie także wszczepianiewydrukowanychorganów. Miniaturowenerkiiwątrobyjużterazsą wykorzystywane do testowania leków. Zdaniem Atali wydrukowanie przy- najmniejczęściludzkiegosercapowinno być możliwe. A mózg? –Zdecydowanie nie za mojego życia! CZŁOWIEK Z DRUKARKI Tekst Erika Engelhaupt Aby wydrukować ucho, biodrukarka jednocześnie buduje polimerowe ruszto- wanie, jak pokazano obok, i pokrywa je komórkami, które utworzą chrząstkę. ZDJĘCIE: REBECCA HALE, RUSZTOWANIE UCHA: INSTYTUT MEDYCYNY REGENERACYJNEJ, UNIWERSYTET WAKE FOREST | SKA N ER | MEDYCYNA 000_EX 3D Ear_pl.indd 1 06/02/18 16:00

MAGDALENA ŻELAZOWSKA „RZUĆ TO I JEDŹ, CZYLI POLKI NA KRAŃCACH ŚWIATA” Dziesięć kobiet. Dziesięć stron świata. Dziesięć niesamowitych historii, które wydarzyły się naprawdę. PATRONI MEDIALNI: Rzuc_i_ jedz_NG0318.indd 2 18.01.2018 12:11

Niegdyś śmiano się z mi- kroskopii krioelektronowej – „nauki o plamach”, jednak czasy niskiej rozdzielczości minęły. W ostatnich latach obrazy krio-TEM przeszły ewolucję – od bryłkowatych plamek (z lewej strony znajdującej się powyżej fioletowej figury) do modeli, które ukazują pojedyncze atomy (z prawej strony). Ten rozwój ostatecznie pozwolił uzyskać obrazy takie jak ten wirusa zika widoczny na górze. | SKA N ER | TECHNOLOGIA ILUSTRACJA (OD GÓRY): KRÓLEWSKA SZWEDZKA AKADEMIA NAUK; MARTIN HÖGBOM, KRÓLEWSKA SZWEDZKA AKADEMIA NAUK Widoczna powyżej kolorowa kula jest czymświęcej,niżmożesięwydawać.Jest to bowiem oznaczony kolorami wirus zika;milionypodobnychmogąpowsta- wać w momencie, w którym kończy się to zdanie. Wirusa możemy zobaczyć dzięki mikroskopii krioelektronowej (krio-TEM) – technice wykorzystującej ciekły azot. Pozwala ona naukowcom zwizualizowaćcząsteczki,coznakomicie ułatwia badanie życia komórkowego. Krio-TEM działa przez wypalanie wiązkielektronównabłyskawicznieza- mrożonej tafli wodnej, na której tworzy siękopiadanejcząsteczki.To„odzwier- ciedlenie”dajewieledwuwymiarowych Z A M ROŻO N Y W I R U S Tekst Michael Greshko obrazów tych cząsteczek pod różnymi kątami, których algorytmy następnie łączą je w jeden model 3D. Na początku krio-TEM przedstawiał cząsteczki jako niewyraźną zbitkę gru- dek, więc niektórzy odrzucili tę tech- nikę, nazywając ją „nauką o plamach”, iporównywalijązkrystalografiąrentge- nowską,mniejwszechstronnątechniką obrazowaniaowysokiejrozdzielczości. Jednakwroku2013porazpierwszyuda- łosięosiągnąćrozdzielczośćatomowąza pomocą mikroskopii krioelektronowej. –Niebyłodlamniejasne,żeotrzyma- myrozdzielczośćatomową,jeszcze10lat temubyłemsceptyczny–mówibiofizyk UniwersytetuColumbiaJoachimFrank który w 2017 r. otrzymał z dwoma inny- minaukowcamiNagrodęNoblawdzie- dziniechemiizapomocwrozwojukrio- -TEM.Terazbiałkabudującecząsteczki są widoczne jak koraliki na sznurku. 000_EX NobelPrize_pl.indd 1 06/02/18 16:03

Untitled-1.indd 1 05.10.2017 11:45

Barwione w celu pokazania zmian w ich strukturze, przekroje mysich łożysk oferują wskazówki dotyczące stanu przedrzucawkowego – poważnej choroby zagrażającej przyszłej matce. ZDJĘCIE (KOMPOZYCJA WIELU UJĘĆ): SUCHITA NADKARNI, INSTYTUT BADAWCZY WILLIAMA HARVEYA, UNIWERSYTET QUEEN MARY W LONDYNIE; NEIL DUFTON | S KA N ER | MEDYCYNA Jej badania mają na celu znalezienie wczesnych symptomów choroby, które na razie można zidentyfikować tylko wdrugimlubtrzecimtrymestrzeciąży. Aby pracować nad wcześniejszą diagnozą, Nadkarni bada łożysko. Or- gan ten rośnie podczas ciąży w macicy ssaka, aby odżywiać płód. Jednak pro- ces przebiega prawidłowo tylko wtedy, gdydziałaukładodpornościowy.Kiedy Nadkarnizmieniłatensystemumyszy, najważniejsze naczynia krwionośne (te oznaczone na czerwono na krawę- dziach na zdjęciach 1–5) stały się nie- typowe (te oznaczone numerami od 6 do 9). – Ciąża jest dziwną i cudowną rzeczą – mówi Nadkarni. – Jeśli lepiej zrozumiemy, jak układ odpornościo- wy funkcjonuje w jej trakcie, będziemy moglizacząćszukaćodpowiedzinapy- tanie, dlaczego nie działa on w stanie przedrzucawkowym. Każdegodniasetkikobietumierawciąży lubpodczasporodu.Tenproblemwystę- pujewewszystkichkrajach,niezależnie od stopnia ich rozwoju. Na przykład w USA zgony związane z ciążą w ostat- nichdwóchdekadachgwałtowniewzro- sły.Głównąprzyczynątegostanurzeczy jest powikłanie sercowo-naczyniowe zwane stanem przedrzucawkowym lub zatruciem ciążowym. Jego objawa- mi są wysokie ciśnienie krwi, obrzęk ipodwyższonypoziombiałkawmoczu matki. Na całym świecie jest to główna przyczynaśmiertelnościmatkiipłodu, mówiSuchita Nadkarni,immunolożka zUniwersytetuQueenMarywLondynie. CI Ą Ż A ZE ZŁ Ą PER S PEK T Y WĄ Tekst Catherine Zuckerman 1 28 9 37 46 5 000_EX Placenta_pl.indd 1 06/02/18 16:04

W Chinach osoby pragnące żyć długo i zdrowo przybywają do okręgu Bama, aby wdychać powietrze w jaskini Baimo, które rzekomo ma leczniczą moc. Chiny znajdują się na skraju ogromnej zmiany demo- graficznej.Wciągunajbliższych20latpokoleniebaby boomu z lat 60. XX w. przeistoczy się „w największą liczbę starszych osób w całej historii Chin” – twierdzi Yu Xie, socjolog z Uniwersytetu Princeton. Rządprzygotowujesięnaobciążeniesystemuopieki zdrowotnej, a członkowie starszego pokolenia biorą sprawywewłasneręce.–Widząc,żewkwestiachzdrowia narządzieniemożnapolegać,wracajądotradycyjnych metod – dodaje Xie. Często przybiera to postać szero- ko akceptowanej medycyny alternatywnej takiej jak akupunktura i ziołolecznictwo. Bamę, autonomiczny rejonsłynącyzwysokiegoodsetkastulatków,rokrocznie odwiedzaconajmniej2mlngości.Osobyznowotworami ipoudarachpoddająsiętamnaturalnymzabiegom,ale często spotykają hochsztaplerów. –Starsiludziechcąpoznaćsekretdługowieczności, którego wszyscy na świecie poszukują – mówi Karen Eggleston, ekonomistka z Uniwersytetu Stanforda. – A to sprawia, że stają się łatwą ofiarą oszustów. ŻYĆ DŁUGO I ZDROWO Tekst Nina Strochlic | SKANER | ZDROWIE www.naratunek.org Fundacja „Na Ratunek Dzieciom z Chorobą Nowotworową” KRS 86 210 017_EX Longevity_obesity_polowkal.indd 1 07/02/18 15:48

WIEWIÓRKI NA RYNKU NIERUCHOMOŚCI Wiewiórki nie przyskakały do amerykańskich miast same. Wypuszczono je tam w połowie XIX w., by „stworzyć oazy wiejskiego spokoju”, wyjaśnia Etienne Benson, historyczka z Uniwersytetu Pensylwanii, która badała nasze relacje z wiewiórkami. Zamiast wprowadzić spokój, gryzonie stały się jednak uciążliwe i w latach 70. XX w. w wielu parkach zakazano ich karmienia. Dziś, jak twierdzi Benson, doświadczenia ludzi z wiewiórkami zależą od tego, czy i w jakie nieruchomości zainwestowali. –Nina Strochlic | S KA N ER | MIASTA W centrum handlu hurtowego znanym pod nazwą Yiwu International Trade City (Miasto Handlu Międzynarodowego Yiwu) w Chinach na tysiącach stoisk wystawiane są wszelkiego rodzaju tanie towary, od plastikowych roślin po piłki plażowe. Na fotografii – jedno ze stoisk z czapkami. cem na mapie. W 1982 r. uruchomiono wnimMiastoHandluMiędzynarodowe- goYiwu–gigantycznecentrumhandlu hurtowego. Ilość i rozmaitość towarów na jego 70 tys. stoisk przyprawia o za- wrót głowy. Dziś kupcy, którzy zjeżdżają się tam, byprzednabyciemhurtowychilościzba- dać próbki produktów, mają do wyboru ponad milion różnych towarów. – Każ- da z zamówionych partii będzie wypro- dukowana po ustalonej cenie w jednej z fabryk w pobliżu Yiwu – wyjaśnia fo- tograf Richard Seymour, który w 2014 r. fotografowałMiastoHandlu.Następnie towarywypełniąkontenery(ponad1,5tys. dziennie) i zostaną wysłane w świat. To jasne, że ta maskotka, którą przed chwiląwygrałaśnafestynie,najpewniej zostaławyprodukowanawChinach.Ale gdzie?Całkiemmożliwe,żewYiwu,trzy godziny drogi na południe od Szangha- ju.Wielespośródtanichtowarówsprze- dawanych na całym świecie – ozdoby choinkowe, przybory do włosów, paski, zabawki – pochodzi właśnie stąd. To względnie małe miasto (1,2 mln mieszkańców) stało się ważnym miejs- Z AW ROT N E M I A S TO H A N D LU Tekst Catherine Zuckerman ZDJĘCIA, OD GÓRY: RICHARD JOHN SEYMOUR, INSTITUTE; JOEL SARTORE, NATIONAL GEOGRAPHIC PHOTO ARK, REZERWAT GOOSE CREEK 018_EX CommodityCity_squirrels_pl_ok.indd 3 07/02/18 14:04

PRENUMERATA Od wydania 02/18 do wydania 06/18 prenumerata z kolekcją 5 wyjątkowych zdjęć National Geographic Photo Ark. Projekt National Geographic Photo Ark wykorzystuje siłę fotografii, by inspirować ludzi do ratowania zagrożonych gatunków, zanim będzie za późno. Dołącz do grona prenumeratorów w ciągu 4 miesięcy i otrzymaj całą kolekcję! Informujemy Państwa, iż w przypadku zamówienia prenumeraty National Geographic Polska przekazane dane osobowe będą przetwarzane przez Burda Publishing Polska Sp. z o.o., 02-674 Warszawa, ul. Marynarska 15 w celu prawidłowego wykonania zamówienia oraz dla celów marketingowych. Dane osobowe będą chronione zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych (tj. Dz. U. z 2002 r Nr 101, poz. 926 ze zm.). Informujemy także, że przysługuje Państwu prawo do wglądu i poprawiania swoich danych osobowych. Telefonicznie: +48 22 360 37 77 Wygodnie zamówisz: E-mailowo: bok@burdamedia.pl SMSem pod numer 661 001 255 o treści PRENUMERATA NG Przelew mBank, Wydawnictwo Burda, 32 1140 1977 0000 4186 6900 1017 (w tytule pełne dane adresowe do wysyłki) Listownie na adres BOK Burda Publishing Polska Sp. z o.o. ul. Marynarska 15, 02-674 Warszawa (w tytule pełne dane adresowe do wysyłki) xxx_NG_0318_prenumerata_kolekcja_photoArk.indd 1 05/02/18 15:52

20 national geographic • marzec 2018 DARIUSZ MITRĘGA Świebodzice – Zdjęcie powstało po czeskiej stronie Gór Stołowych rankiem 1 stycznia 2017 r. – wraz z żoną postanowiliśmy bowiem przywitać Nowy Rok plenerem fotograficznym. A ten zaczął się naprawdę wybornie – aura dopisała, a fotografie w tak niezwykłym miejscu robią się wręcz same. DANIEL KOSZELA Szklarska Poręba – Na zdjęciu uwieczniłem widok ze Śnieżki, najwyższej góry Karkonoszy, w mroźny grudniowy poranek. Szczytowe partie gór znajdowały się ponad chmurami, a ja wycelowałem aparat w Czarny Grzbiet, gdzie chmury wcinały się w góry, tworząc piękne fale. TWOJE ZDJĘCIE | NATIONAL-GEOGRAPHIC.PL ZDJĘCIA do tej rubryki wybierane są z galerii użytkowników NG. Aby stworzyć własną, wystarczy zarejestrować się w serwisie www.national-geographic.pl i dodać swoje zdjęcia z opisem. PASJA FOTOG RAFOWANIA 020_deps_twoje zdjecie_pl_ok.indd 20 07/02/18 15:03

CEWE FOTOKSIĄŻKA Krajobraz godny zapamiętania na całe życie. Dłonie człowieka sprzedającego chleb na lokal- nym targu. Wieczór w tawernie, który chcesz zabrać ze sobą. Wspomnienia z podróży nie mu- szą blaknąć z biegiem czasu - pełne emocji momenty zatrzymujemy na zdjęciach, których nie warto chować na dyskach. CEWE FOTOKSIĄŻKA z podróży to idealny sposób na zaspokojenie tęsknoty za wyjazdem i powrót do chwil, które przeżyliśmy w różnych zakątkach świata. SIŁA OBRAZU Podróż zamknięta w kadrach Dzięki bardzo rozwiniętej technologii, ja- kość zdjęć, które złożą się na Twoją wła- sną CEWE FOTOKSIĄŻKĘ, nie pozostawi żadnych wątpliwości. Ściągając darmowy program projektowy CEWE FOTOŚWIAT, w intuicyjny sposób stworzysz piękny, dopracowany w każdym szczególe zapis wyjątkowych chwil. Albumy podróżnicze najbardziej spektakularnie prezentują się w dużych formatach, ale projektując CEWE FOTOKSIĄŻKĘ masz ich do wyboru aż dziewięć. Jeżeli nie masz wiele cza- su, wybierz opcję z Asystentem i stwórz spersonalizowany projekt w zaledwie trzy minuty. Stawiając na najchętniej wybiera- ną fotoksiążkę w Europie, masz pewność, że krajobrazy, ludzie i momenty, które chcesz ocalić od zapomnienia, zostaną z Tobą – tak samo piękne – już na zawsze. PROMOCJA www.cewe.pl CEWE_NG_0318.indd 1 08/02/18 16:49

22 1 października 2017 r. | Las Vegas, USA | 58 zabitych, 546 rannych 022_Science of Good & Evil_pl.indd 22 05/02/18 14:49

23 Co sprawia, że ludzie są wyjątkowo ofiarni lub okrutni? Zdaniem naukowców połączenia nerwowe w naszych mózgach mogą wpływać na to, na ile empatyczni jesteśmy. Uzbrojony w karabiny maszynowe zmodyfikowane tak, aby strzelały szybciej, mężczyzna otworzył ogień z 32. piętra hotelu, zasypując kulami ludzi zgromadzonych na festiwalu muzycznym. Wystrzelił ponad 1000 kul. dobroizło N A U K A W Y J A Ś N I A 022_Science of Good & Evil_pl.indd 23 05/02/18 14:49

24 14 grudnia 2012 r. | szkoła Sandy Hook, USA | 27 zabitych, 2 rannych 022_Science of Good & Evil_pl.indd 24 05/02/18 14:49

25 W strzelaninie w Newtown w stanie Connecticut straciło życie 6 pracowników szkoły i 20 dzieci. Morderca zabił też własną matkę. Szkołę zburzono, a na jej miejscu zbudowano nową. Po starej nie pozostawiono niczego. 022_Science of Good & Evil_pl.indd 25 05/02/18 14:49