neuroanatomia cd2.pdf

Neuroanatomia cd lek. med. Marta Jesa

TKANKA NERWOWA Układ nerwowy jest zbudowany z  tkanki nerwowej i  tkanki glejowej. Tkanka glejowa wypełnia przestrzenie między komórkami nerwowymi i ich wypustkami, pośredniczy w wymianie materii między tkanką nerwową i naczyniami krwionośnymi oraz pełni funkcje ochronne w stosunku do tkanki nerwowej. Tkanka nerwowa jest zbudowana z komórek nerwowych, które są podłożem czynności układu nerwowego. Komórka nerwowa (neurocyt) wraz ze swymi wypustkami tworzy neuron. Komórki nerwowe u człowieka mają na ogół pojedyncze kuliste jądro. Wewnątrz jądra, otoczonego dwuwarstwową błoną jądrową, położone jest jąderko. Cytoplazma komórek nerwowych, zwana także neuroplazmą zawiera barwnikochłonne ziarenka, tzw. ciałka Nissla (tygroid). Są one miejscem intensywnej syntezy ciał białkowych. Ziarenka tygroidu są różnej wielkości i kształtu, a ich rozmieszczenie w komórkach jest na ogół charakterystyczne dla określonych rodzajów komórek nerwowych. Innym charakterystycznym składnikiem neuroplazmy są włókienka nerwowe neurofibryle, które tworzą w komórkach krzyżujące się pęczki. Niektóre komórki nerwowe mają zdolność gromadzenia barwnika, od którego często przyjmują swoją nazwę.

Komórka nerwowa posiada dwa rodzaje wypustek:  dendryty i  neuryty. Dendryty są licznymi wypustkami protoplazmatycznymi, które rozgałęziają się drzewiasto w pobliżu komórki i przewodzą bodźce do ciała komórki. Neuryty (aksony) są wypustkami dłuższymi niż dendryty, a ich budowa jest przystosowana do przewodzenia impulsów nerwowych. Neuryt zawiera pęczek neurofibryli, który wnika do aksonu z ciała komórki; jest on prawie jednakowej grubości, mogą odchodzić od niego pod kątem prostym krótkie gałązki tzw. bocznice. Na końcu neuryt rozdziela się drzewiasto tworząc drzewko końcowe - telodendron. Neuryty przewodzą impulsy od ciała komórki nerwowej do narządu wykonawczego, np. mięśnia. Włókna te nazywamy włóknami nerwowymi odprowadzającymi lub eferentnymi. Podobnie zbudowany jest neuryt obwodowy komórki pozornie jednobiegunowej, który przewodzi impulsy od zakończeń nerwowych (czuciowych) do ciała komórki. Włókno to nazywamy włóknem nerwowym doprowadzającym czyli receptorycznym. Liczba wypustek może być różna i na tej podstawie wyróżniamy komórki :  jednobiegunowe,  pozornie jednobiegunowe,  dwubiegunowe i  wielobiegunowe.

Komórki nerwowe (neurocyty) znajdują się głównie w istocie szarej mózgowia i rdzenia kręgowego.  Aksony w pewnej odległości od komórki pokryte są osłonką mielinową, czyli rdzenną, i noszą nazwę włókien białych albo rdzennych.  Natomiast włókna nerwowe pozbawione osłonki rdzennej nazywane są włóknami bezrdzennymi czyli szarymi i występują one przede wszystkim w układzie autonomicznym. Osłonka rdzenna ma białawe zabarwienie i zbudowana jest z mieliny, w skład której wchodzą lecytyna, tłuszcz i fosfor. Osłonka ta nie tworzy warstwy ciągłej na włóknie nerwowym; jest ona przerywana tzw. przewężeniami Ranviera. Osłonka mielinowa wpływa na wzrost pobudliwości nerwów oraz na szybkość przewodzenia impulsów. Od zewnątrz osłonkę mielinową pokrywa osłonka Schwanna, zbudowana z komórek neurogleju . Osłonka ta tworzy warstwę ciągłą i jest charakterystyczna dla nerwów obwodowych. Osłonkę mielinową posiadają  wszystkie włókna obwodowe nerwów czaszkowych, (z wyjątkiem nn. węchowych)  i wszystkie włókna nerwów rdzeniowych.

REGENERACJA WŁÓKIEN NERWOWYCH Ilość komórek nerwowych dla danego osobnika jest stała, nie mogą się one rozmnażać, a zniszczona komórka nie odradza się. Procesy regeneracji są możliwe tylko w obrębie włókna nerwowego pod warunkiem, że zostało ono przecięte w pewnej dalszej odległości od komórki. W pierwszym okresie następują zmiany degeneracyjne, a dopiero w następnej kolejności zmiany regeneracyjne. Procesy regeneracyjne najpierw obejmują zrastanie się neurolemmy, a następnie z dośrodkowego kikuta nerwu pozostającego w łączności z komórką, zaczyna wzrastać włókno nerwowe.

SYNAPSY Połączenia między neuronami nazywane są synapsami. W rejonie synapsy od strony neuronu przekazującego impuls, następuje poszerzenie aksonu, tworzące kolbkę synaptyczną, a błonka plazmatyczna stykająca się z komórką nerwową grubieje; jest to błona przedsynaptyczna. Naprzeciw niej, od strony neuronu odbierającego impuls, znajduje się błona zasynaptyczna. Między obu błonami występuje szczelina synaptyczna. W uproszczeniu mechanizm funkcjonowania synapsy jest następujący: pęcherzyki synaptyczne znajdujące się w kolbce synaptycznej pod wpływem impulsu nerwowego wydzielają przez błonę przedsynaptyczną transmiter (np. acetylocholinę), który przenika do szczeliny synaptycznej. Powoduje on w błonie zasynapatycznej zmianę przepuszczalności dla jonów, a w następstwie zmianę jej potencjału elektrycznego. Transmiter wydzielony z pęcherzyków synaptycznych jest bardzo szybko rozkładany przez odpowiedni enzym i kolbka jest gotowa do powtórzenia procesu. Ze względu na czynność wyróżniamy synapsy  pobudzające i  hamujące.

Ośrodki i drogi nerwowe W mózgowiu i rdzeniu kręgowym komórki i włókna nerwowe są rozmieszczone nierównomiernie.  Znaczne nagromadzenie ciał komórek nazywa się istotą szarą  natomiast w innych okolicach występuje nagromadzenie włókien nerwowych i te jaśniejsze miejsca nazywane są istotą białą Należy pamiętać, że istota szara zawiera pewną ilość włókien nerwowych, podobnie istota biała posiada pewną niewielką ilość komórek nerwowych. Zgromadzone komórki nerwowe o zbliżonej funkcji tworzą ośrodki nerwowe, np. ośrodki oddychania, krążenia, ruchowe. Grupa o podobnej budowie, pozwalająca się oddzielić od sąsiednich komórek, nosi nazwę jądra. Tam gdzie ograniczenie nie jest wyraźne, mówimy o polu , okolicy lub warstwie. Znaczna część komórek nerwowych to neurony o krótkich aksonach, które przez wiele synaps działają pobudzająco lub hamująco na sąsiednie komórki nerwowe. Komórki o długim aksonie pozwalają na przenoszenie informacji na znaczne odległości. Długie aksony mogą skupiać się w pęczki lub drogi nerwowe (tractus nervosus). Zależnie od kierunku przewodzenia impulsów wyodrębnia się drogi nerwowe  wstępujące,  zstępujące,  kojarzeniowe i  spoidłowe

Drogi wstępujące przewodzą impulsy z receptorów i niższych pięter ośrodkowego układu nerwowego do mózgowia. Drogi zstępujące mają odwrotny kierunek przepływu impulsów. Drogi kojarzeniowe są łącznikiem między drogami wstępującymi i zstępującymi. Jak już wcześniej wspomniano, generalnie komórki nerwowe występują w ośrodkowym układzie nerwowym. Natomiast zgromadzenie komórek w układzie nerwowym obwodowym tworzy zwoje (ganglia). Znajdują się one  na korzeniach tylnych nerwów rdzeniowych,  w przebiegu niektórych nerwów czaszkowych oraz  w obrębie układu autonomicznego. W wielu miejscach nerwy, łączą się ze sobą. Nie jest to jednak rodzaj zespoleń, jaki występuje w układzie krwionośnym, a jedynie wymiana włókien. Najliczniej włókna wymieniają się w obrębie splotów (plexus). W miejscach, gdzie zbierają się nerwy podążające do szyi i kończyn, tworzą się duże sploty:  szyjny,  ramienny i  lędźwiowo-krzyżowy. Oprócz tych splotów pojawiają się także liczne sploty w układzie autonomicznym.

RDZEŃ KRĘGOWY

Budowa zewnętrzna rdzenia kręgowego Rdzeń kręgowy jest położony w kanale kręgowym. Górną jego granicę stanowi otwór wielki lub skrzyżowanie piramid. U dołu rdzeń kręgowy kończy się na wysokości I-II kręgu lędźwiowego stożkiem rdzeniowym. Przedłużeniem stożka jest nić końcowa. Rdzeń kręgowy w kształcie wydłużonego walca jest nieco spłaszczony w kierunku przednio-tylnym i ma dwa zgrubienia.  Zgrubienie szyjne jest związane z odejściem nerwów unerwiających kończynę górną, natomiast  zgrubienie lędźwiowe jest spowodowane odejściem nerwów unerwiających kończynę dolną.

Ogon koński Są to- ostatnie nerwy odchodzące od rdzenia kręgowego wraz z nicią końcową i stożkiem rdzeniowym. Powstaje w efekcie nienadążania rozwoju rdzenia kręgowego za rozwojem kręgosłupa. Nerwy należące do ogona końskiego odchodzą od rdzenia ukośnie lub prawie równolegle do niego (nerwy z odcinka szyjnego oraz częściowo z odcinka piersiowego odchodzą od rdzenia pod kątem prostym). Długość ogona końskiego zależy od zasięgu rdzenia kręgowego, np. u człowieka (u którego rdzeń dochodzi do 2 kręgu lędźwiowego) jest stosunkowo większa niż u nieparzystokopytnych (u których rdzeń dochodzi do 1-2 kręgu krzyżowego).

Na powierzchni rdzenia na całej jego długości znajduje się wiele podłużnych bruzd. Z przodu występuje nieparzysta szczelina pośrodkowa przednia . W bok od niej rdzeń opuszczają nici korzenia brzusznego i miejsce to nazywa się polem korzeniowym przednim lub bruzdą boczną przednią Od strony tylnej szczelinie pośrodkowej przedniej odpowiada bruzda pośrodkowa tylna , od której w głąb rdzenia wnika przegroda pośrodkowa tylna. Twory te dzielą rdzeń kręgowy na dwie połowy. Odpowiednikiem pola korzeniowego przedniego na powierzchni tylnej jest bruzda boczna tylna . Jest to miejsce wejścia do rdzenia nici korzenia grzbietowego. W części szyjnej rdzenia i górnych segmentach piersiowych, między bruzdą pośrodkową tylną i boczną tylną, znajduje się bruzda pośrednia tylna oddzielająca pęczek smukły i klinowaty, które wspólnie tworzą sznur tylny Sznur boczny ograniczają: bruzda tylna boczna i pole korzeniowe przednie. Sznur przedni wyznaczają szczelina pośrodkowa przednia i pole korzeniowe przednie.

Przekrój poprzeczny przez rdzeń kręgowy z wychodzącymi korzeniami nerwów rdzeniowych

Z rdzeniem kręgowym łączy się 31 par nerwów rdzeniowych - • 8 szyjnych, • 12 piersiowych, • 5 lędźwiowych, • 5 krzyżowych i • 1 guziczny. Odcinek rdzenia, z którym łączy się jedna para nerwów, nosi nazwę segmentu rdzeniowego. Nerwy rdzeniowe opuszczają kanał przez otwory międzykręgowe. W wyniku pozornego wstępowania rdzenia kręgowego, spowodowanego silniejszym wzrastaniem kręgosłupa niż rdzenia, nerwy segmentów lędźwiowych, krzyżowych i guzicznego biegną przez pewien odcinek kanału kręgowego aż do osiągnięcia właściwego im otworu międzykręgowego. Nerwy te tworzą tzw. ogon koński.

Budowa wewnętrzna rdzenia kręgowego Na przekroju poprzecznym rdzenia kręgowego jest widoczna istota szara, położona centralnie oraz otaczająca ją jak gdyby płaszczem istota biała. Istota szara rdzenia na przekroju poprzecznym ma w przybliżeniu kształt litery H. Krótkie ramię poziome istoty szarej łączy obydwie połowy rdzenia, natomiast ramiona pionowe tworzą rogi.  W części przedniej rdzenia występuje poszerzony róg przedni i  odpowiednio w części tylnej – wysmukły róg tylny . Pomiędzy rogami przednimi i tylnymi znajduje się istota szara pośrednia , w której wyróżniamy  część przyśrodkową czyli istotę pośrednią środkową oraz  część boczną czyli istotę pośrednią boczną. W segmentach piersiowych część boczna jest silnie rozwinięta i tworzy róg boczny .

Na całej długości rdzenia rogi tworzą słupy:  przedni  tylny i  boczny Róg przedni często jest nazywany rogiem ruchowym, zawiera bowiem komórki, których włókna unerwiają mięśnie szkieletowe. Róg tylny jest zwany rogiem czuciowym. W okolicy rogu tylnego, w którym wyróżniamy  szczyt  głowę  szyjkę opartą o podstawę rogu, znajduje się istota galaretowata otaczająca szczyt i głowę. Natomiast na powierzchni bocznej rogu tylnego istota szara ulega przemieszaniu z istotą białą, powodując powstanie tworu siatkowatego . Twór ten jest szczególnie wyraźny w części szyjnej. Istota pośrednia środkowa, która na całej długości rdzenia otacza kanał środkowy, wytwarza dwa spoidła szare: przednie i tylne . Istota pośrednia boczna zawiera komórki układu autonomicznego.

Jądro pośrednio-boczne jest ośrodkiem układu współczulnego i leży w rogu bocznym rdzenia kręgowego w segmentach od C8 - L2 lub L3 rdzenia kręgowego. Jądro pośrednio-przyśrodkowe jest rdzeniowym ośrodkiem układu przywspółczulnego i leży w segmentach od S2 - S4 rdzenia kręgowego. Oprócz jądra pośrednio-przyśrodkowego ośrodkami układu przywspółczulnego są także jądra przywspółczulne nerwów czaszkowych III, VII, IX i X zlokalizowane w pniu mózgu.

Na dnie szczeliny pośrodkowej przedniej leży pasmo istoty białej, zwane spoidłem białym łączące obydwie połowy rdzenia. Istota biała rdzenia kręgowego tworzy trzy parzyste sznury:  przedni,  boczny i  tylny, oddzielone na powierzchni rdzenia wcześniej opisanymi bruzdami. W skład sznura tylnego w górnej części rdzenia wchodzą dwa pęczki:  przyśrodkowo położony pęczek smukły i  bocznie - pęczek klinowaty. Między sznurem przednim a bocznym nie ma wyraźnej granicy i często się je nazywa sznurem przednio-bocznym.