polski w pigułce.pdf

Witam, w ubiegłym roku skomponowałem takie oto najważniejsze elementy do matury z polskiego. zapewne nie jest to wszystko i nie gwarantuje to 100%, ale sam opierając się na tych notatkach zdobyłem 97,5% z ustnej matury. Na pewno się to komuś przyda. MOTYWY MOTYWY WSI: “Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza Adam Mickiewicz, prezentując życie bohaterów utworu ukazał, jakie obowiązki należą do mieszkańców wsi i w jaki sposób spędzają oni swój wolny czas. Polska szlachta zaściankowa, posiadająca znaczne majątki ziemskie, nie podejmowała się typowych dla chłopów zadań, związanych z wiejskim życiem. Bohaterowie większość swojego czasu spędzają na spacerach po okolicznych wsiach, grzybobraniu w pobliskim lesie, organizowaniu uczt, czy polowaniu. Uprawiając niewielkie ogródki, mieszkańcy Soplicowa mieli własne owoce, kwiaty, warzywa i zioła, które pozwalały im żyć w zgodzie z naturą i czerpać z tego ogromną radość. Adam Mickiewicz stworzył sielankowy obraz wsi, która wpływała pozytywnie na bohaterów, pozwalała im odpoczywać, cieszyć się każdym dniem na łonie przyrody. Cały utwór pełen jest szczegółowych opisów przyrody, Mickiewicz zwraca uwagę na piękne lasy, wiejskie ogrody, zachwyca się wschodami i zachodami słońca, które nadają rytm życia mieszkańców wsi. “Ludzie Bezdomni” Stefana Żeromskiego Główny bohater utworu Stefana Żeromskiego, doktor Judym, pochodził z miasta i miał świadomość, iż nic nie wie na temat wsi, życia jej mieszkańców i praw, jakimi się rządzi natura. Wieś znał jedynie z wycieczek letnich, na których bywał, poznawał ją przelotnie, na chwilę, trochę o niej czytał, czy oglądał wiejskie obrazy. Dopiero kiedy trafił do Cisów, przekonał się, jak życie na wsi może być ciężkie, a otaczające ogromne pola i łąki niekiedy przytłaczające. Jednak potrafił z czasem docenić piękno przyrody, wśród której przebywał. Śpiewy skowronków, okrzyki czajki, galopujące po łąkach konie, piękne pola, wzbudziły w mężczyźnie zachwyt i chęć czerpania z tego pejzażu jak najwięcej. Judym poczuł nagła potrzebę zaangażowania się w życie wsi, w uczestnictwo w siewie i pielęgnowaniu zboża, by docenić każde zebrane ziarno, które daje nowe życie w przyrodzie. Autor w swojej powieści przeznaczył wiele miejsca na opis krajobrazu wiejskiego, w którym każdy element był ważny i wyjątkowy. Pola, zielone lasy, a w nich płynące strumyki, olchy i brzozy, budzące się do życia po zimie – to wszystko zachwycało Judyma, niedoceniającego wcześniej uroku pięknego wiejskiego krajobrazu. Jednak Żeromski zwrócił uwagę również na tę gorszą stronę wiejskiego życia. Poza pięknem otaczającej przyrody, wiązało się ono z ogromną biedą i zacofaniem mieszkańców. Ich analfabetyzmem i zaniedbaniem. Mieszkańcy Cisów wzbudzili w lekarzu wręcz przerażenie – wszechobecny brud, ubóstwo i głód były nieodłącznymi elementami ich życia. W Cisach i w Zagłębiu ludzie walczyli o przeżycie każdego dnia, nie mając nawet motywacji, by utrzymać domy w porządku i czystości, dlatego unosił się tam okropny fetor. Obraz wsi w powieści ukazany został z dwóch, skrajnych stron, które równie bardzo przeraziły głównego bohatera, zupełnie nieświadomego, jak wygląda życia na wsi. “Chłopi” Władysława Reymonta Władysław Reymont w swojej powieści zaprezentował obraz wsi i życia wiejskiego dzięki ukazaniu społeczności tam zamieszkującej, jej rozwarstwienia i wynikających z tego problemów. Autor opisuje życie na wsi i skupia się na aspekcie nie tylko obyczajowym, ale i psychologicznym i społecznym. Mieszkańcy Lipiec stanowią przykład wiejskiej społeczności, a ich konflikty, praca, zacofanie i codzienność stały się przedmiotem fabuły powieści. Jednym z najbardziej istotnych problemów mieszkańców wsi, był ich konflikt z dworem, dotyczący prawa chłopów do wykorzystywania lasów i pastwiska, które zostały zagarnięte przez ziemian po uwłaszczeniu. Miłość do ziemi, zaangażowanie w pracę na niej i pełne oddanie wiązało się wówczas z poczuciem patriotyzmu i przywiązaniem. Autor ukazał również, jak bardzo chłopi szanowali swoje rodziny i przodków, oraz wyznawaną religię. Jednocześnie byli bardzo zaściankowi, nie potrafili zaakceptować obcych ludzi, czy nowych rozwiązań. Dlatego też istotne znaczenie dla mieszkańców wsi miały stare, ludowe przyśpiewki, pieśni oraz przysłowia, które stanowiły powszechną, lokalną mądrość. To, jakim statusem cieszyła się dana osoba, zależało od jej statusu majątkowego. W zależności od posiadanego majątku byli bogaci chłopi, średniozamożni, małorolni, komornicy oraz parobki. Autor ukazuje, jak ciężkie życie mieli chłopi, jak heroiczna była ich postawa, a praca

wyjątkowo ciężka i niedoceniona. Mieszkańcy Lipiec łączyli swoje siły w pracach polowych, ziemia pozwalała im żyć, a oni dbali o nią jak najlepiej umieli. Przyroda i cykliczność pór roku miała na celu organizowanie życia mieszkańcom wsi. Każda z pór roku związana jest z różnymi obowiązkami i zajęciami, wpływa na samopoczucie mieszkańców wsi i ich nastroje. Reymont w swoim dziele skupia się na opisie natury, jaka otacza bohaterów powieści, nadaje jej istotne znaczenie i ukazuje, jak ogromny wpływ ma na życie mieszkańców wsi. Reymont ukazał wieś w sposób bardzo realistyczny, lecz nie sposób znaleźć tam opisy idealistyczne, czy sielankowe. Aby w sposób dokładny i szczegółowy wyrazić życie na wsi, autor stosuje język gwarowy, którym posługiwali się mieszkańcy Lipiec, dzięki czemu „Chłopi” stanowią swoistą realistyczną epopeję na temat wsi. “Wesele” Stanisława Wyspiańskiego Dzieło Stanisława Wyspiańskiego ukazuje piękno wiejskiej obyczajowości, jej folklor i szereg tradycji. Autor prezentuje, jak wiele zalet posiadają chłopi, ale i w wskazuje na ich przywary, zabobony i przekonania, niejednokrotnie bezpodstawne i egoistyczne. Dzięki autorowi „Wesela” poznać można cechy, jakimi odznaczali się mieszkańcy wsi, takie jak prostota, zdrowie, miłość do natury, ale również zaściankowość, chciwość i ignorancję. Mieszkańcy wsi to osoby porywcze, zapalczywe i uparte, są gotowi do bijatyki, chętnie piją alkohol. W utworze ukazana została ludomania, jak również zainteresowanie inteligencji życiem wsi, które jednak było bardzo powierzchowne i niepełne. W rzeczywistości, inteligencja uważała chłopów za zacofanych i niedouczonych, ich zachwyt miał wyraz nieszczery i udawany. „Wesele”, oparte jest na rzeczywistych wydarzeniach i postaciach, a osadzone zostało w realiach epoki. Wieś i jej mieszkańcy ukazani zostali jako siła narodu, nie tylko ze względu na ich liczbę, ale i chęć do walki o niepodległość. Jedynie brak prawdziwego i kompetentnego przywódcy w pewnym stopniu uzależnia ich od inteligencji, która tylu chęci do walki już nie ma. “Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego W utworze, Stefan Żeromski ukazuje wieś Nawłoć, w której główny bohater – Cezary Baryka spędzał swój wolny czas, jako krainę spokoju, szczęśliwości i radości życia. Dla Baryki, Nawłoć była wyjątkowym miejscem – stała się symbolem odwiecznego porządku życia. Bohater trafił w Nawłoci dzięki Hipolitowi Wielosławskiemu, swojemu przyjacielowi. Mimo iż bieda i głód są nieodłącznym elementem egzystencji mieszkańców okolicznych wsi, mężczyzna uważał, iż miejsce to ma w sobie swoistą magię i niepowtarzalność. Autor opisał, w jak złych i nędznych warunkach żyli mieszkańcy wsi Chłodki, otaczającej Nawłoć. Rozpadające się, gnijące domy, ludzie, cierpiący na szereg chorób, walczący z głodem i poniżeniem – to obraz miejsca, w którym aż wrzało od zbliżającego się buntu. Zupełnie inaczej przedstawiona została sama Nawłoć. Posiadłość Wielosławskich stanowiła idealny, a wręcz utopijny obraz polskiej wsi. Czas spędzany przez jej mieszkańców upływał głównie na przyjęciach, przejażdżkach konnych, czy wspólnych spacerach. Bohater był zachwycony okolicznym krajobrazem i pięknem natury. Stanowiło to okrutny kontrast względem biedy i cierpienia mieszkańców wsi Chłodek. Żeromski ukazując sielankowość i piękno wsi, wspomniał również o jej ponurych, smutnych polach i przygnębiającym cmentarzu. W powieści zaprezentowane zostały antagonizmy w miastach oraz we wsiach, w których oprócz miejsc beztroskich, są również te mroczne. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY CIERPIENIA: “Król Edyp” Sofoklesa Utwór Sofoklesa, którego tematem jest tragiczny los rodziny głównego bohatera ukazuje ludzkie cierpienia i ich konsekwencje. Życiem bohaterów kierowało przeznaczenie, a ich los nie był od ich działań zależny. Edyp, tytułowy bohater tragedii stał się ofiarą klątwy, przez którą cierpiał przez całe życie. Straszliwe fatum doprowadziło do tego, iż nieświadomy niczego mężczyzna, zabił swojego ojca, a następnie poślubił matkę, z którą miał czwórkę dzieci. Sprowadziło to przekleństwo na ród i doprowadziło do rodzinnej tragedii. Kiedy matka Edypa, Jokasta, dowiedziała się, iż wyszła za swojego syna, bardzo cierpiała. Nie poradziła sobie z tymi emocjami, poczucie niesprawiedliwości, żalu i bezsilności doprowadziło ją do załamania psychicznego. Również Edyp, dowiedziawszy się, iż człowiek, którego zabił był jego ojcem, a on sam poślubił swoją matkę, był przerażony i pełen bólu. Obydwoje stanęli przed najtrudniejszymi emocjami dla człowieka – bezsilnością i poczuciem niesprawiedliwości. Sprawiło im to ogromne cierpienie i doprowadziło do jeszcze większej tragedii. Cierpienie Edypa i Jokasty miało nie tylko wyraz emocjonalny i psychiczny, ale i fizyczny. Kobieta, załamana wypełnieniem klątwy i brakiem wpływu

na swój los, popełniła samobójstwo. Edyp zaś, nie potrafiąc spojrzeć w oczy swoim kazirodczym dzieciom, wyłupał sobie oczy. “Antygona” Sofoklesa Powodem cierpienia tytułowej bohaterki utworu jest dylemat, przed jakim została postawiona. Po śmierci jej brata, pragnęła godnie go pochować, ponieważ tak nakazywało boskie prawo. Antygona bardzo kochała swojego brata i szanowała go, a jego niepochowane ciało budziło w niej przerażenie i ból. Jednak pochowanie brata wiązało się ze sprzeciwem wobec władcy, który nie wyraził na to zgody. Kobieta wykazała się ogromną odwagą, postępując zgodnie ze swoim sumieniem, a jednocześnie cierpienie i poczucie niesprawiedliwości nie pozwoliło jej być posłuszną okrutnemu władcy. Jako karę za nieposłuszeństwo, Antygona została skazana na śmierć głodową. “Makbet” Williama Szekspira Utwór Williama Szekspira ukazuje zbrodnię, jakiej dopuścił się tytułowy bohater za namową swojej żony. Mężczyzna dokonał morderstwa na swoim najlepszym przyjacielu, królu Dunkanie, dzięki czemu przejął po nim królestwo. Dokonana zbrodnia nie daje spokoju Makbetowi, bezpośrednio po zasztyletowaniu ofiary zabójca zaczyna tracić zmysły, wpada w panikę, która go paraliżuje. Ciągły lęk przed wydaniem się tajemnicy i kary za swój czyn, sprawiają, że Makbet nie jest w stanie normalnie funkcjonować. Popada w rozpacz i obsesję, widzi zjawy i boi się wszystkiego wokół. Jest to dowód na to, że wyrządzanie zła dotyka również tego, kto dopuszcza się okrutnych czynów. Bezlitosna i żądna władzy Lady Makbet, namawiając męża do zbrodni zdawała się być zdecydowaną i silną kobietą. Jednak po dokonaniu morderstwa jej psychika nie radzi sobie z wiecznymi obawami i poczuciem niepewności i zagrożenia. Kobieta choruje i cierpi, a z czasem dochodzi do załamania psychicznego. Cierpienie głównego bohatera, Makbeta wynika z wyrzutów sumienia, jakie odczuwa po dokonaniu zbrodni. Mężczyzna jest rozchwiany emocjonalnie, z jednej strony pokazuje się jako tyran, z drugiej ma napady lęku i majaczy. Świadczy to o ogromnym cierpieniu bohatera i rozpaczy, z którą nie potrafi sobie poradzić. “Treny” Jana Kochanowskiego Jan Kochanowski w swoim dziele wyraża ogromne cierpienie i ból po stracie ukochanej córki – Urszulki. Poeta opisuje swoje łzy, lament i bezradność po tak traumatycznym przeżyciu. Jednocześnie pyta o sens życia, śmierci i tak bolesnych emocji, jakie go dotknęły. Kochanowski próbuje znaleźć sposób, by zmniejszyć swoje cierpienie i poczucie tragedii. Tęsknotę po córce może ukoić jedynie czas, który upływając sprawi, że będzie mu lepiej i pogodzi się z tak okropnym wydarzeniem. Mimo tego, stan emocjonalny poety wykazuje, iż śmierć córki przyniosła mu niesamowity ból i wyrządziła ogromne rany. Kochanowski nie ma motywacji do życia, wraz ze śmiercią Urszulki, stracił chęć do wszystkiego, nie potrafi doceniać tego, co ma i co go otacza. Cierpienie to zmieniło jego życie bezpowrotnie. “Dziady” Adama Mickiewicza W utworze Adama Mickiewicza, ukazane zostało cierpienie głównego bohatera, ale również całego narodu. W III części „Dziadów” Polacy, którzy doświadczyli rozbiorów Polski są prześladowani i torturowani. Dotyczy to w głównej mierze ludzi młodych, pełnych zapału i chęci walki o niepodległość kraju. Zaborcy, mając na celu pozbawienie ich poczucia patriotyzmu i polskości traktują ich nieludzko – przesłuchują i więżą w strasznych warunkach. Polacy, nie mając swojej ojczyzny czują się ograbieni, cierpią i są w ciągłym niebezpieczeństwie. W II części utworu autor ukazuje cierpienie głównego bohatera, Gustawa. Jego ból związany jest z utratą ukochanej kobiety. Również pozostałe dusze zmarłych, pojawiające się podczas obrzędu Dziadów wspominają swoje cierpienia na ziemi i te pośmiertne. Za popełnione grzechy w czasie życia płacą po śmierci, kiedy to nie mogą być zbawione. Autor ukazuje w swoim dziele, że cierpienie i ból towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Lecz to, czy ludzie zaznają go również po śmierci, zależy od ich postępowania i stosunku do świata i bliźnich. “Lalka” Bolesława Prusa Główny bohater powieści Bolesława Prusa doświadcza cierpienia, wynikającego z niespełnionej miłości do Izabeli Łęckiej, swojej wybranki serca. Kobieta szydzi z niego i gardzi jego miłością, ponieważ Wokulski nie ma pochodzenia szlacheckiego, a dla Izabeli ma to ogromne znacznie. Stanisław, bardzo zaangażowany w znajomość ze swoją wybranką, za wszelka cenę stara się jej zaimponować i udowodnić, że jest wart jej uwagi. Niestety, związek kupca ze szlachcianką w owych czasach wydaje się wręcz niemożliwy. Wokulski bardzo cierpi, ponieważ mimo jego starań i powodzeń zawodowych i społecznych, nie potrafi zdobyć serca kobiety, dla której poświęcił całe swoje życie. Mimo zdobytego majątku, nadal traktowany jest przez Izabelę jako zwykły

kupiec, kobieta wykorzystuje go i bawi się jego uczuciami. Mężczyzna, przez niespełnioną miłość do Łęckiej traci chęć życia, motywację i pragnienia, które kiedyś kreowały jego działania. Przez ból i cierpienie, których powodem było ogromne uczucie do Izabeli, mężczyzna postanawia targnąć się na swoje życie, w którym bez ukochanej nie widzi sensu. “Dżuma” Alberta Camusa Powieść Alberta Camusa ukazuje jak groźna epidemia opanowując całe miasto przynosi jego mieszkańcom wiele cierpienia i bólu, wystawiając ich na bardzo ciężką próbę. Nieszczęście, które nawiedziło Oran to dżuma, zwana czarną śmiercią. Główny bohater powieści, Bernard Rieux, starając się leczyć ludzi, ryzykując własne zdrowie jest świadkiem, jak choroba męczy ludzi, a następnie uśmierca – jednego po drugim. Mieszkańcy miasta są spanikowani, nie potrafią poradzić sobie z chorobą, są świadkami śmierci wielu ludzi, swoich bliskich, czy sąsiadów. Poczucie bezsilności sprawia, że cierpią. Bolesna choroba, męki zarażonych i ból ich najbliższych, to najstraszniejszy przejaw dżumy i jej konsekwencje. “Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall W rozmowie Hanny Krall z Markiem Edelmanem, zastępcą komendanta Żydowskiej Organizacji Bojowej, głównym tematem była eksterminacja Żydów podczas II wojny światowej, a dokładniej – likwidacja ich getta w Warszawie. Autorka ukazuje, jak wiele bólu, strachu i cierpienia doświadczyli mieszkańcy getta. Masowa zagłada ich narodu wiązała się z ogromnym okrucieństwem i bestialstwem. Ludzie walczyli wówczas nie tylko o życie, ale również o godność swoja i swoich najbliższych. Byli zdolni do heroicznych czynów, by wywalczyć wolność. Jednak świadomość swojej bezradności i nadchodzącej klęski była dla nich najcięższym doświadczeniem. Wysiedlanie siłą na wschód i umieszczeni w obozie zagłady stało się przyczyną największego żalu, bólu i cierpienia. Cierpienie to było konsekwencją ran fizycznych, ale i psychicznych. Mieszkańcy getta byli świadkami śmierci swoich bliskich, czy wywiezienia ich do obozu. Autorka utworu ukazała, jak wiele krzywd człowiek jest w stanie przetrwać i wytrzymać i jak wielkie tragedie spotykały ludzi w czasie wojny. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY KOBIETY HEROICZNEJ: “Antygona” Sofoklesa Tytułową bohaterką tragedii jest pochodząca z rodu króla Edypa, córka królewska, Antygona. Po śmierci jej brata władca zabrania jego pochówku, co jest niegodne i poniżające dla zmarłego, który nie zazna spokoju. Antygona, świadoma kary, jaka jej grozi za zbuntowanie się przeciwko woli Kreona, postanawia wypełnić swój obowiązek wobec brata i godnie go pochować. Pozostawienie ciała zabitego brata na pożarcie przez psy jest dla niej bardziej przerażające niż własna śmierć. Antygona to kobieta bardzo odważna i śmiała, nie boi się powiedzieć Kreonowi, co o nim myśli, podejmuje działania, których efekty mogą być dla niej bardzo bolesne. Swoje decyzje podejmuje pod wpływem emocji, jest porywcza i wybuchowa. Ma swój honor, nie boi się śmierci, woli popełnić samobójstwo, niż znosić męki, będąc skazaną przez władcę – tyrana. Antygona była młodą kobietą, nie doświadczyła prawdziwej miłości i macierzyństwa. Straciła wiele lat swojego życia, jednak broniąc swoich przekonań i dbając o należyty pochówek brata, postąpiła z honorem i zgodnie ze swoim sumieniem. Sonia Marmieładowa w “Zbrodni i Karze” Fiodora Dostojewskiego Ogromny wpływ na głównego bohatera powieści, Rodiona Raskolnikowa, miała Sonia Marmieładówna, prostytutka mieszkająca w Petersburgu. Raskolnikow po dokonanej zbrodni na starej Lichwiarce zwierzył się Soni z popełnionego czynu, argumentując to problemami finansowymi. Sonia pochodziła z trudnej rodziny, jej ojciec był uzależniony od alkoholu, a ona, chcąc zarobić na życie, była zmuszona do sprzedawania swego ciała. Mimo ciężkiej sytuacji w rodzinie i biedy, jakiej doświadczała, Sonia potępiała zachowanie Rodiona. Była bardzo zaangażowana w ich znajomość, wspierała Raskolnikowa i miała dla niego wiele cierpliwości. Sonia, jako kobieta wierząca, starała się wytłumaczyć mężczyźnie, że okradanie ludzi w celu wzbogacenia się jest złem i poniesie za to konsekwencje. Miała bez wątpienia pozytywny wpływ na Rodiona, gdyż dzięki niej dokonała się w nim zmiana: przeszedł pozytywną metamorfozę wewnętrzną, pogodził się z Bogiem, wyraził skruchę za popełnioną zbrodnię i uświadomił sobie, co w życiu jest najważniejsze.

Żona urzędnika w “Kamizelce” Bolesława Prusa Bohaterką utworu Bolesława Prusa jest żona urzędnika, będąca symbolem kobiety cierpliwej, wytrwałej i darzącej swojego męża ogromnym uczuciem, oddaniem i troską. Była to kobieta młoda, spokojna, nieodznaczająca się od innych ludzi niczym konkretnym i specyficznym. Starała się zarabiać na rodzinę szyciem oraz okazjonalnym udzielaniem lekcji. Radość każdego dnia czerpała z czasu, jaki spędzała z mężem – na spacerach i wspólnych rozmowach. Mimo nienajlepszej sytuacji finansowej doskonale sobie radzili, ponieważ wzajemne wsparcie w trudnych chwilach cenili sobie najbardziej. Kobieta doceniała wysiłek swojego ciężko pracującego męża próbującego utrzymać rodzinę. Miała świadomość, że należy on do ludzi sumiennych, pracowitych i oddanych sprawie. Kobieta czuje się kochana i widzi, jak mąż dba o nią i ich wzajemne relacje. Jego troska i czułość była odwzajemniona przez małżonkę. Kiedy urzędnik popadł w chorobę i zaczął w bardzo szybkim tempie chudnąć, kobieta, nie chcąc, by mąż się zamartwiał, skracała sprzączki w jego kamizelce, by ten nie zauważył drastycznej utraty wagi. Jednocześnie, wykazała się ogromną siłą psychiczną, podejmując heroiczną walkę o jego życie i spokój. Kiedy miała świadomość, jak bardzo chory jest jej mąż, przejęła jego obowiązki domowe i za wszelka cenę starała się podtrzymywać jego nadzieję i wspierać go. Choroba stała się wielką próbą dla jej związku i miłości do męża, podczas której udowodniła, jak bardzo go kocha i jak ogromnie jej zależy na jego szczęściu. Urzędnik i jego żona stają się dzięki temu idealnym małżeństwem, godnym podziwu i szacunku dla ich uczucia i oddania. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY KOBIETY EMANCYPANTKI: Stanisława Bozowska w “Siłaczce” Stefana Żeromskiego Tytułową bohaterką utworu Stefana Żeromskiego jest Stanisława Bozowska, młoda kobieta, której marzeniem było podjęcie studiów medycznych. Jednak ciężka sytuacja finansowa uniemożliwiła Stanisławie realizację założonego celu i pragnień. Jako że żyła w czasach pełnych zmian i nowych pomysłów na rozwój społeczny, postanowiła zaangażować się w niesienie haseł związanych z pracą u podstaw wśród jak największej rzeszy ludzi. Kobieta stała się działaczką na rzecz oświaty i emancypantką, która zdecydowała się poświęcić życie osobiste i budowanie relacji z bliskimi na rzecz realizacji i spełnienia obowiązków wobec społeczeństwa, wobec którego czuła się zobowiązana. Działania społeczne stały się ważniejsze od jej indywidualnych potrzeb i realizacji w życiu prywatnym. Stanisława to kobieta silna, zdeterminowana i działająca dla wyższych celów. Mimo jej ogromnego zaangażowania i przedłożenia działań na rzecz obywateli ponad sprawy osobiste potrafiła cieszyć się życiem i relacjami z przyjaciółmi. Odznaczała się również znacznym poczuciem humoru i pozytywnym stosunkiem do świata. Nie spełniła się w miłości; po odrzuceniu oświadczyn w latach studenckich postanowiła wyjechać na wieś, by realizować się jako nauczycielka. Stanisława to kobieta chcącą nadać swojemu istnieniu i działalności sens – nie marnowała czasu, oddawała innym ludziom cząstkę siebie i wszystkie swoje siły. Mimo to jej osoba była niedoceniona, a jej historia skończyła się tragicznie, ponieważ zmarła z powodu skrajnie trudnych warunków, w jakiej przyszło jej żyć. “Marta” Elizy Orzeszkowej Powieść Elizy Orzeszkowej, której tytułową bohaterką jest młoda, piękna kobieta znajdująca się w trudnej sytuacji życiowej i finansowej. Po śmierci męża Marta Świcka i jej czteroletnia córka Jancia zostały bez środków do życia, ponieważ ich majątek został utracony. Brak wykształcenia kobiety staje się przyczyną jej problemów ze znalezieniem pracy. Również brak wymaganego przez pracodawców wykształcenia jest przeszkodą w podjęciu się pracy tłumacza języka francuskiego. Czasy dyskryminacji kobiet uniemożliwiały jej ponadto podjęcie stałej i upragnionej pracy. Dlatego bohaterka utworu zmuszona jest zająć się pracą szwaczki, mimo posiadanych kwalifikacji do zawodu nauczycielki. Bardzo mała pensja, którą z czasem traci, doprowadza Martę Świcką do poważnych problemów finansowych. Nie jest w stanie zapewnić sobie i córce podstawowych środków do życia, lecz mimo to jest kobietą pracowitą i pełna nadziei, choć skromną. Bardzo kocha swoja córkę i pragnie dla niej jak najlepszego życia, którego sama nie może jej zapewnić. Usilnie szuka pracy, której znaleźć nie może przez politykę państwa i dyskryminację kobiet oraz ich słabą pozycję w społeczeństwie. Brak środków do życia popycha Martę do kradzieży, choć jest to uczciwa i szczera osoba. Autorka powieści ukazuje, jak ciężkie było życie kobiety w drugiej połowie XIX wieku, mimo iż są uznawane za płeć słabszą, delikatną i kruchą. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------- MOTYWY KOBIETY NIESPEŁNIONEJ: Jadwiga Barykowa w “Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego Jedna z głównych bohaterów powieści Stefana Żeromskiego to Jadwiga Barykowa z Dąbrowskich – matka Cezarego Baryki urodzona w Siedlcach, które uważała za swój jedyny dom. Była to kobieta wrażliwa, a jej przywiązanie do Siedlec wiązało się ze wspomnieniami z dzieciństwa i pierwszą miłością do Szymona Gajowca. Mimo to Jadwiga była bardzo dobrą żoną i matką. Kochała swojego męża, Seweryna Barykę, choć wyszła za niego bez większych chęci, a jej jedyny syn stanowił jej sens życia i była w stanie wiele dla niego poświęcić. Jadwiga to kobieta spokojna i cicha, która zajmowała się przede wszystkim domem i wychowaniem Cezarego. Mimo jego wybryków i buntu cierpliwie znosiła wszystkie kłopoty, jakie jej przysparzał, ponieważ jej miłość do syna była bezinteresowna i pełna troski. Choć Jadwiga Barykowa nie była wykształconą kobietą, cechowała się mądrością – potrafiła przewidywać wiele sytuacji i miała świadomość niebezpieczeństw oraz zagrożeń, jakie niosło życie w tak ciężkich czasach. Jadwiga to symbol ogromnego miłosierdzia, współczucia i empatii. By pomóc drugiemu człowiekowi, była gotowa do wielu poświęceń, niezależnie od konsekwencji. Jako silna kobieta, mimo swojego wewnętrznego spokoju i delikatności potrafiła przystosować się do trudnych warunków życia. Robiła wszystko, by jej syn miał jak najlepsze możliwości do rozwoju i egzystencji i nie oczekiwała od niego za to niczego w zamian. Przymusowe roboty, ciężka choroba i tęsknota za ukochanym synem oraz mężem sprawiły, że paradoksalnie Jadwiga stawała się coraz silniejsza psychicznie, miała dla kogo żyć i pragnęła tego życia bez względu na to, w jakich warunkach miałaby o nie walczyć. To kobieta uczciwa, pełna dobroci, cierpliwości i zrozumienia. Joanna Podborska w “Ludziach Bezdomnych” Stefana Żeromskiego Joanna Podborska, bohaterka powieści Stefana Żeromskiego, to guwernantka dziewcząt Orszeńskich. Ta młoda, dwudziestokilkuletnia kobieta po śmierci swoich rodziców była zmuszona podjąć pracę, by jej bracia mogli uzyskać wykształcenie. Świadczy to o jej zaradności, niezależności i pracowitości. Była to kobieta dobra, wrażliwa, o pięknym wyglądzie, niebieskich oczach, ciemnych włosach, zgrabnym ciele i delikatnej urodzie, dzięki czemu cieszyła się zainteresowaniem mężczyzn. Za sprawą swojego wykształcenia i wrodzonej wrażliwości docenia wyjątkowość i piękno dzieł sztuki, którymi się zachwyca. Ma romantyczną naturę, interesuje się twórczością artystyczną i marzy spełnionej o miłości. Joanna Podborska chciałaby zakochać się ze wzajemnością w mężczyźnie i stworzyć z nim szczęśliwą rodzinę. Jej powołaniem jest również pomoc potrzebującym ludziom. Odznacza się ogromną empatią, współczuciem, szanuje swoja pracę i pracę innych. Joanna jest typem kobiety bardzo rodzinnej i gotowej do poświęceń dla najbliższych, czego dowodem jest jej finansowa pomoc braciom, mimo iż są to ciężko zarobione pieniądze. Pomimo wyjątkowej urody i wykształcenia Joanna Podborska nie jest szczęśliwa, ponieważ często czuje się samotna i przemęczona. Dopiero kiedy poznaje Tomasza Judyma, jej los się odmienia. Zakochuje się w nim, choć ma świadomość, że mężczyzna jest zainteresowany inną kobietą, dlatego stara się nie okazywać mu, co do niego czuje. Joanna Podborska to kobieta o wysokim poczuciu godności, toteż nie chce zmieniać zamierzonych planów Judyma i nie próbuje go zatrzymać oraz walczyć o ich wzajemną relację, kiedy ten musi wyjechać. Wykazuje się dumą i poświęca swoje szczęście oraz możliwą przyszłość z ukochanym mężczyzną, by ten mógł się spełniać zawodowo. Joanna Podborska to postać pozytywna, która wzbudza czytelnikowi ciepłe emocje, choć w jakimś stopniu jest bohaterką tragiczną, niespełnioną i nieszczęśliwą. Justyna Orzelska w “Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej Jedna z bohaterek powieści to Justyna Orzelska – kobieta doświadczona przez los i mimo młodego wieku mająca za sobą kilka bardzo trudnych i ciężkich wydarzeń. Z wyglądu jest piękną, ciemnowłosą, wysoką i smukłą dziewczyną, wyglądającą skromnie, ale uroczo. Zraniona zawodem miłosnym i porzuceniem przez Zygmunta Korczyńskiego, z miłej i otwartej osoby stała się bardziej powściągliwa i dumna. To kobieta pełna ambicji, chęci samorealizacji i zdrowego rozsądku. Mimo skromnego i monotonnego życia w Korczynie pragnęła zmian, by poczuć celowość swojego życia. Dzięki opowieściom Janka Bohatyrewicza w Justynie Orzelskiej pobudził się ogromny szacunek do swojego narodu i jego tradycji. Myśli patriotyczne oraz chęć zgłębiania historii narodu ukazało Justynie, jak znaleźć sens swojego istnienia. Postanowiła w zupełności oddać się pracy, która dawała jej poczucie wolności i spełnienia. Pracując w określonym celu i dla ludzi, odnajduje powołanie i realizuje się w tym. Justyna była kobietą pracowitą i nie miała obaw przed ciężką pracą i wysiłkiem fizycznym. Była odważna, kreatywna i energiczna. Dzięki pomocy ukochanego znalazła cel swojego życia i poczuła, że ma dla kogo żyć i zrozumiała, jaka jest jej prawdziwa droga.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY KOBIETY FEMME FATALE (FATALNEJ): Lady Makbet w “Makbecie” Williama Szekspira W życiu tytułowego bohatera ogromne znaczenie miała jego małżonka – Lady Makbet. Była to kobieta bardzo stanowcza, a przy tym bezwzględna i okrutna. Jej wpływ na zachowanie, a nawet myślenie męża był bardzo silny – to ona dominowała w związku i nie znosiła sprzeciwu. Lady Makbet bez skrupułów realizowała zamierzony plan i nie przejmowała się tym, co o tym sądzi jej mąż. Lady Makbet narzucała mu swoje zdanie, co udawało się jej doskonale, ponieważ była kobietą o silnym charakterze i odpornej psychice. Owładnięta chęcią władzy i bogactwa, Lady Makbet zmusiła swojego męża do popełnienia zbrodni. Jednocześnie miała świadomość, iż bez jej pomocy Makbet sobie nie poradzi, gdyż przerośnie go strach i panika. Jest zatem wyrachowaną, okrutną i bezwzględną kobietą, która idzie do celu po trupach. Lady Makbet wykazuje się jednocześnie niepospolitą inteligencją, ponieważ nie tylko wymyśliła całą intrygę sama, ale też potrafiła przewidywać zachowania innych ludzi i wyciągała z tego wnioski. Dopiero kiedy straciła wpływ na zachowanie męża, poczuła się odtrącona, oszukana, nieszczęśliwa i niepotrzebna Makbetowi. Doprowadziło to do głębokich zaburzeń psychicznych kobiety, które w efekcie popchnęły ją do samobójstwa. Alina i Balladyna w “Balladynie” Juliusza Słowackiego W utworze Juliusza Słowackiego ukazany jest kontrast między dwoma kobietami – Aliną i Balladyną. Pierwsza z nich jest symbolem niewinności, delikatności i dobroci. Marzeniem Aliny było poślubienie bogatego Kikora. Jednocześnie jako kobieta naiwna i łatwowierna nie podejrzewała, jak złe zamiary może mieć jej siostra i do czego może być zdolna, by zrealizować swój plan. Kochała matkę i siostrę i była w stanie poświęcić się dla ich dobra. Balladyna, jako przeciwieństwo swojej siostry, jest kobietą podstępną, żądną władzy, dominującą i zdecydowaną. Postanawia zabić Alinę tylko po to, by zdobyć władzę i osiągnąć zamierzony cel. Ludzi, którzy byli przeszkodą dla Balladyny, mordowała z zimna krwią. Była kobietą bezlitosną, okrutną i złą, a jej determinacja wzrastała wraz ze zbliżaniem się do osiągnięcia celu i zdobycia władzy i bogactwa. Nie interesował jej los biednej matki, która by ratować Balladynę, oddała swoje życie. Autor ukazał, jak wizja zwiększenia majątku i zyskania władzy zmienia ludzi, w efekcie czego ich zachowanie staje się nielogiczne, a wręcz okrutne i bezlitosne ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY KOBIETY EGOISTKI: Izabela Łęcka w “Lalce” Bolesława Prusa Powieść Bolesława Prusa w znacznej mierze podejmuje temat kobiet w czasach pozytywizmu, które należały do różnych warstw społecznych. Główną bohaterka utworu jest Izabela Łęcka, pochodząca z arystokratycznej rodziny, posiadająca bardzo wysokie mniemanie o sobie i dobierająca sobie towarzystwo na podstawie majątku oraz pochodzenia. Wychowanie w przepychu i wielu wygodach, spełnianie wszelkich zachcianek i rozpieszczanie przez zamożnych rodziców stało się przyczyną przyzwyczajenia Izabeli do luksusu, materializmu i chęci bogacenia się. Izabela jest panną, a brak stałego partnera wiąże się z faktem, iż nie potrafi zaangażować się emocjonalnie w związek i wydaje się wręcz niezdolna do wyższych uczuć. Izabela Łęcka przyjęła postawę kobiety zimnej, dumnej i obojętnej wobec adoratorów, których było niemało. Rozrzutne życie doprowadziło jej rodzinę do bankructwa, dlatego zamożny życia styl w rzeczywistości był jedynie maską, gdyż kobieta udawała, że nadal posiada pokaźny majątek. Nie przeszkadzało jej to jednak traktować ludzi z góry i kpić z niedostatku oraz biedy. Zakochany w niej Wokulski starał się za wszelką cenę zdobyć jej zainteresowanie i przychylność. Uważał Izabelę za ideał kobiety, podziwiał jej urodę i klasę, jednak z czasem przekonał się, iż Izabela Łęcka to kobieta chciwa, zakochana w sobie i bardzo interesowana. Nie dbała o prawdziwe uczucie i oddanie, szukając zabezpieczenia finansowego i spokojnej przyszłości u boku zamożnego mężczyzny. “Nana” Emili Zoli W utworze Emila Zoli ukazane zostało, jak fizyczne piękno i seksapil kobiety może stać się przyczyną jej ogromnego szczęścia, ale jednocześnie może doprowadzić do tragedii.

Tytułowa bohaterka, Nana, pochodziła z ubogiej rodziny i by zarobić pieniądze na życie, stała się panią do towarzystwa. W tym celu wykorzystywała swój młody wiek, piękne ciało i lekkość w kontaktach z mężczyznami, sprawiając, iż walczyli oni o jej względy i uwagę. Nana manipulowała zakochanymi w niej adoratorami i zmuszała ich do wydawania na jej zachcianki ogromnych pieniędzy, a w zamian oferowała im swoje towarzystwo. W efekcie niszczyła życie wszystkich mężczyzn, którzy byli zaangażowani w relację z nią. Rujnowała ich rodziny i całe majątki, by następnie porzucić każdego z nich. Nana była kobietą okrutną i nie miała wyrzutów sumienia nawet wówczas, gdy przez jej zachowanie i z miłości do niej mężczyźni popełniali samobójstwa. Pieniądze od nich zdobyte wydawała, na co chciała i choć miała dziecko, to nie przejmowała się jego losem. Mimo iż fizycznie Nana prezentowała piękno i delikatność, w rzeczywistości była złą i okrutną kobietą – egoistką, dla której tylko pieniądze miały jakąkolwiek wartość. Nie szanowała innych ludzi ani własnego ciała i była w stanie oddać wszystko, by wzbogacić się oraz zdobyć pokaźny majątek. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY KOBIETY IDEALNEJ: Ligia w “Quo Vadis” Henryka Sienkiewicza Ligia, bohaterka powieści Henryka Sienkiewicza, od dziecka dorastała w dostatku i bogactwie, ponieważ pochodziła z rodziny królewskiej rodu Ligów. Kiedy stała się zakładniczką w Rzymie, po wojnie, w której brał udział jej naród, trafiła wraz z matką do niewoli. Po śmierci matki trafiła pod opiekę Pomponii Grecyny, siostry Pomponiusza. Mimo iż Ligia była niewolnicą, otrzymała od Aulusów sługę, Ursusa, którego obowiązkiem była opieka nad młodą kobietą. Traktowana jak członek rodziny, Ligia bardzo dobrze czuła się w miejscu, do którego trafiła. Wychowano ją na chrześcijankę i według zasad tej religii starała się żyć. Cechą charakterystyczną Ligii była jej nieprzeciętna uroda. Była to piękna kobieta, miała idealną sylwetkę, wspaniałe, niebieskie oczy i ciemne włosy. Budziła ogromne zainteresowanie mężczyzn, co dotyczyło również Marka Winicjusza, który zakochał się w Ligii jak tylko pierwszy raz ją zobaczył. Była to kobieta delikatna, cicha i skromna, odwzajemniała uczucia Winicjusza, jednak jego nachalność i bezpośredniość przerażały ją. Ligia to jednocześnie chrześcijanka, która pragnęła żyć zgodnie z zasadami religii. Tego samego oczekiwała od swojego przyszłego mężczyzny. Była cierpliwa, wyrozumiała i uczciwa; pomogła Winicjuszowi nawet po tym, jak ten próbował ją skrzywdzić. Stała się dla niego symbolem dobroci, delikatności i miłosierdzia. Jednocześnie była to kobieta wytrwała i odważna, która mimo wielu przeciwnościom losu i przeszkód potrafiła stawić im czoła, nawet buntując się przeciwko woli samego Nerona. Ligia to kobieta pełna pokory i szacunku do innych ludzi; ma silną psychikę i jest w stanie znieść wiele, choć sprawia wrażenie delikatnej i kruchej. Żyje według wyznaczonych przez siebie zasad i nie ulega negatywnym wpływom otoczenia. Jest symbolem dobroci, piękna i miłosierdzia i tak też ją odbierają bohaterowie powieści, a przede wszystkim jej ukochany, Marek Winicjusz. Helena Kurcewiczówna w “Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza Podobnie jak Aleksandra Billewieczówna w „Potopie”, tak w powieści „Ogniem i mieczem” istotną rolę odegrała Helena Kurcewiczówna. Jako sierota wychowywana przez krewną ciotkę, której wymaganiom musiała sprostać. Helena była kobietą odważną, wytrwałą i silną, a mieszkanie na Kresach z ciotką i jej synami zahartowało dziewczynę, która nie bała się stawić czoła przeciwnościom losu. Mimo silnego charakteru i wytrzymałości jest jednocześnie wrażliwa, czuła i delikatna. Walczy o swoją miłość, choć jest to nierówna walka z niebezpiecznym Bohunem. Helena Kurcewiczówna to patriotka kochająca swoją ojczyznę i szanująca tych, którzy walczą o jej wolność. Mimo swojego piękna i kobiecej delikatności gotowa jest ściąć włosy i udawać chłopca, a wszystko po to, by uciec przed groźnymi kozakami. To postać bardzo pozytywna i podobnie jak inne żeńskie bohaterki Trylogii, ma dobry wpływ na swojego ukochanego i jest ideałem polskiej szlachcianki. Basia Jeziorkowska w “Panu Wołodyjowskim” Henryka Sienkiewicza Jedną z bohaterek powieści jest Basia Jeziorkowska, odróżniająca się nieco od Aleksandry Billewieczówny z „Potopu” oraz Heleny Kurcewiczównej z „Ogniem i mieczem”. Barbara to kobieta żywiołowa, bardzo zaradna i odważna. Ma w sobie pierwiastek męskości – doskonale jeździ konno i sprawnie włada szablą, dzięki czemu stara się towarzyszyć Wołodyjowskiemu w jego wojennych wyprawach. Jest urocza, kobieca i delikatna mimo swojej zaradności i wytrwałości. Dla ukochanego jest w stanie wiele zrobić i choć bardzo walczy o swój honor i dumę, nie boi się mu wyznać swoich uczuć i ich nazwać. Podobnie jak pozostałe główne bohaterki Trylogii Henryka

Sienkiewicza, Basia to postać budząca sympatię i pozytywne emocje dzięki swojemu urokowi, ale i zaradności i odwadze. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY KOBIETY: Eleonora, Eugenia, Ala w “Tangu” Sławomira Mrożka W utworze Sławomira Mrożka występują trzy bohaterki żeńskie reprezentujące określone pokolenia. Jedna z nich to Eleonora, żona Stomila i matka Artura, głównego bohatera komedii. Eleonora ma bardzo specyficzny sposób bycia, gdyż jest to kobieta wyzwolona, łamiąca konwenanse i żyjąca według ustalonych przez siebie norm moralnych, zupełnie odbiegających od tych ogólnie przyjętych. Nie wstydzi się tego, że systematycznie zdradza swojego męża i otwarcie o tym mówi. Mimo iż jest kobietą w średnim wieku, uważa się za młódkę, której wszystko wolno i wszystko wypada. Jest kobietą atrakcyjną, cieszącą się zainteresowaniem mężczyzn. W „Tangu” należy do tej części rodziny, gdzie najważniejsze staje się łamanie konwenansów, życie według nowoczesnych zasad i otwartość na świat. Jednocześnie nie przestrzega norm społecznych, a według swojego syna, Artura, nie dba o tradycję i o dobro rodziny, przez co wchodzą ze sobą w konflikt. Eleonora to kobieta otwarta i wyzwolona, jednak w głębi serca czuje się bardzo samotna, niedoceniona i niekochana, dlatego przybiera określone pozy. Podobna do Eleonory była babcia Eugenia – niekonwencjonalny strój, specyficzne zachowanie, zupełnie nietypowe dla osób w podeszłym wieku. Zupełne zaniedbanie tradycji, nieuznawanie społecznie przyjętych norm i brak powagi nawet w sytuacjach tego wymagających sprawiły, iż Eugenia to bardzo barwna postać utworu, należąca do części rodziny krytykowanej przez głównego bohatera, Artura. Ostatnią z kobiet, bohaterek komedii była Ala, narzeczona Artura. Stała się ona symbolem łatwowierności i fascynacji mało wartościowymi rzeczami. Ali imponuje Eleonora i to dzięki niej jest świadoma swojej urody. Kokietuje mężczyzn, ponieważ znaczna liczba adoratorów sprawia jej przyjemność i satysfakcję. Rodzina Artura i ich dziwactwa imponują młodej kobiecie, więc pragnie się na nich wzorować i powielać ich zachowania, nawet te negatywne. Jest kobietą naiwną, nie mającą własnego zdania, bardzo podatną na wpływ innych ludzi. Zuta i Joanna Młodziakowie w “Ferdydurke” Witolda Gombrowicza Mimo iż w powieści główni bohaterowie to przede wszystkim mężczyźni, nie bez znaczenia dla treści utworu była wyjątkowość i oryginalność pani Młodziakowej i jej córki, Zuty. Młodziakowa pochodzi z rodziny mieszczańskiej, zaś własną rodzinę uznaje za wyjątkowo nowoczesną, która podąża za postępowym prądem. Młodziakowa to kobieta o specyficznym uosobieniu – pragnie pokazać wszystkim ludziom wokół, że jej rodzina jest idealna, łamiąca konwenanse i bardzo liberalna. Aby dać swoim poglądom świadectwo, wychowuje swoją nastoletnią córkę w pełnej swobodzie obyczajowej. Zuta może robić to, co chce, rodzice nie ograniczają jej wolności w żaden sposób i nie kontrolują, co i gdzie robi. Młodziakowa nie wspiera córki w edukacji i jednocześnie namawia do angażowania się w romanse z kolegami. Kobieta tak bardzo pragnęła być odbierana jako nowoczesna i liberalna, że stworzyła w rodzinie niezdrowe relacje, które opierały się na pozorach i sztuczności. Swoje prawdziwe oblicze Młodziakowa pokazała, gdy w pokoju córki zastała profesora i była oburzona jego obecnością. W efekcie okazało się, że jej nowoczesny styl życia oraz wieczne łamanie konwenansów to jedynie maska i poza, którą przybrała, by być odbierana przez innych jako oryginalna i postępowa osoba. Była to kobieta obłudna i nieszczera, pełna hipokryzji i egoizmu. Córka Młodziakowej to Zuta, młoda kobieta, wychowywana w duchu nowoczesności narzuconej przez jej matkę. Zuta cieszyła się zainteresowaniem mężczyzn, jednak ignorowała swoich adoratorów. By ukazać swoją nowoczesną postawę, a tym samym usatysfakcjonować rodziców, ignoruje i jest obojętna wobec obowiązków szkolnych i posiadania podstawowej wiedzy z polskiej literatury. Jest to kobieta o silnym charakterze i bystrości, jednak negatywny wpływ niewłaściwego wychowania w domu zmienił ją w dumną i zbyt pewną siebie egoistkę. Jokasta w “Królu Edypie” Sofoklesa Główną żeńską bohaterką utworu jest Jokasta, matka Edypa, która poprzez niezwykle zawiłe i trudne wydarzenia stała się postacią tragiczną. Jest to mądra i rozsądna osoba. Jej mąż, Lajos, jako człowiek porywczy i nerwowy zawsze mógł liczyć na wsparcie żony i załagodzenie przez nią problemu. Jokasta, mimo ogromnej miłości do narodzonego syna, postanowiła go skazać na śmierć, ponieważ według przepowiedni miał on dopuścić się morderstwa na swoim ojcu i związać się ze swoją rodzicielką. By nie dopuścić do tego, Jokasta z ogromnym bólem kazała wywieźć dziecko i zabić, zanim dorośnie i spełni przepowiednię. Jednak cudownie uratowane dziecko trafiło na wychowanie do rodziny w pobliskiej miejscowości, gdzie dorastało, czego nie była

świadoma Jokasta i jej mąż, Lajos. Po wielu latach i przez niezwykły zbieg okoliczności dorosły już Edyp spotkał na swojej drodze Lajosa i zabił go, nieświadom, iż jest to jego ojciec. Jokasta związała się z Edypem i z czasem wyszła za niego za mąż. Kobieta nie wiedziała, iż jej mężem został jej własny syn. Kiedy dowiedziała się prawdy, próbowała zrobić wszystko, by nie odkrył jej Edyp. Była przerażona i nie potrafiła uwierzyć w to, co stało się jej rodzinie, choć wszelkimi sposobami próbowała nie dopuścić do tragedii. Z czasem, pełna rozpaczy i bólu, popełniła samobójstwo. Jokasta jest postacią tragiczną. Wszystko, co postanowiła zrobić, z czasem odwracało się przeciwko niej. Nie potrafiła odnaleźć szczęścia, a utrata dziecka, potem męża i następnie wyjawienie tajemnicy o kazirodczym związku, przerosły ją, nie miała sił walczyć o normalne i szczęśliwe życie, świadoma tragedii, jakie spotkały jej rodzinę. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY HOLOKAUSTU: “U nas w Auschwitzu” Tadeusza Borowskiego Autor opowiadań, Tadeusz Borowski, podjął temat Holokaustu, ponieważ doświadczył okrutnych zbrodni osobiście, podczas pobytu w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu oraz w Dachau. W utworze ukazał zjawisko Holocaustu jako efektu tworzenia i rozwoju nowej „cywilizacji”, która ma wymiar okrutny, potworny i bestialski. Borowski ukazał eksterminację Żydów, jak i ludzi innych nacji w sposób wręcz banalny, normalny, co świadczy o powszechności zbrodni hitlerowskich w owych czasach. To, co dziś wydaje się niesamowicie okrutne, a wręcz abstrakcyjne, wówczas stało się tak bliskie, że odbierane było jako norma, której nie można cofnąć, zmienić czy zatrzymać. Borowski przedstawił sposoby eksterminacji ludzi w komorach gazowych, przez zagłodzenie, choroby czy rozstrzelanie. Bliskość i obecność zbrodni każdego dnia sprawiały, że ludzie jej doświadczający zmuszeni byli do walki o swoje życie, nawet kosztem innych. Eksterminacja więźniów zmusiła ich do przyjęcia zachowań, których nigdy by się nie podjęli w warunkach normalnych. Świadczy to o wpływie Holocaustu nie tylko w sposób fizyczny na jego ofiary, ale także na psychikę tych osób, ich hierarchię wartości oraz świadomość człowieczeństwa. Selekcja Żydów przybyłych do obozu polegała na wyborze tych silnych, umieszczanych w obozach i zmuszanych do pracy oraz tych słabych, bezpośrednio transportowanych do komór gazowych. Miało to na celu zniszczenie ludzkiej psychiki i zaszczepienie w niej permanentnego strachu i obaw. Najczęściej Żydzi transportowani na miejsce zagłady nie mieli świadomości, iż staną się ofiarami Holocaustu, że zostaną straceni jedynie za swoje pochodzenie, że jadą tam na śmierć. Autor przedstawił ich nieświadomość i wiarę w przetrwanie, co wzbudza ogrom emocji i współczucia wobec tych ludzi, którzy nie mieli szans uniknąć strasznych wydarzeń, które ich spotkały. “Proszę państwa do gazu” Tadeusza Borowskiego Tadeusz Borowski ukazał najbardziej znane i charakterystycznych dla Holocaustu sposoby masowego mordowania Żydów na terenach obozów koncentracyjnych – poprzez zagazowanie w komorze gazowej bądź spalenie w piecu krematoryjnym. Setki tysięcy ludzi w transportach, których jedynym celem było ich zgładzenie, stały się dla życia obozowego standardowym procederem, z czasem wzbudzającym coraz mniej emocji. Przez lata transportów tych była ogromna liczba, a przewiezieni do obozu Żydzi zazwyczaj nie wiedzieli, w jakim celu zostali tam przetransportowani i jaki los czeka ich. Zabierali ze sobą najcenniejsze przedmioty, mając nadzieję, iż przydadzą im się podczas życia w obozie pracy, a z czasem zdobędą za niepotrzebne dobra, by zaspokoić swoje podstawowe potrzeby. Niestety na miejscu majątki te zostawały im zabierane, z czego bogacili się niemieccy żołnierze, a nadzy, ograbieni z kosztowności i ludzkiej godności więźniowie prowadzeni byli do komór gazowych i krematoriów. Tadeusz Borowski ukazał, jak wielka nienawiść i zło popycha ludzi do mordowania innych i jak bestialskie oraz okrutne sposoby na zagładę milionów ludzi praktykowały niemieckie władze i podlegli im żołnierze. “Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall Dzieło Hanny Krall jest reportażem, opowieścią dokumentalną, której temat to życie i powstanie w warszawskim getcie, a dokładniej sytuacja, w jakiej znaleźli się Żydzi tam przebywający. Marek Edelman, który został głównym bohaterem i rozmówcą autorki, jako ostatni dowódca powstania, dzieli się swoimi doświadczeniami i wspomnieniami z tego okresu. Mężczyzna opowiada o okrutnych i wstrząsających sposobach na likwidację getta praktykowanych przez żołnierzy III Rzeszy. Jednocześnie wskazuje na ogromną odwagę, siłę psychiczną i walkę o każdy dzień Żydów, którzy ogromnie bali się transportu do obozu koncentracyjnego. Życie w ciągłym strachu i niepewności wynikały ze świadomości ludzi pochodzenia żydowskiego o realizacji Holocaustu i jego końcowego celu, którym miało być całkowite zlikwidowanie ich narodu. Edelman w

sposób bardzo obrazowy przedstawiał to, co widział i czego doświadczył. Transporty do obozów, nieludzkie traktowanie, systematyczna likwidacja mieszkańców getta i głodzenie sprawiły, że Żydowska Organizacja Bojowa postanowiła walczyć, chociażby po to, by umrzeć z godnością i w walce. W rzeczywistości miało to wymiar ludzkiej bezsilności i rozpaczy, ponieważ Żydzi z desperacji postanowili podjąć walkę ze zdecydowanie silniejszym wrogiem. Jednocześnie było dowodem na bunt przeciwko upodleniu, odebraniu ludzkiej godności oraz przeciwko okrucieństwu, jakie stosowali żołnierze SS. Dzieło Hanny Krall budzi ogrom emocji ze względu na fakt, iż stanowi rzeczywistą relację z getta, przedstawiającą ofiary Holocaustu i ich przerażające i prawdziwe historie. “Campo di Fiori” Czesława Miłosza W utworze „Campo di Fiori” Czesław Miłosz zestawia warszawski plac, który sąsiadował z gettem żydowskim w czasie II wojny światowej do Campo di Fiori w Rzymie, gdzie został spalony Giordano Bruno. Autor odnalazł w obu sytuacjach wiele podobieństw, gdyż panowała w nich podobna atmosfera. Mianowicie na warszawskim placu tętniło niezmiennie życie, a piękny wiosenny wieczór był okazją dla mieszkańców Warszawy do wyjścia na spacer, słuchania skocznej muzyki czy podziwiania kolorowej karuzeli i korzystania z wielu rozrywek. Ludzkie nastroje były pozytywne i nie zmąciły ich nawet odgłosy dobiegające z pobliskiego getta. Strzały z broni, krzyki i wołania umierających ludzi nie przeszkadzały ludziom po drugiej stronie muru prowadzić zwykłego, codziennego życia. Autor porównał tę sytuację do egzekucji Giordano Bruna, ponieważ krótko po jego spaleniu na środku placu plac ten na nowo zapełnił się życiem i gwarem kupców, którzy w sposób obojętny traktowali to, co przed chwilą miało miejsce tuż obok nich. To, co działo się w Warszawie, jest dla Czesława Miłosza niepojęte i okrutne. Ten sam wiatr, który podwiewa sukienki dziewcząt na placu koło karuzeli, jest wiatrem, który wydobywał się z płonących domów getta. Jednocześnie wskazuje, iż męczeńska śmierć ofiar Holocaustu szybko zostanie zapomniana, ponieważ życie toczy się dalej, a ci, którzy ocaleli po wojnie, zajmą się swoim życiem i swoimi kłopotami. Ludzie, którzy ginęli za murem warszawskiego getta byli samotni, pozbawieni pomocy i współczucia, nie byli rozumiani przez mieszkańców Warszawy, jakby wszyscy porozumiewali się innymi językami, zależnymi od sytuacji, w jakiej się znaleźli. Utwór Czesława Miłosza jest dowodem na to, że w ludziach brakuje empatii, zrozumienia i poczucia jedności. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY PIENIĘDZY: Judasz - Biblia Judasz to postać historyczna, która według Nowego Testamentu należała do Apostołów. Był jednym z towarzyszy Jezusa, podczas jego nauk i głoszenia słowa bożego. Według ewangelii wg św. Jana, Judasz od początku charakteryzował się chciwością i skąpstwem, dlatego żałował drogocennych olejków, gdy Maria namaszczała stopy Jezusa. Jednak najgorszym czynem, jakiego się dopuścił, była zdrada Jezusa i tym samym skazanie go na śmierć. Zarobił na tym trzydzieści srebrników, które po głębszym zastanowieniu postanowił z powrotem oddać. Wyrzuty sumienia nie pozwoliły Judaszowi żyć spokojnie i zdecydował się popełnić samobójstwo. Judasz poprzez swój czyn stał się symbolem zdrady dla pieniędzy, chciwości i oszustwa. Zdradził swojego nauczyciela i świadom konsekwencji, wziął za to pieniądze, wiedząc, iż skończy się to tragicznie dla Jezusa. Legenda o św. Aleksym Aleksy, pochodzący z zamożnej, królewskiej rodziny pewnego dnia postanawia opuścić majętną posiadłość i żyć w biedzie. Wychowywano go w szacunku dla ludzi ubogich, a jego rodzina szanowała służbę i traktowała ją jak równych sobie, mimo że byli bardzo bogatym rodem. Aleksy żył dostatnio, niczego w domu mu nie brakowało, dlatego wróżono mu piękną przyszłość. Jednak mężczyzna, słysząc, iż wzywa go sam Bóg, decyduje się porzucić swoje dotychczasowe życie i rozpocząć wędrówkę po świecie jako bezdomny i żebrak. Tym samym udowadnia, iż pieniądze nie miały dla niego wartości, a za cel życiowy obrał sobie pomoc potrzebującym oraz dzielenie ich trosk i zmartwień. Aleksy znacznie różni się od większości bohaterów literackich, którzy przywiązują ogromne znaczenie dla pieniędzy, a celem ich życia i pracy jest wzbogacenie się. Aleksy wybrał życie w ubóstwie i ascezie, by być bliżej ludzi, by pokazać, jak bardzo kocha Boga i mu ufa. Bieda i mnóstwo wyrzeczeń i cierpień stały się ofiarą w imię wiary. Swoim postępowaniem i dokonanymi wyborami pokazał, że do szczęścia nie są potrzebne dobra materialne, majątek i życie w bogactwie, ale bliskość ludzi życie nich niezależnie od warunków, w jakich przyjdzie człowiekowi egzystować, a nawet umierać.

“Kordian” Juliusza Słowackiego Utwór Juliusza Słowackiego po części odnosi się do wartości pieniądza i jego wagi w życiu człowieka. Po nieudanej próbie samobójczej przebywający w londyńskim James Parku Kordian rozmawia z Dozorcą, który porusza temat pieniędzy. Według mężczyzny, to one rządzą światem, ponieważ umożliwiają ludziom zdobycie wszystkiego, czego zapragną. Z uwagi na to wartości moralne i społeczne nie są dla człowieka istotne, gdyż one nie są w stanie zapewnić mu tego, co daje majątek i bogactwo. Ludzie poznali wagę pieniądza i od tego czasu żyją w zakłamaniu, nie doceniając innych wartości. Zaślepieni chęcią zdobycia bogactwa i w pogoni za pieniądzem, marnują swoje życie i relacje z ludźmi. Kordian doświadczył tego, jak ważny jest dla niektórych ludzi majątek, kiedy uświadomił sobie, że jego ukochana Wioletta nie kochała jego, tylko jego pieniądze. Podczas próby uczuć, którą sprowokował, oświadczył kobiecie, iż przegrał wszystkie pieniądze, które posiadał. Kobieta od razu przestała interesować się Kordianem, a jej udawane uczucie umarło. Mężczyzna został zraniony przez interesowną kobietę, dla której od miłości i oddania ważniejsze było bogactwo. “Zbrodnia i Kara” Fiodora Dostojewskiego W powieści Fiodora Dostojewskiego chęć wzbogacenia się popycha młodego studenta do czynów złych i okrutnych. Raskolnikow żył w biedzie, mieszkał w małym, zaniedbanym mieszkaniu, nie stać go było na zaspokojenie podstawowych potrzeb, przez co jego status społeczny był bardzo niski. Świadom, iż zarobienie większej sumy pieniędzy wymaga wielkiego wysiłku i dużo czasu, postanawia wzbogacić się, zabijając starą lichwiarkę, która zarabia wielkie sumy pieniędzy, kosztem innych. Swoje postępowanie Rodion Raskolnikow argumentuje chęcią pomocy najbliższym, a jednocześnie uważa, iż lichwiarka zasługuje na śmierć, ponieważ żeruje na ubogich ludziach. Pieniądze stają się dla mężczyzny celem, dla którego jest w stanie dopuścić się morderstwa. Fiodor Dostojewski przedstawił, jak bieda i brak perspektyw popycha ludzi do najgorszych czynów – dotyczy to również Siemiona Marmieładowa, który doprowadził swoją rodzinę do ubóstwa przez alkoholizm, co stało się powodem do picia alkoholu w jeszcze większych ilościach. Również Sonia – córka Marmieładowa przez biedę w domu decyduje się prostytuować, by zarobić pieniądze na życie. Autor ukazał, jak wielki wpływ mają pieniądze na ludzkie działania, jak zmieniają człowieka, najczęściej w tę gorszą stronę, tylko po to, by być posiadaczem większego majątku. Dobra materialne w ten sposób górują nad wartościami moralnymi i etycznymi. “Lalka” Bolesława Prusa W „Lalce” Bolesław Prus zilustrował, jak sytuacja finansowa danej osoby jest istotna w relacjach międzyludzkich i jak wiele mówi o samym człowieku. Główny bohater „Lalki”, Stanisław Wokulski, by zdobyć pokaźny majątek, ryzykował życie na wojnie rosyjsko- tureckiej. Po powrocie do Warszawy mężczyzna prowadził sklep i pragnął zarobić jeszcze więcej pieniędzy, a wszystko po to, by zdobyć serce arystokratki, Izabeli Łęckiej, w której jest zakochany. Bogactwo to jedyny sposób, by móc starać się o rękę kobiety, ponieważ główną przeszkodą stają się różnice klasowe między Stanisławem a Izabelą. Dla kobiety majątek ma ogromne znaczenie, toteż interesuje się tylko bogatymi mężczyznami. Spowodowane jest to przyzwyczajeniem do życia w luksusie. Z czasem okazuje się, iż budowanie relacji, a tym bardziej związku na pieniądzach prowadzi do klęski, wręcz tragedii. Relacja między Wokulskim a Łęcką oparta była na kłamstwie, materializmie i niespełnionych pragnieniach. Autor powieści dla porównania ukazał również nędzę, w jakiej żyją mieszkańcy Warszawy, którzy bez pracy i środków do życia walczą o każdy dzień, kiedy w tym samym czasie arystokracja trwoni pieniądze, by zaspokoić swoje zachcianki. Modnym staje się eksponowanie przez bogaczy pomocy biednym mieszkańcom miasta, co na celu ma pokazanie się w towarzystwie z dobrej strony, a nie realne wsparcie ludzi ubogich. “Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego Główny bohater, doktor Judym podczas przebywania w towarzystwie innych warszawskich lekarzy i współpracując z nimi, uświadomił sobie, że to nie umiejętności, lekarska praktyka i wyedukowanie w zawodzie mają znaczenie, a dochody, jakie uzyskiwane są z wizyt pacjentów. Mężczyzna, pełen zapału i chęci pomocy najuboższym z niewielkich miejscowości, zostaje potępiony w środowisku lekarskim, ponieważ jego projekt nie łączy się ze znacznymi dochodami, jakie przyniosłoby leczenie bogatszych. Judym nie poddaje się i pragnie pomagać tym, którzy najbardziej tej pomocy potrzebują. Zgłasza nieprawidłowości i nadużycia, które stają się czynnikiem pogarszającym warunki życia osób ubogich. Szkodliwy wpływ zanieczyszczonych wód stawów na ubogich mieszkańców Cisów nie stanowi jednak dla zarządcy terenu problemu, ponieważ nie dotyczy ten problem bogatych kuracjuszy, którzy są źródłem dochodu dla uzdrowiska. Judym rozczarowuje się postawą ludzi, dla których pieniądze mają większe znaczenie niż zdrowie i życie ubogich ludzi tylko ze względu na ich stan majątkowy. W świecie, z którym zderzył się doktor Judym wraz ze swoimi wzniosłymi ideami, nie ma miejsca na sentymentalne podejście, na ludzkie

odruchy i dobroć serca. Wszystko jest skorumpowane, zależne od pieniędzy i musi być opłacalne – nawet w środowisku lekarzy, których zadaniem jest przecież pomoc człowiekowi, niezależnie od posiadanego przez niego majątku. “Mały Książę” Antoine de Saint- Exupery’ego Utwór Antoine de Saint- Exupery’ego pełen jest opisu wartości, jakimi człowiek powinien się kierować w trakcie swojego życia i jak istotni są w nim inni ludzie. Podczas podróży i różnych przygód bohater powieści, Mały Książę, spotyka na jednej z planet Bankiera, dla którego pieniądze są tym, co w życiu jest najważniejsze. Jego główne zajęcie, a wręcz cel życiowy, to liczenie majątku. Bankier jest osobą pazerną i uważa, że wszystko, czego zapragnie, musi należeć do niego. W utworze ukazane jest, jak ludzie potrafią zgubić w życiu to, co daje im rzeczywiste i prawdziwe szczęście tylko dlatego, że majątek przysłania im cały świat, a chciwość i materializm nie dopuszczają do ich świadomości niczego prócz pieniędzy. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY MATKI: “Król Edyp” Sofoklesa W utworze Sofoklesa występuje motyw związku kazirodczego, kiedy to Jokasta, nieświadoma ciążącego na swojej rodzinie fatum, wiąże się z własnym synem. Chcąc nie dopuścić do spełnienia się przepowiedni, że jej syn zabije swojego ojca i poślubi matkę, wyrzuca go z domu i skazuje na śmierć. Jednak ocalały Edyp po wielu latach nieświadomie wraca do rodzinnego domu, zabija podczas kłótni mężczyznę, który okazuje się jego ojcem i poślubia wdowę po nim. Gdy Jokasta dowiedziała się, że Edyp jest jej synem, a przepowiednia wypełniła się, przerażona i zrozpaczona popełnia samobójstwo. Jokasta kochała Edypa, jednak świadomość, iż związała się z własnym synem i pokochała go jak mężczyznę, przerosła ją i nie mogła tego znieść. Demeter W Mitologii greckiej, wśród wielu bogów i bogini, swoje miejsce miała również jedna z sióstr Zeusa – Demeter, bogini sadów i pól. Stanowiła ona symbol kochającej matki, cierpiącej po utracie swojej córki Kory. Ogromna tęsknota pogrążała boginię w rozpaczy, a wraz z nią cierpiała i smuciła się cała ziemia. Wielka miłość budziła w niej determinację i upór w poszukiwaniach córki, porwanej przez władcę podziemia – Hadesa. Kiedy Kora wracała do matki, na całej ziemi kwitły rośliny i czuło się radość i ożywienie, lecz gdy córka bogini musiała wrócić do Hadesu, matka, wraz z całą naturą rozpaczała i cierpiała – do kolejnego powrotu córki. Świadczyło to o silnej więzi między matka i córką oraz o miłości, która stanowiła dla obu cel istnienia, dla siebie nawzajem. Biblia Według Biblii, pierwszą kobietą na świecie, a tym samym pierwszą matką jest Ewa, stworzona przez Boga, by towarzyszyć pierwszemu mężczyźnie w Raju, a jednocześnie by dać życie kolejnym ludziom. Ze związku Adama i Ewy na świat przyszli Kain, Abel i Set, zatem rola Ewy, ich matki, dla istnienia świata i ludzkości jest bardzo istotna, a wręcz decydująca. W Biblii ważne miejsce zajmuje również Maryja – matka Jezusa Chrystusa, która udowadniając swoją ogromną wiarę i odwagę, narodziła i następnie wychowała syna, aby towarzyszyć mu w wędrówce przez życie i aby, mimo wielu przeciwnościom losu, na koniec stać świadkiem jego ukrzyżowania. Maryja stanowi symbol matki oddanej, pełnej miłości i troski, ale również matki cierpiącej i pełnej bólu w momencie śmierci ukochanego syna. Wiele późniejszych utworów literackich nawiązuje do życia Matki Boskiej i jej przeżyć, związanych z narodzeniem Jezusa oraz bycia świadkiem jego śmierci. “Dziady cz. III” Adama Mickiewicza Kiedy Pani Rollison, bohaterka dramatu Adama Mickiewicza „Dziady cz. III”, dowiedziała się o przebywaniu jej syna w celi, od razu zwróciła się o pomoc do Nowosilcowa. Pragnęła jego ułaskawienia, ponieważ bardzo kochała swojego jedynego syna i myśl o jego przetrzymywaniu była dla niej paraliżująca. Pani Rollison jest kobietą upartą i gotową oddać wszystko za syna, żąda ukarania winnych, myśląc że jej syn nie żyje. Dowiedziawszy się, że mężczyzna jest jedynie ranny, prosi Senatora o ułaskawienie go. Jest kobietą ufną i naiwnie wierzy Senatorowi, że wypuści go z niewoli. Pani Rollison to symbol wszystkich matek, których synowie zostali uwięzieni w carskich celach w czasie

zaborów. Syn stanowi dla niej jedyną radość i sens życia, jest w stanie dla niego poświęcić wszystko, co ma. Jej bezpieczeństwo staje się wartością drugorzędna, dlatego jest gotowa zaryzykować swoje życie choćby dla jednego spotkania z uwięzionym synem. Autor ukazuje, jak ogromna miłość łączy matkę z dzieckiem i jak sytuacje trudne wzmacniają tę więź. “Lalka” Bolesława Prusa W powieści Bolesława Prusa ukazany został obraz matki, która po utracie dziecka nie potrafi sobie poradzić. Pani Krzeszowska nawet po wielu latach od śmierci córeczki nie umie pogodzić się z tą stratą. Kocha ją równie bardzo, jak kochała przed tragedią. Baronowa Krzeszowska cierpi wewnątrz siebie i niezależnie od mijających lat jej miłość do dziecka nie maleje. Nawet pokój dziewczynki pozostał w nienaruszonym stanie po jej śmierci, tak jakby matka nadal czekała na jej powrót. Także zaginiona lalka, należąca w przeszłości do zmarłego dziecka powoduje u Krzeszowskiej histerię i rozpacz; nie panując nad emocjami, kobieta rzuca niesprawiedliwe oskarżenia i wpada w panikę. Śmierć ukochanego dziecka sprawiła, że życie dla baronowej stało się bezwartościowe, a szczęście na świecie budziło w niej odrazę, podobnie jak ludzie cieszący się życiem i korzystający z radością z niego. Nie potrafiła znieść, że życie toczy się dalej bez jej ukochanego dziecka, które odeszło za szybko i wraz ze swoją śmiercią zabrało radość życia i sens istnienia. “Ferdydurke” Witolda Gombrowicza W powieści Witolda Gombrowicza ukazana jest rola matki we współczesnej rodzinie na podstawie państwa Młodziaków. Pani Młodziakowa, chcąc być odbierana jako wyjątkowo otwarta, tolerancyjna i nowoczesna matka, stara się wychowywać córkę Zutę w bardzo nietypowy sposób. Jej główną zasadą jest nieingerowanie w decyzje dziecka, przyzwolenie na wszystko, na co dziewczyna ma ochotę i przymykanie oka na jej zła zachowanie. Młodziakowa okazuje się matką obłudną, skupioną tylko na sobie i swojej opinii wśród innych ludzi, przez co pogarsza relacje w rodzinie. Prowokuje nastoletnia córkę do łamania konwenansów i swobody obyczajowej, a wszystko po to, by mieć opinię nowoczesnej i aktywnej racjonalistki. Matka, która powinna dbać o wychowanie swojej córki, o jej bezpieczeństwo i edukację bardziej dbała o własną opinię i udawanie tolerancyjnej i otwartej, kiedy tak naprawdę miała konserwatywne poglądy na życie. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY ZJAW I DUCHÓW: “Makbet” Williama Szekspira Wiedźmy, które na swojej drodze spotyka Makbet, mają ogromny wpływ na jego decyzje oraz fabułę utworu. Makabrycznie wyglądające zjawy ukazują się tytułowemu bohaterowi po raz pierwszy na wrzosowisku, a ich obecności towarzyszą złowrogie zjawiska, takie jak burze czy pioruny. Ponadto czarownice z „Makbeta” zostały obdarzone niezwykłymi umiejętnościami, gdyż potrafią posługiwać się magią, przygotowują w kotle tajemniczy napar oraz przeistaczają się w zwierzęta. Efekt przerażenia zostaje pogłębiony poprzez rozmowy wiedźm na temat zabijania zwierząt czy odciętego palca sternika. Złowrogi wizerunek zewnętrzny zjaw z „Makbeta” koresponduje z funkcją, jaką mają do spełniania. Mianowicie przepowiadają one przyszłość tytułowemu bohaterowi i przekonują, że już niedługo zostanie królem. Wiedźmy pobudzają ambicję Makbeta, kuszą władzą oraz kierują na drogę zła i zbrodni, dlatego dużej mierze to przez nie dopuszcza się morderstwa i staje się okrutnym despotą. Czarownicy pełnią rolę profetyczną, zwiastując przyszłe wydarzenia, ale jednocześnie są ich kreatorem, ponieważ to ich przepowiednia okazała się przyczyną morderstwa króla Dunkana. Dowodem na to jest kłamliwa wizja w jaskini, kiedy duchy utwierdzają Makbeta, że postąpił słusznie, bo los władcy był mu pisany, a zatem nie mógł uniknąć zbrodni. Pod wodzą potężnej Hekate, która kieruje wszystkimi wiedźmami, przyczyniają się one do negatywnej metamorfozy głównego bohatera, symbolizują zło w czystej postaci i są elementem budującym napięcie oraz nastrój grozy w „Makbecie”. “Dziady cz. II” Adama Mickiewicza Druga część „Dziadów” przedstawia scenę pogańskiego obrzędu guseł, w trakcie którego przywoływane są duchy zmarłych. Jako pierwsze ukazują się tzw. duchy lekkie pod postacią dzieci – Rózi oraz Józia. Pragną one otrzymać ziarnko goryczy, a swoją prośbę motywują faktem, iż za życia nie zaznały bólu ani cierpienia, dlatego po śmierci

ich dusze błąkają się po świecie. Zjawy Rózi i Józia dają do zrozumienia, że w życiu należy poznać zarówno pozytywne, jak i negatywne emocje, ponieważ bez tego jest ono niepełne. Po dzieciach pojawia się tzw. duch ciężki, czyli widmo złego pana, który w zaświatach cierpi głód z uwagi na grzechy popełnione za życia. Mimo że zły pan otrzymuje od Guślarza jedzenie, to nie może go spożyć, ponieważ zamienione w ptaki dusze skrzywdzonych przez niego ludzi odbierają mu pokarm. Duch złego pana pokazuje, że niektóre grzechy są tak ciężkie, że w żaden sposób nie da się ich naprawić ani zmniejszyć kary, jaką się za nie otrzymało po śmierci. Ostatnie widmo zaprezentowane w „Dziadach” cz. II to młoda dziewczyna o imieniu Zosia, która należy do kategorii duchów średnich. Zosia prosi o możliwość nawiązania choć na chwilę bliższych kontaktów z ludźmi, których za życia odrzucała. Za pośrednictwem każdej ze zjaw pojawiających się w dramacie Adam Mickiewicz przekazuje proste, ludowe prawdy pokazujące, w jaki sposób kierować swoim życiem, czego unikać i jakie postawy przyjmować. Duchy składają się na kreację fantastycznego, tajemniczego świata oraz są podzielone na trzy kategorie uwzględniające ciężar popełnionych grzechów. “Dziady cz. IV” Adama Mickiewicza Zjawą w czwartej części „Dziadów” jest duch Gustawa, który niespodziewanie pojawia się wieczorem w chatce, gdzie modli się ksiądz wraz z dziećmi. Jego dziwaczny wygląd i ubranie składające się z poszarpanych łachmanów oraz ludowych elementów wywołują w dzieciach przerażenie. Maluchy rozpoznają w nim upiora i boją się go, a on opowiada o błąkaniu się po śmierci, własnym samobójstwie, karze, jaka go za to spotkała, ukochanej kobiecie, która go porzuciła, samotności i bezsensie życia bez uczuć. Zjawa Gustawa zachowuje się nienaturalnie i tajemniczo, a jej nastawienie jest pełne smutku i pesymizmu, co wynika z odrzuconej miłości. Mówi jak człowiek, ale nie żyje, bo jest widmem człowieka, który z powodu zawodu uczuciowego popełnił samobójstwo. Udowadnia to, gdy po zasztyletowaniu się żyje nadal i prosi księdza o przywrócenie zniesionego obrzędu dziadów. Swoją postacią Gustaw przekonuje go, że duchy istnieją pośród ludzi, co jest zgodne z romantycznym światopoglądem i sprzeciwia się racjonalnemu, klasycystycznemu pojmowaniu rzeczywistości przez księdza. Duch znika, stwierdzając, że na ziemi przeżył raj, dlatego nie może go zaznać po śmierci. Błąkająca się po świecie zjawa Gustawa jest więc przykładem typowego romantycznego kochanka zawiedzionego miłością i elementem składającym na ludowość „Dziadów cz. IV”. “Wesele” Stanisława Wyspiańskiego Widma odgrywają w „Weselu” rolę alter ego gości zgromadzonych na przyjęciu w bronowickiej chacie. Ukazują się realnym bohaterom i unaoczniają dylematy ich sumienia oraz rozterki wewnętrzne w kontekście walki o niepodległość Polski, a także nawiązują do ważnych historycznych wydarzeń. Stańczyk staje przed oczami Dziennikarza, aby uświadomić mu jego defetyzm i pesymizm; Zawisza Czarny ukazuje się Dziennikarzowi w celu przekonania go o konieczności podjęcia walki i przewodzenia narodowi; hetman Branicki, który ujawnia się Panu Młodemu, symbolizuje waśnie pomiędzy chłopstwem a inteligencją, podobnie jak duch Jakuba Szeli, zaś Wernyhora to metafora marzeń o niepodległości i skutecznej walki o wolność. Ponadto w „Weselu” pojawiają się jeszcze zjawy Chochoła jako ucieleśnienia powstania narodu z niewoli oraz Malarz Ludwik, który poddaje w wątpliwość słuszność ślubu Marysi z Poetą. Duchy w dramacie Wyspiańskiego obrazują stan polskiego społeczeństwa w dobie walki o wolność, a także pokazują wszelkiego rodzaju obawy, nadzieje i rozterki bohaterów. Za ich pomocą autor podejmuje dywagacje na temat kondycji Polaków w tak trudnej chwili, jaką było powstanie narodowe i chęć pokonania zaborców oraz jednocześnie wprowadza do utworu wątki historyczne. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY WŁADZY: “Antygona” Sofoklesa Władcą w dramacie Sofoklesa jest król Teb – Kreon. Posiada on pełnię władzy, którą może rozporządzać zgodnie z własną wolą. Kreon jest więc w istocie autokratą, dlatego może sobie pozwolić na wydawanie tak kontrowersyjnych decyzji jak ta związana z zakazem pochówku dla Polinejkesa, brata Antygony. Kreon to władca nad wyraz stanowczy i dbający o prestiż, szacunek oraz dobre imię. O jego stanowczości świadczy niezłomność w postanowieniach i kategoryczna niezgoda na pochowanie Polinejkesa, mimo że w ten sposób bezpośrednio uderza w swojego syna i jednocześnie ukochanego Antygony – Hajmona. Kreon to człowiek ślepo wierny władzy, który dla swojego urzędu gotów jest opowiedzieć się po stronie prawa, a nie własnej rodziny. Dylematy moralne związane z Polinejkesem, Antygoną i Hajmonem nie są dla niego łatwe, niemniej nie zmieniają jego niewzruszonej postawy. Ostatecznie dogmatyzm Kreona, jego nietolerancja dla buntu i szacunek do władzy znajdujący się na granicy pychy prowadzą do tragicznych konsekwencji, ponieważ skazana przez niego na śmierć Antygona popełnia samobójstwo, a w ślad za nią życie odbierają sobie Hajmon i

Eurydyka – żona króla. Los Kreona jest tragiczny, a jego wybory nie mają prostych rozwiązań i jakie by nie były, prowadzą do mniej lub bardziej dramatycznych skutków. “Król Edyp” Sofoklesa Tytułowego bohatera dramatu Edypa poznajemy jako dobrego władcę, który troszczy się o swój lud. Wyrazem tego jest gotowość do schwytania zabójcy poprzedniego króla – Lajosa – co w mniemaniu monarchy ma wyeliminować ciążącą nad miastem klątwę. Świadczy to o gotowości działania Kreona na rzecz poddanych i chęci bezinteresownego poprawienia ich bytu. Edyp nie wie jednak, że rzucając klątwę na mordercę Lajosa, w istocie przeklina sam siebie, gdyż to właśnie on jest zabójcą – nieświadomym, ale zabójcą. Rozpatrując sylwetkę bohatera w kontekście sprawowanej przez niego władzy, należy zauważyć, że wśród obywateli cieszy się szacunkiem i uznaniem, które są wynikiem jego zasług (przede wszystkim pokonanie Sfinksa) i dbałości o miasto Teb. Edyp jest więc sprawiedliwym, dobrym i troskliwym władcą, lecz nie można zapominać o jego pysze, którą wykazuje się w stosunku do Tyrezjasza. Nie chce bowiem uwierzyć w wyjawioną przez niego prawdę, że on sam we własnej osobie zabił Lajosa, co ostatecznie staje się przekleństwem dla głównego bohatera. Edyp to władca tragiczny i walczący z losem, który przegrywa i ponosi karę, mimo że sprawuje dobre rządy, a jego winy są popełnione w sposób nieświadomy i niezamierzony. “Makbet” Williama Szekspira Tytułowy bohater dramatu Szekspira to człowiek, który zostaje opętany żądzą władzy. Rozbudzają ją wiedźmy przepowiadające Makbetowi królewską przyszłość oraz cyniczna żona pragnąca wykorzystać męża do zdobycia tronu. Te dwa czynniki w połączeniu z własną ambicją decydują, że Makbet dąży do władzy za wszelką cenę, nie bacząc na to, że dopuszcza się morderstw. Żądza władzy opanowuje go całkowicie, odbiera mu rozum i prowadzi do szaleństwa, czego dowodem jest odizolowanie się od świata, a także utrata emocji i uczuć (brak reakcji na śmierć żony) oraz problemy psychiczne (omamy, przywidzenia, koszmary). Pokusa władzy odbiera Makbetowi moralność, pozbawia go honoru i prowadzi do przemocy, w efekcie której morduje najbliższe sobie osoby (jego ofiarą pada m.in. przyjaciel Bank). Brak asertywności i uległość wobec wiedźm oraz żony sprawiają, że Makbet poddaje się pokusie władzy i wkracza na drogę zła i zbrodni, aby zdobyć tron. Tym samym Szekspir wykorzystuje motyw władzy, aby zilustrować jej destrukcyjny wpływ na osobowość człowieka. „Jądro ciemności” Josepha Conrada „Jądro ciemności” Josepha Conrada to utwór odnoszący się do problemu kolonizacji Afryki przez europejskie rządy oraz ich wysłanników. Autor przedstawia druzgocącą ocenę rządów „cywilizowanych” panów z Europy nad „zacofanym” czarnym ludem z Afryki, nie pozostawiając suchej nitki na kolonizatorach. Joseph Conrad przekonuje, że władza oparta na kolonizacji jest w istocie powodowana wyłącznie chęcią zysku i prowadzi do zagłady Afrykanów oraz zbrodni dokonywanych na nich przez „światłych” europejczyków. Celem kolonizatorów jest eksploatacja Afryki i wykorzystanie jej zasobów dla własnych korzyści, a nie to, by pomóc tubylcom. Handel kością słoniową i nieludzki wyzysk to prawdziwe oblicze władzy kolonizatorów, cynicznie ukryte pod płaszczem szerzenia cywilizacji. Nic więc dziwnego, że europejczycy karczują dżunglę, traktują tubylców jak tanią i bezrozumną siłę roboczą, a nawet nie wahają przed zabijaniem, czego najlepszy dowód stanowi postawa Kurtza, który uległ pokusie władzy i całkowicie się w niej zatracił. Podsumowując, motyw władzy w „Jądrze ciemności” pozwala na krytyczne odniesienie się do kwestii kolonizacji. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY ZBRODNI: Mit o Prometeuszu Prometeusz, jako mitologiczny stwórca człowieka, chciał pomóc ludziom w odnalezieniu się w świecie, dlatego ofiarował im iskry wykradzione z rydwanu Heliosa i nauczył posługiwać się ogniem. Mitologiczny tytan zrobił to pomimo świadomości, że jest to zabronione i może skończyć się boską karą. I rzeczywiście tak się stało; z rozkazu rozzłoszczonego Zeusa przykuto Prometeusza do skał, gdzie każdego ranka wygłodniały sęp boleśnie wyjadał mu wątrobę, która przez następne 24 godziny regenerowała się. Winą i zbrodnią twórcy ludzkości jest więc postępowanie wbrew woli najwyższego z bogów – Zeusa, zaś karą przytwierdzenie do skał i ciągłe cierpienie spowodowane wyjadaniem wątroby przez ptaka. Należy zauważyć, że w gruncie rzeczy przewinienie Prometeusza jest dobrym uczynkiem, który polega na udzieleniu pomocy potrzebującym jej ludziom. Konsekwencje jego czynu trzeba z kolei uznać za

niesprawiedliwe i zbyt daleko idące; jest to kara niewspółmierna do popełnionych win. Mit o Dedalu i Ikarze Chcąc uciec z Krety, Dedal i Ikar postanowili wykorzystać skrzydła przygotowane wcześniej przez Dedala i za ich pomocą wyfrunąć z wyspy. Przed podjęciem wyzwania ojciec ostrzegł Ikara, aby nie wznosił się zbyt wysoko, ponieważ promienie słoneczne mogą roztopić wosk sklejający skrzydła. Pomimo przestrogi Ikar nie posłuchał Dedala, w związku z czym podczas lotu wosk się stopił, a on sam wpadł do morza i zginął. Jego winą, za którą spotkała go najwyższa kara, czyli śmierć, jest więc nieposłuszeństwo wobec ojca, lekkomyślność i marzycielstwo, którego symbolem do dnia dzisiejszego jest właśnie Ikar. “Król Edyp” Sofoklesa Król Edyp popełnił zbrodnię w sposób niezawiniony, uciekając przed przeznaczeniem. Kiedy wyrocznia delficka przepowiedziała mu, że zabije ojca, postanowił opuścić rodzinne strony. Pewnego razu, wędrując samotnie, został napadnięty w górach i w trakcie walki z napastnikami zabił jednego z nich, którym – jak się później okazało – był jego ojciec. W ten oto sposób klątwa sprawiła, że Edyp popełnił zbrodnię, a dodatkowo – również zgodnie z przepowiednią – nieświadomie poślubił rodzoną matkę. Tytułowy bohater sam wymierza sobie karę, oślepiając się i skazując na banicję. Zbrodnie Edypa nie są więc jego winą i wynikają wyłącznie z fatum, jakie nad nim ciąży. Kara i wina są w tym przypadku dowodem na przewrotność losu i znikomy wpływ człowieka na własne życie. “Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego Zbrodnią głównego bohatera powieści Fiodora Dostojewskiego, młodego studenta – Rodiona Raskolnikowa – jest planowane przez długi czas zabójstwo starej lichwiarki, którą uważa za „ludzką wesz” i jednostkę pasożytniczą w społeczeństwie. Zbrodnia Rodiona wynika więc z jego przekonań ideowych, dopuszczających zabijanie „gorszych” ludzi (lichwiarka) przez jednostki, które z racji na swoją wyjątkowość mają większe prawa (on sam). Raskolnikow jest bowiem przekonany, że znacznie lepiej i z pożytkiem dla ogółu wykorzysta pieniądze odebrane staruszce. Nie można zapominać, że podłożem morderstwa jest skrajnie trudna sytuacja materialna nie tyle samego Rodiona, ile najbliższych mu osób, którym zamierza udzielić finansowej pomocy za sprawą skradzionych pieniędzy. Zbrodnia głównego bohatera jest wobec tego efektem jego wrażliwości społecznej i poczucia głębokiej niesprawiedliwości, co nie zmienia faktu, iż morderstwo doszczętnie rujnuje życie Rodiona. Początkowo spotyka go kara w postaci problemów psychicznych, trudności ze snem, złego samopoczucia i huśtawek nastrojów, a kiedy już nie wytrzymuje napięcia i myśli o morderstwie zaczynają go przerastać, przyznaje się do winy i zostaje skazany na wywózkę do obozu pracy. Choć kara jest ciężka, pozwala Rodionowi na powrót do normalnego życia, odkupienie win i uświadomienie sobie, jak złą decyzją była zbrodnia. Duży udział ma w tym Sonia, dzięki której młodzieniec godzi się nie tylko z samym sobą i światem, ale też z Bogiem. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY ŻYDÓW: “Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza Przykładem Żyda w „Panu Tadeuszu” jest Jankiel, którego sylwetkę Mickiewicz zaprezentował w pozytywnym świetle. Jankiel jawi się bowiem jako polski patriota identyfikujący się z ojczyzną i działający na jej rzecz; zna polską historię, mówi po polsku i stara się wspierać patriotów walczących o wolność. Żydowski bohater dobrze wywiązuje się nie tylko ze swoich obywatelskich obowiązków, ale również z zawodowych, gdyż jest właścicielem karczmy, którą umiejętnie zarządza i która odgrywa w utworze ważną rolę towarzyską, polityczną i społeczną. Postać Jankiela staje się więc wzorem do naśladowania i stanowi przykład zasymilowanego Żyda potrafiącego połączyć tradycję judaistyczną z polskimi obyczajami. “Lalka” Bolesława Prusa W powieści Bolesława Prusa Żydzi ukazani są jako kupcy zajmujący się przede wszystkim pomnażaniem swojego majątku, czego przykładem jest postać Szlangbauma. Często robią to w sposób agresywny, traktując pieniądze jako najwyższą

wartość, o czym świadczy zachowanie wymienionego bohatera, który nawet po odkupieniu sklepu od swojego przyjaciela Wokulskiego bardzo dokładnie sprawdza wszystkie formalności, nie ufając do końca Stanisławowi. Mimo że Żydzi w „Lalce” dążą do asymilacji, tak jak Szlangbaum biorący udział w powstaniu styczniowym, to społeczeństwo polskie odrzuca i nie akceptuje ich. Z tego względu Szlangbaum i Michał Szuman, który również dąży do asymilacji, odwracają się od Polaków i zamykają we własnej społeczności. Wizerunek Żydów w „Lalce” jest niejednoznaczny i – tak jak cała powieść – realistyczny. Z jednej strony są to nad wyraz inteligentni, pracowici i przedsiębiorczy ludzie, a z drugiej wydają się chciwi, traktują pieniądze jak najwyższą wartość i przejmują decydującą rolę w polskiej gospodarce, dlatego biedni Polacy postrzegają ich jak wyzyskiwaczy. Wszystko to składa się na obraz nieudanej asymilacji polskich Żydów, którzy raczej nie z własnej winy nie potrafią uzyskać zaufania polskiego społeczeństwa, bo mimo wszystko dążą do asymilacji, lecz społeczeństwo ich odrzuca. “Mendel Gdański” Marii Konopnickiej Pozytywny wizerunek Żyda, który jest tytułowym bohaterem noweli, przedstawia Maria Konopnicka. Prawie siedemdziesięcioletni Mendel Gdański to nad wyraz szlachetny mieszkaniec Warszawy, żyjący w stołecznym mieście od niemal 30 lat. Charakteryzuje go uczciwość, pracowitość i otwartość wobec innych ludzi, dzięki czemu sąsiedzi mocno z nim sympatyzują. Choć czuje się Warszawiakiem i częścią polskiej społeczności, to kultywuje żydowskie tradycje i wyznaje religię judaistyczną, z której jest dumny. W momencie, gdy w Warszawie ma miejsce pogrom Żydów, Mendel Gdański dumnie, z odwagą i honorem przyjmuje akty nienawiści wobec siebie, nie wstydząc się własnego pochodzenia i wyznawanej religii. Na przykładzie pozytywnej sylwetki tytułowego Żyda, który mimo szlachetności, uczciwości, pracowitości i chęci asymilacji z polskim społeczeństwem zostaje przez nie odrzucony, Konopnicka podejmuje temat antysemityzmu i uprzedzeń wobec Żydów, jakie miały miejsce pod koniec XIX wieku. Autorka pochwala postawę Mendla i krytykuje uprzedzenia oraz nietolerancję Polaków dokonujących pogromu. “Wesele” Stanisława Wyspiańskiego W dość stereotypowy sposób do tematu podszedł Stanisław Wyspiański w młodopolskim dramacie „Wesele”. Pojawia się w nim postać Hersza Singera – właściciela karczmy w Bronowicach, gdzie dzieje się akcja i ma miejsce wesele pary młodej. Mimo że Hersz zasymilował się ze społecznością polską, o czym świadczą jego kontakty z Księdzem i Czepcem, to Polacy są dla niego przede wszystkim źródłem zysku. Czepiec wynajmuje bowiem Żydowi karczmę w zamian za dług, jaki ma mu do spłacenia, a Ksiądz staje się jego wspólnikiem w interesach poprzez uświadomienie Czepcowi konieczności uregulowania zobowiązań finansowych wobec Singera. Hersz postrzegany jest przez mieszkańców wsi przede wszystkim w kontekście pieniędzy, jako człowiek dbający w głównej mierze o własną pomyślność finansową. Ponadto należy nadmienić, że sceptycznie odnosi się on do ślubu małżonków, gdyż uważa, że ich związek jest nienaturalny i wynika nie z prawdziwych uczuć, ale z ówczesnej mody zwanej chłopomanią. Wyspiański zaprezentował więc Żyda w sposób dość typowy, czyli jako człowieka interesującego się głównie sprawami materialnymi, troszczącego się w pierwszej kolejności o swoją pomyślność, zdystansowanego wobec innych ludzi, konkretnego i potrafiącego na chłodno oceniać sytuację. “Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall Utwór Hanny Krall słowami Marka Edelmana opisuje losy Żydów z getta warszawskiego. Rozmówca autorki wspomina, jak setki więźniów wywożono do obozu koncentracyjnego w celu zgładzenia, a dopiero co urodzone dzieci truto i łamano im kończyny, aby zapewnić bezbolesną i szybką śmierć. Znajdziemy także opisy śmierci głodowej, samobójstw, skrajnego niedożywienia czy podpaleń. Z drugiej strony obserwujemy sylwetki ludzi, którzy chcąc uratować swoją godność, świadomie wybierają śmierć, tak jak Janusz Korczak, który mimo możliwości opuszczenia getta zostaje w nim, aby pomagać dzieciom, czy powstańcy z Żydowskiej Organizacji Bojowej, którzy wypowiadają nieposłuszeństwo Niemcom, dobrze wiedząc, że oznacza to samobójstwo z powodu miażdżącej przewagi wroga. Wszystko to składa się na obraz cierpiących, walczących, pełnych heroizmu i skazanych na eksterminację Żydów. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY METAMORFOZY WEWNĘTRZNEJ: Legenda o św. Aleksym

Metamorfoza św. Aleksego polega na kompletnej zmianie stylu życia z bardzo dostatniego w ubogie i samotne. Święty urodził się w bogatej i szczęśliwej rodzinie, więc jeśli tylko by chciał, mógł mieć wszystko, czego zapragnie. Decyduje się jednak na porzucenie najbliższych, rozdaje cały swój majątek ludziom potrzebującym i zostaje ascetą, który jako bezdomny żebrak tuła się po świecie. Metamorfoza św. Aleksego jest więc jego świadomym, indywidualnym wyborem i wynika z chęci jak najmocniejszego zbliżenia się do Boga, na co według niego najlepszym sposobem była asceza. Jak wiemy, przemiana okazała się skuteczna, gdyż Aleksy od razu po śmierci dostępuje świętości. “Makbet” Williama Szekspira Negatywną przemianę przechodzi również Makbet. Tytułowy bohater tragedii Szekspira początkowo jest przykładnym i zasłużonym w walce rycerzem króla Dunkana, który stopniowo zmienia się w ogarniętego żądzą władzy zbrodniarza. Wynika to z kilku czynników, a mianowicie: przepowiedni wiedźm, które pokazały mu jego przyszłość na tronie; silnego wpływu żony, która nagabuje Makbeta do usunięcia prawowitego króla, aby samej móc zasiąść na tronie, a także z własnych ambicji głównego bohatera. Wszystko to doprowadza do pierwszego morderstwa na Dunkanie, w efekcie czego Makbet traci nad sobą panowania i poddaje się nieodpartej żądzy władzy. Chęć jej zdobycia i ukrycia wcześniej zbrodni kończy się kolejnymi zabójstwami i sprawia, że bohater kompletnie traci kontakt z rzeczywistością, przeistaczając się w nieczułego i samotnego mordercę. Jego metamorfoza pokazuje, do jak negatywnych skutków może doprowadzić zło; jeżeli raz się po nie sięgnie, tak jak zrobił to Makbet w trakcie pierwszego zabójstwa, to bardzo trudno jest je od siebie odsunąć. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY ŚMIERCI: “Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall Dla Żydów organizujących powstanie w getcie warszawskim śmierć jest sposobem na honorowe i godne pożegnanie się z życiem. W heroiczny sposób umierają z bronią w ręku, wiedząc, że nie mają żadnych szans na pokonanie lepiej uzbrojonego i silniejszego, niemieckiego wroga. Więźniowie getta kierują się taką samą motywacją, gdy popełniają zbiorowe samobójstwo obok bunkra przy ulicy Miłej 18. W „Zdążyć przed Panem Bogiem” pojawia się zatem motyw śmierci świadomej, do której bohaterowie dążą z własnej woli, argumentując swoją decyzję chęcią zachowania godności i honoru. Śmierć jest wybawieniem również dla niemowląt, które są zabijane tuż po urodzeniu w celu uniknięcia gehenny ze strony Niemców. Warto też przypomnieć o zatrważających obrazach śmierci głodowej doprowadzającej więźniów do całkowitego wycieńczenia i powolnej utraty życia. Wszystko to składa się na zatrważający obraz śmierci, która dla wielu Żydów z getta jest nadzieją i szansą na ucieczkę z piekła Holokaustu, a nie zagrożeniem. “Dżuma” Alberta Camusa Powieść Alberta Camus prezentuje bezsensowną i absurdalną śmierć wynikającą z epidemii, która nawiedziła afrykańskie miasto Oran. Początkowo jest ona czymś niezwykłym, co wywołuje w ludziach ogromne emocje, lecz z czasem staje się czymś powszechnym, do czego mieszkańcy powoli się przyzwyczajają. W „Dżumie” śmierć jest ślepa i niesprawiedliwa, gdyż spotyka tak niewinne osoby jak chociażby bezbronne dziecko o imieniu Filip. Albert Camus przedstawia różne reakcje na tę tragedię, począwszy od heroicznej walki z nią, poprzez poddanie się, skończywszy na korzystaniu z niej. Niektóre interpretacje traktują śmierć w „Dżumie” jako symbol zła lub wojny, co znajduje swoje uzasadnienie. “Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego W powieści Stefana Żeromskiego motyw śmierci obserwujemy za sprawą inżyniera Korzeckiego, który odbiera sobie życie. Decyduje się na ten krok, ponieważ nie potrafi odnaleźć się w społeczeństwie i nie umie pogodzić się z niesprawiedliwością społeczną oraz wyzyskiem najniższych warstw społecznych. Niemoc i bierność wobec problemów doprowadzają Korzeckiego na skraj załamania i kończą się samobójstwem. Jest to śmierć strachliwego i niezrozumiałego przez świat samotnika oraz idealisty niezdolnego do radzenia sobie z trudami życia doczesnego, który za wszelką cenę chce od nich uciec. Los Korzeckiego może być również symbolem słabości polskiego społeczeństwa w obliczu niesprawiedliwości i nierówności społecznych.

“Gloria Victis” Elizy OrzeszkowejNowela Elizy Orzeszkowej opisuje heroiczną i pełną patosu śmierć powstańców styczniowych, którzy w nierównej walce z Imperium Rosyjskim oddają życie z myślą o ojczyźnie. Ich ofiara ma dać zwycięstwo rodakom, dlatego żaden z powstańców nie waha się, aby ją złożyć. Orzeszkowa opisuje ich śmierć w sposób nad wyraz podniosły i patetyczny, dokonując w ten sposób ich heroizacji. Autorka stara się pokazać, że śmierć powstańców nie była bezpodstawna i miała głęboki, martyrologiczne sens, więc należy oddać im najwyższą cześć i chwałę. “Romeo i Julia” Williama Szekspira W „Romeo i Julii” pojawia się motyw śmierci samobójczej, którą popełniają tytułowi bohaterowie. Jest ona efektem tragicznej pomyłki, polegającej na tym, że posłaniec mający poinformować Romea, iż Julia znajduje się w stanie śpiączki, nie dociera do młodego kochanka na czas. W związku z tym Romeo sam odbiera sobie życie, kiedy spostrzega nieżywą Julię i jest przekonany, że dziewczyna umarła, choć w rzeczywistości zażyła napój imitujący śmierć. Wypijając truciznę, popełnia samobójstwo, a gdy Julia się budzi i widzi martwego ukochanego, robi to samo, tyle że przy pomocy sztyletu. Główni bohaterowie podejmują decyzję o samobójstwie niemal machinalnie, nie biorąc nawet pod uwagę faktu, iż mogliby żyć bez swojej miłości u boku. W dramacie Szekspira śmierć jest symbolem wielkiej miłości, bez której nie wyobrażają sobie życia i choć tytułowe postaci umierają, to ich uczucie nie ginie. Warto również nadmienić, że sprawą śmierci Romea i Julii ich zwaśnione od lat rody w końcu dochodzą do porozumienia. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY DZIECKA/DZIECIŃSTWA: Treny Kochanowskiego Tematem Trenów Kochanowskiego jest jego córka, która zmarła, gdy miała 3 lata. Jej śmierć odcisnęła ogromne piętno na życiu poety, doprowadzając go na skraj załamania światopoglądowego i psychicznego. W Trenach Urszulka została sportretowana jako niewinna, beztroska, radosna, energiczna i pełna radości istota, której odejście wywróciło do góry nogami świat Kochanowskiego. Dziecko w Trenach staje się przyczyną uciechy i smutku ojca, jego nadzieją na przyszłość, której chce przekazać talent pisarski, a także obiektem największej troski. Kochanowski utożsamia Urszulkę z własnym szczęściem, dlatego gdy ją traci, również ono odchodzi w niepamięć i zamienia się w pasmo cierpień. Odpowiedź na pytanie, gdzie po śmierci znajduje się córka, nie daje spokoju poecie i burzy jego światopogląd, a nawet wiarę w Boga. “Dziady cz. II” Adama Mickiewicza Tak samo beztroskimi i niewinnymi dziećmi są Józio i Rózia – duchy pojawiające się w drugiej części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Mają one postać aniołów, które podczas guseł przybywają do kaplicy na cmentarz, aby prosić o ziarnko goryczy, bez którego nie mogą dostać się do nieba. W życiu doczesnym nie doznały bowiem cierpienia ani trwogi, dlatego było ono zbyt łatwe i z tego powodu zamknięto przed nimi bramy do Raju. Takie ujęcie motywu dziecka ma za zadanie pokazać, że życie ma prawdziwy wymiar dopiero wówczas, gdy poznamy wszystkie jego smaki, włącznie z gorzkim cierpieniem, bólem i smutkiem, którego z powodu przedwczesnej śmierci nie zaznali Józio i Rózia. “Mendel Gdański” Marii Konopnickiej Jedną z głównych postaci pojawiających się w noweli Marii Konopnickiej jest dziesięcioletni Jakub – pozbawiony matki wnuczek tytułowego Mendla. Obaj mają żydowskie korzenie, wobec których wyrażają najwyższy szacunek i nie kryją się z nimi. Z powodu swojego pochodzenia dziecko jest obmawiane w szkole i obelżywie nazywane Żydem. Kiedy w mieście dochodzi do ataku na Żydów, Mendel stara się przyjąć go z otwartą przyłbicą i nie uciekać, więc nie chowa siebie i Jakuba, gdy przychodzą napastnicy i zamiast uciekać, wraz z wnuczkiem stoi w oknie. Choć zachowują godność, to Jakub traci poczucie bezpieczeństwa i czuje się wyobcowany w nie akceptującym go społeczeństwie. W „Mendlu Gdańskim” niewinne i bezbronne dziecko jest obiektem antysemickiej niechęci, a jego postać służy do zwrócenia uwagi nietolerancję wobec Żydów panującą w XIX w. “Lalka” Bolesława Prusa Żyjące w biedzie, pozbawione ojca i uzależnione od zaradności matki dziecko zaprezentowano w „Lalce”. Córka Heleny Stawskiej – Helusia – wzbudza zachwyt

niemal w każdym, kto ma z nią kontakt. Jej postawa jest symbolem beztroskiego dzieciństwa: okresu, kiedy każdy z nas poznawał świat i cieszył się życiem oraz zabawą, nie przejmując się jakimikolwiek problemami. Helusia jest tak kochanym dzieckiem, że Wokulski, z którym zresztą często się bawi, ofiarowuje jej posag. Dziewczyna daje radość również Rzeckiemu, wielokrotnie podkreślającemu jej pozytywny wpływ na swoje samopoczucie w danym dniu. Córka pani Stawskiej jest nad wyraz radosna, miła, przyjacielska, ciekawa świata, inteligentna i otwarta, a także bardzo mocno zżyta z matką dbającą o nią ze wszystkich sił. Helusię można uznać za typowo pozytywistyczne dziecko, którego trudna sytuacja życiowa kontrastuje z beztroskim, radosnym i niczego nieświadomym usposobieniem. “Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego Główny bohater powieści Stefana Żeromskiego to Cezary Baryka, którego dorastanie stanowi najważniejszy temat utworu. Najpierw poznajemy go jako dojrzewającego chłopca, a następnie jako młodzieńca i młodego mężczyznę. Początkowo jego życie w rosyjskim Baku u boku dość dobrze sytuowanego ojca i opiekuńczej matki jest niemal sielskie i upływa na zabawach oraz nauce. Wszystko ulega jednak zmianie w chwili, gdy wybucha rewolucja bolszewicka, której efektem było wysłanie na front ojca Cezarego – Seweryna. W obliczu tak trudnej sytuacji młodzieniec, szanujący przede wszystkim ojca, a mniej matkę, poczuwa wolność i zaczyna sprawiać duże problemy wychowawcze pani Jadwidze. Cezary lekceważy szkołę, nie słucha matki, a nawet angażuje się w brutalną rewolucję. Dopiero jej krwawe efekty i śmierć matki uświadamiają mu, jakie błędy popełnił. Cezary jako dziecko jest bohaterem nieodpowiedzialnym, lekkomyślnym i niepotrafiącym docenić wysiłku, jaki w jego wychowanie włożyli rodzice. Jednocześnie jest to bohater dojrzewający, który dorasta za sprawą złych wyborów życiowych i ich konsekwencji. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY BUNTU: “Antygona” Sofoklesa W dramacie Sofoklesa buntowniczką jest tytułowa bohaterka, która sprzeciwia się prawu narzuconemu przez Kreona, łamiąc wydany przez niego zakaz chowania skazanego za zdradę ojczyzny Polinejkesa. Jako że Polinejkes to brat Antygony, nie może ona pozwolić, aby odstąpić od pochówku, gdyż byłoby to wbrew odwiecznym prawom boski. Stając w obronie podstawowych praw religijnych, bohaterka jednocześnie łamie prawa ziemskie, wobec których się buntuje. Za pomocą tego motywu Sofokles pokazuje determinację, odwagę i wielkie poświęcenie Antygony, która dla dobra brata nie boi się ryzykować własnym życiem. Mit o Prometeuszu Prometeusz, jako mitologiczny twórca ludzkości, chciał nauczyć człowieka posługiwania się ogniem, dlatego wykradł płomień z rydwanu Heliosa, mimo że zabronił tego najwyższy z bogów – Zeus. W efekcie pan Olimpu zesłał na ludzkość cierpienie i śmierć, a Prometeusza przykuł do skał, gdzie każdego dnia orzeł rozdrapywał jego wątrobę, która następnie się goiła. Jego bunt to dowód wielkiego heroizmu i poświęcenia dla człowieka. Z myślą o ludziach Prometeusz wypowiedział nieposłuszeństwo swojemu panu i poniósł za to srogą karę, dlatego można stwierdzić, że podstawą jego buntu był altruizm i bezinteresowna pomoc. “Dziady cz. III” Adama Mickiewicza W dramacie Adama Mickiewicza pojawia się motyw buntu przeciwko Bogu, który można obserwować w Wielkiej Improwizacji. Wygłaszając jeden z najsłynniejszych monologów w historii polskiej literatury, Konrad wyraża swój sprzeciw wobec Boga w związku z trudną sytuacją polityczną, w jakiej w dobie romantyzmu znajdowała się Polska. Główny bohater trzeciej części „Dziadów” żąda od Boga władzy na rzędem dusz i wyrzuca Mu, że jest obojętny na los ojczyzny. Bunt Konrada wynika zatem z jego wielkich patriotycznych uczuć, ale również z pychy i buty, wyrosłych na jego romantycznym przeświadczeniu o własnej wyjątkowości i talencie literackim, co według niego, pozwala mu równać się z Bogiem. Mimo to bunt Konrada okazuje się nieskuteczny, ponieważ Stwórca pozostaje głuchy na jego wołania i nawet mu nie odpowiada.

“Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza Buntownikiem w epopei Adama Mickiewicz jest Jacek Soplica, który nie godzi się na utarte konwenanse obyczajowe i społeczne. Nie potrafił się pogodzić z koniecznością rozstania się ze swoją miłością Ewą spowodowaną brakiem zgody na ich związek ze strony ojca Ewy – Stolnika, Jacek zbuntował się i w geście rozpaczy poślubił ubogą szlachcianeczkę, choć nie darzył jej uczuciem tak intensywnym, jakim pałał do Horeszkówny. Żona szybko zmarła, a Soplica zaczął nadużywać alkoholu. Apogeum jego buntu stanowi zabójstwo Stolnika Horeszki, za które został posądzony o zdradę ojczyzny. Bunt Soplicy wynika więc z nieszczęśliwej miłości i sprzeciwu wobec utartych konwenansów, pozwalających ojcu wybrać męża dla córki. “Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego Powieść Fiodora Dostojewskiego przedstawia bunt głównego bohatera – Rodiona Raskolnikowa, który sprzeciwia się filozofii chrześcijańskiej, negując podstawowe zasady moralne rządzące światem. Zainspirowany filozofią Nietzschego, dzieli ludzi na gorszych i lepszych, czyli takich, którzy dla dobra społeczeństwa mają prawo wykorzystywać jednostki z najniższych warstw społecznych. Uznając się za takiego „nadczłowieka”, Raskolnikow w geście buntu zabija starą lichwiarkę, aby następnie skradzione jej pieniądze przeznaczyć na pomoc osobom pokrzywdzonym przez los (rodzina Sonii). Bunt Rodiona polega więc na negacji etyki chrześcijańskiej i relatywizacji moralności, a spowodowany jest otaczającą go niesprawiedliwością i wyzyskiem, których symbol stanowi stara lichwiarka. Przyczyny buntu Rodiona są zatem szlachetne, ale sposób jego realizacji (zabójstwo) – niedopuszczalny “Ferdydurke” Witolda Gombrowicza W „Ferdydurke” Gombrowicza mamy do czynienia z buntem przeciwko formie, która ogranicza ludzi, krępuje ich naturalność i spontaniczność oraz narzuca określone zachowania, nie zawsze zgodne z prawdziwym charakterem i zamierzeniami człowieka. Pierwszy bunt głównego bohatera – Józia – ma miejsce w szkole, gdzie sprzeciwia się „upupianiu” uczniów, czyli eliminowaniu ich kreatywności, indywidualności i samodzielnego myślenia. Następnie udaje się do domu państwa Młodziaków, w którym buntuje się przeciw formie poprzez zorganizowanie podstępu mającego ukazać zakłamanie mieszczan stylizujących na ludzi nowoczesnych i wyzwolonych. Ostatni etap buntu Józia przeciwko konwenansom rozgrywa się w konserwatywnym dworku szlacheckim państwa Hurleckich, gdzie bohater wykpiwa zachowanie domowników bazujące na starodawnych obyczajach. Mimo to bunt głównego bohatera przeciwko formie, konwenansom i utartym zwyczajom okazuje się nieskuteczny, bo – jak sam stwierdza – nie da się wyzbyć „gęby”, a można jedynie ją zmienić na inną. W ten sposób Gombrowicz chce powiedzieć, że w dzisiejszym świecie nie ma miejsca na indywidualizm, niezależność i pełną suwerenność, bo ograniczają nas ramy życia społecznego i kulturowego. Niepowodzenie buntu Józia ma pokazać, że należy się z tym pogodzić i uznać taki stan rzeczy za obiektywny.. “Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall W reportażu Hanny Krall motyw buntu pojawia się w dwóch odsłonach: jednostkowej i zbiorowej. Samotną jednostką, która buntuje się przeciw Bogu i chce pokrzyżować jego plany, jest główna postać utworu – Marek Edelman. Ratując życie więźniów wywożonych na śmierć, kardiochirurg walczy z boskim przeznaczeniem. Również po wojnie Marek Edelman buntował się przeciw boskim planom, tyle że robił to już jako lekarz, który na stole operacyjnym przedłużał życie pacjentom. Z kolei zbiorowy bunt w „Zdążyć przed panem Bogiem” ma miejsce podczas powstania w getcie, kiedy to Żydzi postanowili przeciwstawić się Nazistom, co z powodu olbrzymiej przewagi Niemców oznaczało wydanie na siebie wyroku śmierci. “Tango” Sławomira Mrożka Dramat Sławomira Mrożka przedstawia dość nietypowy bunt podjęty przez rodziców i dziadków głównego bohatera – Artura. Mianowicie wyrażają oni sprzeciw wobec tradycyjnego porządku świata i mimo swojego niemłodego wieku zachowują się jak wyzwolona młodzież. Ich postawa polega na pełnej wolności obyczajowej, seksualnej i moralnej, dlatego widzimy, jak żona bez skrupułów zdradza męża za jego przyzwoleniem, babcia w podeszłym wieku ubiera się jak nastolatka, a ojciec cały czas chodzi w piżamie. Ich bunt jest karykaturalny i nie pasuje do poważnych ról społecznych, w które się wcielają. Z tego względu kontrrewolucję planuje przeprowadzić najmłodszy syn i wnuk – Artur, który jest najbardziej odpowiedzialnym członkiem rodziny. Jego bunt ma na celu przywrócenie tradycyjnego porządku w życiu najbliższych i polega na chęci zorganizowania ślubu z ukochaną. Ostatecznie jednak Artur przegrywa, ponieważ ukochana go zdradziła, a on sam został zabity przez Edka.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY APOKALIPSY: Apokalipsa św. Jana Motyw pojawia się tu expressis verbis, już w samym tytule. Uczeń Jezusa ujrzał nie tylko wydarzenia, które nastąpią na ziemi, ale również i to, jak będą wyglądać nowe niebo i nowa ziemia. Jezus, którego Jan widzi w objawieniu, podkreśla także, że zna serca ludzkie, a jednocześnie nakazuje swemu uczniowi przekazać wspólnotom wiernych ostatnie przestrogi i zachęty do nawrócenia przed sądnym dniem. Później zaś mieszkańcy świata zostaną osądzeni na podstawie czynów całego swojego życia i podzieleni na zbawionych i potępionych. Tekst biblijny nie poprzestaje jednak na opisie nieszczęść, jest w nim bowiem mnóstwo obrazów pogodnych, metaforycznych wizji niebieskiego Jeruzalem, wiecznej krainy szczęścia dla wybranych. Koniec świata więc jawi się tutaj jako coś strasznego dla złych, a zarazem niesamowicie pięknego i radosnego dla zbawionych. “Dies Irae” Jana Kasprowicza Ten utwór wchodzi w skład zbioru o znamiennym tytule Ginącemu światu. Tekst utrzymany jest w tonie prorockim, co oczywiście odsyła czytelnika do objawienia Janowego. Jednak tutaj dzień końca świata jest przede wszystkim „dniem gniewu”, a nie nagrody dla sprawiedliwych. Kasprowicz odwołuje się do rymowanej średniowiecznej sekwencji Tomasza z Celano przez sam tytuł swego utworu, będący jednocześnie kryptocytatem. U polskiego poety Chrystus – „Głowa w cierniowej koronie” – nie jest tym, który sądzi, lecz raczej usprawiedliwiającym, broniącym ludzi przed surowością Boga jako Ten, który zna ludzkie losy, gdyż sam żył na ziemi, będąc człowiekiem. Schyłek świata jest „Koniecznością”, przed którą nikt nie umknie. U Kasprowicza to nie Bóg jest tym Jedynym, który wraz ze schyłkiem świata nadaje wszystkiemu nowy sens. Dies irae jest czymś, co dzieje się każdego dnia na nowo, gdyż wciąż odbywa się sąd nad grzechem, jako że nieustannie trwa odkupieńcza moc Chrystusowej męki, która w czasie apokalipsy jest ratunkiem dla zbolałego świata. “Dziady cz. III” Adama Mickiewicza Ksiądz Piotr przeżył widzenie, które jest odpowiedzią Boga - mistycznym uniesieniem, w którym dane jest mu widzieć dzieje Polski i jej przyszłość. Wizja jest romantyczną realizacją hasła mesjanizmu narodowego, bo ksiądz Piotr widzi dzieje Polski ułożone na wzór dziejów Chrystusa - męczeństwo polskiego narodu ma zbawić inne ludy walczące o wolność. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY RODZINY: “Antygona” Sofoklesa Dla tytułowej bohaterki tragedii Sofoklesa rodzina jest fundamentalną wartością. Chęć pogrzebania ukochanego brata, tak jak nakazuje prawo boskie, ale zabraniają zakazy wydane przez władcę – Kreona – przezwycięża w niej strach przed karą śmierci zarządzoną dla każdego, kto zorganizuje pochówek oskarżonemu o zdradę Polinejkesowi. Z kolei dla Kreona rodzina jest mniej istotna niż wierność literze prawa, dlatego przez jego zapalczywość Antygona zostaje ostatecznie skazana na najsurowszą karę, gdyż odważyła się pogrzebać brata. W przypadku tragedii Sofoklesa mamy zatem do czynienia z dramatycznym konfliktem na linii rodzina – prawo, gdzie dla Antygony ważniejsza jest rodzina, a dla Kreona prawo. Przypowieść o Synu Marnotrawnym Biblijna Przypowieść o Synu Marnotrawnym ukazuje łaskę ojca, który pomimo błędów, jakie w młodości popełnił nieodpowiedzialny i niewdzięczny syn, przyjął go z powrotem do swojego domu. Dobroduszność ojca symbolizuje miłosierdzie Boga potrafiącego przebaczać ułomnym ludziom nieumiejącym odpowiednio pokierować swoim życiem. Przypowieść pokazuje, że wśród najbliższej rodziny zawsze można znaleźć zrozumienie i empatię, nawet jeśli ma się na sumienia niezbyt chwalebne uczynki i decyzje.

“Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza Rodzinę jako zbiorowość mieszkającą w dworku szlacheckim w Soplicowie przedstawił Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”. Jest to bardzo mocno zżyta ze sobą społeczność, połączona poprzez wspólne obyczaje, wartości i dążenia. Kultywowanie staropolskich tradycji, wspólne spędzanie czasu, określona hierarchia, zamiłowanie do pracy i uwielbienie przyrody sprawiają, że członkowie wielkiej familii żyjącej w Soplicowie jawią się jako cudowna rodzina, która wspiera się wzajemnie i prowadzi szczęśliwy, harmonijny żywot. Takie, bardzo pozytywne i optymistyczne ujęcie motywu domu i rodziny pozwala Mickiewiczowi na powrót do lat dziecięcych i ukazanie Polaków jako narodu silnego, świadomego swoich celów i potrafiącego współpracować w imię ich osiągnięcia. “Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego W powieści Stefana Żeromskiego pojawia się swego rodzaju odwrócenie motywu rodziny, który polega na poruszeniu problemu jej braku. Mianowicie autor ukazuje sylwetki samotnych bohaterów skazanych na życie w odosobnieniu i bez nikogo bliskiego u boku. Tomasz Judym dom rodzinny opuścił dość wcześnie – najpierw zamieszkał u ciotki, a następnie wyjechał na studia do Paryża. Świadomie nie chciał założyć rodziny i zerwał zaręczyny z Joasią, uważając, że małżeństwo i dzieci uniemożliwią mu realizację szczytnej idei niesienia bezinteresownej pomocy najbiedniejszym i najbardziej potrzebującym. Domu nie posiada również Joasia, która straciła rodzinę w młodości, a o nowej zmuszona jest zapomnieć z powodu odrzucenia ze strony Tomasza. “Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego Początkowo rodzina Baryków wydaje się szczęśliwa i prowadzi dość komfortowe życie. Jadwiga i Seweryn posiadają jedynego syna – Cezarego – który jest ich oczkiem w głowie, dlatego jak tylko mogą, dbają o jego wychowanie i wykształcenie. Mimo że ojciec bywa surowy, to darzy syna wielką miłością i kształtuje w nim uczucia patriotyczne. W momencie wybuchu wojny Seweryn udaje się jednak na front i wówczas Jadwiga przejmuje jego obowiązki, musząc wychować Cezarego oraz zapewnić mu środki do życia. Rodzina Baryków jest pełna wzajemnej miłości, szacunku i zrozumienia, choć w czasie młodzieńczego bunt Cezary tego nie docenia i wycieńczonej matce raz po raz rzuca kłody pod nogi. “Tango” Sławomira Mrożka Współczesnym dziełem obrazującym motyw domu i rodziny jest „Tango” Mrożka. Autor w swoim dramacie na przykładzie pewnej rodziny, znacznie odbiegającej od ogólnie przyjętych standardów, przedstawia jak gdyby odwrócony konflikt pokoleń – starsze pokolenie przejmuje buntowniczą rolę młodych, a młodzi są konserwatywni, spokojni i opanowani. Zaprezentowany w taki sposób motyw domu i rodziny jest groteskową karykaturą współczesnej rzeczywistości i krytyką wszechogarniającej nas wolności, która urosła do tak absurdalnych rozmiarów, że w istocie stała się czynnikiem, która nas zniewala i ogranicza. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY BOGA: Pieśń o Rolandzie Średniowieczny epos rycerski ukazuje Boga jako opiekuna rycerzy. Stwórca przybywa do Rolanda w momencie jego śmierci, kiedy tytułowy bohater przekazuje Jego wysłannikom – aniołom – swoją rękawicę, dzięki czemu nie zostanie ona zniszczona przez wrogów. Z kolei gdy Roland wyziewa duszę, aniołowie opiekują się nią i zabierają ze sobą do Nieba. Motyw Boga jako opiekuna rycerzy w „Pieśni o Rolandzie” ściśle wiąże się więc z etosem rycerskim i średniowiecznymi ideałami rycerskimi, podkreślając nieskazitelny wizerunek tytułowego bohatera. “Czego chcesz od nas, Panie” Jana Kochanowskiego Pieśń Jana Kochanowskiego przedstawia Boga jako doskonałego Stwórcę, który jest

miłosiernym i dobrodusznym Panem. To On ofiarował człowiekowi idealny świat, gdzie może rozwijać się i żyć w zgodzie z samym sobą, dlatego podmiot liryczny jest Mu dozgonnie wdzięczny. W „Czego chcesz od nas, Panie” Bóg całkowicie bezinteresownie obdarza człowieka szczęściem i wykazuje się nieopisaną szlachetnością i szczodrością. Takie ujęcie motywu wpisuje się w popularne w renesansie filozofie epikureizmu i stoicyzmu. “Dziady cz. III” Adama Mickiewicza W dramacie Adama Mickiewicza, a dokładnie w Wielkiej Improwizacji Bóg wydaje się obojętnym i głuchym na potrzeby człowieka władcą. Takie wrażenie można odnieść na podstawie monologu Konrada, który bluźni przeciwko Stwórcy i poddaje w wątpliwość Jego mądrość oraz dobroć. Pyszne zachowanie głównego bohatera wynika z faktu, iż Bóg pozostał obojętny na jego wołania i nie ofiarował mu władzy nad rzędem dusz. Jednak w „Widzeniu ks. Piotra” wizerunek Boga zmienia się i przyjmuje o wiele bardziej łagodny obraz: ujawnia się pokornemu i bogobojnemu ks. Piotrowi, zsyłając mu wizję przyszłości narodu. Na tej podstawie można stwierdzić, że w „Dziadach cz. III” Bóg jest istotą litościwą, miłosierną i potrafiącą nawiązywać kontakty z człowiekiem, ale tylko wówczas, gdy człowiek wykazuje się religijnością, ufnością i bezinteresowną lojalnością wobec Niego. “Treny” Jana Kochanowskiego Rozpacz, która ogarnęła Jana Kochanowskiego po śmierci Urszulki, odbiła się również na jego relacji z Bogiem. W Trenie X poeta powątpiewa bowiem w Jego istnienie, co można uznać za bluźnierstwo chrześcijanina, który jeszcze do niedawna bezwzględnie sławił Pana. Również w Trenie XI Kochanowski wyraża swój żal w stosunku do Boga, poddając w wątpliwość Jego wyroki. Ostatecznie w ostatnim Trenie XIX poeta godzi się ze Stwórcą i z pokorą przyjmuje do siebie fakt śmierci Urszulki. Motyw Boga w Trenach służy więc wyeksponowaniu tragizmu ojca, który nie potrafi zaakceptować dramatycznego losu w postaci przedwczesnej śmierci córki. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------- MOTYWY PODRÓŻY: “Król Edyp” Sofoklesa Wędrówka Edypa ściśle wiąże się z jego konfliktem tragicznym, powodującym chęć ucieczki przed delficką przepowiednią, która wywróżyła tytułowemu bohaterowi zabójstwo ojca i poślubienie matki. Edyp udaje się zatem w tułaczkę, lecz mimo to w jej trakcie nieświadomie zabija swojego biologicznego ojca, będąc przekonanym, że jest on zwykłym bandytą. Kolejny etap podróży Edypa to pobyt w Teb, gdzie w nagrodę za rozwiązanie zagadki Sfinksa poślubią królową Jokastę, która okazuje się jego matką. To jednak nie koniec jego wędrówki, ponieważ tym samym po spełnieniu delfickiej przepowiedni i wyłupieniu sobie z tego powodu oczu Edyp postanawia zostać wędrowcem błąkającym się po Grecji. “Kordian” Juliusza Słowackiego W „Kordianie” motyw podróż pojawia się zarówno w wymiarze dosłownym i odnosi się do fizycznego przemieszczania się z miejsca na miejsca, jak i w wymiarze metaforycznym, który dotyczy przemiany wewnętrznej tytułowej postaci. Młody bohater wędruje po Europie – odwiedza Anglię, gdzie uświadamia sobie, że światem rządzi pieniądz; Włochy, w których dowiaduje się, że prawdziwa miłość nie istnieje; Watykan, gdzie dochodzi do niego, że los ojczyzny jest obojętny papieżowi, a także górę Mont Blanc, na której przechodzi przemianę z marzycielskiego i ogarniętego ideałem miłości młodzieńca w dojrzałego i świadomego swoich celów patriotę. Motyw podróży w „Kordianie” służy do skrytykowania ówczesnej cywilizacji europejskiej i pokazania, że najważniejszą wartością dla Polaków żyjących w dobie romantyzmu powinien być patriotyzm, a także przyczynia się do wewnętrznej metamorfozy głównego bohatera. “Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza W „Panu Tadeuszu” podróż ma wymiar metaforyczny, ponieważ odnosi się do powrotu do kraju lat dzieciństwa. Tworząc idyllę w Soplicowie, Adam Mickiewicz ukazuje swoje dorosłe i w dużej mierze wyidealizowane spojrzenie na wczesne lata młodości. Malując plastyczne obrazy litewskiego dworku, otaczającej go przyrody i uporządkowanego