wos.pdf

1. Reguły życia zbiorowego 1. Socjologia – nauka o społeczeństwie, i procesach w nim zachodzących. 2. Formy życia zbiorowego: a. zbiór społeczny – ogół ludzi posiadających wspólną cechę b. zbiorowość społeczna – wyodrębnia się w związku z pojawieniem się więzi społecznej 3. Więź społeczna a. pod pojęciem więzi społecznej rozumiem stosunki społeczne, instytucje i środki kontroli społecznej, wiążące jednostki w grupy i kręgi społeczne b. typologia więzi społecznych według Pawła Rybickiego: – naturalne – wspólne pochodzenie lub pokrewieństwo – zrzeszeniowe – dobrowolne zrzeszenie się ludzi – stanowione – narzucone z zewnątrz lub narzucone siłą 4. Formy zbiorowości para ,. kręgi społeczne , społeczność (zbiorowość lokalna),d. społeczeństwo – zorganizowana i samowystarczalna zbiorowość, zajmująca wyodrębnione terytorium 5. Regulatory życia społecznego a. Wartości - stany rzeczy powszechnie uznawane w danej grupie społecznej za ważne a. System wartości – wartości uporządkowane. b. oceny stanów rzeczy. – hedonistyczne (przyjemności), estetyczne (co jest ładne), utylitarne ( co jest pożyteczne) – moralne (co jest dobre a co złe) Normy społeczne – Normy społeczne to reguły określające, jakie zachowania są akceptowane, a jakie odrzucane przez daną zbiorowość lub grupę społeczną Rodzaje norm społecznych: prawne – ustanowione przez państwo, religijne – wynikające z dogmatów danej religii, moralne (etyczne) – wyznaczają, co jest bezwzględnie nakazane lub zakazane, obyczajowe – zawierają utrwalone tradycją wzorce zachowań w określonych ważnych sytuacjach; zwyczajowe – powtarzalne działania o charakterze nawyków 6. Instytucje społeczne - instytucje społeczne to organizacje, którym powierzono trwałe wykonywanie zadań 7. Zjawisko anomii – stan osłabienia lub wzajemnej sprzeczności norm społecznych 8. Konflikty społeczne a. źródła konfliktów społecznych:– polityczne, gospodarczo-ekonomiczne, światopoglądowe społeczne b. metody rozwiązywania konfliktów – negocjacje, mediacje. arbitraż , unikanie, uleganie, rywalizacja, rozwiązywanie siłowe,kompromis współpraca 1. Socjalizacja a. socjalizacja to proces rozwoju społecznego człowieka, polegający na kształtowaniu jego osobowości, przekazywaniu mu systemu wartości, norm i wzorów zachowań, obowiązujących w społeczeństwie. b. fazy socjalizacji: – socjalizacja pierwotna – odbywa się w dzieciństwie i w otoczeniu rodziny i przyjaciół – udział tzw. znaczącego innego – socjalizacja wtórna – dokonuje się pod wpływem instytucji społecznych i odbywa w późniejszych okresach rozwoju – udział tzw. uogólnionego innego Stygmatyzacja społeczna a. stygmatyzacja społeczna – napiętnowanie danej jednostki przez ogół społeczeństwa b. dewiacja – działanie naruszające obowiązujące normy Resocjalizacja – działania mające na celu ponowne przystosowanie do życia w społeczeństwie jednostki, która uległa dewiacji

3. Grupy społeczne 1. Pojęcie grupy społecznej a. pod pojęciem grupy społecznej rozumiemy zbiorowość składającą się z co najmniej trzech osób, między którymi zachodzą różnego rodzaju trwałe więzi i zależności b. pod pojęciem grupy rozumiemy również zbiór osób posiadających wspólną tożsamość, między którym dochodzi do interakcji. 2. Cechy grupy społecznej” a. liczy co najmniej trzy osoby b. zachodzą w niej zróżnicowane interakcje c. istnieje w oparciu o więź społeczną d. posiada własne cele e. posiada własne wartości i normy f. poczucie jedności (wspólnoty) jej członków g. poczucie odrębności jej członków od innych grup h. posiada struktury wewnętrzne – posiada przywódcę oraz ustaloną hierarchię 3. Klasyfikacje grup społecznych a. według rodzaju przynależności i charakteru więzi – pierwotne – dominują więzi emocjonalne – wtórne – dominują więzi formalne b. według kryterium wielkości – małe – członkowie mogą wchodzić w styczność – duże – członkowie nie znają się osobiście c. według kryterium trwałości – krótkotrwałe – długotrwałe d. charakter członkostwa – inkluzywne – otwarte - łatwo się dostać – ekskluzywne – zamknięte – trudno się dostać d. według stopnia zorganizowania a. formalne – lista, dokumenty, zapisy itp. b. nieformalne 3. Jednostka w grupie społecznej a. pozycja społeczna jednostki – miejsce danej jednostki w grupie społecznej względem innych jej członków b. postawy jednostki wobec norm i wartości obowiązujących w grupie: – konformizm – podporządkowanie się normom i wartością grupy – nonkonformizm – postawa krytyczna wobec obowiązujących norm i wartości – antykonformizm – bezrefleksyjne odrzucenie norm i wartości – oportunizm – przestrzeganie reguł mimo ich nieuznawania w celu osiągnięcia korzyści – legalizm – przestrzeganie norm bez względu na ich treść I. 4. Podziały społeczne 1. Struktura społeczna – zbiór elementów, z których składa się społeczeństwo oraz układ zachodzących między nimi zależności. Rodzaje struktury społecznej a. struktura klasowa (podział na wielkie zbiorowości ze względu na status społeczny i położenie majątkowe) b. struktura warstwowa (podział na duże zbiorowości ze względu na styl życia i wpływ na władzę) 2. Stratyfikacja społeczna (rozwarstwienie społeczne) – podział społeczeństwa na zbiorowości znajdujące się w odmiennej sytuacji społecznej i ekonomicznej, różniące się wykształceniem i stylem życia oraz zróżnicowanym dostępu do dóbr 3. Klasy społeczne a. klasami społecznymi nazywamy grupy podstawowe w społeczeństwie, różniące się między sobą rolą i pozycją ekonomiczną w społeczeństwie

b. pojęcie klasy społecznej – wg Karola Marksa – wielki zbiór jednostek wyznaczony ze względu na jednakowy stosunek do środków produkcji (kapitaliści i proletariusze) – wg Maxa Webera – grupa ludzi posiadająca podobne szanse realizacji własnych celów, znajdujących zbliżoną pozycję społeczną 4. Ruchliwość społeczna (mobilność społeczna) – przemieszczanie się jednostek lub całych zbiorowości w układzie pozycji społecznej. a. ruchliwość pionowa – typy przemieszczeń, które powodują zmianę pozycji społecznej jednostki: awans, degradacja b. ruchliwość pozioma – przejście jednostki z jednej grupy społecznej do drugiej, umieszczonej na tym samym poziomie stratyfikacji społecznej 6. Przekształcenia struktury klasowo-warstwowej społeczeństwa polskiego a. społeczeństwo polskie okresu PRL: elity polityczne, grupa dyrektorów przedsiębiorstw instytucji państwowych,- inteligencja, pracownicy umysłowi niższego szczebla i robotnicy, chłopi i robotnicy rolni b. współczesne społeczeństwo polskie – reformy gospodarcze lat 90-ych XX wieku – przywrócenie gospodarki wolnorynkowej i pluralizmu gospodarczego – struktura współczesnego społeczeństwa polskiego - klasa wyższa - nowa klasa średnia - klasa średnia - klasa niższa 6. Problemy życia społecznego w Polsce I. Zjawisko wykluczenia społecznego 1. Wykluczenie społeczne to sytuacja polegająca na tym że obywatel nie może w pełni uczestniczyć w ważnych aspektach życia społecznego.źródła wykluczenia społecznego: niski poziom wykształcenia, bezrobocie.. niski status społeczny, niekorzystne miejsce zamieszkania. zły stan zdrowia.,. kryminalna przeszłość . Sytuacja osób niepełnosprawnych a. źródła trudności osób niepełnosprawnych – brak wystarczających udogodnień komunikacyjnych – niedostateczna ilość miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych b. działania na rzecz poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych – wdrażanie unijnych przepisów dotyczących warunków funkcjonowania osób niepełnosprawnych – tworzenie przepisów prawnych regulujących zasady zatrudniania osób niepełnosprawnych – tworzenie systemu zachęt ekonomicznych dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne 5. Formy przeciwdziałania zjawisku wykluczenia społecznego a. instrumenty pasywne – doraźna pomoc materialna b. instrumenty aktywizujące – działania umożliwiające wyjście jednostki ze stanu wykluczenia społecznego II. Problem bezrobocia 1. Bezrobocie to stan bezczynności zawodowej osoby w wieku produkcyjnym, niemogącej znaleźć zatrudnienia, mimo gotowości i zdolności do podjęcia pracy oraz starań w jej znalezieniu. 2. Rodzaje bezrobocia według jego źródeł a. bezrobocie frykcyjne – dotyczy osób pozostających bez pracy przez krótki czas na skutek zmiany miejsca pracy lub zawodu b. bezrobocie technologiczne – bezrobocie będące następstwem postępu technicznego, ograniczającego zapotrzebowanie na pracę ludzką c. bezrobocie strukturalne – będące następstwem braku korelacji między zapotrzebowaniem rynku pracy a kwalifikacjami pracowników d. bezrobocie koniunkturalne – bezrobocie związane z cyklem koniunkturalnym gospodarki wolnokonkurencyjnej – nasila się w miarę pogłębiania się recesji i maleje w fazie rozkwitu e. bezrobocie sezonowe – bezrobocie występujące w branżach charakteryzujących się sezonowością

produkcji 3. Metody zwalczania bezrobocia a. metody aktywne – działania na rzecz tworzenia nowych i zachowania istniejących miejsc pracy – szkolenia dla bezrobotnych – tworzenie warunków do rozwoju małej przedsiębiorczości b. metody pasywne – zasiłki i pomoc socjalna dla bezrobotnych – obniżanie wieku emerytalnego oraz wydłużanie obowiązku szkolnego – dzieleni miejsc lub czasu pracy III. Sytuacja ludzi młodych 1. Problemy ludzi młodych a. bezrobocie b. zła sytuacja mieszkaniowa 2. Formy przeciwdziałania trudnościom ludzi młodych a. dostosowanie szkolnictwa zawodowego do potrzeb rynku pracy b. działania na rzecz uelastycznienia rynku pracy I. 7. Zmiana społeczna 1. Procesy społeczne – sekwencje powiązanych ze sobą zmian społecznych zachodzących w pewnym okresie czasu a. rozwój społeczny b. postęp społeczny c. regres społeczny 2. Postawy wobec zmiany społecznej a. konformizm – bezkrytyczne dostosowanie się do zmian b. innowacja – twórcza adaptacja do nowych warunków c. wycofanie – ukryty brak akceptacji d. bunt – odrzucenie zachodzących zmian e. ucieczka – porzucenie własnej zbiorowości 5. Formy zmian społecznych a. rewolucja – zmiany obejmują wszystkich dziedzin życia, radykalny charakter zmian; gwałtowny przebieg zmian; masowy udział dużych grup społecznych; obecność silnych emocji społecznych b. reformy: stopniowe przekształcanie elementów systemu społecznego, unikanie przemocy II. Typy społeczeństw 1. Społeczeństwo pierwotne:myślistwo, rybołówstwo i zbieractwo;b. wykorzystywanie prymitywnych narzędzi ,. podział pracy wg płci, rodzina podstawową formą organizacji społecznej 2. Społeczeństwo tradycyjne:a. rolnictwo i hodowla zwierząt,wykorzystanie naturalnych źródeł energii (siła wiatru i wody),. rozwój wymiany towarowo-pieniężnej, funkcjonowanie zamkniętych stanów 3. Społeczeństwo industrialne:a. społeczeństwo industrialne wykształciło się pod wpływem rewolucji przemysłowej, gwałtowny wzrost liczby mieszkańców miast, duża ruchliwość społeczna – przemieszczanie się ludności ze wsi do miast, znaczne i ciągle pogłębiające się nierówności materialne 4. Społeczeństwo postindustrialne: wzrost znaczenia sektora usług,b. automatyzacja, robotyzacja i komputeryzacja procesów produkcyjnych, wiedza staje się główną wartością ekonomiczną duża ruchliwość społeczna,e. indywidualizm 5. Społeczeństwo współczesne a. społeczeństwo otwarte – główne cechy to: tolerancja, indywidualizm, wolość i odpowiedzialność jednostki b. społeczeństwo konsumpcyjne – społeczeństwo nastawione na wszechstronną konsumpcję c. społeczeństwo informacyjne – społeczeństwo, w którym najbardziej cenionym towarem jest informacja pozyskiwana, przetwarzana i rozpowszechniana przy pomocy nowoczesnych technologii d. społeczeństwo masowe – charakteryzuje się konformizmem, unifikacją i zanikiem postaw indywidualistycznych

III. Ruchy społeczne 1. Ruch społeczny to forma zbiorowego, spontanicznego działania pewnych kategorii społecznych lub zbiorowości zmierzających do określonego celu i często do wywołania zmiany społecznej. 2. Klasyfikacja ruchów społecznych a. radykalne – dążą do głębokich zmian społecznych lub ustrojowych b. reformatorskie – dążą do zreformowania określonych dziedzin życia c. ekspresywne – koncentrują się na zmianach w zakresie kultury, systemu wartości lub stylu życia 3. Współczesne ruchy społeczne a. ruch kobiet – emancypacyjny – walka o zwiększenie udziału kobiet w życiu publicznym (np. sufrażystki – walczyły o prawa wyborcze kobiet) – feminizm – walka o równouprawnienie kobiet b. ruch niepodległościowy non-violence (bez przemocy) – twórcą był Mahatma Gandhi – walka o słuszne prawa bez użycia przemocy – stosowanie biernego oporu c. ruch praw obywatelskich – twórcą Martin Luther King – walka z segregacją rasową – walka o pełne równouprawnienie dla czarnoskórej ludności Stanów Zjednoczonych – stosowanie obywatelskiego nieposłuszeństwa – działania łamiące konkretne przepisy prawne w przekonaniu, że naruszają one istotne wartości dla osób stosujących obywatelskie nieposłuszeństwo I. 8. Naród i mniejszości narodowe 1. Naród jest to trwała zbiorowość ludzi, stanowiąca ukształtowaną historycznie wspólnotę świadomości i kultury, posiadająca wspólną tradycję, język oraz emocjonalny stosunek do własnego terytorium jako miejsca kształtowania się wspólnoty narodowej. 2. Czynniki narodowotwórcze a. świadomość narodowa – indywidualna deklaracja przynależności do narodu; świadomość wspólnotowości wobec członków własnego narodu i odrębności wobec przedstawicieli innego. b. język c. terytorium d. poczucie wspólnoty pochodzenia e. świadomość wspólnej historii f. dziedzictwo kulturowe g. własne państwo h. symbole narodowe – asymilacja – proces przyjmowania przez mniejszość narodową kultury dominującej grupy narodowej – natywizacja – proces odradzania najważniejszych elementów własnej tożsamości narodowej (odrodzenie narodowe) II. Postawy wobec narodu 1. Patriotyzm – postawa charakteryzująca się przywiązaniem do własnego narodu 2. Kosmopolityzm – postawa charakteryzująca się osłabieniem poczucia więzi z własnym narodem w wyniku uznawania za swoją ojczyznę całego świata 3. Nacjonalizm – postawa charakteryzująca się uznawaniem własnego narodu jako dobra najwyższego 4. Ksenofobia – postawa charakteryzująca się niechęcią lub wrogością do przedstawicieli innych narodów, wynikającą z poczucia zagrożenia 5. Szowinizm – bezkrytyczny stosunek do własnego narodu połączony z brakiem szacunku i pogardą do innych narodów 6. Rasizm – przekonanie o nierównej wartości biologicznej i intelektualnej przedstawicieli różnych ras 7. Antysemityzm – odmiana rasizmu polegająca na wrogości wobec Żydów III. Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce w świetle Ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym 1. Mniejszość narodowa – grupa ludzi, odróżniająca się od większości społeczeństwa językiem, kulturą, pochodzeniem etnicznym bądź religią, która posiada lub posiadała własne państwo Mniejszości narodowe w Polsce:Niemcy .Ukraińcy ,Białorusini,Żydzi,Rosjanie,Litwini,Czesi

Słowacy,Ormianie 2. Mniejszość etniczna – grupa ludzi, odróżniająca się od większości społeczeństwa językiem, kulturą, pochodzeniem etnicznym bądź religią, która nie posiada i nigdy nie posiadała własnego państwa. Mniejszości etniczne w Polsce:,Romowie,Łemkowie,Tatarzy,Karaimi 3. Sytuacja prawna mniejszości narodowy i etnicznych a. konstytucyjne gwarancje zachowania i rozwoju własnego języka, obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury b. zawarta pod auspicjami Rady Europy Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych c. sytuację prawną mniejszości narodowych i etnicznych szczegółowo określa Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym – prawo do posługiwania się własnym językiem w życiu prywatnym i publicznym – w gminach, w których liczba osób należących do danej mniejszości jest nie mniejsza niż 20% jej język może być używany jako język pomocniczy (podwójne nazewnictwo; możliwość prowadzenia oficjalnej korespondencji) – komitetów wyborczych mniejszości narodowych nie obowiązuje 5 procentowy próg wyborczy I. 9. Współczesne procesy narodowościowe i społeczne I. Integracja międzynarodowa 1. Integracja – utrwalająca się tendencja państw do łączenia się w większe ugrupowania regionalne lub subregionalne w celu łatwiejszej realizacji interesów. Oznacza taki typ współpracy międzynarodowej, który uzyskał określony stopień powiązań prawnych i instytucjonalnych. II. Polityka państw wobec imigrantów 1. Migracje - ruchliwości a. imigracja - przybycie b. emigracja - wyjazd 2. Modele polityki państwowej wobec mniejszości narodowych i imigrantów a. polityka wykluczenia – występuje warunkach ostrego konfliktu etnicznego b. polityka częściowego wykluczenia – wykluczenie mniejszości z pewnych sfer życia społecznego c. polityka homogeniczności społecznej – wyraża się w dążeniu do pełnej asymilacji d. polityka integracji kulturowej – stosowanie środków umożliwiających imigrantom włączenie się w różne sfery życia danego społeczeństwa 3. Przeszkody utrudniające integrację imigrantów w Europie a. czynniki kulturowe – odrzucenie przez imigrantów europejskich wartości i norm b. różnice religijne c. trudności językowe d. uprzedzenia i negatywne stereotypy III. Imigranci w Polsce a. repatrianci – status repatrianta przysługuje osobom mieszkającym w azjatyckiej części byłego ZSRR, posiadającym polskie pochodzenie i zamierzającym na stałe osiedlić się w Polsce b. uchodźcy – prawo do ubiegania się o status uchodźcy: zapewnia prawo pobytu w Polsce i podróżowania za granicę, prawo do korzystania z edukacji, opieki zdrowotnej i pomocy socjalnej, prawo do pracy Konstytucja szczególny akt prawny:(ustawa zasadnicza) jest najwyższym aktem prawnym w państwie, Funkcje konstytucji: funkcja polityczna – wskazuje idee i zasady, na których opiera się struktura państwa funkcja organizatorska – określa zasady i formy działania państwa funkcja integracyjna – wzmacnia identyfikację obywateli z państwem Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.: Zasady ustrojowe : demokratycznego państwa prawnego ,sprawiedliwości społecznej ,zasada unitarnej formy państwa, zasada podziału władzy,pluralizmu politycznego (wolność tworzenia i działania partii politycznych) subsydiarności (pomocniczości) – organy władzy powinny podejmować działania tylko

wówczas, gdy jednostki lub ich grupy nie są w stanie zrealizować swoich celów bez pomocy rządu, zasada dobra wspólnego Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. ,zasada decentralizacji władzy państwowej i samorządowej Nasza konstytucja jest pisana, pełna, sztywna (trudno zmienić), uchwalana (inny rodzaj nadana oktrojowana) Zmiana Konstytucji 1. Projekt ustawy o zmianie ustawy może zgłosić: 92 (1/5)posłów, senat,prezydent 2) Do uchwalenia ustawy o zmianie Konstytucji wymagana jest większość 2/3 głosów przy zachowaniu kworum wynoszącego połowę ustawowej liczby posłów,bezwzględna większość przy zachowaniu kworum wynoszącej połowę ustawowej liczby senatorów b. procedura zmiany Konstytucji przewiduje możliwość przeprowadzenia referendum Parlament Rzeczypospolitej Polskiej I. Władza ustawodawcza w Polsce, dwuizbowy (bikameralny)parlament a. sejm – 460 posłów b. senat – 100 senatorów c. kadencja obu izb parlamentu trwa cztery lata d. skrócenie kadencji sejmu: w przypadku niezdolności do udzielenia wotum zaufania Radzie Ministrów,– w przypadku nieuchwalenia budżetu 2. Wybory do sejmu i senatu: a. przebieg wyborów wybory zarządza prezydent,wybory przeprowadza Państwowa Komisja Wyborcza, Sąd Najwyższy uznaje ważność wyborów oraz rozpatruje protesty przeciwko ważności wyborów Konstytucyjne zasady prawa wyborczego: – wybory do sejmu są powszechne, powszechne, bezpośrednie, tajne, równe i proporcjonalne – wybory do senatu są powszechne, bezpośrednie i tajne Czynne prawo wyborcze (prawo głosowania) do sejmu i senatu przysługuje obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 lat. bierne prawo wyborcze (prawo kandydowania)– do sejmu posiada obywatel polski po ukończeniu 21 lat– do senatu posiada obywatel polski po ukończeniu 30 lat W podziale mandatów uczestniczą te komitety wyborcze, które przekroczyły próg wyborczy wynoszący: 5% głosów dla komitetu i 8 % głosów dla koalicji podział mandatów odbywa się według metody d’Hondta 3. Zgromadzenie Narodowe a. Zgromadzenie Narodowe to organ konstytucyjny składający się z posłów i senatorów obradujących łącznie 4. Posłowie i senatorowie Immunitet parlamentarny przywilej uniemożliwiający pociągnięcie parlamentarzysty do odpowiedzialności karnej w czasie pełnienia funkcji bez zgody sejmu, II. Organizacja i funkcjonowanie sejmu i senatu 1. W Polsce obowiązuje permanentny (stały) tryb pracy sejmu i senatu 2. Organy sejmu i senatu a. marszałek i wicemarszałkowie – organizuje obrady sejmu/senatu i im przewodniczy, ustala harmonogram prac b. prezydium sejmu/senatu – tworzą je marszałek i wicemarszałkowie c. konwent seniorów: składa się z członków prezydium oraz z przewodniczących klubów i kół parlamentarnych: opiniuje projekty planów prac i porządku obrad sejmu/senatu d. komisje sejmowe – są organami, do których kompetencji należy rozpatrywanie spraw będących przedmiotem obrad sejmu, formułowanie opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady: – komisje stałe,– komisje nadzwyczajne, komisje śledcze 3. Rodzaje większości podczas głosowań a. większość zwykła – za więcej niż przeciw b. większość bezwzględna – liczba głosów za jest większa niż suma głosów przeciwnych i wstrzymujących się c. większość kwalifikowana – większość głosów większa od bezwzględnej wyrażona ułamkiem, np. 2/3, 3/5 d. kworum – minimalna liczba członków zgromadzenia, niezbędna do prowadzenia obrad lub podjęcia

wiążących decyzji – w sejmie i senacie wynosi połowę ustawowej liczby posłów/senatorów III. Funkcje parlamentu 1. Ustrojodawcza – polega na zmianie ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego poprze zmianę konstytucji 2. Ustawodawcza – polega na tworzeniu aktów prawnych rangi ustawowej – patrz: punkt IV. Proces ustawodawczy 3. Kreacyjna – przejawia się w wyborem innych organów państwowych (powołuje i odwołuje ludzi na ważnych stanowiskach) 4. Funkcja kontrolna:a. wotum zaufania i konstruktywne (sejm wskazuje kandydata na premiera) wotum nieufności wobec Rady Ministrów,. interpelacje i zapytania poselskie,c IV. Proces ustawodawczy 1. wykonanie inicjatywy ustawodawczej, która przysługuje: – posłowie (co najmniej 15), senat, prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Rada Ministrów,– inicjatywa obywatelska – projekt złożony przez obywateli podpisany przez co najmniej 100 tys. osób 2. Rozpatrzenie projektu ustawy przez sejm: trzy czytania, uchwaloną ustawę marszałek sejmu przekazuje do senatu senat może:a. przyjąć ustawę bez zmian,wprowadzić do jej tekstu poprawki ,odrzucić w całości,,w przypadku, gdy senat odrzucił ustawę lub zgłosił do niej poprawki, akt wraca do sejmu, sejm może ponownie przegłosować ustawę odrzuconą w całości przez senat , sejm może odrzucić poprawki senatu większością bezwzględną przy kworum wynoszącym połowę ustawowej liczby posłów,uchwaloną przez parlament ustawę marszałek sejmu przesyła do podpisu prezydentowi RP 4. Działania prezydenta wobec ustawy uchwalonej przez parlament a. prezydent w ciągu 21 dni podpisuje ustawę i zarządza jej publikację w Dzienniku Ustaw RP b. prezydent może odmówić podpisania ustawy i skierować ją do sejmu do ponownego rozpatrzenia – tzw. weto ustawodawcze,– sejm może ponownie uchwalić ustawę kwalifikowaną większością 3/5 głosów przy kworum co najmniej połowy ustawowej liczby posłów – c. prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o sprawdzenie jej zgodności z Konstytucją jeśli Trybunał Konstytucyjny uznał, że ustawa jest zgodna z Konstytucją – prezydent musi ją podpisać,j IV. 3. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest głową państwa i jego najwyższym przedstawicielem 2. W Polsce funkcjonuje tzw. arbitrażowy model prezydentury 3. Szczególne zadania ustrojowe prezydenta: gwarantowanie ciągłości władzy państwowej,czuwanie nad przestrzeganiem konstytucji stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa Rzeczypospolitej oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium II. Wybór i kadencja prezydenta 1. Wybory prezydenckie a. prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych, tajnych, równych i bezpośrednich b. wybory zarządza marszałek sejmu c. czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom polskim po ukończeniu 18 lat d. bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom polskim po ukończeniu 35 lat – kandydata zgłasza co najmniej 100 tys. obywateli e. za wybranego na prezydenta uważa się kandydata, który uzyskał bezwzględną większość ważnie oddanych głosów 2. Kadencja a. kadencja rozpoczyna się w dniu złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym i trwa 5 lat b. każdy obywatel może pełnić funkcję prezydenta dwie kadencje – prawo do jednej reelekcji c. w razie skrócenia kadencji prezydenta jego obowiązki przejmuje marszałek sejmu (a gdy ten nie może – marszałek senatu), który niezwłocznie zarządza nowe wybory 3. Odpowiedzialność prezydenta a. prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu za naruszenie konstytucji, ustaw lub popełnienie przestępstwa na mocy uchwały Zgromadzenia Narodowego przyjętego większością 2/3 głosów. b. prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem

III. Kompetencje prezydenta 1. Rodzaje kompetencji prezydenta a. uprawnienia zwykłe są wykonywane wspólnie z rządem dla ich ważności wymagana jest kontrasygnata, czyli podpis premiera b. prerogatywy:– uprawnienia wykonywane samodzielnie, nie wymagają kontrasygnaty 2. Tradycyjne uprawnienia prezydenta nadawanie obywatelstwa polskiego, nadawanie orderów i odznaczeń,,prawo łaski nadawanie tytułów profesorskich 3. Uprawnienia wobec parlamentu.:udział w toku legislacyjnym, posiada inicjatywę ustawodawczą, posiada prawo weta ustawodawczego, ma prawo kierowania ustaw do Trybunału Konstytucyjnego, podpisywanie ustaw i ich ogłaszanie b. zarządzanie wyborów do sejmu i senatu c. zwoływanie pierwszych posiedzeń izb parlamentu e. skracanie kadencji Sejmu – w przypadku, gdy sejm po trzech próbach nie zdoła utworzyć rządu – w przypadku, gdy parlament nie uchwali budżetu (fakultatywnie) 4. Uprawnienia wobec rządu a. desygnuje premiera, a na jego wniosek ministrów b. zwoływanie Rady Gabinetowej – rada ministrów obradująca pod przewodnictwem prezydenta c. dokonywanie zmian w radzie ministrów (na wniosek premiera) 5. Uprawnienia względem władzy sądowniczej a. powoływanie sędziów – na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa b. powoływanie:prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezesa Sądu Najwyższego,prezesa Trybunału Konstytucyjnego,powoływanie jednego członka Krajowej Rady Sądownictwa 6. Uprawnienia w zakresie spraw zagranicznych a. reprezentowanie państwa w stosunkach zagranicznych b. ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych c. mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych d. przyjmowanie listów uwierzytelniających oraz odwołujących przedstawicieli innych państw w Polsce 7. Kompetencje w zakresie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi i obronnością a. jako najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych w czasie pokoju sprawuje władzę za pośrednictwem ministra obrony b. w sytuacji zagrożenia zarządza częściową lub powszechną mobilizację c. wydaje decyzję o użyciu sił zbrojnych dla obrony kraju d) arządza wprowadzenie stanu wyjątkowego w sytuacji, gdy nie może tego uczynić parlament IV. 5. Sądy i trybunały I. Konstytucyjne zasady działania sądów w Polsce 1. Zasada niezależności sądów – są odrębną władzą państwową , orzeczenia sądów nie mogą być zmieniane przez władzę wykonawczą i władzę ustawodawczą 2. Zasada niezawisłości sędziów a. sędziowie podlegają tylko konstytucji i ustawom – immunitet sędziowski – zakaz zatrzymania i aresztowania bez zgody właściwego sądu – nieusuwalność z urzędu – apolityczność – zakaz przynależności do partii politycznych i związków zawodowych 3. Zasada jednolitości sądów: każdy sąd wydaje wyroki w imieniu Rzeczypospolitej, –na całym obszarze Rzeczypospolitej obowiązuje taka sama struktura sądów 4. Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego – od każdej sprawy rozpatrzonej w sądzie pierwszej instancji musi istnieć możliwość odwołania się do sądu drugiej instancji II. Sądownictwo w Polsce 1. Sąd Najwyższy a. Sąd najwyższy to organ sądowy sprawujący nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych

b. najważniejsze funkcje Sądu Najwyższego – rozpoznawanie kasacji wznoszonych od prawomocnych orzeczeń sądów odwoławczych – interpretowanie przepisów prawnych – udzielanie odpowiedzi na pytania prawne formułowane przez sądy – stwierdzanie ważności - wyborów do sejmu i senatu, - wyborów na prezydenta,, - referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego 2. Sądy powszechne a. rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych b. hierarchia sądów powszechnych – sądy rejonowe (przy sądach rejonowych funkcjonują sądy grodzkie, zajmujące się wykroczeniami) – sądy okręgowe – sądy apelacyjne b. sądy administracyjne są dwuinstancyjne – Wojewódzki Sąd Administracyjny – Naczelny Sąd Administracyjny 4. Sądy wojskowe a. sądy wojskowe rozpatrują przestępstwa popełnione przez żołnierzy służby czynnej b. sądy wojskowe są dwuinstancyjne – wojskowe sądy garnizonowe – wojskowe sądy okręgowe 5. Krajowa Rada Sądownictwa a. KRS stoi na straży niezależności sądów i sędziów b. najważniejsze zadania KRS – rozpatrywanie kandydatur na sędziów i występowanie do prezydenta o powołanie sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych – występowanie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją III. Trybunały 1. Trybunał Konstytucyjny a. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9-letnią kadencję b. organy Trybunału Konstytucyjnego – prezesa Trybunału Konstytucyjnego – powoływany przez prezydenta c. Funkcje Trybunału Konstytucyjnego – orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją 2. Trybunał Stanu a. Trybunał Stanu jest organem sądowym, który sądzi najwyższych urzędników państwowych b posłów i senatorów za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, V. 6. Organy kontroli państwowej, ochrony prawa i zaufania publicznego I. Najwyższa Izba Kontroli (NIK) 1. Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej, która: jest niezależna od administracji publicznej,. podlega bezpośrednio sejmowi, składania corocznego sprawozdania 2. Organizacja Najwyższej Izby Kontroli a. pracami Najwyższej Izby Kontroli kieruje prezes NIK-u – jest wybierany przez sejm za zgodą senatu na 6-letnią kadencję 3. Izba kontroluje: działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych pod względem:– legalności, gospodarności, rzetelności, celowości, działalność organów samorządu terytorialnego,. działalność niepublicznych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, jeżeli podejmą się one wykonywania zadań publicznych pod względem: jednym z najważniejszych zadań NIK-u jest coroczna kontrola wykonania budżetu państwa II. Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO)

1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest jednoosobowym konstytucyjnym organem kontrolnym, powołanym specjalnie i wyłącznie w celu strzeżenia praw i wolności obywatelskich określonych w konstytucji i innych aktach prawnych 2. Status prawny Rzecznika Praw Obywatelskich – jest powoływany przez sejm za zgodą senatu na pięcioletnią kadencję – odpowiada wyłącznie przed sejmem – jest chroniony przez immunitet karny – jest zobligowany do zachowania apolityczności – zakaz przynależności do partii politycznej i piastowania innego stanowiska z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej III. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT) 1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest konstytucyjnym kolegialnym i pluralistycznym organem państwowym, stojącym na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji 2. KRRiT składa się z 5 członków wybieranych na pięcioletnią kadencję 3. Zadania KRRi T a. udzielanie zezwoleń na działalność komercyjnych stacji radiowych i telewizyjnych b. powoływanie rad nadzorczych w telewizji i radiofonii publicznej d. stanie na straży wolności słowa i prawa do informacji IV. Prokuratura 1. Prokuratura jest państwowym organem powołanym do strzeżenia praworządności oraz czuwania nad ściganiem przestępstw, jak również występowania z oskarżeniami przed sądami 2. Struktura organizacyjna prokuratury a. Prokurator Generalny – Prokuratorem Generalnym jest minister sprawiedliwości b. jednostki prokuratury powszechnej: – prokuratura rejonowa – prokuratura okręgowa – prokuratura apelacyjna – Prokuratura Krajowa V. Instytut Pamięci Narodowej (IPN) 1. Instytut Pamięci Narodowej jest instytucją naukowo-badawczą o uprawnieniach śledczych 2. Struktura IPN a. prezes IPN – powoływany przez sejm za zgodą senatu na pięcioletnią kadencję 3. Procedura lustracyjna a. lustracja – proces ujawniania faktu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne lub kandydujących do pełnienia tych funkcji. w razie stwierdzenia, że oświadczenie lustracyjne było niezgodne z prawdą, sąd orzeka utratę biernego prawa wyborczego na 3-10 lat IV. 7. Samorząd terytorialny I. Struktura samorządu terytorialnego w Polsce 1. Samorząd to forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która może decydować o sprawach dla niej istotnych 2. Formy samorządu a. samorząd terytorialny (powszechny) b. samorząd specjalny– samorządy gospodarcze – samorządy gospodarcze 3. Struktura a. w Polsce obowiązuje struktura trójstopniowa samorządu terytorialnego – gmina – powiat – województwo b. samorząd w Polsce nie jest hierarchiczny – szczeble niższe samorządu nie podlegają szczeblom wyższym, każdy szczebel samorządu terytorialnego ma odrębny zakres kompetencji 4. Typologia zadań samorządu terytorialnego a. zadania własne

– polegają na zaspokajaniu potrzeb mieszkańców – wykonywane są samodzielnie – finansowane są z dochodów własnych b. zadania zlecone – zadania realizowane w imieniu administracji rządowej – źródłem finansowania są najczęściej dotacje celowe c. zadania powierzone – wykonywane są na podstawie porozumień z innymi samorządami lub organami administracji rządowej II. Organy samorządu terytorialnego 1. Samorząd gminny a. organem stanowiącym jest rada gminy – liczba radnych zależy od wielkości gminy i wynosi do 15 do 45 osób – radni wyłaniani są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych b. organem wykonawczym jest wójt/burmistrz/prezydent – wybierani są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych – czynne prawo wyborcze przysługuje mieszkańcom po ukończeniu 18 lat, a bierne po ukończeniu 25 lat 2. Samorząd powiatowy a. organem stanowiącym jest rada powiatu (w powiecie grodzkim – rada miasta) – liczy od 15 do 29 osób b. organem wykonawczym jest: – starosta – wybierany przez radę powiatu– zarząd powiatu – 3-5 osób wybieranych przez radę powiatu na wniosek starosty 3. Samorząd wojewódzki a. organem stanowiącym jest sejmik województwa b. organy wykonawcze: – marszałek województwa – wybierany przez radę województwa – zarząd województwa – 5 osób wybieranych przez radę województwa na wniosek marszałka III. Budżet samorządów terytorialnych 1. Źródła dochodów samorządów a. dochody własne b. subwencje – środki przekazywane z budżetu państwa c. dotacje celowe – środki pochodzące z budżetu państwa przeznaczone na określone cele . Nadzór nad samorządem terytorialnym sprawują: a. premier i wojewodowie – w zakresie legalności działań b. regionalne izby obrachunkowe – nadzór w zakresie spraw finansowych 2. Środki nadzoru nad samorządem – zarząd komisaryczny – ustanawia premier na wniosek ministra do spraw administracji b. nadzór wojewody – wydawanie zarządzeń zastępczych – stwierdzanie nieważności aktów prawnych wydawanych przez samorządy VI. 1. Prawo i systemy prawne I. Normy prawne a. norma prawna – reguła postępowania b. przepis prawny – jednostka redakcyjna aktu prawnego (zapis reguły w akcie prawnym) 2. Budowa normy prawnej a. hipoteza – określa warunki normy prawnej i jej adresata ( np. pieszy na czerwonym świetle) b. dyspozycja – określa właściwy sposób zachowania się adresata w okolicznościach opisanych w hipotezie (stój) c. sankcja – określa negatywne następstwa, zagrażające adresatowi w przypadku niestosowania się do dyspozycji (mandat)

3. Rodzaje sankcji a. karne – mają charakter represyjny b. egzekucji – polegają na zmuszeniu adresata normy do zrealizowania pożądanego stanu rzeczy c. nieważności II. Systemy prawa 1. Pojęcie prawa naturalnego – zespół norm, które obowiązują całe społeczeństwo i władzę państwową bez względu na to, czy są one przez tą władzę ustanawiane i uznawane, czy nie 2. System prawa zwyczajowego – normy prawne wykształcone przez społeczeństwo w toku historii, wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem 3. System prawa precedensowego – decyzje organów państwowych, które stały się obowiązującymi wzorcami rozstrzygania w podobnych sprawach 4. System prawa pozytywnego (stanowionego) – prawo stanowione przez upoważnione do tego organy państwowe III. Gałęzie prawa 1. Prawo krajowe i miejscowe a. prawo krajowe – ustanawiane jest przez organy władzy państwowej i obowiązuje na terenie całego kraju b. prawo miejscowe – ustanawiane jest przez organy władzy lokalnej samorządowej lub organy administracji rządowej i obowiązuje na obszarze podlegającym ich władzy 2. Najważniejsze gałęzie prawa a. prawo międzynarodowe publiczne – reguluje stosunki między państwami i innymi podmiotami stosunków międzynarodowych – źródłem prawa są umowy międzynarodowe oraz zwyczaje międzynarodowe b. prawo konstytucyjne – obejmuje normy dotyczące ustroju państwowego, kompetencji organów władzy oraz praw obywateli – podstawowym źródłem prawa są konstytucja oraz ustawy konstytucyjne c. prawo administracyjne – reguluje organizację i funkcjonowanie organów administracji rządowej i samorządowej – podstawowymi źródłami prawa są: kodeks postępowania administracyjnego oraz akty wydawane przez organy administracji d. prawo karne – określa reguły odpowiedzialności oraz sankcje za czyny zabronione – podstawowymi źródłami prawa są: kodeks karny, kodeks postępowania karnego oraz kodeks karny wykonawczy e. prawo cywilne – reguluje stosunki majątkowe i niektóre niemajątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi – podstawowymi źródłami prawa cywilnego są kodeks cywilny f. prawo pracy – reguluje stosunki między pracodawcami a pracownikami określając ich prawa, obowiązki oraz zasady zawierania umów o pracę – podstawowym źródłem prawa pracy jest kodeks pracy IV. Zasady prawa 1. Zasada hierarchiczności – akty niższej rangi muszą być zgodne z aktami wyższej rangi – zmiana aktu prawnego może być dokonane wyłącznie przez wydanie nowego aktu tej samej mocy 2. Zasada spójności systemu prawnego – dążenie do likwidacji niezgodności 3. Zasada zupełności systemu prawnego a. system prawa powinien regulować wszystkie sprawy uznane za ważne I. 2. Rzeczpospolita Polska jako państwo prawa 1. Hierarchia aktów prawnych w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej a. konstytucja – najważniejszy akt prawny w państwie; określa ustrój państwa, kompetencje organów państwowych i relacje między nimi, oraz prawa, wolności i obowiązki obywateli; z konstytucją muszą być zgodne wszystkie zawierane przez Polskę umowy międzynarodowe b. ratyfikowane umowy międzynarodowe

– ratyfikacja to wyrażenie zgody przez głowę państwa lub przez parlament na związanie się przez państwo treścią umowy międzynarodowej, umowy wymagające zgody parlamentu na ratyfikację w trybie ustawowym, umowy wymagające zgody sejmu i senatu na ratyfikację większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów/senatorów lub przeprowadzenia referendum ogólnokrajowego c. prawo unijne – unijne prawo pierwotne – traktaty założycielskie, uzupełniające i akcesyjne – wtórne prawo unijne – akty prawne wydawane przez organy Unii Europejskiej: rozporządzenia unijne – mają charakter wiążący, dyrektywy – wskazują cele i w jakim terminie mają być osiągnięte przez państwa członkowskie, – decyzje – mają charakter wiążący dla adresatów ,– zalecenia i opinie – nie mają charakteru wiążącego, d. ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy – ustawa to akt prawny o charakterze ogólnym, uchwalany przez sejm w trybie ustalonym w konstytucji – ustawy muszą być zgodne z konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi e. rozporządzenia – akty wykonawcze, wydawane na podstawie ustawy i w celu jej wykonania – organy władzy upoważnione do wydawania rozporządzeń: prezydent, Rada Ministrów, prezes Rady Ministrów, ministrowie, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji f. akty prawa miejscowego – uchwały wydawane przez sejmik wojewódzki, radę powiatu i radę gminy – zarządzenia wydawane przesz zarząd województwa, zarząd powiatu i wójta/burmistrza/prezydenta oraz organy administracji niezespolonej – zarządzenia wydawane przez wojewodę – akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze działania organu, który je wydał g. akty prawa wewnętrznego – np. zarządzenia– są kierowane wyłącznie do jednostek podlegających wydającemu je organowi władzy – są ogłaszane w Monitorze Polskim II. Państwo prawa i praworządność 1. Praworządność to przestrzeganie prawa przez organy państwa 2. Państwo prawa a. w odniesieniu do obywateli obowiązuje zasada: wszystko, czego prawo nie zabrania, jest dozwolone b. w odniesieniu do organów władzy państwowej obowiązuje zasada: wszystko, co nie jest dozwolone, jest zabronione – organy władzy mogą działać wyłącznie na podstawie prawa oraz w jego granicach III. Praworządność w Polsce 1. Organa strzegące praworządności w Polsce a. Trybunał Konstytucyjny b. Rzecznik Praw Obywatelskich c. Najwyższa Izba Kontroli 3. Niezależność systemu wymiaru sprawiedliwości a. zasada niezależności sądów – polega na wolności od ingerencji władzy wykonawczej i ustawodawczej b. zasada niezawisłości sędziowskiej – chroni sędziów przed ingerencją w orzecznictwo c. konstytucyjne zasady gwarantujące niezawisłość sędziowską: nieusuwalność, immunitet sędziowski d udział ławników (sędziów społecznych) w postępowaniu sądowym, pierwszej instancji – ławnicy są wybierani przez rady gmin – ławnicy orzekają w składach kolegialnych (jeden sędzia zawodowy i dwóch ławników ) VI. 3. Prawo cywilne i rodzinne I. Podstawowe pojęcia z zakresu prawa cywilnego 1. Podmioty prawa cywilnego a. osoba fizyczna – określenie człowieka od momentu jego narodzenia do śmierci b. osoba prawna – jednostka organizacyjna, która może występować jako samodzielny podmiot prawa 2. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych a. zdolność prawna – każda osoba fizyczna jest podmiotem prawa, osoba prawna jest podmiotem prawa od chwili rejestracji w sądzie

– zdolność prawna przysługuje od momentu urodzenia do śmierci b. zdolność do czynności prawnych – brak zdolności do czynności prawnych – dotyczy osób poniżej 13 roku życia oraz osób całkowicie ubezwłasnowolnionych – ograniczona zdolność do czynności prawnych – osoby małoletnie po ukończeniu 13 lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione – pełna zdolność do czynności prawnych – przysługuje po ukończeniu 18 roku życia oraz kobietom zamężnym po ukończeniu 16 roku życia II. Postępowanie cywilne: a) procesowe –– strony postępowania to powód i pozwany – głównym etapem procesu jest rozprawa przed sądem – materiał dowodowy przygotowują tylko strony procesu – postępowanie kończy się orzeczeniem, które może mieć charakter wyroku, postanowienia lub zarządzenia b. nieprocesowe – dotyczy spraw, które nie mają charakteru sporu – np. uznanie za zmarłego, ubezwłasnowolnienie, kuratela, opieka, przysposobienie, ogłoszenie testamentu, przyjęcie spadku – orzeczenia sądu mają charakter postanowień 5. Środki odwoławcze a. apelacja – sąd II instancji może apelację: oddalić, zmienić zaskarżone orzeczenie, uchylić orzeczenie i przekazać sprawę do sądu I instancji do ponownego rozpatrzenia b. skarga kasacyjna – skargę kasacyjną wnosi się do Sądu Najwyższego za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżane orzeczenie – Sąd Najwyższy może skargę oddalić lub uwzględnić i skierować do ponownego rozpatrzenia c. zażalenie – mogą dotyczyć decyzji odnoszących się do kwestii procesowych II. Małżeństwo w świetle prawa 1. Małżeństwo jako instytucja prawna a. małżeństwo to monogamiczny związek kobiety i mężczyzny, zawierany w sposób formalny b. warunki zawarcia małżeństwa – osiągnięcie pełnoletności (kobieta za zgodą sądu może zawrzeć małżeństwo po ukończeniu 16 roku życia) – brak przeszkód takich jak: pokrewieństwo w linii prostej, rodzeństwo, spowinowacenie, przysposobienie, pozostawanie w innymi związku małżeńskim c. związek małżeński może być zawarty przed – kierownikiem urzędu stanu cywilnego – kapłanem – tzw. ślub konkordatowy (duchowny jest zobowiązany do złożenia dokumentów w ciągu pięciu dni w urzędzie stanu cywilnego 2. Najważniejsze skutki prawne zawarcia małżeństwa a. powstanie ustawowej wspólności majątkowej (z wyjątkiem umowy majątkowej małżeńskiej - intercyzy) b. powstanie zobowiązania do wzajemnej pomocy, wierności i współdziałania 3. Ustanie małżeństwa: śmierć jednego ze współmałżonków,b. Rozwód,. Separacja,d. unieważnienie małżeństwa – może nastąpić na skutek: ujawnienia przeszkód małżeńskich, zaistnienia usterki w wyrażeniu woli o jego zawarciu, wadliwości pełnomocnictwa do jego zawarcia III. Relacje między rodzicami a dziećmi 1. Władza rodzicielska a. władza rodzicielska to przysługujący rodzicom ogół praw i obowiązków wobec niepełnoletnich dzieci: prawo do sprawowania opieki nad dzieckiem i jego majątkiem, pełnieni przez rodziców roli przedstawicieli ustawowych dzieci b. prawa dzieci – prawo do opieki , prawo do posiadania obywatelstwa, prawo do nauki, prawo do wypoczynku

VI. 4. Podstawowe pojęcia z zakresu prawa karnego 1. Czyn zabroniony to zachowanie człowieka, wypełniające ustawowe znamiona przestępstwa 2. Przestępstwo – zawiniony i społecznie niebezpieczny czyn, który w momencie jego popełnienia jest zabroniony przez prawo pod groźbą kary 3. Klasyfikacja przestępstw a. ze względu na wysokość kary – występek – czyn zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 30 dni – zbrodnia – czyn zagrożony karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności b. ze względu na rodzaj winy – umyślne – nieumyślne c. ze względu na sposób ścigania – prywatnoskargowe – ścigane na wniosek – publicznoskargowe – ścigane z urzędu 4. kontratypy – okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną – niepoczytalność, obrona konieczna. stan wyższej konieczności. Rozkaz. działanie w granicach uprawnienia. eksperyment medyczny] 5. Do odpowiedzialności karnej może zostać pociągnięta osoba, która popełniła czyn zabroniony wymieniony w Kodeksie karnym po ukończeniu 17 roku życia, a w wyjątkowych okolicznościach – po ukończeniu małoletni po ukończeniu 15 roku życia II. Postępowanie karne 1. Naczelne zasady procesu karnego a. zasada prawdy materialnej – obowiązek rekonstrukcji fragmentu przeszłości, w którym doszło do przestępstwa b. zasada obiektywizmu – obowiązek zachowania bezstronnego stosunku sędziego do stron procesu c. zasada domniemania niewinności – traktowanie oskarżonego jako niewinnego do czasu udowodnienia winy d. zasada jawności e. zasada równouprawnienia stron f. zasada in dubio – nakazuje interpretować wątpliwości na korzyść oskarżonego 2. Etapy procesu karnego a. postępowanie przygotowawcze – dochodzenie – prowadzone przez policję w spawach lżejszych – śledztwo – prowadzone przez prokuraturę w sprawach cięższych b. postępowanie główne – złożenie aktu oskarżenia (wniosek o wszczęcie postępowania) – sprawa główna – rozprawa toczy się przed sądem I instancji (w zależności od rangi sprawy – rejonowym lub okręgowym) – wydanie wyroku c. funkcje kary – odstraszająca, represyjna, resocjalizacyjna, izolacyjna 3. Środki odwoławcze a. apelacja – jest to odwołanie od wyroku nieprawomocnego – toczy się przed sądem II instancji (okręgowym dla spraw rozpatrywanych w I instancji w sądzie rejonowym lub apelacyjnym dla spraw rozpatrywanych w I instancji w sądzie okręgowym) – dewolutywność – wniesienie apelacji wstrzymuje wykonanie wyroku – suspensywność b. kasacja – może być wniesiona z powodu naruszenia prawa i procedur w czasie procesu w terminie do 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia (termin nie dotyczy kasacji nadzwyczajnej) – kasacja jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym od wyroków sądu II instancji – funkcję sądu kasacyjnego sprawuje Sąd Najwyższy Sytuacja świadka w postępowaniu karnym a. obowiązki – obowiązek wstawienia się na wezwanie sądu

– obowiązek składania zeznań i mówienia prawdy – obowiązek poddania się oględzinom i badaniom lekarskim b. prawa świadka – prawo do odmowy zeznań w przypadku, gdyby mogły go lub osoby bliskie narazić na hańbę – prawo do odmowy zeznań w sprawach dotyczących osoby bliskiej Obywatel wobec prawa 1. Źródła pomocy prawnej a. główne zawody prawnicze upoważnione do świadczenia pomocy prawnej – adwokat,, radca, doradca podatkowy b. formy pomocy prawnej – porady prawne, konsultacje prawne , opinie prawne, zastępstwo procesowe. c. podmiot świadczący pomoc prawną jest zobligowany do jej udzielenia (z wyjątkiem przypadku konfliktu interesów) d. podmiot postępowania sądowego nie ma obowiązku korzystać z pomocy prawnej e. przypadki narzucania przez prawo obowiązku korzystania z pomocy prawnej – wnoszenie kasacji – postępowanie przed sądem okręgowym jako sądem I instancji w sprawach o zbrodnię Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa a. zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa może zostać złożone ustnie lub pisemnie na policji lub w prokuraturze b. zgodnie z Kodeksem postępowania karnego, każdy kto znajdzie się w posiadaniu wiedzy o popełnionym przestępstwie ma społeczny obowiązek zawiadomienia o tym fakcie prokuraturę lub policję – jednak osoba, która nie dopełni tego obowiązku nie jest pociągana do odpowiedzialności karnej z wyjątkiem przestępstw o charakterze terrorystycznym Odwołanie od decyzji administracyjnej a. każda decyzja administracyjna winna zawierać pouczenie o trybie odwołania od niej b. procedura składana odwołania – składa się ją w terminie 14 dni od doręczenia – złożenie odwołania wstrzymuje wykonanie decyzji – z wyjątkiem spraw z rygorem natychmiastowej wykonalności – odwołanie wnosi się do organu wyższej instancji za pośrednictwem organu, który decyzję wydał – odwołanie można złożyć pisemnie, ustnie, telefonicznie lub drogą elektroniczną Prawa konsumenckie a. prawo konsumenckie dotyczy osób fizycznych dokonujących czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową b. jeśli zakupiony towar okazał się wadliwy to konsument może żądać – nieodpłatnej naprawy – wymiany na nowy – zwrotu kosztów związanych z naprawą lub wymianą – obniżenia ceny – odstąpienia od umowy c. w przypadku dokonania zakupu poza lokalem w sprzedaży na odległość nabywca może w ciągu 10 dni odstąpić od umowy bez podawana powodu i płacenia odstępnego