Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów paskowych.pdf

Medycyna Praktyczna - portal dla lekarzy Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów paskowych ABC zabiegów diagnostycznych i leczniczych w pediatrii Odcinek 24: Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów paskowych dr med. Przemysław Tomasik, dr hab. med. Krystyna Sztefko z Zakładu Biochemii Klinicznej Polsko-Amerykańskiego Instytutu Pediatrii CM UJ w Krakowie Data utworzenia: 23.02.2004 Ostatnia modyfikacja: 16.04.2013 Opublikowano w Medycyna Praktyczna Pediatria 2004/01 Badanie ogólne moczu jest jednym z podstawowych badań laboratoryjnych, niezbędnym w praktyce lekarskiej. Obecnie, dzięki zastosowaniu testów paskowych do badania moczu, badanie to można łatwo wykonać w gabinecie lekarskim lub przy łóżku chorego. Jest tanie, szybkie i wygodne, nie wymaga oczekiwania na wynik ani transportu moczu do laboratorium. Poza oczywistymi zaletami tego badania należy jednak pamiętać, że jest to badanie wstępne, a uzyskane w ten sposób wyniki są orientacyjne. Dlatego wartości nieprawidłowe wymagają potwierdzenia za pomocą metod laboratoryjnych. Badanie moczu należy również powtórzyć w laboratorium, jeśli w badaniu wykonanym za pomocą testów paskowych uzyskano prawidłowe wyniki, lecz nie pokrywają się one z obserwacjami klinicznymi. Zalecenie weryfikacji wyników badań moczu uzyskanych za pomocą testów paskowych nie wyklucza wdrożenia odpowiedniego leczenia lub postępowania diagnostycznego, jeśli dane z wywiadu, wynik badania fizykalnego oraz analiza moczu wskazują na taką konieczność. Obecnie dostępne paski różnią się liczbą i kombinacjami ocenianych parametrów (tzw. panelami), które mogą być wykorzystane w danej sytuacji klinicznej. Na przykład paski jedno- lub dwupolowe - do oznaczeń glukozy i(lub) ciał ketonowych oraz albuminy (mikroalbuminurii) albo albuminy wraz z kreatyniną - służą do tanich badań przesiewowych w kierunku cukrzycy, chorób nerek czy powikłań nerkowych przy nadciśnieniu. W badaniach moczu najczęściej stosuje się wieloparametrowe paski, których panel oznaczeń w dużej mierze odpowiada badaniu ogólnemu moczu. Za pomocą wieloparametrowych pasków testowych można ocenić obecność w moczu takich składników, jak: leukocyty, bakterie (azotyny), erytrocyty, białka (albuminy), glukoza, ciała ketonowe (kwas acetooctowy), bilirubina, urobilinogen i kwas askorbinowy (witamina C) oraz pH i ciężar właściwy moczu. Zasady wykonywania oznaczeń za pomocą testów paskowych Pasek testowy do badania moczu (dipstick), to cienki pasek plastiku z nasączonymi odczynnikami kwadracikami bibuły (pola testowe), które reagują z wybranymi składnikami moczu. Liczba pól testowych odpowiada liczbie oznaczanych parametrów. Zanurzenie paska w próbce moczu powoduje nasączenie moczem pól testowych i reakcję składników moczu z zawartymi w bibule odczynnikami. Efektem reakcji jest zmiana zabarwienia pola testowego. Oceniając intensywność barwy pola testowego, można dokonać półilościowej (wzrokowe porównanie barw na polach testowych paska z barwną skalą) lub ilościowej analizy poszczególnych parametrów (ocena nasilenia barwy pól testowych za pomocą specjalnego czytnika testów paskowych). Przyłóżkowe badanie ogólne moczu Przedstawiony poniżej schemat postępowania opracowano na podstawie wytycznych Europejskiej Konfederacji Medycyny Laboratoryjnej (ECLM) w European Urinanalysis Guidelines.[1] Badanie moczu za pomocą testów paskowych jest bezpieczne i proste, należy jednak się zapoznać z procedurą przedstawioną poniżej oraz postępować zgodnie z instrukcją producenta dołączoną do każdego opakowania pasków do badania moczu. Schemat postępowania 1. Pobierz próbkę moczu. Do badania można wykorzystać mocz pobrany w czasie mikcji, podczas punkcji pęcherza, z cewnika lub z urostomii. Najczęściej jednak wykorzystuje się próbkę moczu z mikcji (ze środkowego strumienia). Przed pobraniem próbki okolice cewki moczowej u dziewcząt i żołędzi penisa u chłopców należy umyć wodą. Używanie do mycia mydła lub antyseptyków nie jest zalecane. Pierwsza porcja moczu nie nadaje się do badania ze względu na obecność w niej flory bakteryjnej kolonizującej ujście cewki moczowej, dlatego należy ją odrzucić. 50-150 ml moczu należy pobrać do przeznaczonego do Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów pask... http://www.mp.pl/artykuly/?aid=16186&print=1 1 z 9 2013-06-24 00:23

tego celu pojemnika. Pojemnik do pobrania moczu powinien być czysty (do badań biochemicznych nie jest wymagana jego sterylność) o pojemności co najmniej 50 ml, szczelnie zamykany, z otworem o średnicy co najmniej 5 cm, aby umożliwić łatwe pobranie moczu i jego badanie za pomocą testu paskowego. Gotowe pojemniki można kupić w aptece. Prawidłowe pobranie próbki moczu u małych dzieci jest trudne. U noworodków i niemowląt można stosować foliowe woreczki, które przykleja się do skóry po umyciu wodą okolicy narządów moczowo-płciowych. Po przylepieniu woreczka należy często sprawdzać, czy nie jest on napełniony moczem. Kontakt oddanego do woreczka moczu ze skórą lub przedłużanie o ponad godzinę czasu kontaktu woreczka niewypełnionego jeszcze moczem ze skórą znacząco zwiększa ryzyko skażenia próbki bakteriami. W przypadku wykonywania badania przy łóżku pacjenta nie ma ograniczeń co do pory oddania moczu, zwykle korzysta się z przypadkowej próbki moczu, czyli moczu oddanego w dowolnej porze doby. Należy jednak pamiętać, że stężenie wielu składników w moczu zależy od objętości wydalanej wody, czyli od objętości spożytych płynów, zdolności nerek do zagęszczania moczu, spożycia pokarmów o działaniu diuretycznym lub leków moczopędnych. Jeśli chcemy zwiększyć czułość oznaczenia, należy wykorzystać pierwszą poranną próbkę moczu, która jest zwykle najbardziej zagęszczona. 2. Oceń organoleptycznie pobrany mocz. Badanie moczu za pomocą paska testowego należy poprzedzić oceną barwy, przejrzystości i zapachu moczu. Na barwę moczu wpływa zagęszczenie lub rozcieńczenie oraz spożycie niektórych produktów (np. buraków), leków i barwnych związków endogennych (hemoglobina, bilirubina, porfiryna). W tabeli 1. przedstawiono najczęstsze przyczyny nieprawidłowej barwy moczu. Tabela 1. Przyczyny nieprawidłowego zabarwienia moczu Barwa moczu Bezpośrednia przyczyna niebieskozielona biliwerdyna, ZUM wywołane przez Pseudomonas, po podaniu niektórych leków (np. arbutynu, błękitu metylenowego, triamterenu, kreozatu, guajakolu) żółta flawonidy (wit. B2 - ryboflawina) żółtopomarańczowa urobilina, bilirubina, rabarbar, senna, po podaniu niektórych leków (np. salazopiryny, fenacetyny) żółtozielona bilirubina/biliwerdyna, po podaniu niektórych leków (np. ryboflawiny, tymolu) żółtobrązowa bilirubina/biliwerdyna, po podaniu niektórych leków (np. nitrofurantoiny) czerwona lub brązowa hemoglobina, erytrocyty, mioglobina, urobilina, porfiryna, rabarbar, karoten, barwnik buraków, fuksyna i pochodne aniliny (z produktów spożywczych), niektóre leki (np. aminofenazon, aminopiryna, antypiryna, Cascara Sagrada, chinina, chlorochinon, hydrochinon, chrysarubina, L-dopa, naftol, fenytoina, metronidazol, nitraty, nitrofurantoina, fenacetyna, fenoloftaleina, fenotiazyna, salazopiryna, senna, tymol) czerwonoróżowa moczany czerwonopomarańczowa rifampicyna brązowoczarna methemoglobina, kwas homogentyzynowy, melanina Prawidłowy mocz jest przejrzysty. Przyczyną zmętnienia moczu mogą być elementy morfotyczne (np. leukocyty, erytrocyty, bakterie, drożdże, ropa), składniki mineralne (kryształy fosforanowe, moczanowe) i organiczne (śluz, kuleczki tłuszczu), kontrast radiologiczny oraz domieszka chłonki lub stolca. Zwykle mocz ma swoistą woń, w przypadku zakażenia bakteryjnego może mieć zapach amoniaku lub może cuchnąć. Niektóre wrodzone choroby metaboliczne charakteryzują się typowym, swoistym zapachem moczu (choroba syropu klonowego - zapach syropu klonowego/karmelu, fenyloketonuria - zapach mysi, kwasica izowalerianowa i kwasica glutarowa - zapach spoconych stóp, hipermetioninemia - zapach kapusty, trimetyloaminemia - zapach zepsutej ryby, tyrozynemia - zapach zjełczałego masła). 3. Przygotuj się do badania ogólnego moczu za pomocą testu paskowego. Wybierz test paskowy. Wykonując badanie ogólne moczu przy łóżku pacjenta, najczęściej wykorzystuje się paski wieloparametrowe (8-11 pól testowych), niekiedy jednak można korzystać z pasków o mniejszej liczbie badanych parametrów, co pozwala zmniejszyć koszt oznaczenia. Przed wykonaniem analizy należy sprawdzić datę ważności testów paskowych na opakowaniu. a. Przygotuj barwną skalę do odczytania pól testowych paska oraz stoper lub zegarek z sekundnikiem. Skala barwna zwykle znajduje się na opakowaniu pasków; b. Wyciągnij pasek testowy z opakowania bezpośrednio przed użyciem. Uwaga: Nie należy dotykać palcami pól testowych paska. Przed użyciem paska należy sprawdzić, czy barwa poszczególnych pól testowych na pasku jest zbieżna z pierwszymi kwadracikami na skali barwnej, które określają "wyjściową" barwę poszczególnych pól paska. Nie należy używać pasków, na których stwierdzono zmiany w zabarwieniu Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów pask... http://www.mp.pl/artykuly/?aid=16186&print=1 2 z 9 2013-06-24 00:23

jednego lub więcej pól testowych. c. Szczelnie zamknij pojemnik z pozostałymi paskami. Prawidłowo przechowywane paski - w szczelnie zamkniętym pojemniku, w temperaturze pokojowej - zapewniają wiarygodne wyniki do czasu upływu terminu ważności podanego na opakowaniu. Nie należy przechowywać pasków w lodówce lub zamrażarce ani w temperaturze powyżej 30°C. Niewykorzystane paski można włożyć do oryginalnego opakowania, jeśli nie były wystawione na działanie wilgoci, światła słonecznego, promieniowania ultrafioletowego, wysokiej temperatury lub żrących oparów. 4. Wykonaj oznaczenie za pomocą paska a. Zidentyfikuj próbkę moczu (dotyczy badania większej ilości próbek moczu); b. Wymieszaj próbkę moczu, obracając szczelnie zamknięty pojemnik. Do badań biochemicznych moczu z zastosowaniem pasków testowych należy używać świeżego, niewirowanego moczu w temperaturze pokojowej - badanie można przeprowadzić w ciągu 15-30 minut po mikcji (fot. 1.); Fot. 1. Przed wykonaniem analizy należy wymieszać próbkę moczu c. Zanurz pasek testowy w moczu, tak aby całkowicie zwilżyć wszystkie pola, a następnie szybko go wyciągnij, aby nie doszło do wypłukania odczynników z pól reakcyjnych. Zwilżony moczem pasek trzymaj w pozycji poziomej, aby zapobiec ściekaniu odczynników na sąsiednie pola (fot. 2.); Fot. 2. Pasek testowy należy zanurzyć w próbce moczu i szybko wyciągnąć Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów pask... http://www.mp.pl/artykuly/?aid=16186&print=1 3 z 9 2013-06-24 00:23

Uwaga: Nie zaleca się przesuwania paska pod strumieniem moczu w czasie mikcji. d. Usuń nadmiar moczu, przesuwając poziomo ułożony pasek wzdłuż dłuższej krawędzi i pionowo wzdłuż krótszej po brzegu pojemnika z moczem lub dotykając paskiem bibuły według opisanego powyżej sposobu (fot. 3.); Fot. 3. Nadmiar moczu z paska testowego należy usunąć, przesuwając pasek po krawędzi pojemnika na mocz e. Odczekaj zalecany czas inkubacji; Uwaga: Inkubacja w temperaturze pokojowej jest niezbędna, aby zaszła reakcja pomiędzy badanymi składnikami moczu a odczynnikami, którymi są nasączone pola testowe paska. Czas inkubacji jest różny dla różnych pól testowych. W zależności od zaleceń producenta różnić się może również czas inkubacji dla tych samych oznaczeń, dlatego należy to sprawdzić w instrukcji dołączonej do zestawu lub przy skali barwnej dla danego parametru. Czas inkubacji, który najczęściej wynosi 30-120 sekund, należy mierzyć za pomocą stopera lub zegarka z sekundnikiem (fot. 4.). Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów pask... http://www.mp.pl/artykuly/?aid=16186&print=1 4 z 9 2013-06-24 00:23

Fot. 4. Należy przestrzegać czasu inkubacji, który może być różny dla poszczególnych parametrów f. Odczytaj wyniki oznaczeń. Zabarwienie pól testowych należy porównać wzrokowo z barwną skalą załączoną do opakowania lub naklejoną na opakowaniu. Pasek połóż na białym, dobrze oświetlonym podłożu lub trzymaj poziomo przy barwnej skali na opakowaniu, tak aby odczytywane pola korespondowały z polami na skali barwnej (fot. 5.); Fot. 5. Po inkubacji poszczególne pola paska testowego należy porównać z komplementarnymi polami barwnej skali Uwaga: Niektórzy producenci umieszczają na paskach dodatkowe białe pole nienasączone żadnymi odczynnikami, tzw. pole kompensacyjne. Zabarwienie tego pola wskazuje na obecność w moczu substancji biernie barwiących bibułę pól testowych, przez co odczyt pól testowych paska może być obarczony błędem. W przypadku zabarwienia pola kompensacyjnego należy dokonać korekcji zabarwień pozostałych pól lub najlepiej zlecić badanie moczu w laboratorium. Wzrokowa ocena zabarwień pól testowych pozwala na odczyt półilościowy oznaczanych parametrów. W przypadku większości oznaczeń można jedynie określić, czy dana substancja występuje lub nie występuje (-) w badanym moczu. Jeśli dana substancja jest obecna, jej stężenie można ocenić według skali: ślad (+), małe stężenie (++), umiarkowane stężenie (+++), duże stężenie (++++). Ocena wzrokowa pasków testowych, choć dopuszczalna, jest obarczona dużym ryzykiem błędu ze względu na dowolność interpretacji zaobserwowanych barw, szczególnie w przypadku niewielkich niuansów kolorystycznych pól testowych. Najlepszą metodą jest ocena zabarwienia pól testowych za pomocą specjalnych czytników pasków, które można wystandaryzować. W sprzedaży są dostępne małe przenośne urządzenia do badań przyłóżkowych, jak i w pełni zautomatyzowane analizatory laboratoryjne. Ocena testów paskowych za pomocą czytników pasków pozwala na orientacyjne ilościowe określenie stężenia badanych parametrów. g. Uzyskane wyniki wpisz w kartę pacjenta. Wynik należy uzupełnić o datę, godzinę badania, rodzaj użytych pasków, rodzaj próbki moczu (pierwsza poranna czy przypadkowa) oraz informację, kto wykonał badanie. Uwaga: Aby mieć pewność, że poszczególne pola testowe używanych pasków charakteryzują się odpowiednią czułością, ich jakość należy regularnie kontrolować za pomocą firmowych roztworów kontrolnych. Kontrole należy przeprowadzać przed każdym użyciem pasków, a w przypadku wielokrotnego wykonywania badań w ciągu dnia - raz dziennie. Jeśli nie stosuje się tych zaleceń, używając próbek kontrolnych, należy ocenić przynajmniej przypadkowy pasek testowy z każdego nowo otwartego opakowania. Interpretacja wyników badania moczu wykonanego za pomocą testów paskowych i zalecane dalsze postępowanie Ze względu na różnice w czułości i swoistości analitycznej metod stosowanych przez różnych producentów dla tych samych oznaczeń, przed rozpoczęciem interpretacji wyniku należy się zapoznać z charakterystyką testu podaną przez producenta stosowanych pasków. Bardzo często przyczyną fałszywych wyników są składniki moczu oceniane w obrębie tego samego testu paskowego. Tak więc wynik badania moczu wymaga całościowej analizy pól testowych, a nie tylko pól wybranych stosownie do sytuacji klinicznej. Ponadto należy wziąć pod uwagę, że poza znanymi przyczynami fałszywych wyników, źródłem interferencji może być także każdy nowo wprowadzony lek. W tabeli 2. podano najczęstsze czułości analityczne dla poszczególnych sposobów oznaczeń na paskach testowych do badania ogólnego moczu oraz wartości graniczne, powyżej których wynik testu paskowego należy potwierdzić dokładniejszymi badaniami w laboratorium. Tabela 2. Czułość analityczna testów paskowych do badania biochemicznego moczu wraz z granicami, powyżej których należy wykonać test potwierdzający w laboratorium Test Czułość analityczna paska Granica, powyżej której należy wykonać test potwierdzający Metoda laboratoryjna Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów pask... http://www.mp.pl/artykuly/?aid=16186&print=1 5 z 9 2013-06-24 00:23

leukocyty 20/µL 100/µL liczenie w komorze erytrocyty 10/µL 50/µL liczenie w komorze białko (albumina) 0,1-0,2 g/l 0,5 g/l ilościowe oznaczenie białka glukoza 3 mmol/l 15 mmol/l ilościowe oznaczenie glukozy metodą enzymatyczną ciała ketonowe 1 mmol/l 5 mmol/l * urobilinogen 20 µmol/l 100 µmol/l * bilirubina 10 µmol/l 50 µmol/l * Dla większości testów paskowych wartości graniczne przy odczycie półilościowym odpowiadają odczytom ++/+++, wyjątkiem wartości granicznych dla białka (+/++). * zalecane rozszerzenie diagnostyki na podstawie stanu klinicznego pacjenta Ciężar właściwy moczu (gęstość względna) Na podstawie analizy ciężaru właściwego moczu można ocenić zdolność nerek do zagęszczania moczu. Ze względu na możliwość rozcieńczenia lub zagęszczenia wyniki pozostałych parametrów także należy porównać z oznaczoną gęstością. Zmniejszenie ciężaru właściwego moczu może być związane z moczówką prostą, kłębuszkowym zapaleniem nerek, uszkodzeniem nerek lub przewodnieniem hipotonicznym (polidypsją psychogenną). Zwiększenie ciężaru właściwego moczu występuje natomiast przy odwodnieniu (zagęszczenie moczu). Zastosowana w teście paskowym metoda oznaczania ciężaru właściwego (na podstawie stężenia kationów w próbce moczu) jest niewrażliwa na zagęszczenia moczu spowodowane dużym stężeniem glukozy (w cukrzycy), mocznika lub mannitolu, dając w takich przypadkach wyniki fałszywie zaniżane. Ponadto wyniki mogą być fałszywie zaniżane przy moczu silnie alkalicznym. Obecność ciał ketonowych może natomiast powodować zawyżanie wyników. pH moczu Pierwsza poranna porcja moczu ma zwykle odczyn kwaśny. Mocz dzieci jest często zasadowy. Alkaliczny mocz występuje również w przypadku zakażeń bakteriami ureazododatnimi, wtedy zwiększenie pH jest wywołane przez amoniak pochodzący z enzymatycznego rozkładu mocznika. pH moczu pomaga również zdiagnozować zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej (np. alkalozy hipokaliemicznej lub kwasic cewkowych). Zwiększenie pH (odczyn zasadowy) moczu występuje przy zasadowicy (poza zasadowicą ze współistniejącą hipokaliemią), kwasicach cewkowych typu dystalnego, u jaroszy, w hiperkaliemii lub nadczynności przytarczyc. Zmniejszenie wartości pH (odczyn kwaśny) towarzyszy natomiast kwasicy (poza kwasicami cewkowymi) i hipokaliemii, a także występuje w przypadku gorączki, odwodnienia, spożywania dużych ilości białka oraz przyjmowania leków zakwaszających (witaminy C, chlorków). Erytrocyty, hemoglobina Za pomocą paska można wykryć w moczu obecność barwników hemowych lub hemoglobinę wyługowaną z erytrocytów na polu testowym. Punktowe zabarwienie pola testowego (nakrapianie) wskazuje na obecność w moczu świeżych erytrocytów (fot. 6.). Fot. 6. Przykład możliwych odczytów pola dla oznaczeń hemoglobiny/erytrocytów Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów pask... http://www.mp.pl/artykuly/?aid=16186&print=1 6 z 9 2013-06-24 00:23

Pole testowe zabarwione jednolicie może zarówno świadczyć o obecności dużej liczby świeżych erytrocytów, jak i obecności hemoglobiny lub mioglobiny. Hemoglobina w próbce moczu może pochodzić z wyługowanych erytrocytów lub być przefiltrowana z krążenia przy hemolizie wewnątrznaczyniowej. Do wyługowania hemoglobiny z erytrocytów w obrębie dróg moczowych dochodzi przede wszystkim przy krwinkomoczach kłębuszkowych i krwawieniach z górnego odcinka dróg moczowych (krwinki, które stosunkowo długo narażone są na agresywne działanie moczu, łatwo ulegają lizie). Wolna hemoglobina, podobnie jak mioglobina, mogą pojawić się w moczu w wyniku filtrowania tych związków z krwioobiegu do pramoczu. Przy znacznym stężeniu tych substancji w pramoczu system wchłaniania zwrotnego tych białek może być niewydolny. Dodatni wynik testu paskowego należy potwierdzić badaniem mikroskopowym w komorze. Porównanie obu wyników może być pomocne w wykluczeniu mio- i hemoglobinurii, chociaż różnice pomiędzy wykryciem erytrocyturii za pomocą paska testowego a badaniem mikroskopowym osadu moczu często mogą wynikać z rozpadu erytrocytów w moczu w czasie jego przechowywania. Przyczyny krwio- i krwinkomoczu dzielimy na: a. nerkowe: stany zapalne, kolagenozy, nowotwory, urazy, wady wrodzone, gorączka, idiopatyczny krwinkomocz b. przednerkowe: zastoinowa niewydolność krążenia, zaburzenia krzepnięcia krwi, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, duży wysiłek fizyczny c. pozanerkowe: stany zapalne i nowotwory pęcherza lub dróg moczowych, anomalie dróg moczowych, kamica dróg moczowych, cewnikowanie pęcherza. Uwaga: obecność krwi w moczu może być związana z menstruacją. W takiej sytuacji miesiączkującej dziewczynie należy zalecić przed pobraniem moczu używanie tamponów. Przyczyną hemoglobinurii może być masywna hemoliza wewnątrznaczyniowa, a przyczyną mioglobinurii: zespoły zmiażdżeniowe, rabdomyoliza (w zatruciu alkoholem lub kokainą) i polimyositis. Wyniki fałszywie dodatnie (zawyżone) mogą być związane z obecnością w moczu bakterii aktywnych wobec peroksydaz lub czynników utleniających (np. ze środków czystości użytych do mycia pojemnika na mocz) oraz kwasu solnego (stosowanego niekiedy jako konserwant). Wyniki fałszywie ujemne obserwuje się przy dużej gęstości względnej moczu. W przypadku erytrocyturii, a także leukocyturii, szybkie przyłóżkowe wykonanie analizy moczu za pomocą testów paskowych może dawać bardziej wiarygodne wyniki niż wykonane z opóźnieniem badanie w laboratorium ze względu na szybki rozpad komórek w agresywnym chemicznie środowisku moczu. Białko Niektóre białka (np. albuminy, enzymy) prawidłowo przesączają się przez kłębuszki nerkowe, jednak w kanalikach ulegają one prawie całkowitej reabsorpcji. Pole testowe wykrywające białko w moczu najsilniej reaguje z albuminą. W badaniu tym można przeoczyć na przykład obecność mukoprotein w moczu lub masywny białkomocz przy wydalaniu białka Bence- Jonesa (w szpiczaku mnogim). Na dzień przed badaniem białkomoczu należy unikać stosunków płciowych ze względu na możliwość wystąpienia wyników fałszywie dodatnich, szczególnie przy chorobach przebiegających z tzw. wytryskiem wstecznym (do pęcherza). Ponadto wyniki fałszywie dodatnie mogą być związane z hematurią. Wyniki fałszywie ujemne mogą występować przy silnym zakwaszeniu moczu. Dodatni wynik testu paskowego należy potwierdzić w badaniu laboratoryjnym, zlecając dobową zbiórkę moczu (jako dobowe wydalanie białka). Wyróżnia się takie przyczyny białkomoczu, jak: a. przednerkowe: obecność we krwi białek niskocząsteczkowych (hemoglobina, mioglobina, białko Bence-Jonesa), gorączka, zastoinowa niewydolność krążenia; b. nerkowe: uszkodzenie kłębuszków nerkowych, upośledzenie resorpcji białka w cewkach, czynnościowe (np. białkomocz ortostatyczny, powysiłkowy); c. pozanerkowe: stany zapalne dróg moczowych, dodatek wydzieliny z pochwy, choroby prostaty. Glukoza Glukoza występuje w moczu w przypadku upośledzonej resorpcji w kanalikach dystalnych (zespół Fanconiego, De Toniego i Debrégo, dysfunkcje polekowe), zwiększonego stężenia glukozy we krwi (>10-11 mmol/l, przy mniejszym stężeniu glukoza filtrowana do pramoczu ulega pełnej resorpcji), czyli w cukrzycy i nietoleracji glukozy, przy dożylnych wlewach glukozy oraz po spożyciu w krótkim czasie dużej ilości słodyczy. Czułość testu w kierunku glukozurii można zwiększyć, wykonując badanie po posiłku bogatym w węglowodany. Dodatni wynik testu należy potwierdzić w badaniu laboratoryjnym i rozważyć dalszą diagnostykę w celu wykluczenia cukrzycy i nietolerancji glukozy. Wyniki fałszywie ujemne lub zaniżone występują przy dużych stężeniach w moczu witaminy C, ciał ketonowych i przy bardzo małym pH moczu (<5,0). Wyniki fałszywie dodatnie lub zawyżenie wyniku obserwuje się w przypadku obecności w moczu związków utleniających, na przykład peroksydaz pochodzenia bakteryjnego. Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów pask... http://www.mp.pl/artykuly/?aid=16186&print=1 7 z 9 2013-06-24 00:23

Obecnie stosowane metody oceny stężenia glukozy w moczu opierają się na metodach enzymatycznych. Są to bardzo czułe i swoiste testy, jednak w odróżnieniu od metod redukcyjnych stosowanych w przeszłości nie wykrywają w moczu obecności innych cukrów, takich jak galaktoza, ksyloza, fruktoza lub laktoza. Dlatego u dzieci, u których podejrzewane są zaburzenia metaboliczne, można wykonać przyłóżkowo (lub w laboratorium) test na obecność w moczu substancji redukujących za pomocą Clinitestu (testu tabletkowego). Do najczęściej występujących w moczu substancji redukujących należą: glukoza, galaktoza, ksyloza, fruktoza, laktoza, kwas hipurowy, kwas homogentyzynowy, kwas moczowy, kwas askorbinowy, ciała ketonowe, kreatynina lub salicylany. Dodatni wynik tego testu wymaga dalszych badań laboratoryjnych. Azotyny Niewielkie ilości azotanów (z diety i metabolizmu białek) są cały czas usuwane przez nerki do moczu. Jeśli w moczu znajdują się bakterie posiadające zdolności redukcyjne (np. E. coli lub inne bakterie Gram ujemne), dochodzi do redukcji azotanów do azotynów. Dodatni wynik testu wskazuje na zakażenie układu moczowego (ZUM), natomiast ujemny wynik go nie wyklucza. Przyczynami wyniku fałszywie ujemnego może być niedostateczna podaż azotanów z dietą, zbyt krótki czas inkubacji moczu dla rozwoju odpowiedniej ilości bakterii oraz zakażenie bakteriami, które nie posiadają zdolności redukcyjnych azotanów do azotynów (bakterie Gram dodatnie, takie jak Enterococcus spp. i Staphylococcus spp.). Wynik fałszywie dodatni może być spowodowany namnożeniem bakterii in vitro w czasie przechowywania moczu. Najbardziej wiarygodne wyniki można uzyskać, badając pierwszą poranną próbkę moczu ze względu na długi czas inkubacji moczu w pęcherzu, kiedy to dochodzi do namnożenia się bakterii. Dodatni wynik testu należy potwierdzić, zlecając badanie mikroskopowe próbki moczu i posiew (wraz z lekoopornością). Leukocyty Leukocyty są wykrywane w moczu na podstawie aktywności esterazy indoksylowej - enzymu występującego w granulocytach i makrofagach. Enzym ten nie występuje w limfocytach, dlatego limfocyturii nie można wykryć za pomocą testów paskowych. Z drugiej strony test ma większą czułość niż badanie mikroskopowe osadu ze względu na lizę leukocytów w moczu, szczególnie w moczu o małym ciężarze właściwym oraz o odczynie alkalicznym, jaki często występuje u dzieci z ZUM. Wyniki fałszywie ujemne lub wynik zaniżony obserwuje się w przypadku obecności w moczu dużych stężeń witaminy C (spożycie ponad 1 g dziennie) lub szczawianów, cefalosporyn, nitrofurantoiny, inhibitora trypsyny, przy stężeniu białka w moczu większym niż 5 g/l lub stężeniu glukozy w moczu większym niż 20 g/l. Przyczyną wyników fałszywie dodatnich może być obecność w moczu związków utleniających lub formaliny. Do przednerkowych przyczyn leukocyturii należą: niewydolność krążenia, wysiłek fizyczny i gorączka. Przyczyny nerkowe i pozanerkowe związane są ze stanami zapalnymi różnego pochodzenia i z niezapalnymi chorobami nerek. Barwniki żółciowe: bilirubina i urobilinogen Pomiar stężenia bilirubiny i urobilinogenu w moczu nie ma dużego znaczenia klinicznego, ponieważ wiele badań krwi charakteryzuje się większą wartością diagnostyczną. Do moczu usuwana jest z krążenia tylko bilirubina sprzężona, która rozpuszcza się w wodzie. Dlatego w moczu bilirubina pojawia się tylko w przypadku hiperbilirubinemii z przewagą bilirubiny sprzężonej. Wynik bilirubiny może być zawyżony na skutek obecności w moczu metabolitów chlorpromazyny, natomiast jego zaniżenie obserwuje się w przypadku obecności w moczu witaminy C, azotynów i ekspozycji moczu na światło słoneczne. Urobilinogen jest jelitowym metabolitem bilirubiny. Częściowo wchłania się do krwi, skąd jest usuwany z moczem lub powtórnie wydalany do żółci. Urobilinogen wzmożony (zwiększenie jego stężenia w moczu) pojawia się przy nadmiernej ilości bilirubiny we krwi (np. w żółtaczce hemolitycznej) lub przy upośledzeniu krążenia wrotnego urobilinogenu na skutek uszkodzenia hepatocytów czy marskości wątroby. Brak urobilinogenu w moczu świadczy o całkowitej cholestazie zewnątrz- lub śródwątrobowej. Ciała ketonowe Ciała ketonowe (acetooctan, betahydroksymaślan i aceton) są grupą związków będących pośrednimi metabolitami przemian tłuszczów i częściowo białek. Do ich nadmiaru we krwi i moczu dochodzi przy upośledzeniu energetycznego wykorzystania węglowodanów. Obecność ciał ketonowych w moczu stwierdza się przy kwasicy ketonowej, która może być związana z cukrzycą, gorączką, wymiotami, małym spożyciem węglowodanów (głodzenie, zbyt restrykcyjna dieta, anoreksja), biegunką lub ciążą. Za pomocą testów paskowych można wykazać obecność w moczu kwasu acetooctowego, testy nie wykazują natomiast obecności acetonu i kwasu betahydroksymasłowego. Przyjmowanie przez osobę badaną kaptoprylu i L-dopy może być przyczyną zawyżenia wyniku oznaczenia ciał ketonowych. Kwas askorbinowy Obecność kwasu askorbinowego (witaminy C) w moczu wpływa na niektóre oznaczenia wykonywane za pomocą testów Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów pask... http://www.mp.pl/artykuly/?aid=16186&print=1 8 z 9 2013-06-24 00:23

paskowych. Ponieważ wiele osób zażywa witaminę C profilaktycznie lub leczniczo i pije witaminizowane napoje, oznaczenie to jest niezbędne w celu wykluczenia interferencji. Obecność w moczu witaminy C najczęściej powoduje zaniżenie wyniku oznaczenia leukocytów, azotynów, glukozy i bilirubiny. N-acetyl-glukozaminidaza Prawdopodobnie w przyszłości paski do badania moczu zostaną wzbogacone o oznaczenie N-acetylo-glukozaminidazy (NAG). Enzym ten pochodzi z komórek kanalików nerkowych, a jego obecność w moczu wskazuje na uszkodzenie cewek nerkowych. Test jest bardzo czuły i może być dodatni również w czasie gorączki oraz do 3 dni po ejakulacji. Piśmiennictwo 1. European Urinalysis Guidelines. Scand. J. Clin. Lab. Invest., 2000; 60: 1-96 Więcej informacji znajdą Państwo na stronie http://www.mp.pl Copyright © 1996 - 2011 Medycyna Praktyczna Zasady wykonywania badania ogólnego moczu za pomocą testów pask... http://www.mp.pl/artykuly/?aid=16186&print=1 9 z 9 2013-06-24 00:23