Undset Sigrid (Undset Sygryda) - Olaf syn Auduna t 1.pdf

SIGRID UNDSET Olaf syn Auduna Z niemieckiego tłumaczenia przełożyła Wanda Kragen INSTYTUT WYDAWNICZY PAX 1970

TOM 1

CZĘŚĆ PIERWSZA OLAF SYN AUDUNA ŻENI SIĘ

1 Synami Steinfinna zwano ród żyjący w gminach dokoła jeziora Mjös wtedy, kiedy w Norwegii panowali synowie Haralda Gille[1] . W owej epoce mężowie tego rodu zamieszkiwali wielkie dwory rozrzucone w każdej parafii nad brzegami jeziora. W czasach zamętu, który ogarnął kraj[2] , synowie Steinfinna myśleli przede wszystkim o tym, by utrzymać swe włości i dwory nie naruszone i całe; byli zaś tak potężni, że przeważnie im się to udawało, niezależnie od tego,czyOplandiąrządziliBirkebejnowie,czyteżktośzichprzeciwników. Zdawali się nie troszczyć zbytnio o to, kto w końcu zostanie królem Norwegii; kilku mężów tego rodu poszło jednak za królem Magnusem, synem Erlinga, a następnie za Sigurdem, wychowankiem Markusa, i byli im wierni; Sverre zaś i jego ród nie popierali synów Steinfinna bardziej, [1] …Panowali synowie Haralda Gille – Harald Gille panował w latach 1130- 1136, jego synowie, Sigurd i Oistein, w latach 1137-1157. [2] W czasach zamętu, który ogarnął kraj… – za panowania Magnusa, syna Erlinga (1161-1180), wybucha w 1177 r. powstanie ludowe partii Birkebejnów walczących o ograniczenie przywilejów możnowładztwa świeckiego i duchownego. W 1180 r. przywódca Birkebejnów, Sverre, pozbawia tronu Magnusa i sam ogłasza się królem. Za jego panowania (1180-1202) walki trwają nadal. Po śmierci Magnusa (1184) zwolennicy dynastii Ynglingów, nie bez racji – jak się zdaje – kwestionujący prawa do tronu Sverrego, gromadzą się przy wspomnianym w tekście Sigurdzie. W 1196 r. powstaje klerykalno-konserwatywna partia Baglerów, która podejmuje walkę ze Sverrem. Za panowania Haakona, syna Sverrego (1202-1204), i Ingego, syna Baarda (1204-1217), przewaga Birkebejnów maleje. W 1208 r. zawarta zostaje ugoda z Baglerami. Za panowania Haakona Starego (1217-1263) wojna wybucha na nowo i kończy się ostatecznie w 1240 r., kiedy ginie król Skule, ostatni groźny przeciwnik dynastii Sverrego.

aniżeli musieli. Tore, starszy syn Steinfinna na Hov, oraz jego synowie przystali do króla Skulego[3] , ale potem, gdy w kraju zapanował znów spokój, pojednali się z królem Haakonem[4] . Od tego czasu jednak powaga rodu nieco podupadła. Spokojniej było teraz w gminach, a prawo i ustawy odzyskały znów znaczenie. Największą władzę zdobyli obecnie ci mężowie, którzy byli pełnomocnikami króla albo należeli do jego drużyny i cieszyli się zaufaniem władcy. Synowie Steinfinna natomiast siedzieli w domu, na swoich włościach i zadowalali się rządami we własnych dobrach. Wciąż jeszcze był to ród majętny. Synowie Steinfinna, ostatni spośród możnych Oplandii[5] , posiadali niewolnych i nadal przyjmowali potomków wyzwoleńców do służby lub jako dzierżawców. Powiadano w gminach, iż są żądni władzy. Byli jednak na tyle rozsądni, że wybierali podwładnych tak, by móc łatwo nimi kierować. Mężowie tego rodu nie uchodzili za [3] …do króla Skulego… – jarl Skule, syn Baarda, brat wspomnianego wyżej króla Ingego, połączył się z Birkebejnami w okresie ich największych sukcesów i przez pewien czas (w okresie niepełnoletności Haakona, syna Haakona, zwanego później Starym) był regentem państwa. Haakon poślubił jego córkę Małgorzatę i nadał mu tytuł książęcy (hertug), dawniej w Norwegii nie używany. Pragnąc jednak samemu zostać królem Skule postanowił złożyć z tronu zięcia. Poparty przez szlachtę prowincji północnych oraz wszystkich wrogów dynastii Sverrego odniósł początkowo szereg świetnych zwycięstw i zdobył Oslo, ale ostatecznie został pobity i zginął w Rein koło Nidaros (1240 r.). [4] …z królem Haakonem – Haakon Stary, wnuk Sverrego, jeden z największych królów norweskich. Przywrócił pokój wewnętrzny w Norwegii i próbował odzyskać dla niej hegemonię morską w północnej części Atlantyku i na Morzu Północnym. Podbił Islandię i Grenlandię, popierał Szkotów w ich walce z Anglikami. [5] Oplandia – wyżynna kraina w centrum południowej Norwegii (główne miasto Lillehammer).

najmędrszych, ale w żadnym razie nie można ich było zwać głupcami; okazali dosyć rozumu, kiedy chodziło o zachowanie majątku. Nie byli również zbyt srogimi panami dla swych podwładnych, jeżeli tylko żaden z nich się nie buntował. Dwa lata przed śmiercią króla Haakona Starego[6] posłał Tore, młodszy syn Torego na Hov, swego najmłodszego syna Steinfinna na służbę do króla. Steinfinn liczył wówczas osiemnaście lat i był rosłym i urodziwym młodzieńcem, ale zarówno jego, jak i jego krewnych, ludzie poznawali po koniach i stroju, po broni i klejnotach. Gdyby jednak ubrać młodego Steinfinna w chłopską siermięgę, niejednemu, co poprzedniego wieczora zwał go przy piwie swoim przyjacielem i druhem, trudno byłoby go poznać. Synowie Steinfinna byli przeważnie pięknymi mężczyznami, ale podobni byli do całej gminy – tak mówiono. O tym zaś młodzieńcu prawili towarzysze, że rozum ma wprawdzie niemały, ale o wiele mniejszy aniżeli pychę. Steinfinn przebywał teraz w Björgvin[7] i tam spotkał pewną dziewoję, Ingebjörgę córkę Jona, która bawiła na królewskim dworze przy królowej Ingebjördze. Ona i młodzieniec zapałali ku sobie wielką miłością. Steinfinn wysłał więc swatów do jej ojca. Lecz Jon odparł, iż jego córka jest już przyrzeczona Mattiasowi synowi Haralda, wiernemu i drogiemu przyjacielowi młodego króla Magnusa. Steinfinn nie mógł pojąć, że ktoś może poważnie odmówić jego konkurom. Powracał kilkakrotnie, uzyskał nawet poparcie mężów stanu, a w końcu samej królowej Ingebjörgi. Nic to nie pomogło, ponieważ Jon syn Paala nie chciał złamać danego Mattiasowi słowa. [6] Dwa lata przed śmiercią króla Haakona Starego… – a więc w 1261 r. [7] Björgvin – Bergen, duże miasto portowe na zachodnim wybrzeżu Norwegii.

Steinfinn towarzyszył królowi Haakonowi[8] w jego ostatniej wyprawie za morze. W bitwie pod Largs[9] zdobył wielką sławę dzięki swemu męstwu. A gdy król leżał chory w Kirkevaag, Steinfinn pełnił przy nim nieraz nocą straż i uważał, że król okazywał mu wiele łaskawości. Następnego lata Steinfinn przebywał znowu w Björgvin. Pewnego ranka kilka panien z orszaku królowej, wracających z kaplicy klasztornej na zamek królewski, spotkało po drodze Steinfinna i jego giermka; jechali konno ulicą i prowadzili za wodze pięknego konia. Steinfinn twierdził, że kupił go tego rana, tak jak go tu widzą – z damskim siodłem i uździenicą. Powitał panny dwornie i wesoło, i jął je nakłaniać, by wypróbowały konia. Udali się przeto wszyscy razem na łąkę i tam zabawiali się chwilę. Kiedy jednak z kolei Ingebjörga córka Jona znalazła się na siodle, Steinfinn oświadczył, że może jej pożyczyć konia, aby pojechała na dwór królewski, i że on sam ją odprowadzi. I tyle tylko słyszano o tych dwojgu, że przejechali Vors i udali się w góry. Wreszcie przybyli na Hov. Tore był zrazu oburzony postępkiem syna, później jednak podarował mu dwór Frettastein leżący na uboczu w leśnej gminie. Tam żył Steinfinn z Ingebjörgą, jak gdyby byli prawnie zaślubieni, i gdy Ingebjörga następnej wiosny powiła mu córkę, zaprosił najznamienitszych gości na chrzciny. Nikt nie żądał od niego zadośćuczynienia ani za porwanie kobiety, ani za ucieczkę z drużyny królewskiej. Mówiono, że zawdzięczał to królowej Ingebjördze. W końcu udało się królowej pogodzić oboje młodych z Jonem synem Paala; oddał on Steinfinnowi córkę za żonę i wyprawił im gody weselne na królewskim dworze w Oslo, gdzie był wówczas burgrabią. [8] …towarzyszył królowi Haakonowi w jego ostatniej wyprawie za morze – była to wyprawa do Szkocji. [9] Largs – miejscowość w południowej Szkocji na zachód od Glasgow (hrabstwo Ayr).

Ingebjörga spodziewała się wtedy trzeciego dziecka, lecz ani ona, ani Steinfinn nie okazali Jonowi należnej pokory i nie podziękowali mu za ojcowskie przebaczenie tak, jak by się godziło. Steinfinn darował swemu świekrowi i krewnym żony kosztowne upominki; poza tym jednak i on, i Ingebjörga dumni byli wielce i zachowywali się tak, jakby już przedtem żyli ze sobą we czci i nie mieli potrzeby ukorzyć się, aby poprawić swoje położenie. Na wesele zabrali starszą córeczkę, Ingunę. Steinfinn tańczył z dziewczynką na ramieniu i pokazywał ją wszystkim. Miała trzy latka i rodzice dumni byli ponad wszystko z pięknego dziecka. Pierwszy syn, którego Ingebjörga urodziła wkrótce po weselu, zmarł zaraz, po nim zaś wydała na świat nieżywe bliźniaki, chłopców. Wówczas ugięli kolan przed Jonem synem Paala, i z serca prosili go o przebaczenie, po czym Ingebjörga powiła dwóch żyjących synów. Z każdym rokiem była urodziwsza. Ona i Steinfinn żyli ze sobą w miłości, prowadzili dostatni dom, byli pogodni i zadowoleni. Żył jednak pewien człowiek, o którym nikt nie myślał; Mattias syn Haralda, narzeczony Ingebjörgi, któremu nie dochowała wiary. W tym czasie gdy odbywało się wesele Steinfinna, wyjechał za granicę i przebywał tam wiele lat. Mattias był mężczyzną odważnym, nieugiętym i bardzo bogatym. Siedem lat minęło już od ślubu Steinfinna i Ingebjörgi, ich córki, Inguna i Tora, liczyły lat dziesięć i osiem, a synowie byli jeszcze maleńcy, kiedy pewnej nocy Mattias syn Haralda wtargnął na Frettastein ze zbrojną drużyną. Był to czas sianokosów i znaczna część służby dworskiej przebywała poza domem; ludzi pozostałych we dworze zaskoczono we śnie. Steinfinn obudził się dopiero wtedy, gdy go wyciągano z łoża, w którym spał z żoną. Lato było tego roku upalne i ludzie kładli się nago. Zupełnie nagi, jak go matka na świat wydała, stał Steinfinn skrępowany obok własnego stołu pod strażą trzech ludzi.

Pani Ingebjörga broniła się jak dziki zwierz zębami i paznokciami, kiedy Mattias otulił ją w koc, wyniósł z łoża i posadził sobie na kolanach. Potem rzekł do Steinfinna: –Teraz mógłbym wziąć odwet, na jaki zasłużyliście oboje; stałbyś przy tym, Steinfinnie, związany i bezwolny i nie mógłbyś bronić żony, gdybym chciał posiąść tę, która była przeznaczona mnie, a nie tobie. Lękam się jednak pogwałcić prawo Boskie i bardziej baczę na cześć i obyczaj aniżeli ty. Ukarzę cię więc w ten sposób, Steinfinnie, że otrzymasz z powrotem twoją żonę nietkniętą z mojej łaski. A ty, moja Ingebjörgo, żyj nadal z twoim małżonkiem i ostańcie oboje w szczęściu. Myślę, że po tej nocy będziecie mi dziękowali, ilekroć obejmiecie się w rozkoszy i radości – dodał i roześmiał się głośno. Pocałował gospodynię i zaniósł ją z powrotem do łoża, a ludziom swym powiedział, że odjeżdżają. Steinfinn nie wyrzekł słowa przez cały ten czas: gdy zrozumiał, że nie może się oswobodzić, stał cicho, ale twarz mu płonęła i nie spuszczał oka z Mattiasa. Ów zbliżył się do niego. – Czy nie masz na tyle rozumu, człowieku, by mi podziękować za łaskę, jaką ci tej nocy wyświadczam? – zapytał drwiąco. – Bądź pewien, że ci podziękuję – odparł Steinfinn – jeżeli tylko Bóg mi dożyć pozwoli. – Mattias miał na sobie kaftan z długimi rozciętymi rękawami, ozdobionymi na końcach chwastami. Teraz wziął taki chwast do ręki i lekko smagnął nim Steinfinna po policzku, śmiejąc się głośno. Nagle jednak zacisnął rękę i kułakiem uderzył związanego w twarz, tak że krew pociekła Steinfinnowi z ust i nosa. Potem wyszedł z izby ze swoimi ludźmi. Jedenastoletni Olaf syn Auduna, wychowanek Steinfinna, przyskoczył natychmiast i przeciął więzy swego opiekuna. Olafa i dzieci Steinfinna oraz ich niańki paru ludzi z bandy Mattiasa wywlekło do przedsionka i tam ich trzymano,

podczas gdy Mattias rozprawiał się w izbie z niewierną narzeczoną i jej małżonkiem. Steinfinn chwycił oszczep i nago, tak jak stał, pognał za Mattiasem i jego ludźmi, którzy wśród śmiechu i kpin zjeżdżali po stromym zboczu na ukos przez pole. Cisnął oszczepem, lecz chybił. Tymczasem Olaf pobiegł do izby czeladnej i do stajni i wypuścił zamkniętych tam ludzi; Steinfinn zaś wrócił do izby, ubrał się tam i uzbroił. Daremny jednak byłby pościg za Mattiasem na Frettastein bowiem były w tym czasie zaledwie trzy konie pasące się niedaleko na pastwisku. Mimo to Steinfinn natychmiast wybrał się w drogę, chciał udać się do swego ojca i braci. Zbierając się rozmówił się w cztery oczy z żoną; gdy był gotów do drogi, Ingebjörga odprowadziła go na dziedziniec. I tutaj obwieścił Steinfinn wszystkim domownikom, że nie będzie spał z żoną dopóty, dopóki nie zmyje hańby, tak aby żaden człowiek nie mógł powiedzieć, iż posiada żonę z łaski Mattiasa. Po czym odjechał, gospodyni zaś udała się do starej chaty stojącej poniżej na dziedzińcu i w niej się zamknęła. Wszyscy domownicy, mężczyźni i kobiety, zaczęli się teraz tłoczyć do świetlicy, rozpytywać i badać. Wypytywali Olafa; siedział on na pół odziany na brzegu łoża, na którym tuliły się do siebie płaczące córki Steinfinna. Próbowali wywiedzieć się o zajściu od dziewczynek i mamki najmłodszego syna Steinfinnowego. Lecz żadna z tych osób nie umiała nic wyjaśnić, z wolna więc, zmęczeni wypytywaniem, rozeszli się. Chłopak siedział w mrocznej izbie i nasłuchiwał gorzkiego łkania Inguny. Potem wsunął się na posłanie i położył obok niej: – Bądź pewna, Inguno, że twój ojciec pomści tę zniewagę, uczyni to niechybnie. I ja także będę z nim, i pokażę, że jeśli nawet synowie Steinfinna nie są jeszcze zdolni do noszenia broni, to ma on przynajmniej zięcia.

Po raz pierwszy odważył się Olaf mówić całkiem jawnie o zrękowinach, które swego czasu zawarto w imieniu jego i Inguny, kiedy byli jeszcze małymi dziećmi. W pierwszym okresie, jego pobytu na Frettastein zdarzało się nieraz, że ten lub tamten z czeladzi napomykał o tym i drażnił dzieci owymi zaręczynami; Inguna wybuchała za każdym razem gniewem. Kiedyś pobiegła nawet do ojca ze skargą, a Steinfinn wpadł w złość i zakazał służbie mówić o tym – zakazał tak gwałtownie, że niejeden pomyślał, iż Steinfinn żałuje swej umowy z ojcem Olafa. Tej nocy jednak Inguna przyjęła słowa Olafa przypominające ich zrękowiny w ten sposób, że przytuliła się mocniej do chłopca i szlochała w jego ramionach, aż rękaw jego koszuli był zupełnie mokry od łez. ○ ○ ○ Od tej nocy życie na Frettastein biegło zupełnie inaczej niż dotychczas. Ojciec i bracia Steinfinna radzili mu, aby wystąpił na drodze prawnej przeciw Mattiasowi, lecz Steinfinn oświadczył, że sam chce wydać sąd, ile warta jest jego cześć. Tymczasem Mattias pociągnął natychmiast na swój dwór w okręgu Borge. Następnej zaś wiosny udał się z pielgrzymką za granicę. Skoro dowiedziano się o tym, a nadto rozniosła się wieść, iż Steinfinn tak się gryzie i martwi, że aż stał się odludkiem i nie chce mieszkać z żoną – zaczęto różnie mówić o zemście, jaką Mattias zgotował niewiernej narzeczonej. Aczkolwiek Mattias i jego ludzie nie inaczej przedstawiali zajście, aniżeli mówiono o tym na Frettastein, to jednak im dalej pogłoski rozchodziły się po kraju, tym gorzej miał się rzekomo Mattias obejść

ze Steinfinnem. Ułożono nawet piosenkę o tym wydarzeniu, a w niej opisywano całe zajście tak, jak je sobie ludzie wyobrażali. Pewnego wieczoru Steinfinn siedział ze swymi ludźmi w świetlicy i pił – było to w trzy lata po najściu Mattiasa na dwór. Nagle rzucił pytanie, czy jest wśród nich ktoś, kto zna tę piosenkę. Z początku wszyscy udawali, że nic o niej nie wiedzą; kiedy jednak Steinfinn obiecał cenny podarunek temu, kto mu ją zaśpiewa, okazało się, że zna ją cała służba. Steinfinn wysłuchał piosenki do końca; chwilami tylko szczerzył zęby, jakby w uśmiechu. Zaraz potem udał się na spoczynek wraz ze swym przyrodnim bratem, Kolbeinem synem Torego, i ludzie słyszeli, że obaj aż do północy leżeli bezsennie i omawiali tę sprawę. Ów Kolbein był synem Torego na Hov i jego nałożnicy. Tore żył z nią przed swym ożenkiem i zawsze pokładał większe nadzieje w dzieciach z nią spłodzonych niż w potomkach pochodzących z prawego łoża. Zapewnił Kolbeinowi dobry ożenek i dał mu dużą posiadłość w okolicy Mjös. Kolbein nie przynosił z sobą szczęścia: był butny, porywczy, niesprawiedliwy i miał wieczne zatargi ze swymi podwładnymi oraz z własną rodziną. Nie miał też miru pośród ludzi, a przyjaźń między nim i przyrodnimi braćmi była mierna; dopiero w swym nieszczęściu Steinfinn zbliżył się do niego. Odtąd ci dwaj bracia trzymali się razem a Kolbein zajął się Steinfinnem i jego sprawami. Prowadził je jednak tak samo jak swoje własne i wywoływał wszędzie waśnie, nawet gdy działał w imieniu brata. Na pewno Kolbein nie chciał mu szkodzić. Kiedy Steinfinn w swej bezradności oddał mu się całkowicie w ręce, Kolbein polubił go na swój sposób. W czasach powodzenia Steinfinn był leniwy i żył beztrosko: myślał raczej o tym, by żyć po pańsku, niż troszczył się o swe mienie. Po napadzie Mattiasa przez pewien czas unikał zupełnie ludzi; potem jednak za radą Kolbeina przyjął do służby całą gromadę parobków, ludzi

młodych, władających sprawnie bronią, szczególnie zaś takich, którzy już przedtem służyli u wielmożów. Steinfinn sypiał z nimi w wielkiej wspólnej świetlicy, towarzyszyli mu wszędzie, dokądkolwiek jechał; nie umieli jednak ani nie chcieli przyłożyć ręki do żadnej pracy, owi ludzie kosztowali więc go sporo, a korzyść z nich była nieznaczna. Mimo to gospodarka na Frettastein rozwijała się dalej, bowiem wiekowy Grim, starszy parobek, i jego siostra Dalla, dzieci niewolnego u dziada Steinfinna, mieli na oku jedynie dobro młodego pana. Teraz jednak, kiedy Steinfinn potrzebował koniecznie dochodów ze swych dóbr leżących w sąsiednich gminach, nie chciał ani widzieć swoich dzierżawców i zarządców, ani mówić z nimi. Kolbein zaś, który zamiast niego załatwiał wszystkie sprawy, wywoływał tylko nie kończące się niesnaski. Ingebjörga córka Jona była dawniej dzielną gospodynią i to wyrównywało po części rozrzutność męża i jego wielkopański sposób bycia. Teraz jednak zamykała się ze swymi dziewkami w starej chacie, a reszta czeladzi rzadko tylko ją widywała. Wciąż martwiła się i rozmyślała, nie pytała nigdy, co się dzieje w domu i we dworze, ba, gniewała się nawet, gdy ktoś przeszkadzał jej w ustawicznym rozmyślaniu. Nawet wobec dzieci, które mieszkały wraz z nią w starym domu, była milcząca i niewiele zwracała uwagi na to, co robią i czego potrzebują. A przecież dawniej, w latach pomyślności, była dobrą i serdeczną matką, Steinfinn zaś był czułym i wesołym ojcem, dumnym ze swych dorodnych i udanych dzieci. Dopóki synowie, Halvard i Jon, byli maleńcy, brała ich Ingebjörga wprawdzie nieraz na kolana i huśtała opierając brodę o ich jasne główki, ale i wówczas, smutna i zadumana, wpatrywała się w jeden punkt przed siebie. Zaledwie jednak chłopcy nieco podrośli, sprzykrzyło im się mieszkać ze smutną matką i jej dziewkami w starej izbie.

Młodsza córka Steinfinna, Tora, była miłym i ślicznym dzieckiem. Rozumiała dobrze, że rodziców spotkało nieszczęście i że żyją w trosce i zgryzocie. Dlatego starała się dogadzać im we wszystkim, była uprzejma i kochająca. Nieraz gdy Steinfinn patrzył na nią, twarz jego rozjaśniała się na chwilę. Tora była pulchna i drobna, o delikatnych kończynach. Od najmłodszych lat miała w sobie dużo kobiecości. Twarz jej była owalna, lecz pełna, oczy modre, proste włosy barwy dojrzałego zboża, splecione w dwa grube warkocze spływały na ramiona. Ojciec głaskał ją po twarzy: – Dobre z ciebie dziecko, Toro, niech cię Bóg błogosławi. Idź do matki, Toro, usiądź przy niej i pociesz ją. Tora szła do starej izby, siadała z wrzecionem lub jakąś robótką obok smutnej matki i uważała się za stokrotnie wynagrodzoną, gdy Ingebjörga mówiła w końcu: – Jesteś dobra, Toro, niech cię Bóg strzeże przed wszelkim złem, moje dziecko. – Wówczas łzy tryskały z oczu Tory, myślała o ciężkim losie rodziców i ze słusznym gniewem patrzyła na siostrę, która nigdy nie miała na tyle wytrwałości, by spokojnie posiedzieć przy matce; swym ciągłym wierceniem się niecierpliwiła ją tak, że w końcu Ingebjörga sama wyprawiała ją z izby. Inguna beztrosko wybiegała na dziedziniec i przyłączała się do zabaw i harców dzieci – był między nimi Olaf i kilku jeszcze chłopaków, synów ludzi dworskich. Inguna była pierworodnym dzieckiem Steinfinna i Ingebjörgi. Jako mała dziewczynka była tak prześliczna, że wzbudzała ogólny zachwyt. Teraz jednak – zdaniem ludzi – nie była ani w połowie tak urodziwa jak siostra. Nie była również bardzo mądra i wymowna – ani lepsza, ani gorsza od większości dzieci. Mimo to ludzie lubili ją nie mniej od młodszej siostry, cichej i uroczej. Ludzie Steinfinna patrzyli na Torę niemal z uwielbieniem, ale woleli, gdy Inguna przychodziła do nich do świetlicy. Ani na Frettastein, ani na żadnym z dworów sąsiednich nie było

dziewcząt w jej wieku, Inguna przebywała zatem zawsze z chłopakami. Brała udział w ich zabawach i rozrywkach, zaprawiała się w tych samych ćwiczeniach cielesnych co oni, ciskała oszczepem i rzucała kamieniami, strzelała z łuku do celu, grała w piłkę, zakładała w lesie paście i łowiła ryby. Do wszystkiego zabierała się jednak niezbyt zręcznie, nie była ani odważna, ani zwinna; choć żywa, łatwo się poddawała i zaczynała płakać,, jeśli zabawa była zbyt gwałtowna albo też jeśli towarzysze jej dokuczyli. Mimo to chłopcy zgadzali się, by się z nimi bawiła. Bądź co bądź była córką pana Steinfinna, a poza tym życzył sobie tego Olaf syn Auduna. A Olaf zawsze przewodził zabawie. Olafa syna Auduna lubili bardzo wszyscy we dworze, starzy i młodzi, a jednak trudno byłoby go nazwać dzieckiem miłym. Zdawało się, że nikt nie może przeniknąć duszy tego chłopca, chociaż nigdy nie był wobec nikogo nieuprzejmy; raczej można by rzec, że – milczący i nieobecny – w jakiś sobie właściwy sposób okazywał się zawsze usłużny i wesół. Był urodziwy, chociaż cerę i włosy miał całkiem jasne, nieomal jak albinos. Lecz nie miał pochylonego karku, ani też unikającego światła wzroku albinosów. Niebieskozielone oczy Olafa miały barwę jasną, patrzyły szeroko w świat, głowę zaś trzymał prosto na silnej mlecznobiałej szyi. Miało się wrażenie, że ani słońce, ani plucha nie działają na jego skórę – była ona dziwnie jędrna, biała i gładka. Jedynie latem nad niską i szeroką nasadą nosa występowało kilka małych piegów. Ta zdrowa bladość już w dziecięcych latach nadawała twarzy Olafa wyraz zimny i nieporuszony. Twarz była również trochę za krótka i za szeroka, ale ładna. Oczy miał szeroko rozstawione, duże jednak i pięknie wykrojone, a brwi i rzęsy tak jasne, że w słońcu wyglądały jak złoty cień. Nos szeroki i prosty, cokolwiek za krótki, usta duże, lecz o ładnych, wyraźnie zarysowanych wargach; mogłyby uchodzić za piękne, gdyby nie były tak blade na bezbarwnym obliczu. Natomiast włosy miał Olaf niezrównane, tak jasne,

że lśniły raczej jak srebro niż jak złoto, bujne, miękkie i lekko falujące. Nosił je równo obcięte wokoło, z przodu opadały na szerokie czoło, na karku zaś odsłaniały wgłębienie między dwoma mocnymi ścięgnami. Olaf nie był nigdy wysoki na swój wiek, ale sprawiał wrażenie wyższego, niż był istotnie, dzięki kształtnej, zwartej i muskularnej budowie ciała. Małe stopy i ręce wydawały się niezwykle silne, napięstki i kostki u nóg były mocne i krągłe. Był rzeczywiście bardzo silny i zręczny; wszelkie ćwiczenia cielesne oraz władanie bronią – przychodziły mu z niezwykłą łatwością – nie było jednak nikogo, kto by go pouczył, jak ma właściwie ćwiczyć, by osiągnąć odpowiednią zaprawę w tych sztukach. W warunkach, które istniały na Frettastein w okresie dorastania Olafa, chłopak musiał sam dawać sobie radę ze wszystkim. Steinfinn, który przyrzekł zastąpić mu ojca, kiedy go wziął do siebie, nie uczynił nic, by dać dziecku odpowiednie wychowanie, godne młodzieńca dobrego rodu, dziedzica majątku i przyszłego małżonka Inguny. Steinfinn został opiekunem Olafa w następujących okolicznościach: Pewnego lata, w czasie kiedy Steinfinn żył jeszcze bez zmartwień i frasunku, miał coś do załatwienia na Eidsivatingu[10] . Pojechał więc z licznym pocztem przyjaciół i krewnych, i zabrał z sobą żonę i sześcioletnią córeczkę Ingunę. Rodzice kochali tak bardzo to urocze dziecko, że nigdy [10] …na Eidsivatingu – tingi, wielkie wiece ludowe, będące pewnego rodzaju prymitywną formą parlamentu, posiadały rozległą władzę ustawodawczą i sądowniczą. Przed zjednoczeniem Norwegii przez Haralda Pięknowłosego (872 r.) wspólnota tingowa była jedyną więzią między poszczególnymi prowincjami rządzonymi przez własnych jarlów. Najważniejszymi spośród odbywających się corocznie tingów międzyprowincjonalnych były: Eidsivating gromadzący ludność okręgów południowo-wschodnich, Gulating (dla prowincji centralnych) i Frostating (dla północnych).

się z nim nie rozstawali. Na tingu spotkał Steinfinn pewnego człowieka, Auduna syna Ingolfa z Hestviken. Audun i Steinfinn dzielili niegdyś łoże w świcie królewskiej i zaprzyjaźnili się serdecznie, mimo że Audun był starszy i że różnili się wielce usposobieniem; Steinfinn był wówczas rozmowny, wesoły, chętnie opowiadał o sobie. Audun zaś przeważnie milczał i nigdy nie mówił o własnych sprawach. Na wiosnę tego roku, kiedy król Haakon wybierał się do Szkocji, Audun ożenił się. Dostał za żonę Dunkę, Cecylię córkę Björna, towarzyszkę królowej Ingebjörgi, z którą razem przebywała w klasztorze Rind. Kiedy biskup z Oslo uprowadził przemocą do Norwegii narzeczoną króla Magnusa, ponieważ król duński złamał układ i wzbraniał się posłać tam swoją krewniaczkę, Cecylia przybyła razem z nią. Z początku młoda królowa pragnęła mieć dziewoję zawsze przy sobie. Po roku jednak pani Ingebjörga zmieniła zamiar i postanowiła spiesznie wydać Cecylię za mąż. Niektórzy powiadali, że stało się to dlatego, ponieważ król Magnus chętniej rozmawiał z duńską panną, aniżeli to mogło być królowej miłe; inni znów twierdzili, że młody Alf syn Erlinga z Tornbergu zapałał ku niej namiętną miłością, ojciec jednak, lennik Erling, nie chciał pozwolić, by jego syn pojął za żonę cudzoziemkę, nie posiadającą w Norwegii ziemi ani krewnych. Młody Olaf był popędliwej natury i przeprowadzał zazwyczaj we wszystkim swą wolę, a kochał bardzo Cecylię. Wówczas królowa uciekła się do wybiegu i wydała dziewczynę za mąż, aby nie wpadła w nieszczęście. Obojętne, czy było tak, czy inaczej – była ona obyczaj na i ładna, i gdy Audun początkowo niechętny temu ożenkowi pomówił z Cecylią dwa czy trzy razy, jemu samemu zaczęło także zależeć na tym, by ją dostać za żonę. Wesele ich odbyło się na królewskim dworze w Björgvin. Stary król Haakon wyposażył narzeczoną i Audun odwiózł żonę na Hestviken. Tam

była bezpieczna zarówno przed królem Magnusem, jak i przed Alfem synem Erlinga. W ciągu lataAudun ze swoim statkiem przyłączył się w Herdluvaag do floty królewskiej i wyruszył wraz z nią na wyprawę na Morze Północne. A gdy król przed Bożym Narodzeniem zmarł na wyspach Orkney – było to zimą roku 1263 – Audun prowadził okręt wiozący żałobną wieść do Norwegii. Potem pociągnął dalej na wschód, na swój dwór. Latem powrócił do drużyny młodego króla Magnusa. W tym to czasie żona jego zmarła w połogu i zostawiła mu syna. Audun stał się wprawdzie jeszcze bardziej milczący niż dawniej, mimo to wspominał Steinfinnowi od czasu do czasu o swoich sprawach. Na Hestviken siedział jego dziad; był już bardzo stary, i na domiar uparty. Nigdy nie był zadowolony z tego, że wnuk jego poślubił cudzoziemkę, nie mającą krewnych w Norwegii. Prócz niego żył we dworze stary stryj Auduna; ten znów był niespełna rozumu. Większą część życia na Hestviken spędziła Cecylia między tymi dwoma starcami. – Obawiam się, że nigdy nie czuła się dobrze tam, na wschodzie, mówił Audun. Dla uczczenia pradziada ochrzciła Cecylia dziecko jego imieniem – według duńskiego zwyczaju. Lecz dziad był wściekły z tego powodu. – w Norwegii nie daje się dziecku imienia żyjącego człowieka, chyba że życzy mu się śmierci – oświadczył. Złożyło się tak, że Audun został jedynym spadkobiercą tych dwóch starców. Ale na razie nie miał ochoty wracać na Hestviken; zamierzał pozostać nadal przy królu Magnusie. Wkrótce potem Steinfinn uprowadził Ingebjörgę i od tego czasu nie słyszał nic o Audunie, aż dopiero na tingu spotkali się znowu. Audun miał ze sobą siedmioletniego synka i rozpytywał o ludzi z Soleyar, z którymi był umówiony. Wyglądał na chorego; był słusznej postawy, smukły i szczupły, twarz miał długą, nos cienki i ostry, niemal haczykowaty, a włosy i cerę zupełnie jasne. Teraz plecy jego zgarbiły się, był chudy

niczym szkielet, twarz miał zwiędłą, a usta sine. Syn jego natomiast, mały Olaf, był krzepki i urodziwy, tak samo jasny jak ojciec, poza tym jednak zupełnie do niego niepodobny. Steinfinn powitał przyjaciela z niezwykłą radością; lecz wnet posmutniał widząc, jak bardzo Audun jest schorowany. Nie chciał nawet słyszeć o tym, by Audun miał zamieszkać gdzie indziej niż we dworze, w którym on sam się zatrzymał na czas tingu. Po drodze opowiadał Audun, że ludzie, z którymi miał się tu spotkać, są wnukami brata jego dziada: – Bliższych krewnych nie ma, oni więc muszą zająć się Olafem, gdy umrę. – Dwaj starcy w Hestviken żyli jeszcze, byli już jednak zupełnie niedołężni, on sam zaś cierpi na jakąś wewnętrzną chorobę, nie może nic jeść ani pić i zapewne niedługo pożyje. Przez te wszystkie lata aż do ostatnich świąt Bożego Narodzenia był przy królu Magnusie; dopiero zmuszony chorobą powrócił do Hestviken. Od śmierci żony raz jeden tylko bawił na swym dworze,, tak że dopiero tej zimy poznał syna. Teraz trapi się wielce przyszłością dziecka, tymczasem ci krewni z Soleyar nie przybyli, a jechać do nich nie miałby sił; ilekroć dosiądzie konia, chwytają go straszne bóle, a dziś jest już przedostatni dzień tingu. – Zakonnicy z Hovedö zajęliby się z pewnością Olafem, ale jeśli chłopcu w czasie pobytu w klasztorze przyjdzie ochota złożyć śluby i przywdziać szaty mnisze, to nasze pokolenie wygaśnie wraz z nim. Ujrzawszy piękne dziecko, które wkrótce miało zostać podwójną sierotą, Ingebjörga chciała je pocałować, lecz Olaf wymknął się jej i pobiegł do ojca, patrząc dużymi mądrymi oczami z niechęcią i zdziwieniem na obcą kobietę. – Nie chcesz pocałować mojej żony, Olafie? – zapytał Steinfinn z głośnym śmiechem.

– Nie – odrzekł chłopaczek. – Bo Aslauga całuje Kolla… Audun uśmiechnął się, lekko zakłopotany. – To dwoje starych ludzi, służących w Hestviken – objaśnił i wszyscy dokoła roześmiali się głośno, a Olaf pokraśniał i spuścił oczy. Ojciec skarcił go i rozkazał mu powitać dwornie i uprzejmie gospodynię. Musiał więc podejść i pozwolić się pocałować, a kiedy potem mała Inguna powiedziała, że ona także chce go pocałować, Olaf posłusznie podszedł i nachylił się tak, że dziewczynka mogła dosięgnąć jego ust. Twarz mu pałała, a oczy miał pełne łez; mężczyźni śmiali się i żartowali, że Olaf nie zna się na łaskach pięknych kobiet. Pod wieczór, gdy po posiłku siedziano przy kielichach, Olaf trochę jednak roztajał. Inguna biegała wzdłuż ław i, gdy znalazła wolne miejsce, wspinała się na nie, siedziała chwilę i wymachiwała nogami, potem znowu zsuwała się z ławy, biegła dalej na inne miejsce i tam z kolei siadała. Dorośli śmiali się, nawoływali i łapali dziewuszkę, więc Inguna bawiła się coraz swobodniej i żywiej. Nagle Olaf powziął jakby ważne postanowienie: wstał ze swego miejsca obok ojca, poprawił nowy pas z zatkniętym za nim sztyletem, przeszedł izbę i usiadł obok Inguny. A gdy zsunęła się z ławy i pobiegła dalej, chłopiec z lekkim wahaniem poszedł za nią i znów usiadł obok małej. Tak bawili się oboje i biegali wzdłuż ław – Inguna ze śmiechem i krzykiem, Olaf cicho i poważnie; od czasu do czasu spoglądał na ojca i niepewny uśmiech błąkał się po jego ładnej chłopięcej twarzy. Kiedy Steinfinn i Audun podnieśli się, by wziąć dzieci za ręce i zaprowadzić do płonącego na kominie ognia, siedziały one w kącie i drzemały. Goście ustawili się w krąg, wszyscy już nieco podpici. Steinfinn sam nie stał zbyt mocno na nogach, kiedy wziął rękę córki i włożył ją w rękę Olafa. Potem Steinfinn i Audun uderzeniem dłoni przypieczętowali zrękowiny dzieci. Audun dał Olafowi złoty pierścień, pomógł mu wsunąć

go na palec Inguny i podniósł rękę dziewczynki w górę tak, by wszyscy mogli widzieć ciężki pierścień, zwisający luźno na jej palcu. Ingebjörga i kobiety śmiały się i płakały na przemian, nigdy bowiem nie widziano czegoś bardziej uroczego niż tych dwoje malutkich narzeczonych. Potem matka napełniła róg i kazała córce przepić do narzeczonego, a dzieci piły i rozlewały trunek. Steinfinn ramieniem objął szyję przyjaciela i płaczliwym głosem przysięgał na wszystkie świętości, że Audun nie ma potrzeby martwić się o dziecko, które pozostawi: on sam wychowa Olafa i będzie mu ojcem aż do czasu, gdy chłopak podrośnie na tyle, że będzie mógł zabrać narzeczoną na swój rodzinny dwór. Tak rzekł Steinfinn i ucałował Auduna w oba policzki. Ingebjörga zaś wzięła dzieci na kolana i obiecała zastąpić Olafowi matkę przez pamięć Cecylii córki Björna, którą kochała jak siostrę. Kazała Olafowi ucałować narzeczoną. I chłopiec podszedł śmiało, objął Ingunę za szyję, ucałował ją, jak tylko umiał najserdeczniej, a obecni śmiali się i pili za zdrowie narzeczonych. Olafowi spodobała się widocznie ta zabawa, bo nagle przyskoczył do Inguny, znów ją objął za szyję i pocałował głośno trzy, cztery razy. Mężczyźni ryczeli ze śmiechu, pokrzykiwali i zachęcali chłopca, aby dalej tak robił. Czy Inguna zawstydziła się słysząc śmiech, czy też z dziecinnego kaprysu chciała się wywinąć z ramion Olafa, dość, że kiedy przycisnął ją mocniej do siebie, ugryzła go z całej siły w policzek. Olaf stał chwilę oszołomiony i bez ruchu. Potem potarł policzek, na który z wolna wystąpiły krople krwi. Przez chwilę patrzył na swoje zakrwawione palce – potem chciał się rzucić na Ingunę i uderzyć ją, lecz ojciec wziął go na ręce i zaniósł do łoża, gdzie dzieci miały spać. Tak rozebrano narzeczoną i narzeczonego i położono ich do łóżka; dzieci wkrótce zapomniały o całej biesiadzie i zasnęły.

Nazajutrz, gdy Steinfinn wytrzeźwiał, chciał odwołać całą historię. Powiedział, że były to tylko żarty; jeśli chcą połączyć dzieci z sobą, muszą przedtem poważnie tę sprawę omówić. Audun jednak, który z powodu choroby nie pił wcale, bronił się. Zaklinał Steinfinna, aby pamiętał, że dał słowo człowiekowi umierającemu, i że Bóg na pewno skarałby go, gdyby złamał obietnicę daną sierocie. Steinfinn rozważał. Audun syn Ingolfa pochodził ze starego i dobrego rodu, choć teraz liczył on niewielu członków i nie był potężny. Lecz Olaf był jedynym dziedzicem i chociaż nie spodziewał się innej spuścizny prócz rodowej siedziby w Hestviken, był to jednak okazały dwór. On sam mógł mieć jeszcze wiele dzieci z Ingebjörgą – Olaf był odpowiednim mężem dla Inguny, jej przecie mogła przypaść tylko część schedy należnej córkom. Tak więc Steinfinn powtórzył na trzeźwo słowo dane po pijanemu, przyrzekł wychować Olafa i oddać mu swą córkę za żonę, gdy oboje dojdą do odpowiedniego wieku. I kiedy powracał z tingu do domu, zabrał ze sobą na północ Olafa syna Auduna. ○ ○ ○ Tej samej jeszcze jesieni dotarła na Frettastein wieść, że ojciec Olafa umarł niedługo po śmierci dziada i obłąkanego stryja. Gońcy przywieźli część ruchomej spuścizny po ojcu i matce – odzież, broń i szkatułkę z klejnotami. Dworem w Hestviken miał zarządzać tymczasem stary krewny chłopca, zwany Olafem Półmnichem. Steinfinn wziął w przechowanie mienie wychowanka i dwukrotnie wybierał się, by przez ludzi jadących do Oslo posłać Olafowi Półmnichowi wiadomość, że chciałby się z nim spotkać. Wówczas jednak do spotkania nie doszło, później zaś Steinfinn przestał się zajmować tą sprawą.

Ostatecznie i do swoich własnych spraw nie bardziej się kwapił. Zarówno on, jak żona odnosili się życzliwie do Olafa i nie robili różnicy między nim i rodzonymi dziećmi, aż przyszło owo nieszczęście. A i potem nie zaniedbywali wychowanka bardziej od własnych dzieci. Na swój sposób Olaf zadomowił się rychło na Frettastein. Polubił bardzo Steinfinna i Ingebjörgę, ale że był dzieckiem cichym i skrytym, pozostał im nadal trochę obcy. Nie miał uczucia, że naprawdę do nich należy, chociaż czuł się tu lepiej, niż tam, skąd przybył. Unikał, o ile mógł, myślenia o swym pierwszym domu na Hestviken. Ale mimo to wspomnienie tamtych czasów nasuwało mu się czasami. Ilekroć myślał o tych wszystkich starych ludziach na Hestviken, ogarniała go zawsze niechęć. Czeladź była tam wiekowa, a pradziad chodził po domu i pilnował starego pomylonego syna, którego ludzie zwali Dritskjegg – musiano go karmić jak dziecko i trzymać z daleka od ognia, wody i noży. Olaf wałęsał się przeważnie sam, nie wiedząc wcale, że może być inaczej. Jak daleko sięgał myślą w przeszłość, niechlujny wygląd i ohydna woń Dritskjegga stanowiły część życia na dworze. Podobnie napady szaleńca, podczas których wył, ryczał, były czymś tak zwyczajnym, że wcale się ich bardzo nie obawiał. Lecz unikał tych wspomnień… w ostatnich latach pradziad zabrał go kilkakrotnie do kościoła i tam ujrzał obcych ludzi, również kobiety i dzieci, nigdy jednak nie przyszło mu na myśl, by się z nimi spotkać lub porozmawiać; byli niejako częścią mszy. I jeszcze wiele lat potem, na Frettastein, mogło się zdarzyć, że Olaf poczuł się nagle samotny – jak gdyby życie tutaj pośród tych wszystkich ludzi było nierzeczywiste albo niezwykłe jak niedziela w kościele; czekał tylko na to, kiedy będzie musiał odejść z powrotem do życia, z którego przybył. Była to zawsze tylko przelotna myśl; przemykała przez głowę i znikała, ale nigdy nie

czuł się zadomowiony na Frettastein, chociaż nie było takiego domu, za którym by tęsknił. Niekiedy jednak opadały go inne wspomnienia, a te niby cierń tęsknoty tkwiły w sercu. Przypominał sobie, jakby jakiś dawny sen, nagą skałę, która wznosiła się pośrodku Hestviken: w gorącym głazie były szczeliny, Olaf leżał na skale i odłamkiem kości wyskubywał z nich mech. Majaczyły mu się obrazy miejsc, po których chodził i bawił się – płynące wspomnienia miały urok niewypowiedzianej słodyczy. Na podwórzu za stajniami sterczał wysoki skalny zrąb z ciemnego, błyszczącego kamienia, po którym ustawicznie ściekała woda, a na wilgotnym pasie ziemi pomiędzy skałą i stodołą panował zawsze cienisty mrok i bujnie krzewiło się zielsko. W czasie odpływu tworzył się tam pas wybrzeża – Olaf chodził po nim, po morszczynach i chrzęszczących pod stopami kamyczkach, znajdował muszelki i oślizłe, wyszlifowane wodą kawałki zbutwiałego drzewa. Dalej ciągnęło się połyskliwe morze, a stary parobek Koli otwierał muszle i dawał mu je – Olaf czuł, jak mu ślina napływa do ust na samo wspomnienie smaku morskiej wody i tłustej żółtoróżowej zawartości, jaką wysysał z otwartych niebieskawych muszli. Ilekroć nachodziły go takie wspomnienia, stawał się milczący i odpowiadał z roztargnieniem na pytania Inguny. Ale nigdy nie przyszło mu na myśl odejść od niej. Kiedy przychodziła i chciała być przy nim, nigdy nie myślał o tym, by ją zostawić samą, podobnie jak nie myślał o tym, że mógłby odejść od siebie samego. Tak się złożyło, takie było jego przeznaczenie, że zawsze miał być z Inguną. Była to jedyna pewność w jego życiu, że on i Inguna są ze sobą nierozerwalnie złączeni. Rzadko powracał myślą do tego wieczoru, kiedy to zaręczono ich ze sobą, i wiele lat już minęło od chwili, kiedy ktoś wspomniał o umowie dotyczącej dwojga dzieci. Lecz pod wszystkim, o czym Olaf myślał i czuł, była świadomość – mocna jak stały grunt pod nogami: że zawsze ma żyć z