Zyskowska-Ignaciak Katarzyna - Upalne Lato 2 - Upalne lato Kaliny.pdf

Katarzyna Zyskowska-Ignaciak Upalne lato Kaliny

(…) Były dni – rozpalone szczęściem niezmierzonym, były dni – zachlapane błotem lilie białe, były dni – jak perłami usiane korony, były dni ciche, smutne, nijakie, nieśmiałe. Ty zawsze jesteś we mnie, trwasz we mnie krwiopłynem (…) Do Matki Krzysztof Kamil Baczyński

Rozdział I Marianna Czas zdaje się trwać w miejscu, niewzruszenie, zawieszony w duchocie wypełniającej pokój i tylko serce starego zegara wiszącego na ścianie wciąż powolnie wybija sekundy i sennie płynące minuty. Ciche tykanie daje świadectwo przejścia ich ulotnego istnienia z „teraz” do „kiedyś”. Tik-tak, tik-tak… Mechanizm zamknięty w mahoniowej skrzynce wprawia wahadło w jednostajny ruch – jakby w oczekiwaniu na wybicie kolejnej, upragnionej godziny, by raz na zawsze zakończyć życie tej obecnej, nudnej, monotonnej i nieciekawej. Byle tylko przetrwać tę chwilę – do czasu, gdy słońce całkowicie schowa swoją rozpaloną twarz za pokruszonymi dachówkami zniszczonych przez wojnę kamienic po drugiej stronie ulicy. Tylko w tym świetle – ciepłym, niemal pomarańczowym – ich smutne, poranione fasady wydają się piękne. Doskonałe w swojej mrocznej niedoskonałości. Dostojne, choć nadal w dużej części nieodremontowane. Odarte z dawnego przepychu przez odłamki z moździerzy, które z wibrującym, złowrogim świstem piętnaście lat temu wymalowały na nich trwałe blizny – odzierając nie tylko z tynków, ale i ze złudzeń. Teraz w poświacie kończącego się dnia, w owej grze półcieni wojenne szramy blakną, a budynki znowu, przez krótką chwilę zdają się wyglądać jak dawniej – zanim wszystko się skończyło. Niemniej, tak naprawdę dopiero wraz z nadejściem wieczoru, kiedy mrok i szpetota na nowo ogarną Warszawę, wydarzy się to, na co zdaje się czekać każda cząstka starego mieszkania. I zegar, i okrągły stół, stojący w centralnym punkcie pokoju. Wytarty perski dywan przykrywający zniszczoną mozaikę parkietu, którą przed laty misternie ułożono w finezyjny kształt rozety z różnych gatunków drewna – o której istnieniu dzisiaj już nikt nie pamięta. I rzeźbiona komoda z lekko nadpalonym rogiem jednej z szuflad. Nieduże, idealnie zasłane łóżko stojące w najciemniejszym kącie. I zielony, kaflowy piec z żeliwnymi drzwiczkami. A nawet wypłowiałe tapety w drobny kwiatowy wzór, brzydko odstające przy wysoko sklepionym suficie – zwieńczonym, niczym ramą, nadkruszoną gipsową sztukaterią – na którym w paru miejscach łuszczy się przybrudzona farba… Każdy element tej małej przestrzeni wydaje się zawieszony w niemym oczekiwaniu – podobnie jak teatralna scena przed rozpoczęciem pierwszego aktu przedstawienia. Każda cząstka tego pokoju czeka. Czeka… Ale przede wszystkim czeka ona, główna aktorka, nieodzowny element tej scenografii – kobieta stojąca nieruchomo przy oknie. Chociaż jest zniecierpliwiona, może trochę rozdrażniona, gdy przenosi spojrzenie z gry świateł za oknem w głąb pomieszczenia, stara się zachować obojętny wyraz twarzy. W końcu jest przyzwyczajona do tego stanu. Do tego bezustannego zawieszenia, do wstrzymywania oddechu. Do czekania… Zanim nadejdzie wieczór. Zanim przyjdzie noc. Zanim przyjdzie on… Tymczasem jej wzrok pada na jasną głowę młodego chłopaka, który w skupieniu notuje coś w szarym brulionie, siedząc przy stole przykrytym szydełkową serwetą. Marianna lekko się uśmiecha, obserwując jego skupienie. Dyskretnie wodzi wzrokiem po szczupłych, opalonych przedramionach, wyglądających spod podwiniętych rękawów nienagannie wyprasowanej koszuli. Choć pod gładką skórą zaczynają się rysować mięśnie, chłopiec nadal wydaje się niewinny, niedojrzały. Chłopiec, bo jeszcze nie mężczyzna – dopiero w przyszłym roku zda maturę. Tak mało ma w głowie, gdy tymczasem jego ciało oferuje już tak wiele. Wciąż nie jest dorosły, chociaż przestał już być dzieckiem… O tylu sprawach dopiero się dowie. Tylu smaków życia jeszcze zakosztuje. A może już zakosztował? – zastanawia się Marianna. Co ja wiedziałam o świecie w jego wieku?

– François, czy już? – pyta po francusku. – Je n’ai pas… encore fini, Madame1 – duka chłopak, unosząc głowę znad zadanego ćwiczenia, nieznacznie się przy tym czerwieniąc. Jest zakłopotany swoją opieszałością, niedostateczną znajomością języka, akcentem? Czy może jej spojrzeniem? Speszony wyrazem oczu nauczycielki? Marie ma trzydzieści osiem lat, ale nadal jest niezwykle atrakcyjna, choć może nieco zbyt szczupła, nazbyt wiotka, eteryczna, jakby miała się rozpaść przy mocniejszym uścisku, rozsypać pod dotknięciem dłoni. Podobna do jesiennej róży, której płatki powoli zaczynają więdnąć, choć z drugiej strony właśnie teraz pachnie najintensywniej. Wręcz odurzająco. Złote włosy do ramion zazwyczaj upina z tyłu głowy – wśród jasnych fal nie srebrzy się ani jeden siwy włos, ale czoło przecina kilka pojedynczych zmarszczek. Podobne, niezbyt głębokie, ciągną się od ust w kierunku brody, nadając twarzy ostry wyraz. Marie, mimo że tak dojrzale piękna, przez te bruzdy sprawia wrażenie nieco przedwcześnie postarzałej. A może to nie czas, a po prostu grymas niezadowolenia albo zawodu, który zbyt często gościł na jej pełnych ustach, wyżłobił niczym piętno te mimiczne znaki? Zmarszczki uśmiechu powstałe od smutku… Podobne wrażenie – choć w jakiś sposób nieostre, niejednoznaczne – wywiera wielu ludzi jej pokolenia. Oni wszyscy za szybko musieli dojrzeć, za dużo widzieli, za mocno czuli. Więc może dlatego teraz sznurują wargi w milczeniu? By nie mówić, nie opowiadać o tym, co przeszli, nie rozdrapywać słowami dawnych ran, nie nazywać przeszłości po imieniu. Zamykają ją w ciszy niewykrzyczanego cierpienia – niedopowiedzenie boli mniej niż słowa. Obrazy wracają dopiero, gdy wyrzuci się je w przestrzeń, wyartykułuje na głos. Dlatego Marie i jej rówieśnicy tak niewiele mówią. Tylko mocno zaciskają usta. Pod dużymi, jasnopiwnymi oczami lektorki nieznacznie rysują się ciemniejsze, ledwie dostrzegalne kręgi. Może to przez rzęsy? – zastanawia się chłopak. Zawsze są tak dokładnie wytuszowane – długie i gęste, rzucają cień na policzki. Bądź przez przyciężkie, odrobinę opuchnięte powieki, które nadają spojrzeniu Marianny leniwy, koci charakter. A może to wynik niewyspania albo Madame zbyt często płacze, bo ma jakieś problemy? Któż w dzisiejszych czasach ich nie ma? Albo jest samotna – nie nosi obrączki i chyba nie ma żadnej rodziny – lub nieszczęśliwie zakochana? Jednak tego uczeń może się tylko domyślać, bo w rzeczywistości niewiele wie o swojej nauczycielce i jej życiu. O smutkach, pragnieniach i tęsknotach tej kobiety. Spotykają się zawsze w czwartki i piątki, co dwa tygodnie, nawet podczas wakacji, i spędzają w tym niewielkim pomieszczeniu godzinę wypełnioną konwersacją i pisaniem wypracowań. Francuski… Po co mu ten cały francuski? Teraz trzeba znać rosyjski, ewentualnie niemiecki. Ale francuski? Franek nie widzi w tym sensu – z wyjątkiem takiego, że może zaimponować dziewczynom. Nie wiedzieć czemu, one uważają język Voltaire’a za wyjątkowo romantyczny. No i rodzice uparli się na te lekcje. Ojciec się uparł. Podobno wszyscy koledzy z prezydium posyłają dzieci na lekcje języków „zgniłego Zachodu”. Włoski, angielski, francuski – obowiązkowy wachlarz umiejętności przedwojennych elit. Ich znajomość do niczego się teraz nie przyda, jednak nadal nobilituje. Dlatego należy znaleźć lektora. I znajduje się Marianna. Jakiś znajomy znajomego ją polecił, więc chłopak od dwóch lat uczęszcza na prywatne zajęcia. Z trudem brnie poprzez meandry gramatyki – która sprawia mu trudności – przez gąszcz słówek, odpowiedniego stawiania akcentów. Niemniej to wszystko niezmiernie go nuży… Nauka go nie interesuje, za to lubi obserwować swoją tajemniczą nauczycielkę. Mimo że dużo od niego starsza – chyba w podobnym wieku jak jego matka – wydaje mu się szalenie atrakcyjna. A najbardziej pociągająca w chwilach zadumy, gdy sądzi, że chłopak odrabia zadaną pracę. Wówczas emocje biorą górę nad wystudiowanym uśmiechem, a Marie wydaje się bardziej prawdziwa. Chociaż równocześnie w przedziwny sposób nieoczywista – niby

współczesna, a jednak jakby wyjęta z innej epoki, z innego świata, do którego już nikt nie zna drogi. Franciszek kończy wypracowanie, a tymczasem Marianna opiera się o wyszczerbiony parapet, zapala papierosa, powoli się zaciąga i znowu zatapia spojrzenie w widoku za oknem. Zaraz skończy lekcję – to już ostatnia dzisiejszego dnia – zamknie drzwi za uczniem, a potem… Do środka wpada kolejna fala gorącego powietrza wraz z dźwiękami ulicy. Z dołu dochodzą odgłosy rozmów przechodniów, czyjś urywany, irytująco wysoki śmiech, stukot obcasów – które jakaś dziewczyna włożyła w ten piątkowy, letni wieczór, spiesząc się na spotkanie z mężczyzną – a także dudnienie silników nielicznych samochodów i odległy, metaliczny pogłos tramwajów docierający tu aż z Marszałkowskiej. Gdzieś tam, pośród ulic skąpanych w ciepłym świetle, zapewne kluczy on – myśląc o tym, Marianna poprawia odruchowo apaszkę na szyi. Może kupuje kwiaty lub jej ulubionego rieslinga na wieczór, może z niecierpliwością zerka na zegarek, marząc, by wybiła właściwa godzina? Przecież jego życie – podobnie jak Marianny – jest nieustannym oczekiwaniem. Na te wieczory, na spotkania. I na noce – ich wspólne noce… Kiedy w zaciszu mieszkania przez chwilę mogą należeć tylko do siebie. Jednak ten stan zawieszenia już wkrótce się skończy. Wszystko się zmieni. Marianna to czuje. Wie, że jest już bardzo blisko upragnionego momentu, gdy będą mogli być razem. Naprawdę razem… – Et voilà, Madame! – z rozmyślań wyrywa ją głos Franka. – Bien.2 Marie gasi papierosa w kryształowej popielniczce stojącej na parapecie i podchodzi do ucznia. Przystaje tuż za jego plecami i nachyla się nad otwartym zeszytem. Chłopak czuje na plecach ciepło bijące od jej ciała, wdycha ciężki zapach piżmowych perfum mieszający się z wonią tytoniowego dymu. Przymyka powieki. Bezwiednie zaciska spocone dłonie. Udaje, że czeka na jej werdykt, choć ocena wypracowania zupełnie go nie obchodzi. Tymczasem kobieta zdaje się nie dostrzegać reakcji ucznia. Jej oczy szybko biegną po tekście. Czyta zamyślona, po czym bez słowa, delikatnym, niemal zmysłowym gestem wyjmuje z jego dłoni pióro, a następnie zamaszyście zaznacza błędy. Skoncentrowana lekko przygryza wargi, na jej czole rysuje się pionowa zmarszczka. Po chwili wyraz skupienia znika, bruzda się wygładza. Marie cierpliwie wymienia kolejne potknięcia chłopaka – bez cienia wyrzutu, jakby i jej nie zależało na postępach ucznia. – Tu i tu. Widzisz? Źle odmieniłeś. Ale reszta… irréproachable3 . Robisz coraz mniej błędów. – Delikatnie dotyka jego ramienia. – Na dziś to już wszystko. Prostuje się. Odkłada pióro obok zeszytu i odsuwa się od krzesła, pozwalając chłopcu wstać. Franciszek nieporadnie, w milczeniu, zbiera przybory do pisania, słownik w wytartych okładkach, fiszki z notatkami. Gdy się prostuje, jest wyższy od Marianny o głowę, ma szersze ramiona, bez trudu mógłby ją podnieść, a mimo tego pod jasnoorzechowym spojrzeniem kobiety wydaje się mniejszy, jakby skulony, stłamszony swoim zażenowaniem. Marie widzi wyraz jego oczu i stara się pokrzepiająco uśmiechnąć. Udaje, że nie dostrzega zmieszanej miny chłopaka, nie zdaje sobie sprawy, w jaki sposób jej bliskość działa na młodą wyobraźnię. Sztubacka adoracja Franka nawet nieco ją rozczula, ale teraz chciałaby, żeby ten dzieciak sobie poszedł, żeby nie patrzył w taki sposób, bo przecież myśli Marianny krążą już tylko wokół mężczyzny, który wkrótce się tu zjawi. Odprowadza ucznia do przedpokoju. Być może teraz jest ten moment, kiedy należałoby zamienić z nim kilka bardziej osobistych zdań. Czas na kurtuazyjne pytania. Ot, choćby o to, jak Franek spędza wakacje albo czy podczas upałów chadza z kolegami na plażę nad Wisłą. Jednak

Marie o nic nie zapyta, bo nie chce rozsunąć zasłony anonimowości, jaką celowo odgradza się od uczniów. Im mniej o nich wie, im mniej oni wiedzą o niej, tym lepiej. Dlatego teraz, w ciemnym, wąskim korytarzyku rzuca krótko na pożegnanie: – Do zobaczenia za dwa tygodnie. I zamyka za nim drzwi. Zegar w pokoju wybija ósmą, a wraz z ostatnim uderzeniem mieszkanie znowu wypełnia cisza. Marianna przez chwilę patrzy na swoje odbicie w lustrze, po czym rozwiązuje jedwabną apaszkę pod szyją, zdejmuje buty na niewysokim obcasie i zrzuca sukienkę – nieświeżą po całym dniu noszenia. W samej bieliźnie, na bosaka przechodzi do kuchni, gdzie w kącie, za zasłonką powieszoną na sznurze znajduje się zaimprowizowana łazienka. Już dawno przywykła do panujących tutaj spartańskich warunków. Do ciasnoty mieszkania, do zniszczonych mebli i odrapanych ścian – które jakimś cudem ocalały z powstania. Do kuchni, w której brakuje wielu sprzętów, do ciągłych problemów z dostawami bieżącej wody i prądu – jest przygotowana na podobne niewygody. Dba, by w wiadrze przy drzwiach zawsze znajdowała się świeża woda, a w kuchennej szafce zapas świec. Zresztą wszystko, co ją otacza – wszechobecna bylejakość tego miejsca – wydaje się tak mało istotne… Przecież czekałaby na niego nawet, gdyby musiała spać na podłodze i żyć bez jakichkolwiek wygód. I nie oddałaby żadnego dnia spędzonego w mieszkanku przy Kredytowej za tamte – pozornie bardziej dostatnie – które upływają jej w Kamieńczyku. Ponieważ dopiero tu, w małej służbówce wydzielonej z ogromnego, przedwojennego mieszkania ciotki Weroniki, Marianna czuje się spełniona. Tak szczęśliwa, jak była w swoim życiu zaledwie kilka razy. W tym jedynym miejscu na ziemi żyje naprawdę i może być sobą. A jeszcze teraz, kiedy odszedł ojciec, gdy nareszcie może przestać udawać kogoś, kim nie jest… Teraz wreszcie zaczną we dwoje nowe życie. Marie już podjęła decyzję, a i on wkrótce ją podejmie. Zrozumie, że tego, co ich połączyło, nie da się powstrzymać. Że dla miłości należy wszystko poświęcić. I że on dla Marianny musi poświęć swój spokój – tak jak ona uczyniła to dla niego. Tyle że wszyscy mężczyźni, których zna – łącznie z tym, którego kocha – wbrew pozornej sile zdają się być bardziej delikatni, zachowawczy. Nie lubią się mierzyć z trudnymi decyzjami. Dojrzewają do nich dłużej niż kobiety i być może bardziej obawiają się zburzyć raz ustalony porządek świata. Ale ona da mu czas, bo wciąż nie straciła nadziei. Tylko musi być cierpliwa. Czekała tak długo, że może poczekać jeszcze kilka dni, tygodni, miesięcy. A jeśli lat? Ile ich upłynęło od dnia, w którym znowu się spotkali? Pięć czy może sześć? Sześć cudownych lat, od kiedy Marianna podzieliła swoje życie na „tu” i „tam”. Sześć lat udzielania lekcji francuskiego, sześć lat kłamstw i niedomówień. Gorących nocy i zimnych poranków. A mimo wszystko nie zmieniłaby niczego. Tak doskonale pamięta tamten moment, tę chwilę, gdy po wielu latach rozłąki ponownie się spotkali. W czasie, kiedy już prawie udało jej się zapomnieć o przeszłości, gdy niemal zdołała wymazać dawne uczucie z serca, uwierzyć, że tamtego człowieka już nie ma wśród żywych. Owego dnia dostrzegła go w tłumie, w świeżo odbudowanym kościele Świętego Krzyża – w chłodnym wnętrzu nadal pachniało zaprawą murarską i świeżą farbą. Siedziała w jednej z ostatnich ławek, wpatrując się w figurkę przyjaciółki, całej w bieli, klęczącej przed ołtarzem. Krystyna wyglądała niczym anioł, w aureoli jasnych włosów. Obok oblubieniec – spełnienie jej marzeń – który pod nienagannym zachowaniem skrupulatnie ukrywa brudne myśli. Ale Krystyna nigdy nie poznała ciemnej strony Zenona. Choć może już się jej domyśla? Ale teraz, gdy ksiądz wiąże ich dłonie stułą, na pewno ma nadzieję, że przysięga przed

obliczem Najwyższego spłynie na wybranka niczym leczniczy balsam. Zasklepi dziury w niedostatkach charakteru i mimo wszystko stworzą dobre i zgodne małżeństwo. Marianna również pragnie szczęścia dla dawnej przyjaciółki – mimo że los Krystyny już od wielu lat przestał się splatać z jej własnym. Bliskość przez lata się wypaliła, ale nadal pozostał sentyment i ta niewielka, a tak przyjemna garść wspólnych wspomnień. Więc niech życie Krysi potoczy się lepiej niż jej własne… Niech u boku męża chyli głowę przed światem, który Marie tak trudno zaakceptować. Ciepły sopran wibruje ponad głowami zebranych słodkim Ave Maria i wznosi się ku wysokiemu sklepieniu świątyni. I wtedy Marianna czuje na sobie czyjeś spojrzenie. Czuje i nawet przez ułamek sekundy nie ma wątpliwości, kto na nią patrzy. A przecież nie dała sobie prawa, by wierzyć, że on także przeżył. Nie chciała już szukać ze strachu, że mogłaby go nigdy nie odnaleźć. Ale on tu jest! Powoli odwraca głowę w tamtym kierunku – wysoki mężczyzna w szarym garniturze stoi w przeciwległym rzędzie ławek, a jego postać odcina się od półmroku wnętrza kościoła. Jasne źrenice wbijają się intensywnie w twarz Marie i jest w nich wszystko, co chciałaby ujrzeć po tych wszystkich latach – czułość, radość z niezwykłego spotkania, pragnienie, tęsknota… Miłość? Oczy twoje mnie całują. Oczy twoje mnie miłują… Jakby od tamtego sierpniowego dnia, gdy żegnali się w zasypanej gruzami piwnicy – w krwawiącej Warszawie, przy akompaniamencie wybuchów – nie minęło dziewięć długich lat, a jedynie krótka, nic nieznacząca godzina. Patrzą na siebie i nagle przestaje ich dzielić czas. Nie widzą już tłumu zebranych w kościele gości, przestają słyszeć słowa pieśni dochodzącej z chóru, nie czują dusznego zapachu świec i kwiatów. W jednej chwili wymazują lata rozłąki, a ich serca znowu zaczynają wybijać wspólny rytm. Rozmawiają bez słów. Zapadają się w sobie, a świat wokół przestaje istnieć. Stają się jedną tęsknotą i jednym pragnieniem – teraz już nic nie będzie tak jak wcześniej, już nic ich nie zdoła rozdzielić… Nikt mi ciebie nie odbierze. I w tym właśnie momencie zgrabna brunetka stojąca tuż przy mężczyźnie, na którą Marie nie zwracała dotąd uwagi, wkłada poufałym gestem dłoń pod jego ramię. A on, niczym budząc się z letargu, odrywa wzrok – teraz jakby zawstydzony – od Marianny. Chwila intymności rozpada się jak domek z kart, za sprawą uśmiechu tej trzeciej, która wpatrując się w parę nowożeńców sunących powoli w kierunku wyjścia, odruchowo głaszcze dłoń partnera. Każdy ruch palców kobiety przesuwających się po skórze jego ręki Marianna odczuwa jak mocny cios, a rozgoryczenie centymetr po centymetrze wypełnia jej ciało. Naiwna, głupia Marianno, czego się spodziewałaś…? Przecież wiedziała o „tamtej”. Przecież już raz musiała ustąpić jej pola, oddać wszystko, co należało wyłącznie do Marie. Obecność tej kobiety tutaj, u boku męża, nie powinna jej dziwić. I nie dziwi, a jednak nadspodziewanie boli. Z całej siły próbuje skupić się tylko na tym, co przed chwilą dostrzegła w spojrzeniu stalowych oczu, na tym, co wyczytała z ukochanej twarzy. Czy kobieta przy jego boku może zatrzeć to wrażenie? Czy znowu wyrwie go ze spragnionych rąk Marianny? Msza dobiega końca. Ludzie wylewają się na zewnątrz, tłoczą wokół młodej pary, przeciskają pod drewnianymi rusztowaniami, które otaczają rekonstruowaną właśnie fasadę kościoła. Mariannę uderza w policzki rozgrzane powietrze wiszące między kamienicami Krakowskiego Przedmieścia. Przepełnia odgłos bijących ponad głową częstochowskich dzwonów – jakimś cudem ocalałych w powstańczej zawierusze. Świat zdaje się wibrować od tego dźwięku i ona także w środku drży. Jak w transie podąża wzrokiem za człowiekiem

w szarym garniturze idącym pod ramię z kobietą w chabrowej sukience, aż w końcu traci ich z oczu, gdy wtapiają się w resztę tłumu. Białe kropelki ryżu wzlatują do góry, po czym upadają bezdźwięcznie na stopnie schodów, na głowy zebranych, na zmęczone ciało Chrystusa uginającego się pod ciężarem krzyża. Ktoś wiwatuje, ktoś inny się śmieje. Weselnicy cierpliwie czekają na swoją kolej, by złożyć życzenia Krystynie i Zenonowi. I Marianna również chce im powiedzieć coś wyjątkowego, w głowie układa życzenia – chociaż ją małżeństwo rozczarowało, to może przynajmniej tej dwójce się uda. W końcu dociera do nowożeńców. Nachyla się do policzka przyjaciółki, całuje i szepcze wprost do jej ucha słowa nadziei – zaklina rzeczywistość, mówiąc o świetlanej przyszłości, o zdrowych dzieciach. Ściska rękę Zenona, zerkając przelotnie w jego zielone oczy – tylko one wyglądają jak przed laty, podczas gdy reszta ciała poddała się upływowi czasu i wydaje się Mariannie zupełnie obca. Zenek już nie jest tamtym szczupłym chłopcem, który zapamiętale całował ją pewnej sierpniowej nocy. Jego twarz jest pełniejsza, a ruchy ospałe – przywodzą na myśl nieco rubasznego satyra, który w swoim nazbyt wygodnym i dostatnim życiu zapomniał o umiarkowaniu. Teraz, tak jak przez wszystkie minione lata, ani jednym gestem nie zdradzają przed światem, że kiedyś, na krótką chwilę coś ich połączyło. Ubierają słowa w grzecznościową formę, a twarze w maski serdecznej obojętności. Dziś i tak już nikogo nie interesują dawne historie. Nikogo. Nawet ich samych. A może tamtego lata nic szczególnego nie zaszło? Nie było nieba usianego gwiazdami nad altaną, ukrytych pragnień i ostatecznie… rozczarowań. Marianna sama już nie wie, co jest prawdą, a co tylko wytworem młodzieńczej wyobraźni, bo przez długi czas starała się wymazać tamto wspomnienie z pamięci. Zresztą jej późniejsze życie obfitowało w tyle różnych zdarzeń, że upalne wakacje sprzed kilkunastu lat wydają się teraz niemal nierealne. Nieostre i wyblakłe, jak stare fotografie. I pewnie Zenek widzi to podobnie, bo wymieniając grzeczności z Marie, stojąc tuż obok świeżo poślubionej żony, proponuje: – A może jednak zechce pani do nas dołączyć przy obiedzie? Nie widzieliśmy się taki szmat czasu. Krysia na pewno chciałaby z panią w spokoju porozmawiać. Byłoby nam bardzo miło, gdyby… Marianna nieruchomieje. Gdy Krystyna zapraszała ją na swój ślub kilka tygodni wcześniej, Marie grzecznie odmówiła uczestnictwa w weselnym spotkaniu. Już swoją obecność w kościele uważała za nieco krępującą – w końcu od lat nie utrzymywały ze sobą kontaktu. No i Zenon… Ale teraz, po tym niespodziewanym spotkaniu w kościele wszystko nabrało nowego wymiaru. Gdzieś w tłumie kłębiącym się za jej plecami stoi mężczyzna w gołębim garniturze. A jeśli on także został zaproszony? Jeżeli też tam będzie…? Krystyna patrzy na przyjaciółkę swoimi błękitnymi oczami. – Serdecznie cię zapraszamy. – Uśmiecha się zachęcająco. – Marie, nie daj się prosić. Drżące z emocji dłonie Marianna zaciska na malutkiej beżowej kopertówce. A może ta propozycja to zwykła kurtuazja ze strony młodej pary? Albo co gorsza – wyraz dziwnie pojętej litości wobec osoby, która tak bardzo nie współgra z ich obecnym towarzystwem, z ich światem? – Ale tak w ostatniej chwili…? – mówi stłumionym głosem. – Narobiłabym wam tylko problemów z miejscami przy stole. – Co ty opowiadasz? Jakich problemów? – Krysia obejmuje ją po przyjacielsku. – Jesteś jak członek rodziny. Nie przyjmę twojej odmowy. Więc zgoda? Marie czuje dotyk dłoni kobiety, z którą ponad dekadę temu żyła jak z siostrą i ma wrażenie, że wraz z tym gestem spływa na nią niezwykłe ciepło. Choć przecież wszystko się zmieniło – one się zmieniły – Krystyna wciąż zdaje się być tą dobrą, serdeczną dziewczyną sprzed lat.

– Dziękuję i… z przyjemnością wypiję za wasze zdrowie. Pół godziny później siedzi przy długim stole – a przed nią roztaczają swe wdzięki nóżki w galarecie, pieczony schab, tatar i przepiórcze jajka ubrane w połyskujące ziarenka kawioru. A wszystko to w oparach luksusu dostępnego wyłącznie w „sklepach za żółtymi firankami”4 . Wśród ludzi, których zupełnie nie zna. Udając, że słucha rozmów, które nic ją nie obchodzą. Wie, że gdzieś, w drugim końcu sali siedzi tamten mężczyzna, jednak stara się nie odwracać głowy w jego stronę. Teraz, gdy ma go na wyciągnięcie ręki, kiedy znowu znaleźli się tak blisko siebie, nagle ogarnia ją strach. Tak wiele ma mu do powiedzenia, ale nie wie, jak to wyrazić po tylu latach. Czy w obecności jego żony w ogóle zdoła coś powiedzieć? Czy ma prawo wykonać jakikolwiek gest? A może to on musi to uczynić? Nie, Marianna nie powinna była przyjmować zaproszenia na ten obiad. Nie powinna była tu przychodzić. Choć tyle razy wyobrażała sobie, jak by to było, gdyby on przeżył i gdyby znowu się spotkali. Teraz nie potrafi się zmierzyć z tym, co znowu poczuła, nie potrafi zapanować nad drżeniem rąk i nieznośnym, zbyt szybko bijącym sercem. Więc może należałoby czym prędzej stąd wyjść? Po prostu usprawiedliwić się czymkolwiek przed Krystyną, ładnie podziękować za zaproszenie i dotrzeć na dworzec. Uciec z powrotem do świata, który – choć tak bardzo go nienawidzi – nie kryje w sobie żadnej niewiadomej. Tak. Marianna bez zwłoki opuści to miejsce. Wróci do domu, do ojca… Do męża. Do dziecka. Jednak coś ją trzyma przy stole. Ciało nie słucha głosu rozsądku. Wszyscy podnoszą się z krzeseł do toastu. Wstaje i ona. Wraz z innymi, niemal bezwiednie unosi kieliszek. Zdrowie młodej pary! Zdrowie pani doktor! Zdrowie pana doktora! Za Krysię! Za Zenka! Gorzko! Toastom i śmiechom nie ma końca, aż wreszcie wszyscy znowu siadają – sala wypełnia się odgłosem szurających po podłodze krzeseł. Marianna musi teraz odnaleźć siłę, by przerwać tę mękę. Nie może wrócić na miejsce. Powinna podejść do młodej pary. Pożegnać się, podziękować, wyjść. I o wszystkim zapomnieć. Powinna… Mężczyzna zajmujący przy stole miejsce tuż obok, widząc, że sąsiadka nadal stoi, uprzejmie podsuwa jej krzesło, zachęca, by usiadła. A ona… przez chwilę patrzy na niego ze skonsternowanym uśmiechem… I siada. Znowu znajduje się w punkcie wyjścia, w otoczeniu nóżek i kawioru, francuskich win i polskiej wódki. I rozmów, w których uczestniczy tylko ciałem. Przytulna sala w niewielkiej restauracji, której progi na co dzień mogą przekroczyć tylko nieliczni wybrańcy, znowu wypełnia się wesołymi głosami, pobrzękiwaniem szkła i sztućców. Jest duszno i Mariannie nieprzyjemnie kręci się w głowie. Ale stara się zachować wyraz twarzy pasujący do radosnej atmosfery panującej wokół. Nie potrafiła stąd uciec, nie potrafiła się oprzeć pokusie, i teraz nie pozostaje jej nic innego, jak udawać, że świetnie się bawi. Dlatego uśmiecha się przez stół do Krysi – policzki przyjaciółki pod wpływem emocji, a może wypitej wódki, są mocno zaróżowione. A później Marianna przenosi wzrok na owdowiałego doktora Wieruszewskiego, który przez ostatnie lata wyjątkowo się postarzał, zgorzkniał. Wygląda, jakby przy weselnym stole córki rozmyślał nie o tej radosnej chwili, a o zmarłym przed laty synu. Jakby do dziś ubolewał nad dawną stratą, której nie powetuje mu nigdy Krystyna – bez względu na to, jak wysoką pozycję w przyszłości osiągnie jako lekarz i jakie szczyty zdobędzie. To nadal tylko kobieta i nikt już nie przekaże jego nazwiska następnym pokoleniom…

Tuż obok teścia siedzi Zenon, który mówi zbyt głośno, zbyt intensywnie gestykuluje i nazbyt mocno – ostentacyjnym gestem – obejmuje żonę… Mariannę irytuje wyraz samozadowolenia rysujący się na jego twarzy – a może po prostu fakt, że Zenek wydaje się tak doskonale wpasowywać w otoczenie i czas, w którym przyszło im żyć. Pan doktor bez problemu odnalazł się w powojennych realiach, bez uszczerbku przetrwał zawirowania historii i szybko zaakceptował nowy ustrój i władzę. Kto wie, może na dnie jakiejś szuflady lekarskiego biurka już od dawna, wstydliwie schowana, spoczywa mała, czerwona książeczka5 ? Z rozmowy z Krysią Marianna wie, że swego czasu pod skalpel Zenona trafiła pewna prominentna osoba, a to młodemu lekarzowi otworzyło furtkę do szybkiego awansu w szpitalu, w którym pracuje. Zaledwie trzydziestokilkuletni objął stanowisko ordynatora na oddziale ortopedii. Więc czy miałby powody do narzekania? Zaprzedanie się aparatowi władzy nie wydaje się wygórowaną ceną, bo przecież dzięki temu zawodowo uzyskał wszystko, o czym marzył. Żyje we względnym dobrobycie, zdobył uznanie jako lekarz, a gdy postanowił się wreszcie ustatkować, w zasięgu ręki znalazła się kobieta, która całe życie czekała na jego miłość. Wierna, zaślepiona, bezkrytyczna, która na pewno zaakceptuje jego kawalerskie nawyki, przyzwyczajenia, niezbyt higieniczny tryb życia czy niejednoznaczne moralnie wybory. A w przyszłości może nawet kochanki…? Więc czemu Zenek nie miałby być z siebie zadowolony? Marie dyskretnie zerka na jego radosną, nalaną twarz i gorzko się uśmiecha. Czy Krystyna również dostrzega, jak bardzo jej ukochany się zmienił, czy miłość zaślepiła ją na tyle, że wciąż widzi w owym ordynarnym mężczyźnie tamtego wiotkiego, wesołego chłopca? A może uczucia zawsze odbierają możliwość ujrzenia prawdy? Może przez pryzmat miłości, którą obdarzamy drugiego człowieka, widzimy go wyłącznie takim, jakim chcemy go zobaczyć? Zniekształcamy wizerunek zgodnie z własnym wyobrażeniem? Z własnymi pragnieniami? Formujemy rzeczywistość, by pasowała do wyidealizowanego obrazu, jaki rzeźbi serce. Marie rozmyśla nad życiem przyjaciółki – a może nad własnym losem? – aż końcu zbiera się na odwagę i spogląda na parę siedzącą w odległej części stołu. Brunetka w chabrowej sukience zaangażowana w rozmowę z sąsiadem odruchowo, w dwóch palcach obraca nóżkę kieliszka. Jej mąż, choć wpatrzony w osobę siedzącą naprzeciwko – która zapamiętale o czymś peroruje – zdaje się być nieobecny. Jakby myślami był gdzie indziej. Z kimś innym. Kąciki ust Marianny bezwiednie się unoszą. Jesteś teraz przy mnie, prawda? Choć tym razem ich wzrok się nie spotyka, to Marie już wie, że nie tylko ona bije się dziś z myślami. Tyle wspomnień… Tyle wspólnych doznań dzieli z tym człowiekiem. Łączy ich tak wiele spędzonych razem nocy – najcudowniejszych nocy. I przecież wszystko mogło potoczyć się inaczej, gdyby nie… Mogli te lata przeżyć razem. Szczęśliwie. Czy jest już za późno, by znowu o siebie zawalczyć? Czy teraz, gdy los powtórnie skrzyżował ich ścieżki, mogą bezkarnie zignorować ten znak? Czy kolejny raz sprzeniewierzą się przeznaczeniu…? Z każdą minutą atmosfera wokół staje się coraz bardziej luźna, a w butelkach ubywa wódki. Weselnicy rozmawiają ze sobą coraz głośniej i ciężko pozostać im na miejscach. Chociaż obiad miał być zasiadany, to pod wpływem atmosfery jeden z gości proponuje, by włączyć muzykę. W końcu cóż to za wesele bez muzyki, bez tańca? Panna młoda przez chwilę kręci nosem, ale Zenon – już na lekkim rauszu – wyraźnie nie podziela jej obiekcji, więc Krystyna ulega prośbom. Do sali zostaje wniesiony adapter, obsługa restauracji przynosi winylowe płyty. Przywołany przez pana młodego kelner dyskretnie szepcze z nim o czymś na ucho i chwilę później światła przygasają, a przestrzeń wypełniają dźwięki

nastrojowego tanga. Zenon wyciąga dłoń do żony. Idą razem wzdłuż stołów i zatrzymują się na końcu sali, w jedynym wolnym miejscu, które od biedy może służyć za parkiet. Przez chwilę patrzą na siebie, po czym ruszają do tańca. Głęboki baryton nostalgicznie wyśpiewuje miłosne wyznanie: Jest jedna jedyna, Którą kocham najwięcej, Dla niej wszystko poświęcę, Wszystkie noce i dni. O całym świecie zapominam, Gdy na mnie spojrzy ta dziewczyna Ta moja jedna i jedyna. A tą jedyną jesteś Ty.6 Marianna przygląda się świeżo upieczonym małżonkom wirującym w nastrojowym blasku lamp. Krysia w ślicznej, bardzo modnej, rozkloszowanej sukience za kolano wygląda niemal jak nastolatka, a w przytłumionym świetle Zenek trochę bardziej podobny jest do dawnego siebie. Wszystko, nawet ciepły głos Fogga przypomina Mariannie uroczy, ciepły dzień sprzed laty, kiedy przyjaciółka tańczyła z Zenonem po raz pierwszy. Krystyna, Zenon. Marianna i… odurzający zapach sierpniowej nocy, zapach niespełnionych pragnień. Czy dzisiaj nie jest prawie jak wtedy? Prawie… Teraz serca Marie nie przepełnia już wizja wspaniałej przyszłości. Ideały dawno straciły na sile, rozmyte przez codzienność tak różną od tej, którą sobie wymarzyła. I chyba nic już nie zostało z tamtych młodzieńczych mrzonek. Nic…? Po pierwszym utworze parkiet zapełnia się kolejnymi parami. Na sali zapanowuje rozgardiasz. Jedni palą, inni piją, jeszcze inni rozchodzą się po kątach, by porozmawiać to z tym, to z owym. Jakiś podpity jegomość z zabawną galanterią prosi Marie do tańca, jednak ona odmawia. Zaczyna się następna piosenka i do tańczących dołącza kolejna dwójka – brunetka z mężem. Tańczą sztywno, nie patrząc na siebie, ale ich bliskość jest dla Marianny nie do zniesienia. Potrzeba jej powietrza. A może nikotyna ukoi nerwy, ostudzi emocje? Omija więc tańczących, zostawia za sobą hałas, muzykę, śmiechy i wychodzi z sali. Sierpniowe słońce powoli chyli się ku zachodowi i tylko nieliczni przechodnie spacerują ulicą. Wśród kamienic szczęśliwie nienaruszonych przez bombardowania nadal tkwią te, które nie miały podobnego szczęścia. Niektóre budynki wciąż nie mają dachów, inne zieją pustymi oczodołami wybitych okien. Pokornie czekają na swoją kolejkę, aż warszawiacy odbudują kamień po kamieniu całe miasto i także im podarują kolejne życie. Marianna opiera się o ścianę bramy, w której głębi skrywa się restauracja – od murów studni otaczającej podwórko odbijają się teraz dźwięki Piosenki o Sekwanie7 . Sekwana, Paryż… Uśmiecha się drwiąco, patrząc na odartą z dawnej świetności ulicę. Choć towarzysz Stalin od niemal pół roku śpi w objęciach nocy czarnej niczym piekielne smoły, podróż do Paryża można odbyć, wyłącznie wodząc palcem po mapie. A tutaj… Paryż Północy… Przed jej oczami stają jeszcze żywe obrazy z owego lata, gdy jako łączniczka przekradała się pomiędzy stosami gruzu, barykadami usypanymi z nadpalonych cegieł, zbudowanymi z mebli wyrzuconych z mieszkań, z potłuczonej kuchennej zastawy oraz porzuconych dziecięcych zabawek. Całe ulice tonęły w podobnych zasiekach – zbudowanych z artefaktów dawnego życia warszawiaków. Tonęły w morzu powstańczych trupów i usypanych naprędce bezimiennych mogiłach. Dostojny i uroczy Paryż Północy stał w ogniu. Wokoło rozpacz odbierała ludziom

nadzieję, wszechobecna śmierć – zmysły. A jednak, paradoksalnie, w tym bezkresie okrucieństwa, wśród tylu tragedii ona sama czuła się szczęśliwa, bo w końcu, po raz pierwszy mogli być razem. I tylko dla siebie. Śmierć nie wydawała się Mariannie rzeczą straszną, jeśli miałaby zginąć u jego boku. Przy nim i w pewnym sensie – dla niego. Przecież tylko dla niego została w Warszawie i postanowiła przyłączyć się do walczących. Tamtego lata nie trzymała się – jak niektórzy – kurczowo życia. Tamtego lata osiągnęła wszystko, czego pragnęła. Dla Marianny świat mógł się skończyć już wtedy – zresztą… może dla wszystkich byłoby lepiej, gdyby kula, która raniła ją w szyję, przeszła centymetr dalej? To, co wydarzyło się później, zdawało się Marie nieprzerwanym pasmem bólu. Dla niej życie bez niego nie miało sensu. A teraz, po latach, znowu stoi na jednej z tych ulic, które były świadkiem rozkwitu ich miłości. Domy, ulice, pomniki nie przetrwały powstania, tymczasem oni nadal żyją i znowu są tak blisko, na wyciągnięcie ręki – Marie wdycha rześkie, wieczorne powietrze, po czym wyjmuje z torebki papierosa. Przypala go. Przymyka oczy. Jeśli teraz do mnie wyjdziesz, jeśli się odważysz, wszystko dla ciebie porzucę. Mocno zaciska powieki, niczym dziecko zaklinające rzeczywistość w pełnym demonów, ciemnym pokoju. I czeka. Z otaczających ją odgłosów wieczornego miasta próbuje wyłuskać ten jeden upragniony dźwięk – otwierających się drzwi restauracji w głębi podwórza. Nasłuchuje… Jej serce zwalnia rytm. Czas zwalnia swój bieg. Papieros zaczyna parzyć palce… – Witaj, Marianno. Otula ją głęboki, znajomy głos. Otwiera oczy. Niedopałek wypada z ręki. – Wiedziałam, że przyjdziesz, wiedziałam… – mówi cicho. Patrzą na siebie. Wąska przestrzeń bramy odcina ich od reszty świata. Oboje wiedzą, że ostatnie dziewięć lat ich życia właśnie odeszło w niebyt. Nigdy się nie rozstali. I na zawsze będą razem. Taki to już los ich będzie… W dużej miednicy stojącej na stojaku za parawanem połyskuje tafla czystej wody, którą Marianna wlała tu jeszcze przed przyjściem pierwszego ucznia. Teraz jest ona przyjemnie chłodna i kobieta z uczuciem rozkoszy obmywa ciało. Choć twarz Marie zdradza przeróżne niepokoje, lęki i frustracje – ma na niej wypisany każdy rok życia – ciało wciąż pozostało sprężyste, kształtne, niemal młodzieńcze. Delikatna, jasna skóra wydaje się nieskazitelna, jak u nastolatki. I tylko jeden niewielki defekt zakłóca idealny obraz – brzydka, gruba blizna ciągnąca się w poprzek szyi. Pamiątka z powstania. Stygmat dnia, o którym chciałaby zapomnieć… Marie czuje jej nierówności pod palcami – ale wie, że kiedy rozpuści włosy, nic nie będzie widać. Z satysfakcją dotyka niewielkich nagich piersi – on także wkrótce ich dotknie. Weźmie w swoje silne dłonie, a później przygarnie Mariannę do siebie. I już nie wypuści z ramion, przez długie godziny. Na jej usta wypływa rozmarzony uśmiech. Kończy się wycierać, przechodzi do jedynego w tym mieszkaniu pokoju i powoli się ubiera. Wkłada nową letnią sukienkę, którą kupiła za pieniądze z udzielanych lekcji francuskiego. Na stopy wsuwa najlepsze buty. Wyjmuje szpilki, które dotąd przytrzymywały jej fryzurę, i dokładnie szczotkuje włosy do momentu, aż zaczynają układać się w aksamitne fale. Na koniec przed lustrem maluje usta, które po tym zabiegu wydają się jeszcze pełniejsze, bardziej zmysłowe. Teraz jest już gotowa na jego przyjście. Jest gotowa na przyjście Zygmunta.

Rozdział II Kalina Niepokojąco chłodny wiatr wygina gałęzie rachitycznych drzew porastających brzegi torowiska, a wypełniona wodą ścieżka biegnąca wzdłuż nasypu przypomina rwący strumień. Ani jeden promień słońca nie przebija przez ciężkie chmury wiszące na niebie i tylko intensywna młoda zieleń łąk, przesuwających się za mokrą od deszczu szybą pociągu, przypomina, że natura znajduje się w pełni swojego rozkwitu. Kłosy dojrzewających zbóż porastających pola po horyzont pęcznieją od wilgoci i zmęczone deszczem chylą głowy ku ziemi. Choć do jesieni jeszcze tak daleko… Przez uchylone okno na zatłoczony korytarz wagonu drugiej klasy wpada dudniący łoskot kół. Wprawia ciało stojącej w korytarzu kobiety w jednostajne kołysanie. Pojedyncze krople deszczu roszą jej twarz, ale ona nie zwraca na to uwagi. Mechanicznie zaciąga się dymem i zerka na umykający przed oczami krajobraz. Co chwila bezwiednie przytula się do ściany, ustępując miejsca przeciskającym się pasażerom. Podróżni, próbując zabić nudę, spacerują bez celu to w jedną, to w drugą stronę. Na ich poszarzałych twarzach rysuje się wyraz zniecierpliwienia – byle prędzej rozpocząć urlop od codzienności. Aby wysoko, wśród gór, ponad szarzyzną i powtarzalnością zwykłych dni móc zapomnieć o pozostawionych w domach problemach. U celu ich podróży dużo bliżej jest do lata i tak łatwo dotknąć chmur… Kalina beznamiętnie pali papierosa. Panujący w pociągu radosny nastrój, pęczniejący od wakacyjnych oczekiwań, na razie jej się nie udziela. A wręcz irytuje. Nie można przecież tęsknić za obrazami znanymi tylko z widokówek. Za wiatrem, którego nigdy nie czuło się na twarzy, za granitowym chłodem nieprzemierzonych dotąd ścieżek czy nieodkrytym majestatem poszarpanych kresek grani. I za uczuciem wolności. Wolności, o której słyszało się tylko z cudzych ust. Kalina nigdy jeszcze nie była w Tatrach, to pierwsza w jej życiu tak daleka podróż. Jej świat zamyka się w sztywnych ramach – pomiędzy monotonią warszawskich ulic i melancholią mazowieckiej wsi. Żyje jak w bańce, której granice wytycza małe mieszkanie na Kredytowej i smutny, drewniany dom gdzieś przy zakurzonej drodze. Może dlatego nie lubi lata? W jej wspomnieniach nie ma ani tego wiatru, ani związanego z wakacjami poczucia swobody, o której wszyscy tyle opowiadają. Dla niej to po prostu czas wszechogarniającej nudy i zniechęcenia. Okres, gdy dokuczliwy upał z rzadka przerywa krótka, intensywna burza albo obfity lipcowy deszcz. Jest zbyt parno lub zbyt mokro. Zbyt słonecznie albo zanadto pochmurno. Zbyt skrajnie, zbyt intensywnie… Przecież latem należy żyć intensywniej – jakby wyłącznie wtedy istnienie nabierało dodatkowego sensu. Jakby na dźwięk słów: byle do lata, latem, w lecie, o lecie… ludzie budzili się z letargu, w jakim trwają przez resztę roku. Kalina nie rozumie tego oczekiwania, tych zachwytów. Dla niej to po prostu czas lepkiej od potu skóry, nagich ramion, splątanych włosów i piegów… Odkrytych butów na obcasach. I tych wszystkich zbyt kobiecych, wydekoltowanych sukienek z taniego kretonu, w których kiedyś gustowała matka… Kalina nigdy nie nosi sukienek. Ani zbyt wyzywających, ani żadnych innych. Zazwyczaj chodzi w spodniach. Wąskich, sięgających przed kostkę, w których, jak sądzi, nie ściąga męskich spojrzeń. Taki strój wydaje się jej bezpieczny i zachowawczy. Aczkolwiek nadal uważany jest za kobiecą ekstrawagancję, fanaberię i nowomodny wymysł. Kobieta w spodniach…?

Do tego Kalina wkłada buty na płaskiej podeszwie – najchętniej te niedrogie, białe, z płótna, w które wciera pastę z pokruszonej kredy. I nigdy nie chodzi na obcasach. Uważa, że jest za wysoka, zbyt chuda – strzelista – a przez to zanadto widoczna. Dostrzegalna. Łatwiejsza do wyłuskania z tłumu. Tymczasem wolałaby nie rzucać się w oczy, bezpiecznie zginąć w szarej masie, wejść w symbiozę z nijakim otoczeniem. I tylko te okropne włosy… Złotomiedziane, niesforne, mocno falujące. Trudno je ujarzmić, więc od wielu lat ścina je na krótko. Kalina nie znosi też ich koloru – gdy była mała, dzieci ze wsi wołały za nią: ruda, a wtedy dziewczynka wypłakiwała się w rąbek czarnej, znoszonej spódnicy swojej opiekunki. Teraz, gdy jest już dorosła, diabelska barwa loków wyraźnie złagodniała. Z wiekiem wyblakła i nabrała szlachetności. Jednak fryzura nadal pozostała krótka. W ogóle Kalina nie bardzo lubi siebie. Tak samo jak tych całych wakacji… Chyba nie tylko z powodu ogólnego nakazu bycia latem trochę bardziej niż zazwyczaj szczęśliwym, ale przede wszystkim dlatego, że ten czas kojarzy jej się z domem. I z powrotami na wieś – od czasu gdy wyjechała z Kamieńczyka, wracała tam wyłącznie podczas świąt i dwumiesięcznej przerwy w szkolnych zajęciach. Tak się działo w okresie jej nauki w liceum, gdy przebywała u sióstr i później, w trakcie studiów – choć wówczas przyjeżdżała już do domu coraz rzadziej, sporadycznie i na krótko, wymawiając się różnymi obowiązkami. I tylko ubiegłego lata było inaczej, choć wtedy czuła się tam tylko gościem, z rozmysłem pielęgnując w sobie owo specyficzne uczucie wakacyjnej tymczasowości… Dom w Kamieńczyku przestał być jej „domem”. A czy w Warszawie jest już u siebie…? Kalina się zamyśla, a jej jasne oczy koncentrują się na dłoni trzymającej niedopałek. A może na obcym przedmiocie połyskującym na serdecznym palcu? Nadal się do niego nie przyzwyczaiła… Bez emocji przygląda się cieniutkiej obrączce i nie widzi w niej magicznego symbolu. Metafory miłości, wierności, oddania. Do śmierci…? Przecież to tylko kawałek metalu przetopionego ze starej, carskiej pięciorublówki. Kalinie przypomina się czas, gdy była dzieckiem i mieszkała jeszcze w rodzinnym domu. Uwielbiała wtedy oglądać ów śliczny pieniążek. Brała go w ręce i wyobrażała sobie, co mogłaby za niego kupić. A później przymykała powieki i obracając go w palcach, gładziła opuszkami powierzchnię, próbując odgadnąć, którą stronę złotej tarczy ma przed sobą… To była dawna rosyjska moneta – z widniejącym na awersie profilem cara Mikołaja II i dwugłowym, drapieżnym orłem z tyłu – o szlachetnej, słomkowej barwie. Stonowanej i chłodnej. Niepodobnej do tych radzieckich – znamiennie czerwonych, zbyt miedzianych. Tamten zapomniany pieniądz opiekunka Kaliny, Gabrysia, dostała wiele lat temu od rodziców i był on ostatnią pamiątką, jaka jej po nich została. Przetrwał czas dostatku i tamten późniejszy – okupacji. Nawet w chwilach palącej potrzeby Gabriela nie spieniężyła złota, nie zamieniła na jedzenie, ubrania… I dopiero teraz, w „wolnej” Polsce, wartościowe kruszywo przetopiono na obrączki. Na towar deficytowy, a tak nagle potrzebny… Kalina dotyka kciukiem połyskującego, trochę za luźnego pierścionka. Jej myśli krążą wokół kolistego kształtu i ulatują ponad mokrym torowiskiem w stronę otwartej przestrzeni, poza tłoczących się wokół ludzi. Poza zapach ich potu, kwaśny odór podkładów kolejowych i brudu wagonu drugiej klasy. Biegną ponad polami, nitkami rzek, ponad zakurzoną drogą wyłożoną kocimi łbami – Kalina zna jej każdą nierówność, każdy wyślizgany kamień, bo to właśnie tą drogą zawsze wraca. Do Gabrysi. Do domu. Do wspomnień… Przed oczami staje jej efemeryczny obraz słonecznego dnia sprzed zaledwie tygodnia… Gabriela… Jest duszno i gorąco, a powietrze przepełnia mdławy zapach mydlin, w których uprano

schnące na sznurach pranie. I woń starego drewna, z jakiego wybudowano dom przy wiejskiej drodze. Stoi on samotnie, na skraju sporej miejscowości, która kiedyś, przed wojną, pretendowała do miana miasteczka, tętniła życiem. A teraz wydaje się tylko sennym odbiciem dawnych, lepszych czasów. Ten dom jest niepodobny do pozostałych przy ulicy. Mimo braku oznak szczególnego bogactwa aspiruje do względnego dobrobytu. Wstydliwie, a może z wyższością, odsuwa się od sąsiednich chałup. Odgrodzony od nich – niczym tarczą – szmaragdem zadbanego ogrodu, próbuje udowodnić przypadkowym przechodniom i swoim mieszkańcom, że jest czymś więcej niż zwykłym wiejskim domem. W końcu brak tu stodoły, chlewu czy obory. A także porzuconych rolniczych maszyn i szwendających się po podwórku kur – dzięki czemu trawnik nie przypomina klepiska, tylko emanuje zdrową zielenią. Wiejski dom bez wiejskiej duszy… W pańskim stylu. Do prostej bryły, jakby na siłę, doczepiono swego czasu oszkloną, ładną werandę. Szybki okolone delikatnym ażurem rzeźbień jeszcze nie zmatowiały, a dębowe deski konstrukcji wciąż jaśnieją na tle dużo starszej reszty budynku. Pod oknami w dużych marmurowych donicach, które zupełnie nie pasują do tego miejsca – zdają się zanadto wyszukane – zasadzono kolorowe kwiaty. Zgodnie ze zwyczajami panującymi w innym domostwie, które już od dawna nie istnieje, a z którego owe kamienne starocie pochodzą. Ukwiecony budyneczek, z pretensjami do bycia czymś lepszym, niż jest w istocie, należy do ludzi, którzy – być może – znaleźli się tu przypadkiem i nie umieli lub nie chcieli wtopić się w rolniczy, przaśny i dosyć ubogi pejzaż. Pomiędzy czerwienią pelargonii i zazdrosną żółcią nasturcji, na żeliwnej ławce – podobnie jak donice niewpisującej się w tutejszy entourage – siedzi stara kobieta. Mimo upału ubrana jest w równie czarną, jak niemodną sukienkę, spod której wstydliwie wystają czubki bardzo znoszonych butów. Ich brązowa, spękana skóra opina opuchnięte stopy, wyglądając, jakby zaraz miała się rozpaść na kawałeczki. Kalina przygląda się posiwiałej głowie kobiety i dawno nieodczuwany smutek chwyta ją za gardło. Zawsze, gdy wraca do domu, ogarnia ją przygnębienie. Rozczarowanie? Czuje wewnętrzny sprzeciw wobec ciszy, która tu panuje. W rodzinnym domu wszystko bowiem wydaje się deprymująco niezmienne, martwe, zawieszone w oczekiwaniu. Na powrót czegoś… Tylko czego? Życia? Czasów, które przecież już nie wrócą? Starego ładu, którego ona, Kalina, nawet nie pamięta? Więc cóż może ją obchodzić? Ci, którzy najbardziej za nim tęsknili, dawno już odeszli. Odeszli, a mimo tego w domu nic nie uległo zmianie. I to Kalinę niezmienne złości. Nawet kolory kwiatów sadzonych przed domem od zawsze są te same. Wszystko wydaje się pozostawać takie samo. Smutne… Ojciec – obecny w swojej introwertycznej nieobecności, zagubiony gdzieś między końcem wojny a odejściem matki – i Gabriela. Chociaż nie. Gabriela chyba wcale nie jest smutna. Ona jest pogodzona. Ze sobą i ze światem – z przeznaczeniem. Nie żyje przeszłością, bo należy do tej niezwykłej grupy ludzi, którzy są w stanie zaadaptować się do każdych warunków, do każdej zmiany. Gabrysia jest pragmatyczna, zasadnicza i jakoś niewspółmiernie do otoczenia… współczesna. Bierze z życia tylko to, co zsyła los. Pokornie przyjmuje jego ciężar – bez względu na ustrój, stan posiadania i stan dachu nad głową. Żyje codziennością. Teraźniejszością. Skupia się na bliskich i nie ma ambicji, by naprawiać świat poza granicami własnego domu. Wychowuje kolejne pokolenia dzieci, zajmuje się domem, żegna tych, których kochała. Od zawsze ma tak wiele obowiązków… Niemal sama staje się obowiązkiem. Pracującym, kochającym, oddychającym i nieskarżącym na nic. Nigdy. Nie ma pretensji do świata. Nie żywi sentymentów. I chyba już na nic nie liczy. Tylko Gabrysine włosy stają się coraz bielsze, plecy coraz mocniej przygarbione, a jej pełna dotąd figura

mizernieje z każdym rokiem… Gabriela nie widzi wyrazu twarzy młodej kobiety stojącej przed ławką. Jest skupiona na dziecku, które trzyma w ramionach. Dziecku Kaliny. Jej córeczce. Mała ma już prawie rok. Gaworzy po swojemu i uśmiecha się wciąż bezzębnym uśmiechem do sędziwej opiekunki. Drobne rączki bawią się szydełkowym, białym kołnierzykiem przy pomarszczonej szyi kobiety. Kalina stoi obok i obserwuje tę scenę bez słowa. Wie, że wypadałoby, aby coś poczuła do tego miniaturowego człowieka – swojego dziecka. Krew z krwi… Podobno zaraz po porodzie matka zaczyna kochać noworodka tak, jakby nigdy nie było innej miłości. Jakby w sercu każdej kobiety istniała wielka, pusta dziura, która wypełnia się zachłannym uczuciem natychmiast po przecięciu pępowiny. Dlatego Kalina też chyba powinna zaznać, jeśli nie tego mitycznego oddania, to choćby jakiejś fizjologicznej więzi ze swoją córeczką? A tymczasem ona owego biologicznego daru nadal nie posiadła. Nie potrafi zbudować poczucia bliskości. Nauczyć się miłości. Gabriela odpowiada coś niemowlęciu, głaszcze rączki pozostające w ciągłym ruchu. Czułym gestem zasłania dłonią twarz dziewczynki przed słońcem. – Zobacz, Kalinko, jaka ona się robi podobna do ciebie. Na początku to była skóra ściągnięta z pana Jerzego, a teraz… – Będzie ruda – rzuca krótko Kalina. Gabriela nie odrywa wzroku od małej. – Przecież ty wcale nie jesteś ruda – zaprzecza cierpliwym tonem, którym powtarzała to zdanie przez ostatnie dwadzieścia parę lat. – Teraz rzeczywiście już nie, ale… – A tam, gadanie. Nigdy nie byłaś ruda i malutka też nie jest. Wiem, co mówię. – Odruchowo gładzi delikatny meszek na kształtnej główce. – Marianna również, jako dziecko, miała ciemniejsze włosy, bardziej miedziane. Dopiero później, gdy zaczęła dojrzewać, zjaśniały. Tak samo jak tobie… – Zamyśla się na wspomnienie matki Kaliny. – Śliczna z niej była dziewczyna, a ty jesteś taka do niej podobna. Niestety – myśli młoda kobieta, chociaż się nie odzywa, by nie urazić opiekunki. Wie, że Gabriela po matczynemu kochała Mariannę i że była to miłość równie głęboka, jak ślepa. Gabrysia zawsze starała się tłumaczyć małej Kalince postępowanie matki, bo uważała, że to nie wrodzone złe cechy charakteru tak destrukcyjnie wpłynęły na jej podopieczną, lecz wojna. Zetknięcie z demonami trawiącymi ludzką duszę nie może nie zostawić w człowieku piętna. I Marie też się przed tym nie ustrzegła… Przez chwilę milczą zamyślone nad tą krótką wzmianką o matce… Od tylu lat już nieobecna w ich życiu, nadal zdaje się trwać w tym domu i w jakiś niepojęty sposób zatruwać jego tkankę. Zakłócać spokój niepotrzebnym wspomnieniem. Upał staje się coraz dotkliwszy. Powietrze gęstnieje. Ptaki milkną, ukryte wśród cienistych gałęzi i nawet mała Gabi wygląda na zmęczoną dzisiejszą spiekotą. Gospodyni wyrywa się z odrętwienia. Zerka na młodą kobietę stojącą przy ławce i uśmiecha się zapraszająco. – No chodź. Nie przyglądaj się tak, tylko usiądź obok mnie. Weź ją trochę na ręce. Kalina niechętnie przysiada obok opiekunki i nieporadnie sadza sobie dziecko na kolanach. – Nie umiem jej nawet porządnie trzymać – usprawiedliwia swoje niezgrabne ruchy. – Do tego nie trzeba twoich fakultetów – uspokaja stara kobieta. – Nie masz wprawy. Przecież dziecko to nie radziecki sojuz, nie trzeba do jego obsługi nie wiadomo jakich umiejętności. Wystarczy je kochać… „Wystarczy je kochać…” – jak echo przebiega przez jej głowę, gdy niepewnie zerka na

córkę. Jak mam się nauczyć cię kochać? Czy ja w ogóle potrafię kochać? – …a z całą resztą to zobaczysz, że dasz radę. Kiedy zabierzecie z panem Jerzym malutką do Warszawy, wszystkiego szybko się nauczysz. Kalina wbija wzrok w pyzate, dobrze odkarmione dziecko. Zadbane. Rumiane – widocznie wiejskie powietrze mu służy. Dziewczynce chyba nie bardzo się podoba, że matka wzięła ją na ręce, bo w niemym sprzeciwie wyciąga malutkie dłonie w kierunku Gabrieli. Kalina tak bardzo boi się tego momentu, gdy będzie musiała zostać sama z tą obcą, dziwną istotą. Ale teraz już nie ma wymówki, nie ma odwrotu. Studia się skończyły. Jeszcze tylko te ostatnie wakacje – jeśli Gabrysia się zgodzi. Ostatnia chwila wolności, a później czeka ją już tylko kierat rodzicielskich obowiązków. Stanie się pełnoetatową matką i żoną. – Będziesz na pewno wspaniałą matką i żoną – mówi Gabriela, jakby czytając w myślach dziewczyny. Przez resztę życia, z każdym kolejnym dniem, coraz mocniej będę nienawidzić tę rolę. Tak jak kiedyś moja własna matka. Dziewczynka w jej ramionach w końcu rezygnuje z próby powrotu w Gabrysine objęcia. Przygląda się Kalinie ogromnymi, niemal przezroczystymi oczami. Kobieta wie, że tak małe dziecko niczego jeszcze nie pojmuje, ale w bladoniebieskim spojrzeniu dostrzega odbicie własnych lęków. A może jednak córka ją rozumie? Może wie, że mama wcale na nią nie czekała? Że jest jedynie wypadkową niefortunnego splotu zdarzeń – dnia zbyt płodnego i zbyt nieroztropnej namiętności. Że jest owocem obojętności matki i zbyt ślepej miłości ojca… Jerzy. Kalina odruchowo zaczyna kołysać córkę w ramionach – podobnie jak robi to z nią samą mąż w chwilach, gdy noc wydaje się zbyt ciemna, a życie bardziej niż zazwyczaj nie do zniesienia. Jerzy… On ją kocha. Choć Kalina tak bardzo na to nie zasługuje. Jest taka niedoskonała, ale Jurek wydaje się tego nie dostrzegać. Akceptuje w niej wszystkie skrajności, lęki i dziwactwa. Kocha jej młode ciało. Na które, jak uważa w głębi duszy, nie zasługuje. Przecież Kalina mogłaby mieć każdego mężczyznę. Każdego młodszego… Choć żona ukrywa się pod męskimi ubraniami, choć ostentacyjnie unika wszystkich atrybutów kobiecości – i nosi te swoje króciutkie włosy – w jego oczach wydaje się doskonała… – A na kiedy planujecie powrót z tego Zakopanego? – Głos Gabrieli sprowadza ją na ziemię. – Sądzę, że wrócimy w ostatnim tygodniu sierpnia. – To ponad miesiąc. Czy tylko jej się wydawało, czy w słowach opiekunki wyczuła pewien chłód? Rozczarowanie? A może leciwa kobieta jest już po prostu zmęczona? – Jurek chce ostatecznie zamknąć po wakacjach habilitację. Wiesz, że przez wydarzenia tamtego roku na uczelni zapanował chaos. Wszystko się przeciągnęło w czasie… A teraz sytuacja już się uspokoiła i powinien czym prędzej dokończyć pisanie ostatniej publikacji. – Zamyśla się na moment, poprawia wiercące się na kolanach dziecko. – Na pewno wrócimy przed początkiem września, bo Jerzy musi być z powrotem na uniwersytecie przed rozpoczęciem egzaminów poprawkowych. No i trzeba się rozejrzeć za większym mieszkaniem. Z Gabi będzie nam za ciasno w tym jednym pokoiku. – Kalina próbuje uśmiechnąć się do dziecka, ale jej usta wykrzywia tylko jakiś dziwny grymas. – Zobaczysz, Gabrysiu, to szybko zleci. Najpóźniej w połowie września postaram się zabrać małą do Warszawy. Na stałe. Gabriela przytakuje ze zrozumieniem, jednak nie patrzy na Kalinę, tylko bezwiednie strzepuje jakiś niewielki pyłek z czarnej spódnicy. – Mimo wszystko to długo, a ja mam ostatnio coraz mniej siły. Władka ciągle nie ma. No

i Zośka nadal jest w szpitalu. Coś kiepsko się podobno goi po tej operacji. Jeszcze nie wiadomo, kiedy ją wypuszczą. Od dwóch tygodni jestem sama. Cały dom na mojej głowie… Zofia nastała w ich domu na długo przed wojną, gdy rodzina mieszkała jeszcze w starym dworze poza Kamieńczykiem, toteż Kalina zna ją od dziecka. Teraz już niemłoda, choć nadal bezdzietna i niezamężna, wciąż pomaga starzejącej się Gabrieli. Gabrysia milknie, kiwa głową, nad czymś rozmyśla. Marszczy brwi. Kalina przerywa niezręczną ciszę. – Może na ten okres, do naszego powrotu, poprosić do pomocy jakąś inną kobietę ze wsi? Któraś na pewno by się zgodziła. Za niewielką opłatą. A Gabrysia mogłaby tylko jej przypilnować… Do czasu aż Zofia nie wydobrzeje. Gospodyni podnosi wzrok na Kalinę. – Przecież nie o to mi chodzi. Ty nic nie rozumiesz – rzuca z lekką irytacją. – Ta malutka to aniołek. Spokojne dziecko. Radzimy sobie i bez Zośki. Mnie raczej chodzi o to, że znowu przesuwasz w czasie moment zabrania Gabi do Warszawy, do was. Ja bym się mogła nią zajmować do końca moich dni, ale przecież dziecko potrzebuje matki. – Gabriela niecierpliwym gestem wyciąga z mankietu chusteczkę, ociera nią czoło. – A ty tak rzadko przyjeżdżasz. Nie zobaczyłaś pierwszego uśmiechu malutkiej, pierwszego ząbka. Nie usłyszałaś, jak zaczynała gaworzyć… Pewnie już niedługo zacznie chodzić, a ciebie znowu to ominie. No i zaskoczyłaś mnie z tym wyjazdem. Zakopane? Myślałam… – Urywa nagle. Wygląda, jakby coś nie dawało jej spokoju. Mówi stłumionym głosem, bardziej do siebie niż do Kaliny: – No tak… Przecież ty jeszcze nigdy w życiu nie byłaś na prawdziwych wakacjach. Tyle lat. Tyle lat… Nigdy o to nie zadbaliśmy. Zawsze co innego mieliśmy na głowie. To może i dobrze się stanie. Może dobrze… Tylko gdzie wy się tam zatrzymacie? Na hotel wydacie majątek, kogo na to dzisiaj stać… a w ośrodkach wczasowych to pewnie trzeba by z dużym wyprzedzeniem rezerwować albo mieć przydział z jakiegoś zakładu pracy. Kalina się rozpogadza. Już wie, że Gabriela zgodzi się na wyjazd. Może jeszcze przez chwilę pomarudzi, ale na pewno się zgodzi. – Pamięta Gabrysia Basię, tę moją koleżankę ze studiów? Była moim świadkiem na ślubie. – Pamiętam. Taka uśmiechnięta. Ładna dziewczyna. – No właśnie. Znajoma jej rodziców prowadzi mały pensjonat w Zakopanem. Przyjmie nas za półdarmo. Więc… Zakopane. Jej wybawienie. Odroczenie wyroku, przesuwające w czasie zabranie dziecka ze wsi. Pomysł wyjazdu zrodził się wkrótce po obronie pracy przez Kalinę. Jerzy jeszcze w tym roku ma szansę na habilitację. Od sukcesu dzieli go zaledwie jedna publikacja naukowa. Potrzeba mu jedynie czasu na pisanie i święty spokój, a w klaustrofobicznym mieszkanku brakuje do tego warunków. No i praca przy małym, bez przerwy plączącym się pod nogami dziecku… Wykluczone. I rozwiązanie nadeszło samo. Baśka zaproponowała im wyjazd. Właśnie do Zakopanego. W pensjonacie znajomej rodziców Basi znajdą się wolne miejsca, gdzie Jerzy – obserwując przez okna przytulnego pokoiku dostojne górskie szczyty – będzie mógł bez przeszkód wznosić się na wyżyny swojego intelektu i ukończy pisanie. Basia jest zapaloną taterniczką i wraz z bratem bliźniakiem od dawna planowali wypad w góry. Czy nie byłoby cudownie, gdyby Kalina i Jerzy wyjechali razem z nimi? Kalina poznałaby w końcu ukochane miejsce przyjaciółki, odsapnęła po trudach ostatniego roku i przygotowaniach do dyplomu na wydziale matematyki. Należy im się chwila wytchnienia, zanim Barbara rozpocznie pracę w szkole, a przyjaciółka wejdzie w rolę matki. Przecież Kalina

zasługuje na takie cudowne wakacje w gronie znajomych. I na kolejne chwile wolności, na oderwanie się od trosk i od dziecka, które chociaż nieobecne, swoim istnieniem tak bardzo zakłóca jej spokój. Basia snuje wizję wspaniałego urlopu. Jerzy uznaje pomysł za wyjątkowo trafiony – widocznie zaczyna dostrzegać, iż młoda żona po pierwszej fali fascynacji powoli się od niego odsuwa, a codzienność rozrywa wątłą nić, która ich ze sobą połączyła. Dlatego w wyjeździe upatruje nie tylko szansy na ukończenie pracy, ale także na odbudowę bliskości z Kaliną. Jeszcze tylko ta niewygodna wizyta na wsi i rozmowa z Gabrielą – „ale przecież Gabrysia na pewno się zgodzi” – i mogą jechać. Kalina przygląda się drżącym dłoniom postarzałej kobiety spoczywającym na kolanach. Pod cienką jak bibuła skórą wyraźnie rysują się grube łańcuchy żył. Ów widok niezmiennie Kalinę zaskakuje. Te ręce – wcześniej takie pulchne, ciepłe, silne, choć spracowane – nigdy jeszcze nie wyglądały tak staro. Zerka na dziecko w swoich ramionach – jest niezwykle spokojne. W końcu przestało się wiercić i chyba przysypia, znużone upałem. Gdzieś obok, w wysokiej trawie leniwie brzęczą pszczoły. Ponad ziemią wciąż unosi się zapach mydlin… Drogą wzdłuż płotu przejeżdża wóz. Chłop na koźle – ubrany za ciepło jak na dzisiejszą pogodę, widząc kobiety siedzące na ławce przed domem, bez słowa unosi czapkę. Gabrysia nieznacznie schyla głowę w niemym pozdrowieniu. Odgłos kopyt wybijających podkowami rytm na brukowanym trakcie milknie w oddali. I one także milczą. Milczą… Cóż tu jest do dodania? Przecież w tym miejscu wszystko jest niezmienne, zastygłe w czasie. Constans… Gabrysia jest constans. I jak zawsze, również i dziś nie odmówi Kalinie pomocy. To przecież tylko na te ostatnie wakacje… Później będzie już mogła odpocząć. Spokojna o przyszłość wszystkich, których kocha… I Gabrysia nie odmawia. Choć już teraz wie, że jednak litościwy Bóg nie pomógł Kalinie pokochać jej dziecka. Może kiedy to upalne lato się skończy…? A może w końcu powinna wyjaśnić Kalinie pewne sprawy? Może nadszedł odpowiedni moment? Może to by pomogło odnaleźć się tej zagubionej dziewczynie? Odmieniłoby jej serce? Tyle niepotrzebnych tajemnic nazbierało się pod tym dachem. Tak trudno jest je wyjawić, stojąc z Kaliną twarzą w twarz. A ciężar prawdy staje się z każdym rokiem coraz cięższy. Stara kobieta już nie ma siły go dźwigać, choć nadal nie znajduje odwagi, by wypowiedzieć słowa, które już dawno temu powinny były paść. Toteż prosi ledwo dosłyszalnie: – Zapiszesz mi wasz adres w Zakopanem? – pyta. A widząc zaskoczenie w oczach wychowanki, dodaje: – Tak na wszelki wypadek. – Tak, Gabrysiu, oczywiście. Młoda kobieta przykrywa pokrzepiająco swoją szczupłą dłonią drżące, stare ręce spoczywające na kolanach opiekunki. Takie dziwnie wątłe… Kalina stoi w wąskim przejściu. Jej ciało kołysze się w takt wybijany o szyny przez pędzący pociąg. Próbuje wymazać obraz tamtych dłoni sprzed oczu. Obraz Kamieńczyka i Gabrieli. I malutkiej Gabi… To wszytko zostało przecież tak daleko. Jeszce nigdy nie dzielił ją od domu tak wielki, fizyczny dystans. Więc czemu nawet teraz nie potrafi zapomnieć o tym, co tam zostawiła? Przed nią wakacje, wolność. Trzeba się skoncentrować na tym, co dobre – wyłącznie na upragnionej chwili wolności. Uciec przed własnym życiem… Od tamtych dłoni, od żalu… W niewielkiej aluminiowej popielniczce gasi papierosa i wtedy czuje ruch za plecami. Oddech kolejnego znudzonego piechura, który zabijając oczekiwanie na stację docelową, przemierza bez celu dystans wagonu? Przez ułamek sekundy narasta w niej irytacja. Niemniej tym razem nie słyszy rzuconego niecierpliwie: „przepraszam”. Ów ktoś przystaje, a ona czuje na

sobie obce spojrzenie. – Czy ma pani może zapałki? Kalina odwraca się gwałtownie za ciepłem oddechu, za chropowatym tembrem niskiego głosu. Tuż za nią stoi mężczyzna mniej więcej trzydziestoletni. Sporo od niej wyższy, o niemal czarnych oczach i podobnych, równie ciemnych, niesfornych kosmykach nad czołem. Z rozpiętej pod szyją flanelowej koszuli sterczą gęste włosy, podobne do tych wyzierających spod podciągniętych niedbale rękawów. Ma ostry nos i wąskie usta – jak u drapieżnika. I tak ciemną karnację, że przy jej własnym bladym ciele – i przy smutnym, szarostalowym krajobrazie za oknem – wygląda niemal egzotycznie. Twarz o ostrej linii żuchwy, mocno zarysowanych kościach policzkowych i zbyt zuchwałym spojrzeniu. Silny zarost, mimo że dokładnie zgolony – pewnie dziś rano – wyraźnie przebija spod skóry. Nieznajomy zagląda bezczelnie w oczy Kaliny – jakby bawiło go jej zaskoczenie. I nie wstydzi się patrzeć wprost, nie ucieka wzrokiem… – Pali pani, więc myślałem, że może…? Kalinę opuszcza odrętwienie. Próbuje przybrać jak najbardziej obojętny wyraz twarzy. W kieszeni spodni niezdarnie szuka zapałek. – Oczywiście. Gdzieś je miałam. – Zawstydzona omija jego spojrzenie. – Przepraszam, zamyśliłam się. Mężczyzna kwituje nieco szerszym uśmiechem jej dziwnie brzmiącą, zbyt osobistą uwagę. W spokoju przygląda się nerwowym ruchom rąk błądzącym teraz w poszukiwaniu zguby po naszytych na piersiach kieszonkach koszuli. Podąża za nimi, gdy drobne dłonie powtórnie wracają na biodra, a w tym momencie małe pudełeczko wypada na podłogę. Zawartość rozsypuje się pod ich stopami. Oboje odruchowo przyklękają, niemal stykając się głowami. – Przepraszam – wybąkuje cicho kobieta. Teraz, w wąziutkim korytarzu, nachyleni nad ziemią są jeszcze bliżej siebie. I Kalina czuje wyraźnie zapach mężczyzny. Rumiankowego mydła i znajomej wody kolońskiej – takiej samej używa Jerzy – i czegoś jeszcze. Czegoś jednoznacznie przywodzącego na myśl… Próbuje powstrzymać oddech. Zdusić w sobie nagłe zażenowanie. Ukradkiem przygląda się jego pochylonej głowie. A on, jakby czując na sobie jej wzrok, podnosi ją. Ich twarze dzieli zaledwie kilkanaście centymetrów, a Kalina ma wrażenie, że dzieje się z nią coś niezrozumiałego, nieadekwatnego do tej, przecież tak prozaicznej, sytuacji. Przez zatrzymaną w czasie chwilę wszystko wokół nich zamiera. Nie słychać już kół sunących po szynach, rozmów mężczyzn palących kilka okien dalej, urywanego dziecięcego śmiechu dochodzącego z pobliskiego przedziału. I nawet zapłakane niebo nagle przestało ostentacyjnie rozbijać swoje łzy o szyby. Nieznajomy patrzy bez słowa wprost na nią. Zdziwienie przeradza się w trudne do uchwycenia… Porozumienie? – Nic się nie stało. Proszę mi podać pudełko, ja to pozbieram – jego głos przerywa ciszę. I koła znów zaczynają dudnić, ktoś obok się śmieje, ciężkie krople deszczu uderzają w uchylone okno. Słowa płyną gdzieś poza nią, bo Kalina chyba nie chce, ot tak, rozerwać tej obezwładniającej niespodziewanie bliskości z nieznajomym. Pozostaje w miejscu do chwili, aż ten nie odbierze z jej rąk kilku zebranych już zapałek. I dopiero wówczas z całym impetem uderza w kobietę niezręczność jej zachowania. A on miękkim tonem ponawia prośbę. – Proszę wstać, ja to pozbieram. Kalina podnosi się, choć nie wie, czy bardziej zawstydzająca była ta ich wzajemna poufałość nad podłogą, czy fakt, że teraz głowa obcego mężczyzny znajduje się tak blisko, na wysokości jej bioder.

Nieznajomy nadal klęczy przy jej nogach, gdy na odległym końcu korytarza słychać otwierające się drzwi przedziału. Ze środka wychyla się ciemna głowa dziewczyny. Przez chwilę rozgląda się wokół, po czym dostrzegłszy Kalinę, z uśmiechem rusza w jej kierunku. – Kalina, gdzie ty się podziewasz? Ile można palić?! Basia szybko przemierza dzielącą ich odległość i dopiero teraz zauważa mężczyznę u stóp przyjaciółki. – Już myśleliśmy, że poszłaś do… Warsu – dodaje ciszej. A wtedy nieznajomy podnosi się z kolan i odwraca w jej stronę. Przez krótki moment trwa cisza, a na twarzy Barbary pojawia się zdziwienie. I nagle dziewczyna wybucha radośnie: – Maciek?! – Basia?! – Trzymając w dłoni zapałki, robi krok w jej stronę. Wyciągają do siebie ręce. Witają się jak starzy znajomi. – Co ty tutaj robisz!? Baśka się śmieje. – Jak sądzę, to samo, co ty. – Co za zbieg okoliczności – mówi on. – Jakbyśmy się umówili. Nie wspominałaś w klubie, że planujecie wyrypę8 . – Ty też – odpowiada wymówką na wymówkę. – Och, bo u mnie to wyszło tak nagle… Nie wypaliły plany z wyjazdem w Alpy. Problemy z paszportem. Wiesz, jak jest… – Macha od niechcenia ręką. – A tymczasem dostałem ciekawy projekt do realizacji: dacza w stylu zakopiańskim. Dla jednego takiego… Dlatego jadę poszukać inspiracji, a przy okazji trochę się powspinam. Upiekę dwie pieczenie przy jednym ogniu. No ale ty, tutaj… Sama jedziesz czy ze Staszkiem? Nagle mężczyzna się mityguje i nieco zawstydzony, że zapomniał o obecności jeszcze jednej osoby, odwraca się w stronę Kaliny. Basia także szybko pojmuje ich nietakt i kiwa głową w stronę przyjaciółki. – Kalino, pozwól, że ci przedstawię: przyjaciel mój i Staszka z górskich szlaków, Maciej Warecki. Dziewczyna wyciąga dłoń w jego kierunku, on chwyta ją w zdecydowanym uścisku. Basia kontynuuje prezentację: – A ta śliczna chłopczyca, której już, jak widzę, na dzień dobry padłeś do nóg, to moja serdeczna przyjaciółka, Kalina Długołęcka. Maciej przygląda się jej, wciąż przytrzymując dłoń w swojej dłoni. Kalina uśmiecha się nieznacznie i poprawia roztrzepaną koleżankę: – Kalina Pilecka… – mówi z naciskiem na nazwisko. Baśka z egzaltacją łapie się za głowę. – Oczywiście: Pilecka! Pani doktorowa Pilecka – powtarza z teatralną powagą i dodaje już neutralnym tonem, bardziej do siebie: – Wciąż nie mogę się przyzwyczaić. Maciek w końcu zwalnia uścisk i dopiero teraz zdaje się dostrzegać na serdecznym palcu Kaliny niewielką obrączkę. Przez moment uśmiech na jego twarzy zastyga. W oczach rysuje się cień zdziwienia. Wzmianka o mężu nagle wydaje się Kalinie niewygodna, niepożądana. Mąż? Mój mąż? A Basia nieprzerwanie opowiada: – Jedziemy do Zakopanego we czwórkę. Ze Staszkiem i właśnie z Jerzym. Jurek, to znaczy pan doktor, ma zamiar popracować naukowo, a my ze Stasiem będziemy w tym czasie umilać pobyt pani doktorowej. – Z łobuzerskim wyrazem twarzy puszcza oko do Kaliny. – I oprowadzać ją po górach. Mamy kwaterę w domu Boldów. Pamiętasz, jakiś czas temu wspominaliśmy ci

o nich? To taka stara, przedwojenna willa przy Kasprusiach. Jeździliśmy tam zawsze z rodzicami. Kojarzysz Adama Bolda, prawda? To ten, co zginął – będzie już z piętnaście lat temu – w lawinie na Przełęczy pod Drągiem. Ja wtedy jeszcze byłam dzieciak, ale pamiętam, że pisali o tym w „Taterniku”. Ojciec nam o tym czytał. W każdym razie znana sprawa… No a jego żona wciąż prowadzi w Zakopanem taki mały, prywatny pensjonacik. Nic wielkiego, parę pokoi. Wynajmuje tylko znajomym. Ojciec do niej napisał i okazało się, że ma wolne miejsca, więc jedziemy. Mieliśmy także w planach zabranie Kasi, jednak w ostatniej chwili rozchorowała się na anginę i nasza mama postanowiła zostawić ją w domu. Dla nas ze Staszkiem to lepiej, nie będziemy musieli bawić się w niańczenie młodszej siostry… Maciek z nieobecnym uśmiechem przytakuje Baśce, utkwiwszy wzrok w jakimś punkcie tuż nad głową Kaliny. Z poszczególnych przedziałów wraz z bagażami wysypują się podróżni, dlatego dziewczyna na chwilę milknie. Na korytarzu znowu wzmaga się ruch. Część osób pewnie zamierza wysiąść w Krakowie, robiąc miejsce kolejnym. We trójkę przytulają się do ścian wagonu, ustępując miejsca przechodzącym. Kiedy pierwsza fala turystów przetacza się w stronę wyjścia, Barbara odwraca się znowu do Maćka. – A ty gdzie planujesz nocować? Masz już coś obstawionego? – Pewnie zaczepię się w Domu Turysty na Zaruskiego. – W szczycie sezonu? Możesz mieć problem. Kąciki ust Macieja lekko się podnoszą. – Pani Hanka na pewno coś dla mnie znajdzie – mówi z przekorą. – Tak… – Basia robi dwuznaczną minę. – Osławiona pani Hanka nigdy nie odmawia strudzonym wędrowcom. Szczególnie jeśli są nimi młodzi, przystojni inżynierowie. Mężczyzna uśmiecha się na tę uwagę, a dziewczyna kontynuuje: – Gdyby jednak pani Hania miała już komplet atrakcyjnych turystów, to nie szukaj nigdzie kwatery, tylko wal do nas jak w dym. Boldowa na pewno coś dla ciebie znajdzie. – Zapamiętam. Przepuszczają kolejne osoby. Kilkoro młodych ludzi, jakąś rodzinę z dwójką dzieci, obładowaną walizkami, tobołkami i chlebakami – u kresu podróży na pewno już opróżnionymi z kanapek. Dwoje staruszków z pięknymi, skórzanymi, pewnie jeszcze przedwojennymi sakwojażami. A później kolejne znudzone sobą małżeństwo. Dopiero gdy rozkrzyczane dzieciaki wraz z roztargnionym ojcem i popędzającą całą tę gromadę korpulentną matką giną za drzwiami dzielącymi wagony, znowu na chwilę robi się cicho. Ludzie ciągną nerwowo w stronę wyjścia, robiąc przy tym masę hałasu. Korytarz przestał sprzyjać rozmowom. – Zaraz Kraków, więc chyba powinniśmy wrócić do przedziałów – mówi Maciej. – Tutaj szykuje się istne pandemonium. Basia łapie Kalinę za rękę. – Słuchaj, Maciek, a gdzie ty właściwie siedzisz? – W wagonie obok, ale dla niepalących, dlatego przyszedłem tutaj… – To może zajrzysz do nas, jak już miniemy Kraków? U nas co prawda też nie ma szans, żeby spokojnie porozmawiać. Siedzimy w przedziale z nieco namolnymi starszymi paniami, które bez ustanku trajkoczą, a do tego przez bagaże mamy tam okropny ścisk. Ale może, mimo wszystko, wpadłbyś przywitać się ze Staszkiem? Na pewno by się ucieszył. No i poznasz Jerzego. – Basia namyśla się przez chwilę. – A może zrobimy im niespodziankę? I nie piśniemy z Kaliną słowa, że cię spotkałyśmy, co? Kalina na pomysł przyjaciółki przytakuje bezgłośnie. Maciek zerka na nią kątem oka, jakby

szukał potwierdzenia, że jego obecność będzie mile widziana. I to, co wyczytuje z twarzy Kaliny, chyba rozwiewa jego wątpliwości, bo wycofując się w stronę swojego wagonu, rzuca: – W takim razie do zobaczenia za Krakowem. Rozemocjonowana niespodziewanym spotkaniem Basia delikatnie ciągnie przyjaciółkę za rękę. Kierują się do swojego przedziału. Kiedy już dzieli je od Maćka parę metrów, Kalina jeszcze raz słyszy za plecami męski głos. Swoje imię, które w jego ustach brzmi dziwnie obco. – Pani Kalino… Dziewczyna przystaje, delikatnie wysuwa rękę z dłoni koleżanki. Głowa Barbary także odwraca się w stronę Macieja. Ale dostrzega w jego spojrzeniu coś nieoczywistego i zaskakującego, co sprawia, że dyskretnie, bez słowa rusza w głąb korytarza, tak, by pozostawić tę dwójkę sam na sam. Mężczyzna wyciąga dłoń w kierunku Kaliny, trzyma w niej zapomniane do tej chwili zapałki. – Przypadkiem bym je sobie przywłaszczył. Kobieta w pierwszym odruchu wyciąga po nie rękę, jednak wpół gestu ją cofa. Spogląda na Macieja z niezdecydowanym uśmiechem, zupełnie do niej niepasującym. – Proszę je zachować. Przecież nawet pan nie zapalił… Warecki milczy, jakby na coś jeszcze czekał i Kalinie się wydaje, że chce zrobić krok w jej stronę. Ostatecznie jednak tego nie robi, a ona, choć sama nie rozumie dlaczego, nagle doznaje uczucia rozczarowania. Tak jakby chciała, żeby ten mężczyzna ją zatrzymał. Tylko po co? – Proszę je zachować – mówi w końcu Kalina. – I… do zobaczenia za Krakowem. Basia czeka już przy przesuwnych, oszklonych drzwiach do przedziału. Przygląda się z daleka pozostawionej za sobą parze. Wie, że między tą dwójką wydarzyło się coś dziwnego. Wie, bo Kalinę zna od lat… Już w ciągu kilku pierwszych dni studiów zwróciła uwagę na tę milczącą dziewczynę o krótkich włosach, zawsze w stroju chłopaka. Kalina jest inna, ale może właśnie przez to tak bardzo intrygująca. Dlatego Barbara siada koło niej na wykładzie z geometrii. Zaczepia. A im bardziej nowa koleżanka stara się zbyć natręta, tym mocniej Basia chce się przedrzeć przez ścianę obojętności. I stopniowo lody pękają, a młode kobiety zaczynają się do siebie zbliżać. Mimo że są tak bardzo do siebie niepodobne… Jedna zamknięta, introwertyczna, druga pogodna, rozgadana, niezwykle lubiana przez wszystkich. Dzielą je nie tylko cechy osobowości, ale przede wszystkim warunki, w jakich dorastały. Baśka pochodzi z dobrego, inteligenckiego domu, jest dzieckiem znanego filozofa. Ukochaną córką i siostrą mieszkającą w domu, gdzie mimo ciężkich czasów żyje się w miarę dostatnio. A Kalina? Kalina pochodzi z warstwy społecznej, która dwie dekady temu zapadła się w niebyt. Ze sfery, o której można szeptać, acz nie powinno się mówić zbyt głośno – a najlepiej nie mówić wcale. Ze świata, gdzie żyje się chlubną przeszłością, ale dorośli nie bardzo radzą sobie z teraźniejszością. Dorośli… Ich oparcia też Kalinie brakuje – u progu pełnoletności nie ma przy sobie nikogo bliskiego. Ani matki – o niej nigdy nie wspomina – ani ojca, który chyba niespecjalnie zajmuje się losem dziecka. Nie ma przyjaciółek czy choćby bliskich koleżanek, bo jej świat, zanim trafiła na studia – świat zamknięty za bramą zakonnego internatu – nie sprzyja wchodzeniu w bliskie kontakty z rówieśnikami. Gdy Basia pierwszy raz na swojej drodze spotyka Kalinę, ta mieszka już samotnie, w starej kamienicy na Kredytowej, w malutkim mieszkaniu odziedziczonym po nieżyjącej krewnej, a poza murami uniwersytetu prowadzi życie pustelnicy. Jednak różnice nie zawsze dzielą, czasami przyciągają się niczym przeciwne bieguny magnesu, a przyjaźń potrafi się zrodzić na najmniej sprzyjającym gruncie… Tak jest

w przypadku tych dwóch młodych kobiet. Nikt nie zna Kaliny lepiej niż Baśka, bo też nikogo dotąd tak bardzo jej skomplikowane wnętrze nie interesowało. Dzięki temu Barbara potrafi rozpoznać nastroje przyjaciółki. Przyporządkować im każdą minę, gest, grymas twarzy – przez ostatnich kilka lat nauczyła się w nich czytać jak z otwartej księgi. Basia zna wszystkie nastroje Kaliny. A może tylko jej się wydaje, że zna…? Przyjaciółka, w przeciwieństwie do niej, nigdy nie zwraca uwagi na mężczyzn. Przez cały okres studiów, oprócz historii z Jerzym, nie była związana z żadnym chłopakiem. Wszelkie umizgi kolegów ignorowała, na zainteresowanie płci przeciwnej była zupełnie nieczuła. Ostentacyjnie nosiła spodnie, nie malowała się i nigdy nikogo nie kokietowała. Dopiero Jerzemu pozwoliła przeniknąć przez swoją skorupę. Ale i ten związek wydawał się Basi dość dziwny. Dlaczego ta dziewczyna – na swój sposób przecież atrakcyjna – wiąże się z człowiekiem starszym od siebie o niemal całe pokolenie? Basia tego nie rozumie, choć akceptuje wybór przyjaciółki. W końcu z miłością trudno dyskutować. Tylko czy Kalina naprawdę kocha Jerzego? Czy może coś zupełnie innego pchnęło ją w objęcia tego człowieka? Basia nie zna odpowiedzi na te pytania i dlatego tak bardzo zaskakuje ją to, co dostrzega w oczach Kaliny podczas spotkania z Maćkiem. Patrzyła na niego tak, jak nigdy nie spogląda na Jerzego. A Maciej…? Takie spojrzenie Basia widziała u niego już wiele razy…

Rozdział III Jerzy Pociąg sunie teraz trochę wolniej – postękuje metalicznie, trąc o tory. Za Krakowem świat coraz mocniej faluje. W oddali, na tle szarego nieba spiętrzają się zielone szczyty Gorców. Deszcz bezustannie uderzający o szyby chyba w końcu daje za wygraną. Przechodzi z prestissimo do andante. Kalina próbuje czytać leżącą na kolanach książkę. Z roztargnieniem wsłuchuje się w prowadzone w przedziale rozmowy. Kątem oka zerka na profil męża. Jurek jako młody mężczyzna musiał być dosyć atrakcyjny. Wysoki, szczupły, z gęstą, jasną czupryną – w każdym razie tak się prezentuje na starych zdjęciach. Ale czas nie obszedł się z nim zbyt litościwie. Czas, okupacja, powstanie i bieda po wyzwoleniu zabiły w nim młodość. Teraz ten zaledwie czterdziestojednoletni człowiek, o przerzedzonych włosach, poszarzałej cerze, z głębokimi bruzdami ciągnącymi się od nosa aż poza kąciki wąskich ust, wygląda na starszego, niż jest. I tylko oczy, zamknięte za grubą taflą szkieł, wciąż błyszczą jak przed laty. Jak wtedy, gdy Kaliny jeszcze nie było na świecie. Te niedostatki w jego fizis, niemęska kruchość nazbyt wysuszonej, przygarbionej postury, nigdy jej nie przeszkadzały. Choć mąż tego nie wie, w pewnym sensie stanowią jego atut. Kalina boi się ludzi zbyt doskonałych – jej matka była taka piękna. A uroda rzadko bywa także „dobra”. Zazwyczaj, przez towarzyszącą jej próżność, staje się w końcu niebezpieczna. Nigdy nie wiadomo, kiedy podstępny samozachwyt obudzi w człowieku demony. Te zamieszkują najciemniejsze zakątki duszy – jak w dawno czytanej przez Kalinę powieści Oscara Wilde’a9 . Właśnie dlatego od zawsze obawiała się przystojnych, nazbyt doskonałych w swojej fizyczności mężczyzn. Wszystkich młodych, zbyt pociągających, zachwycających idealnym ciałem. Sprawnych i pełnych siły. Groźnych. Nieatrakcyjność jej męża jest bezpieczna. Spokojna, choć nieco nudna. Ten Warecki – Kalina przywołuje jego obraz schylonego nad podłogą – nosi w sobie wszystkie stygmaty jej obaw. A jednak nie przypomina tamtego… – który jednym gestem rozszarpał jej niedojrzałą ufność. Postać nieznajomego nie sprowadza myśli na niebezpieczne tory, a to dla Kaliny zaskakujące novum. Po raz pierwszy w dorosłym życiu nie poczuła lęku w kontakcie w młodym mężczyzną. Nie skurczyła się w obronnym geście, nie zasłoniła niewidzialną tarczą. Dotąd w obecności rówieśników – gdy któryś wyjątkowo zwrócił jej uwagę swoją powierzchownością – w głowie Kaliny włączała się syrena ostrzegawcza. Tam, podczas rozmowy na korytarzu, syrena milczała. To takie niezwykłe – myśli obserwując przez uchyloną zasłonkę ludzi kręcących się w przejściu pociągu. Od momentu, gdy ruszyli ze stacji w dalszą podróż, jej wzrok coraz częściej wędruje w stronę zatłoczonego korytarza. I każdy ruch niezrozumiale przyspiesza jej oddech, wprawia dłonie w nerwowe drżenie. Ale ten, którego jest tak ciekawa, na którego czeka, wciąż nie przychodzi. Może nie jest w stanie przedrzeć się przez masę nowych podróżnych, którzy wsiedli na krakowskim dworcu, a teraz szczelnie wypełniają przestrzeń wagonów? Pociąg powoli sunie dalej i dopiero przed opiewanym przez poetów Poroninem – gdzie swego czasu odpoczywał towarzysz Lenin wraz z Nadieżdą Krupską – Kalinie udaje się zapomnieć o tamtym spotkaniu. Rozmowy współpasażerów i coraz ciekawsze widoki Podhala za oknem zacierają wspomnienie nieznajomego. Deszcz zamienił się w niegroźną mżawkę, a niebo nie wydaje się już równie mroczne, jak wcześniej. Gdzieniegdzie spomiędzy chmur nieśmiało zaczyna przebijać słońce – nadal nieco przytłumione, zaćmione, ale już ta odrobina światła wprawia pasażerów w dobry nastrój.