Rybałtowska Barbara - Bez pożegnania 003 - Kolo graniaste.pdf

BARBARA RYBAŁTOWSKA KOŁO GRANIASTE

Mojej Mamie Byłaś tarczą mocarną, Najczujniejszym czuwaniem, Pierwszym sędzią łaskawym, Bezmiernym kochaniem. Przeciw światu — malutka, Waleczna jak lwica, Nikt się nigdy tak nami Jak Ty nie zachwycał. Nikt tyle nie przebaczył, Nie nauczył tyle, Nikt nie zwątpił w nas nigdy, Jak Ty ni przez chwilę. Wszystko, co w Nas najlepsze, Pochodzi od Ciebie. Z Tobą w piekle zesłania Było mi jak w niebie. Wykarmiłaś nas wiarą, Nadzieją, kochaniem. Byłaś z nami i jesteś, Będziesz i zostaniesz. Czy daleko, czy blisko To nie ma znaczenia. Dla miłości nad wszystko Nigdzie śmierci nie ma. Tyś mnie wciąż namawiała Do pisania wierszy. Weź więc ten najtrudniejszy, Marny, lecz najszczerszy... Basia 1 RS

Książka ta oraz wiersz poświęcone są pamięci Zofii Rybałtowskiej-Hałki z domu Rydz (12 maja 1910 -11 maja 2008), która była pierwowzorem głównej bohaterki Sagi. ROZDZIAŁ PIERWSZY Świeca wypaliła się niemal do końca, zdmuchnęłam ją i odłożywszy książkę, przytuliłam się do poduszki. Zapach roztopionego wosku przyjemnie drażni nozdrza. Nie czuję senności, patrzę na granatowe niebo za oknem. Noc jest pogodna i rozgwieżdżona. Stojący na parapecie aloes (dostałam go od żony organisty), w niewidocznej z mego legowiska doniczce, wygląda w ciemności jak kontur odległej plamy na kiczowatym obrazie. Lampa uliczna może ujść z powodzeniem za księżyc. Mrużę oczy i myślę, że gdybym namalowała taki obraz, nazwałabym go też jakoś kiczowato, np. „Hawajska noc" albo coś w tym rodzaju. Wiatr uderzył o szyby i przypomniał mi, gdzie jestem naprawdę. Egzotyczna wizja odpłynęła wraz z ogarniającym mnie już ciepełkiem, będącym zapewne zapowiedzią snu. Słyszę miarowy oddech Kasi. Śpi otulona pierzynką blisko mnie. Tylko ona i ja w tej dużej przestrzeni zapełnionej rzędami piętrowo ustawionych pryczy... Za tydzień mają je stąd usunąć. Czy Teofil zdąży do tego czasu wrócić z meblami? W ogóle nie ma przecież pewności, czy uda mu się coś na zachodzie kupić, chociaż Majewski namawiając go na tę wyprawę miał pewność, że nie będzie daremna. Majewski jest pracownikiem Państwowego Urzędu Repatriacyjnego i nieraz już tam jeździł z przesiedleńcami ze Wschodu. Przy okazji zwoził z tak zwanych Ziem Odzyskanych różne rzeczy, głównie naczynia i sprzęty domowe, którymi tutaj handlował. Sami kupiliśmy od niego fajansową miednicę i taki sam dzban na wodę, a także malowane porcelanowe pojemniki na produkty żywnościowe. Niemieckie napisy pokryłam olejną farbą tego samego granatowego koloru co oryginalne malowidła, a na tym wyskrobałam cienkie literki, mówiące o tym, co w którym z nich się znajduje: cukier, sól czy mąka. Moja singerowska maszyna do szycia, której dowiezienie tu aż z Afryki przysporzyło nam tyle trudu, oddaje mi teraz nieocenione usługi. Poszyłam już obrusiki i zasłonki do kuchni - biało-niebieskie, pod kolor porcelany - i brakuje mi tylko tejże kuchni. Teofil nie znalazł dotąd stałego zajęcia i to 2 RS

uniemożliwia nam wynajęcie mieszkania. Tylko mnie udało się dotychczas przepracować parę dni w bibliotece parafialnej. Bardzo by mnie taka praca na stałe cieszyła, niestety, zastępowałam tylko chorą w tym czasie organiścinę, która pełni rolę bibliotekarki. Jest to znakomity księgozbiór, należący przed wojną do jednego z okolicznych dworów. Jego właściciel, słusznie przewidując, że zostanie usunięty z majątku, zanim zbiegł za granicę, ofiarował parafii swoją gromadzoną starannie przez kolejne pokolenia bibliotekę. Dużo w tym wartościowej literatury fachowej z różnych dziedzin, jest też przekrój beletrystyki dla dorosłych i dzieci. Dostęp do tej biblioteki sprawia, że czasami zapominam o kłopotach, które nas zewsząd osaczają. Od czasu przyjazdu do Zamościa (czy zdołam to miasto pokochać?) niczego nie jestem pewna. Ani naszego jutra, ani tego czy dobrze wybraliśmy port przeznaczenia, ani - i to jest najgorsze - moich uczuć. Minęło prawie siedem lat od śmierci Piotra. Nie sądziłam, że kiedykolwiek zdołam go zapomnieć i wyjść ponownie za mąż, a jednak to się przecież stało. Miałam dosyć samotnej walki z losem, a Teofil na pewno zasługiwał na zainteresowanie. Niewątpliwie był najbardziej godnym uwagi mężczyzną, jakiego spotkałam w czasie mojej tułaczki. Jednak i na niego nie zwróciłabym uwagi, gdyby się tak bardzo o to nie starał. Kiedy doszło już do rozmów o wspólnym życiu, miałam jednak opory, nie wiedziałam, jak Kasia na to zareaguje, bo przecież wychowywałam ją w kulcie zmarłego ojca. Długo rozważałam wszystkie „za" i „przeciw", zanim powiedziałam „tak". Odkąd wróciłam do kraju, mam wątpliwości, czy postąpiłam słusznie wchodząc w nowy związek. Nie dlatego że mój mąż nie spełnia moich oczekiwań. Przyczyna tkwi we mnie. To ja nie potrafię dać mu tyle, na ile zasługuje, zawierzyć mu do końca, nie obwiniać go w duchu bezsensownie o to, że życie po powrocie do kraju nie układa nam się tak, jak oczekiwaliśmy. Zaczęło się to chyba od momentu, kiedy po przekroczeniu granicy w Dziedzicach dowiedzieliśmy się, że nie mam szans wrócić do Warszawy, bo została niemal doszczętnie zrujnowana i nie ma co marzyć o urządzeniu się tam, jeśli nie posiada się rodziny z mieszkaniem. Teofil przyjął tę wieść niemal z ulgą, proponując od razu osiedlenie się w jego rodzinnych stronach. Przystałam na to, ale zadra w moim sercu zaczęła się rozrastać. Zadra tym bardziej uciążliwa, iż wiem, że nie do końca mam rację. Przecież on ma takie samo prawo do przywiązania do bliskich mu miejsc jak ja, to po pierwsze. 3 RS

Po drugie martwi mnie sam fakt, że przychodzi mi do głowy, żeby go obwiniać, bo to świadczy, że nie ma może we mnie tyle uczucia, ile potrzeba. Dużo ostatnio o tym myślę i stąd te bezsenne noce. A może przyczyna tkwi w czymś innym? Może tak deprymująco wpływają na mnie te nagłe napady bólu w dole brzucha. Zdarzają mi się od dwóch tygodni coraz częściej. Czuję się zmęczona, osłabiona i zgorzkniała, jakby wszystko było już poza mną, a mam przecież dopiero trzydzieści jeden lat! Dopiero czy może już? Najgorsze są te nocne rozmyślania. Powinnam z tym skończyć. Tylko jak? Z westchnieniem przewracam się na drugi bok. Która to może być godzina? Nie chce mi się sięgać po zegarek, tak ciepło jest pod kołdrą. Powinnam może wstać i przegrzebać w piecu, żeby żar ostał się do rana. Waham się, czy tego nie zrobić, w końcu lenistwo zwycięża. To też nie jest w moim stylu. Sama sobie się dziwię... Jedna z jasno świecących gwiazd w zgrubieniu szyby rozmazuje się i rozszczepia na drobne, ostre, migotliwe kruszyny. Zupełnie jakby do mnie mrugała. Jeśli spadnie, kiedy wypowiem jakieś życzenie, to ono się spełni - postanawiam. Wbrew myślom, które przed chwilą snuły mi się po głowie, szepcę: „Chcę, żeby Teofil dzisiaj wrócił". Roześmiałam się sama z siebie, z mojej niekonsekwencji. Bo oto wątpliwości spędzają mi sen z powiek, a przecież przyzwyczaiłam się już do opiekuńczej obecności mego męża i martwię się, czy nic złego mu się nie stanie w podróży. Dzięki temu, że jakoś polubili się z Majewskim, możemy zostać w domu noclegowym do czasu znalezienia mieszkania. To on nam to wyjednał w ratuszu. Tym razem pojechał do Opola i Wrocławia ciężarówką i namówił Teofila, żeby mu towarzyszył. Podobno można tam za bezcen kupić od szabrowników eleganckie meble z opuszczonych przez Niemców domów. Jaka to jednak ulga, że nie wyjedziemy na wieś! Teofil, załamany, że nie może znaleźć pracy, wpadł na pomysł, żeby może osiąść na gospodarstwie po jego bracie, który zginął na froncie. Szczegółowe wiadomości o losach zmarłych rodziców i bracie Teofila przywiózł nam jego stryj Jędrzej. Zabrał nas do Nożewa saniami zaprzężonymi w parę koni. Po drodze namawiał do pozostania tam na stałe, bo mój mąż jako jedyny ocalały z rodziny powinien wszystko dziedziczyć. Okazało się, że jest to piętnastohektarowy kawałek ziemi z dość obszernym, ale zupełnie zdewastowanym domem. Spędziliśmy tam dwa dni 4 RS

i zrobiło to na mnie przygnębiające wrażenie. Dom stał na skraju lasu nad rzeką skutą lodem. Kilka oszronionych owocowych drzew i jak okiem sięgnąć zasypane śniegiem pola. W odległości paru-set metrów kilkanaście pokrytych strzechą chat i ani szkoły, ani sklepu - zabita deskami wieś. Może lubiłabym przebywać na łonie natury latem, jednak zimą to miejsce, nie wiem czemu, skojarzyło mi się z Syberią - ten biały bezkres, mroczny las tak podobny do tajgi, śpiewny akcent mieszkających tam ludzi i świadomość, że tuż za horyzontem jest granica z Rosją Sowiecką, wszystko to zbyt żywo przypominało mi miejsce, gdzie tyle wycierpiałam. Teofil natomiast, porwany wspomnieniami z dzieciństwa, zaczął rozważać możliwość osiedlenia się tam, a moje zlodowaciałe ze strachu przed taką perspektywą serce zdawało się we mnie zamierać. Wczoraj nadszedł list z Nożewa od stryja, że nasze nazbyt długie wahanie sprawiło, iż gospodarstwo zostało upaństwowione i weszło w skład spółdzielni produkcyjnej, czyli czegoś w rodzaju kołchozu, sowchozu czy jak to się u naszych sąsiadów nazywa. Stryj jest rozżalony, że Teofil nie sprzedał mu tej ziemi. Pisze, że gdyby to uczynił przed jej upaństwowieniem, majątek pozostałby w rodzinie. Czytałam ten list z poczuciem winy, ale zaraz potem w radio usłyszałam audycję o tym, jak parceluje się gospodarstwa ponad dziesięciohektarowe, by podzielić je między biedniejszych rolników. Bo ogłoszono właśnie walkę z kułakami, czyli właścicielami większej ilości gruntów. Wyszłoby więc i tak na to samo, bez względu na to, czy stryj kupiłby czy nie ziemię brata Teofila. Kiedy moje nocne zmory dobrnęły do tego punktu i gdy uśmiechnęłam się na myśl, że wizja zamieszkania na tym bezludziu odpłynęła na dobre, poczułam, że ogarnia mnie coraz większa błogość i nareszcie zapadłam w sen. Rankiem wrócił z podróży wymizerowany Teofil. Wielka plama słońca wpadającego przez ogromne okno rozłożyła się na świeżo wyszorowanej podłodze. Zmęczona usiadłam we wnęce na niskim, szerokim parapecie. Chwała Bogu, że dom noclegowy Urzędu Repatriacyjnego mieści się w zabytkowej baszcie Starego Miasta, położonej tuż przy fosie. Przynajmniej nie jest to prowizoryczna bezosobowa budowla, jak te wszystkie baraki, w których przyszło nam mieszkać od powrotu do kraju. 5 RS

Słońce mocno przygrzewa przez szybę. Za oknem śnieg topnieje, ludzie drepczący ulicą za fosą omijają kałuże, chlupoce im pod nogami błoto. Wygląda na to, że zaczyna się wiosna. Kasia siedzi obok mnie i pisze list do Romy. Ciekawa jestem, czy ten list zastanie ją w Kodży, bo jeszcze zanim wypłynęliśmy z Mombasy, dochodziły do nas słuchy, że mają ewakuować stamtąd polskich uchodźców. Wszyscy ludzie, którzy przyjechali tutaj z nami, odszukali już swoje rodziny i dotarli do domów lub zakotwiczyli się gdzieś na dobre. Zostaliśmy w PUR-ze zupełnie sami. To dlatego mogłam nareszcie tę naszą salę czy komnatę - bo przecież nie sposób nazwać pokojem pomieszczenia o powierzchni prawie sześćdziesięciu metrów — porządnie wysprzątać i trochę się tu zagospodarować, tak by zanim nie znajdziemy mieszkania, czuć się tu bardziej swojsko. Poustawiałam walizki na pryczach, pozasłaniałam to wszystko firankami uszytymi z perkalu. Taką samą zasłonką oddzieliłam kąt z żelaznym piecykiem, na którym gotuję. W pobliżu ustawiłam też wiadra z wodą, miednice i całe moje gospodarcze prowizorium. Kiedy zaczęłam już cieszyć się z tego, że wymościłam dla nas jako takie gniazdko, przyszli ludzie z urzędu miasta, żeby zabrać sprzęty należące do Urzędu Repatriacyjnego. Poza dwiema ogrodowymi ławkami, przytaszczonymi z pewnością z parku przez tych, co mieszkali tu przed nami, i poza skleconymi z surowego drewna piętrowymi pryczami, nic do zabrania nie było. Gorliwy urzędnik nie dał jednak temu wiary i kazał wynosić również rzeczy należące do nas, choć tłumaczyłam, że żelazny piecyk, a także skrzynię na węgiel kupiliśmy na targu. Całe szczęście, że meble przywiezione z zachodu przechowujemy w wozowni parafialnej. Urzędnicy z ratusza pewnie posądzali nas o jakieś kombinacje, skoro jeden z nich powiedział: - Jeśli wprowadzicie mnie obywatelko w błąd, nie ujdzie wam to na sucho. Własność państwowa jest zdobyczą nowej władzy i nikt sięgać po nią nie ma prawa, a już zwłaszcza wy, coście jeździli sobie po świecie, zamiast walczyć z wrogiem! - Nie wróciliśmy, proszę pana, z wycieczki turystycznej, tylko z zesłania. I proszę się do mnie nie zwracać per „wy", bo to nie jest forma popularna wśród dobrze wychowanych ludzi. Ta moja uwaga wyprowadziła go do reszty z równowagi. Palnął mi wykład o tym, że wszystkim wiadomo, skąd wracamy, że ponad cztery lata zażywaliśmy wywczasów w Afryce ufundowanych nam przez 6 RS

reakcyjny rząd emigracyjny. Mówił też coś o obyczajach, do których będę się musiała dostosować, bo jeśli mam nadzieję, że wrócą dawne czasy, to jestem w błędzie. Zaperzył się tak, aż jego kolega zawstydzony przestępował z nogi na nogę i starał się to całe zajście załagodzić. Dopiero gdy zarządca domu noclegowego poświadczył na naszą korzyść, po rozebraniu pryczy i wyniesieniu ławek mężczyźni wyszli, pozostawiając mnóstwo strużyn, gwoździ i liczne błotniste plamy na doszorowanej przeze mnie do białości podłodze. - Proszę pani - powiedział zarządca - niepotrzebnie pani wdaje się w dyskusje z takimi ludźmi. Z nimi się nie wygra. Oblegają teraz wszystkie urzędy i panoszą się jak kury na grzędzie. Biedy sobie może pani tylko napytać. Wzruszyłam ramionami. Na tym więc ma polegać ten nowy porządek, że bezsens i złe maniery mają wziąć górę? Podziękowałam, że zechciał się za nami ująć, i zamknąwszy za nim drzwi zabrałam się do sprzątania brudu, jaki zostawili na mojej podłodze nieproszeni goście. Teraz oto wreszcie skończyłam i usiadłam sobie na chwilę, żeby pocieszyć się wiosennym słońcem wpadającym przez szyby. Baszta, w której mieszkamy, jest częścią zabytkowej twierdzy pozostałej ze starych murów obronnych z szesnastego wieku. Ściany jej mają prawie pokora metra grubości, a więc i parapet jest też odpowiednio szeroki. No i długi, bo zwieńczone łukiem okno rozciąga się niemal na całą ścianę komnaty. Była ona kiedyś prawdopodobnie miejscem, gdzie stacjonował przed wiekami niemały oddział obrońców twierdzy. Tu może odpoczywali, bawili się, a może rezydował tu ich dowódca? Nasuwa mi się myśl, że okno to w ciągu stuleci musiało zmieniać swój kształt, a szczególnie rozmiar, aczkolwiek jego zwieńczenie jest bardzo stylowe. Nie pasuje mi jednak ta jego imponująca wielkość do budowli obronnej. Jakie by jednak nie było i do jakiej by nie należało epoki, nam teraz służy doskonale. Nie dość, że pozwala słońcu rozjaśnić nasze ubogie tutaj życie, to jeszcze spełnia różnorakie pożyteczne funkcje. Nie mamy stołu, przystawiamy więc ławkę i jemy na parapecie przykrytym obrusem. W jednym kącie Kasia poukładała swoje książki, zeszyty i odrabia tam lekcje, w drugim mój mąż rozłożył swoje papiery. 7 RS

Teofil zostanie prawdopodobnie przyjęty do pracy w Starostwie i w związku z tym musi zgromadzić wymagane dokumenty. Ma z tym kłopot, bo dysponuje przeważnie papierami z wygnania, a te nie budzą zaufania nowych władz. Poza tym musi wypełnić szczegółową ankietę z ogromną liczbą pytań dotyczących jego bliższej i dalszej rodziny. Kasia skończyła pisanie listu i postanowiła pójść na pocztę, żeby go wrzucić do skrzynki. - Dokąd tak pędzisz? Omal mnie nie przewróciłaś! - usłyszałam głos Reginy, na którą córka moja wpadła w drzwiach z impetem. Regina wyprowadziła się do pokoiku w mieście kilka dni temu. Przyjechała tu z ojcem i jego nową żoną z terenów zajętych przez Rosjan. Niezbyt dobrze układały się jej stosunki z macochą, toteż za wszelką cenę chciała się usamodzielnić. Zabrała się do tego energicznie i znalazła pracę jako pielęgniarka w szpitalu, ma bowiem za sobą dwa lata studiów medycznych. Mimo protestów ojca postanowiła odłączyć się od rodziny. Iwańscy pożegnali się z nią, wsiedli do pociągu, ale zanim ruszył on ze stacji, ojciec Reginy wyrzucił na peron wszystkie rzeczy i wyciągnął z przedziału zdumioną żonę. Oświadczył kategorycznie, że nie pojedzie dalej, bo nie chce żyć z dala od jedynej córki. Złożyło się tak szczęśliwie, że w domu, w którym urządziła się Regina, znalazło się jeszcze jedno małe mieszkanko piętro wyżej i właściciel zgodził się im je odnająć. Są zatem blisko siebie, ale nie mieszkają razem. Transport pozostałych kresowiaków wyjechał aż pod Wrocław. Mają tam dostać poniemieckie gospodarstwa w zamian za te za Bugiem, z których wysiedlili ich Sowieci. Wszyscy, z którymi wracaliśmy z Afryki, rozproszyli się gdzieś po kraju. Nikogo prawie nie znam jeszcze w tym mieście, dobrze więc, że ci najnowsi nasi znajomi przynajmniej stąd nie wyjadą. Regina zaróżowiona, z kosmykiem ciemnych włosów wymykających się spod puszystej, angorowej, zawiązanej pod brodą czapeczki, wygląda prześlicznie. To już nie ta sama zakutana w chustki, z wiejska nosząca się dziewczyna, którą poznałam przed miesiącem. - Straszne błoto na ulicach, czuję, że stopy mam zupełnie mokre - powiedziała, pokazując mi swoje nogi obute w modne „oficerki". 8 RS

Nie wiem, w jaki sposób w ciągu miesiąca zdołała nagromadzić tyle modnych detali swego stroju. Musiała chyba wydać na nie całą swoją pierwszą pensję. Kiedy pytam ją o to, śmieje się i mówi: - Musisz Zosiu trochę wyjrzeć na świat z tej swojej hawry. Siedzisz tu i siedzisz, nie wiesz nawet, jaki tu jest wspaniały targ. Wszystko można kupić za bezcen. - Poczekam jeszcze trochę z zakupami. Na razie wystarczą mi szmatki przywiezione z Afryki - powiedziałam, a pomyślałam: - Niedługo i tak będę musiała wszystko przerabiać... Odebrałam dzisiaj wynik badania, który potwierdził to, czego się domyślałam. Jestem w trzecim miesiącu ciąży! Rozterki mego męża, który po pierwszych kłopotach ze znalezieniem pracy wydaje się teraz żałować, że wróciliśmy do kraju, jak również to, że czuję się ostatnio osłabiona, nie nastrajają mnie optymistycznie. Żywnościowe paczki unrrowskie, które dostaliśmy po przekroczeniu granicy, już nam się kończą, kartek na pieczywo i mąkę jeszcze nie dostajemy, bo nie pracujemy, i doprawdy nie wiem, czy nowina, jaką mam do zakomunikowania Teofilowi, w tej sytuacji go ucieszy. - Zosiu, wydajesz mi się czymś zaaferowana - powiedziała Regina, przyglądając mi się uważnie. - Czy ty się dobrze czujesz, wydaje mi się, że ostatnio zmizerniałaś? - Naprawdę? Nie zauważyłam tego. Wiesz, trochę się dzisiaj napracowałam. Musiałam aż dwa razy wyszorować podłogę. Opowiedziałam memu gościowi o nieprzyjemnym zajściu. - Gdybyś chodziła co dzień do pracy, tak jak ja, nie dziwiłabyś się nowym obyczajom. Właśnie! Dlaczego ty nie chcesz poszukać sobie jakiegoś zajęcia? Kasia jest przecież na tyle duża, że nie zaszkodziłoby jej, gdybyś wychodziła z domu na kilka godzin. - Byłam zmuszona zostawiać ją samą w domu, kiedy była zupełnie mała, ale teraz... wiesz... ja teraz znowu spodziewam się dziecka. - To cudownie! - wykrzyknęła Regina i zarzuciła mi ręce na szyję. - Tak sądzisz? - Jak to, nie cieszysz się?! - spojrzała na mnie zdumiona. Milczałam. - Mój Boże, co ja bym za to dała, żeby być na twoim miejscu! Regina straciła narzeczonego. Zginął w Berlinie w ostatnim dniu wojny. Kiedy zobaczyłam, że jej wielkie błękitne oczy zaszkliły się od łez, zrobiło mi się przykro. 9 RS

- To, co teraz czuję, jest skomplikowane. Radość przeplata się z niepewnością, obawą o jutro i... nie umiem sobie z tym wszystkim poradzić. - Ależ to zupełnie naturalne w twoim stanie. Zmienne nastroje i tym podobne rzeczy. To zupełnie naturalne. - Nie jestem pewna. Ja chyba jestem nieco rozchwiana uczuciowo po tym, co przeszliśmy. Może potrzebuję trochę czasu na to, żeby wdrożyć się do normalnego życia? Poza tym boję się o Kasię. Co bidzie, jeśli coś się ze mną stanie? - A cóż ma się z tobą stać? - Sama mi opowiadałaś o różnych trudnych przypadkach w szpitalu. - Ale to nie znaczy, że coś takiego musi się przydarzyć akurat tobie! - A. dlaczego nie? - No wiesz, ty chyba po prostu masz chandrę. Zamiast tu siedzieć i zaprzątać sobie głowę takimi wizjami, chodźmy do parku, zobaczysz, jak lody na stawie puściły, i zaraz ci się zrobi raźniej. Tylko załóż śniegowce, bo jest straszna odwilż. Zanim wyszłyśmy, Kasia wróciła z poczty i zabrałyśmy ją ze sobą. Rozległy park to jeden z niewątpliwych walorów miasta. Położony jest na dużej pagórkowatej przestrzeni między pałacem a dawnymi spichlerzami przy murach obronnych. Stawy otaczające parkowe wyspy połączone były kiedyś z fosą. Teraz od tamtej strony zagrodzono wodzie dostęp poza teren parku. Po obu stronach bramy, tuż za zaporą, dzieci zjeżdżają w osuszone doły na sankach, a na stawach mają lodowisko. Dla Kasi jest ono czymś niezwykłym po pozbawionych śniegu afry- kańskich zimach i dlatego jednym z pierwszych naszych zakupów po powrocie do kraju były łyżwy. W ciągu paru tygodni nauczyła się nie tylko nieźle na nich poruszać, ale potrafi nawet wykonać kilka trudnych ewolucji. Bardzo chciała się teraz przed nami popisać, niestety lód na stawie popękał i nikt już wejść na taflę się nie odważa. Alejkami płyną strumyki wody, omijamy je, patrząc pod nogi. Słońce przygrzewa mocno i spod coraz cieńszej warstwy śniegu wyłaniają się ciemne łaty ziemi na klombach i szarożółte na trawnikach. Tegoroczna zima, jakby chciała nas - odwykłych od niej - nauczyć szacunku do siebie, panoszyła się długo i srogo. Dopiero teraz wychynęły spod białych śniegowych kołder konary drzew, a jest już druga połowa marca. 10 RS

Wdycham mocno zapach rozmokłej, odtajałej ziemi. Idziemy z Reginą jedna za drugą, rozmawiając po cichu. Kasia biegnie przed nami. - Wiesz, Zosiu, mam wrażenie, że twoja córa rośnie z godziny na godzinę. Za każdym razem, kiedy ją widzę, wydaje mi się wyższa. Ale cieniutka jest jak żmijka i taka zwinna. Czy ona potrafi w ogóle poruszać się powoli? Zawsze biegnie albo tańczy. - Nawet zaczęłam się tym martwić. Taniec wydaje się być jej pasją. - A cóż to za zmartwienie? Ty chyba dzisiaj postanowiłaś wszystkim się martwić. Niech sobie tańczy, jeśli jej to sprawia radość. Komu to przeszkadza? W tym momencie Kasia podskoczyła i uniosła nogę wysoko nad głowę, po czym wylądowała siedzeniem w środku wielkiej kałuży. - Wiedziałam, że tak się to skończy! - zawołałam. Pospieszyłyśmy do niefortunnej tancerki, żeby wyciągnąć ją z błota. Miała na sobie wełniane rajtuzy i krótką spódniczkę oraz gruby sweter. Wybierała się przecież na łyżwy. Wstała i wielka ciemna plama na pupie rozlewała się coraz szerzej. - Mój Boże, zaziębisz się, biegnij szybko do domu. - Nie pójdę. Wcale mi nie jest zimno. Nie przemokłam na wylot. - Ale za chwilę przemokniesz. Zmykaj stąd, i to już! Musiałyśmy zrezygnować z dalszego spaceru, bo Kasia ociągała się z odejściem. Ostatnio lubiła przysłuchiwać się moim rozmowom z przyjaciółką. Wyszłyśmy z parku i zanim dobrnęłyśmy do domu noclegowego, Kasia przewróciła się jeszcze raz przed jednym z mijanych sklepów na kaflowej posadzce. Tym razem nie mogła się podnieść sama i bałyśmy się, czy sobie czegoś nie złamała. Po chwili jednak była w stanie pójść dalej. Tak to niesławnie skończył się nasz spacer tego popołudnia. Dopiero po powrocie do domu noclegowego przypomniałam sobie, że to nie koniec kłopotów. Usunięto przecież prycze i trzeba będzie wymyślić, na czym będziemy spać, bo na razie sienniki i pościel poukładałam na podłodze. Teofil powitał nas w progu z zakłopotaną miną. - Dlaczego pozwoliłaś rozebrać wszystkie prycze? - zapytał. Jeszcze tu przecież mieszkamy. - Nie miałam na to żadnego wpływu, usłyszałam nawet, że takim jak my, co jeździli sobie po świecie zamiast walczyć, nic się nie należy. Opowiedziałam o moim zatargu z jednym z urzędników, a Teofil bardzo się tym zaniepokoił. Prawdopodobnie w kwietniu rozpocznie już pracę w 11 RS

Starostwie, ale zanim ta decyzja zapadła, został tak wszechstronnie przepytany i pouczony co do swojej postawy wobec nowej rzeczywistości, że - jak mówi - zaczyna bać się własnego cienia. Bardzo mi się to jego stwierdzenie nie spodobało. Nie pasowało mi do obrazu silnego człowieka, jakiego lubiłam w nim widzieć, za jakiego uważany był w Ugandzie. Nieustraszony myśliwy, znający jak nikt wszystkie ścieżki w dżungli, cieszący się uznaniem nie tylko w osiedlu, ale i wśród Anglików z protektoratu. - Zosiu, ty sobie nie zdajesz sprawy z tego, jakie tu są teraz stosunki — powiedział. Jedyne, co możemy zrobić, to poczekać, aż się to wszystko uleży, i władze w swoich prosowieckich zapędach wreszcie się opamiętają. Bo przecież bardzo szybko okaże się, do czego to wszystko zmierza. - A co będzie z naszym spaniem? Może przeniesiemy łóżka z wozowni? - Wolałbym tego nie robić. Oni naprawdę mogą nie pozwolić nam ich zabrać. Musimy znaleźć jakieś inne wyjście. Pójdę poradzić się Majewskiego. Nieoceniony Majewski nie zawiódł i tym razem. Miał szerokie kontakty i jako opiekujący się od chwili ukończenia wojny transportami powracających z tułaczki znał wszystkich w mieście i wiedział, gdzie się trzeba udać z każdym kłopotem. Zanim słońce zaszło, przytaszczył z internatu szkoły plastycznej dwa polowe łóżka dla mnie i dla Kasi. Teofil postanowił spać na parapecie. Jednak z nie uszczelnionego okna wiało na niego tak bardzo, że w środku nocy wpadł na inny pomysł. Zdjął jedne z podwójnych drzwi, ustawił je na przyniesionych z podwórka cegłach i okazało się, że ma szerokie, luksusowe łoże. Było tam jeszcze miejsce nawet na drugi siennik. - Nie chciałabyś Zochna sprawdzić, jak tu mam dobrze? Tylko patrzeć, jak to twoje rachityczne łóżeczko runie. Pewnie boisz się na nim odwrócić na drugi bok. Mówiąc to ułożył mój siennik obok swego i podał mi rękę, żeby ułatwić mi wygrzebanie się z dołka. Sfatygowane polowe łóżka przypominały hamaki, płótno było nienaciągnięte i leżało się w nich niemal na podłodze, zaś szerokość nie wystarczała na położenie siennika. Kasi wymościłam je złożonymi kocami, zresztą jest lekka jak piórko i pewnie jej wygodnie, bo śpi jak zabita. Żartując przez cały czas, przenosiliśmy moją pościel na legowisko Teofila. Przygnębienie, jakie towarzyszyło mi przez cały dzień, opuściło mnie teraz i 12 RS

postanowiłam podzielić się z mężem nowiną o mojej ciąży. Nie powiem, żebym nie czuła odrobiny niepokoju o to, jak zareaguje, chociaż zauważyłam, że znalezienie pracy bardzo podniosło go na duchu. Zupełnie jakby czytał w moich myślach, bo obejmując mnie powiedział: - Może nareszcie pierwsze kłody spod nóg udało nam się usunąć. Od jutra zaczynam szukać mieszkania. - Świetnie! I od razu radzę ci szukać czegoś większego, dla czterech osób. - Jak to dla czterech? - uniósł się i spojrzał na mnie pytająco. Milczałam. - Czy ja się nie przesłyszałem, powiedziałaś: dla czterech? - Tak powiedziałam. Pochwycił mnie w ramiona. - Jesteś wspaniała! O Boże, jaki ja jestem szczęśliwy! - Cicho bądź, wariacie, obudzisz Kasię! - Kiedy to będzie? - Mniej więcej za sześć miesięcy. - I dopiero teraz mi to mówisz? - Nie byłam do końca pewna, dopiero dziś dostałam wynik badania, a poza tym nie wiedziałam, jak to przyjmiesz... - Coo??? - No, bo wiesz... ta nasza sytuacja i w ogóle. - Jakie w ogóle?! Wstydź się Zosiu, jakże inaczej mógłbym to przyjąć? Czekaj no, czekaj, mamy przecież butelkę wina! - Zwariowałeś? Przecież mi nie wolno pić alkoholu! - Kto ci to powiedział? Francuzi podają wino do posiłków nawet dzieciom. - Ojej, czy to już trzeba wstawać? - Kasia usiadła, przecierając oczy. - Przecież jeszcze ciemno. - Widzisz, mówiłam ci, że ją obudzisz. Kasia, pojękując, wygramoliła się z łóżka. - W samą porę otworzyłaś oczy, bo zaraz będziemy spełniać toast za zdrowie mamy i twego braciszka. - Jakiego braciszka? - Będziesz miała braciszka, nie cieszysz się? - Wolałabym siostrzyczkę, nie lubię chłopaków, bo strasznie łobuzują - powiedziała Kasia płaczliwie. - Śpij córeczko, jest dopiero trzecia w nocy. - Wstałam, żeby ją otulić. Teofil przytrzymał mnie za ramię. Odsunęłam jego rękę i pomogłam Kasi się ułożyć. 13 RS

Poruszane wiatrem nagie gałęzie wielkiego kasztana stukały cichutko o szyby. Bladawy księżyc wyglądał jednym rogiem zza chmury. Udało mu się wydrzeć jej i rozjaśnić kawałek nieba, niemal całkowicie ukrytego w czerni. Podeszłam bliżej do okna i usłyszałam szum wody w fosie. Po odwilży wezbrała i płynęła wartko jak górski strumień, aby kilkadziesiąt metrów dalej wpaść do rzeki. Otworzyłam lufcik i wpuściłam trochę powietrza. Poczułam na twarzy i ramionach świeży powiew. Kiedy po chwili zamknęłam lufcik i wróciłam do łóżka, Teofil leżał na wznak z rękami pod głową. Oczy miał szeroko otwarte. Przytuliłam się do niego, ale nie zareagował. - Nad czym tak dumasz? - spytałam. Nie odpowiedział. - Filu, czy ty mnie słyszysz? Westchnął tylko. - Co ja takiego zrobiłam, że znowu zaczynasz te swoje fochy? Poczułam, że oczy mi wilgotnieją. Nie wyjaśniona drażliwość mego męża jest tym, z czym zupełnie nie potrafię sobie poradzić. Zjawia się nagle i z mocnego mężczyzny zamienia go w kapryśną primadonnę. Chciałby pewnie, żebym w każdym momencie życia reagowała na wszystko tak samo jak on, a to przecież nie jest możliwe. Wiem, że ludzie kochając się upodobniają się do siebie nie tylko duchowo, ale i zewnętrznie, jednak wynika to z wielkiej tolerancji i otwartości na tę drugą osobę, a nie z narzucania swoich odczuć. - Co się u licha stało? - zapytałam przez łzy. - Postarałaś się o to, żeby czar prysnął, ot i wszystko. - Jaki ty jesteś niesprawiedliwy! - Daj spokój, zważywszy na twój stan, nie chcę się kłócić - powiedział i odwrócił się do mnie tyłem. - Kłócić? A nie możemy po prostu porozmawiać? Powiesz mi natychmiast, o co ci chodzi, albo... - rozpłakałam się na dobre. - Uspokój się. Zawsze, kiedy odczuwam coś wyjątkowego i chcę to z tobą dzielić, musi się pojawić dla ciebie coś niesłychanie ważnego. Czy Kasia nie jest dość duża, żeby sama się przykryć? - O to ci chodzi? - roześmiałam się. - Tylko mi nie mów, że jesteś o nią zazdrosny. Kiedy pojawi się maleństwo, będę musiała nad nim czuwać bez przerwy, przecież to normalne, że matka odkłada wszystko, kiedy dziecko potrzebuje pomocy. - Wyświechtany truizm! Już ja się postaram, żeby mój syn nie był rozpieszczony tak jak Kasia. 14 RS

- Filu, zadziwiasz mnie! Mówisz tak, jakbyś nie wiedział, ile Kasia przeszła w swoim krótkim życiu... a skąd ta pewność, że to będzie syn? - Czuję to, nie może być inaczej. - Rozchmurzył się nagle. - Damy mu na imię Michał, po moim ojcu. - Nie przywiązuj się zbytnio do swoich przeczuć, możesz potem być rozczarowany. - Nie chcesz mieć syna? Przecież córkę już mamy. - Dziękuję ci - uściskałam go. - Dziękuję ci za to: „mamy". Ale syna ci zagwarantować nie mogę. - Muszę mieć syna - powiedział z uporem. 15 RS

ROZDZIAŁ DRUGI Ania urodziła się dwudziestego września i dopiero kiedy miała cztery tygodnie, wynieśliśmy się z domu noclegowego. Po długich poszukiwaniach udało się nam wynająć niewielkie mieszkanie na poddaszu, w odrapanej kamienicy na Starym Mieście. Mamy dwa maleńkie pokoiki, za to kuchnia jest dość obszerna, z oknem umieszczonym w głębokiej niszy. Po obu stronach owej niszy niskie drzwi prowadzą na strych, ale nie ten ogólny, tylko do wydzielonych części ciągnących się wzdłuż naszej kuchni. W jednym z nich rozwiesiłam sznurki i mam suszarnię na pieluchy i bieliznę. Z drugiego pomieszczenia musieliśmy najpierw usunąć gruz i liczne stare sprzęty, żeby móc z niego korzystać. Teofil chce je przerobić na łazienkę. Kiedy dogrzebaliśmy się tam wreszcie do powyłamywanej podłogi, okazało się, że leżą na niej żelazne kule różnej wielkości. Niektóre jak małe główki kapusty, okropnie ciężkie, poczerniałe i zardzewiałe. Najmniejszą z nich, mniej więcej taką jak piłka tenisowa, Kasia zaniosła do muzeum miejskiego. Nazajutrz przyszedł do nas kustosz z propozycją odkupienia przez muzeum pozostałych. Okazało się, że przeleżały one na naszym stryszku od czasów najazdu szwedzkiego! Nie byłam pewna, czy mieliśmy prawo do sprzedawania naszego znaleziska, toteż ofiarowaliśmy je muzeum. Kustosz był bardzo zadowolony i umieścił potem nasze nazwisko przy eksponatach. Poza tym, że dom ma historyczną przeszłość i malowniczą, zabytkową fasadę, nie ma dla swych lokatorów wielu zalet. Nie jest skanalizowany i wodę trzeba nosić ze starej studni na rynku, co jest uciążliwe, bo mieszkamy na trzecim piętrze. Długi korytarz jest miejscem spotkań wszystkich lokatorów poddasza, dzieci bawią się tam częściej niż na podwórku. Prawdę mówiąc, wszyscy chętnie tam przebywamy. Drzwi naszych mieszkań rzadko kiedy są zamknięte, toteż jedni o drugich wiedzą niemal wszystko. Kiedy nie mam czasu wyjść z Anią na powietrze, wystawiam ją w wózku na korytarz, przesuwam szybę i dziecko śpi osłonięte od wiatru jak na werandzie. W odróżnieniu od mrocznych mieszkań, gdzie okna są we wnękach, korytarz, który sam jest długą wnęką, ma rozsuwane szyby po całej zewnętrznej stronie. Za szybami jest spadzisty dach i dlatego widać stąd tylko połowę dużego kwadratowego podwórka i przeciwległą bramę 16 RS

wychodzącą na ulicę Pereca. Kamienica, w której mieszkamy, jest wielkim czworobokiem i jej stare, zabytkowe fasady wychodzą na cztery małe uliczki. Wielkie jak dziedziniec zamkowy podwórko otoczone jest rzędami długich balkonów. Na niższych piętrach są piękne wielopokojowe mieszkania, ale tylko nieliczne rodziny mają je całe wyłącznie dla siebie. Jedynie Babińscy żyją sobie wygodnie na studwudziestometrowej powierzchni. Kogokolwiek im urząd miejski dokwateruje, nikt nie zagrzewa tam miejsca długo, ucieka jak najszybciej, bojąc się gruźlicy, bowiem zarówno Babińska, jak jej dorastający syn prątkują. Ich dramatyczne zmagania z beznadziejną chorobą komentowane są codziennie pełnym współczucia szeptem przez mieszkańców naszego domu. Nasi sąsiedzi z poddasza to malarz Chwalibóg, wykładowca w Liceum Sztuk Plastycznych, z teściową i żoną. Po drugiej stronie, w jednym pokoiku, mieszka opiekująca się parkowymi klombami Anastazja Duninowa ze swoją bardzo ładną córką Wandą. Panienka ma osiemnaście lat i niesławną przeszłość okupacyjną. Ludzie nie kryją oburzenia na nią, bo nie dość, że prowadzi podobno zbyt swobodny tryb życia, to jeszcze widywano ją z żołnierzami niemieckimi, a przecież w czasie okupacji miała zaledwie piętnaście lat! Nie wiem, ile w tym prawdy, a ile pomówienia. Jednak zarówno matka, jak i córka nie utrzymują z nikim bliskich kontaktów. Duninowa pracuje od wiosny do jesieni całe dnie, Wanda sypia do południa, a przed wieczorem wychodzi wystrojona według najnowszej mody, czym budzi jeszcze większą niechęć ciekawskich bab wysiadujących pod murem na podwórku. Muszę przyznać, że dziewczyna ta wyglądem swoim może budzić różne emocje. Czarne, gęste włosy nosi rozpuszczone do ramion, upinając tylko na czubku głowy wielki lok. Ramiona ma zawsze wy-watowane, spódniczki, odsłaniające połowę kolana, ciasno opinają jej wąskie biodra, które kołyszą się nad długimi nogami w butach na piętnastocentymetrowych obcasach. Aż dziw bierze, jak na takich szczudłach potrafi się poruszać. W drugim końcu korytarza mieszka stolarz z tartaku z całym zastępem dzieci, ciotek i innych krewnych, którzy przyjechali do niego z Kresów i gnieżdżą się teraz w trzech niewielkich pokoikach z kuchnią. W samym rogu rezyduje stara Gralowa z chudą i bardzo przemądrzałą czternastoletnią, osieroconą niedawno wnuczką. 17 RS

Przygotowując obiad, zamyśliłam się nad tym, jak moje sąsiadki potrafią znaleźć tyle wolnego czasu na obmawianie bliźnich, i nie zauważyłam wejścia do kuchni Kasi, która właśnie wróciła ze szkoły. - Mamusiu, pozwól mi wyjść z Anią do parku, jest piękna pogoda - powiedziała Kasia, kładąc teczkę na stole. - Najpierw zjesz obiad, zdejmij teczkę z obrusa, nie widzisz, że nakrywam do stołu? - Ale po obiedzie zabiorę ją, dobrze? - Tak, ale w wózeczku. - Mamusiu, bez wózeczka jest mi o wiele wygodniej! Kasia traktuje Anię jak wielką lalkę. Ściska ją i całuje bez przerwy, co małej, mimo że ją uwielbia, nie zawsze się podoba. Poza tym Ania robi się już za ciężka dla chudziutkiej, jedenastoletniej siostrzyczki. Boję się więc, że od ciągłego dźwigania małego grubasa skrzywi się jej w końcu kręgosłup, bo cała się pod ciężarem ugina. Jest jednak bardzo czułą i uważną opiekunką, strzeże Ani jak oka w głowie i wiem, że nic dziecku przy niej stać się nie może. - Nie połykaj tak szybko, bo to niezdrowo - upominam ją, bo tak jej spieszno do spaceru. Opowiedz mi, co tam nowego w szkole? - Wygrałam konkurs PEKAO. - A cóż to znowu takiego? - Powszechna Kasa Oszczędności, nie wiesz? - A na czym ta wygrana polega, bo chyba takich znów wielkich oszczędności, żeby aż stawać z nimi do konkursu, to ty nie masz? - No pewnie, że nie mam. Ale teraz będę miała, bo wygrałam konkurs i za to dostanę książeczkę, do której wpisane będą oszczędności. - Jak tego dokonałaś? - Zwyczajnie. Trzeba było z sześciu rysunków odgadnąć hasła reklamowe. Odgadłam je prawidłowo i odpisałam wierszem. - Naprawdę? Nic mi o tym nie mówiłaś. - Bo nie wiedziałam, czy zrobiłam to dobrze. Teraz już wiem. Przyszedł list do szkoły, że wydrukują moją odpowiedź w „Świerszczyku". - Co ty powiesz? To ci dopiero nowina! A co to za wiersz? - Eee, taki sobie... teraz już mi przestał się podobać. Jeśli wydrukują, to ci pokażę. - Ogromnie jestem ciekawa. 18 RS

Tego popołudnia Kasia przybiegła ze spaceru zapłakana i roztrzęsiona. Woziła Anię w wózeczku, dopóki mała spała. Jak tylko otworzyła oczka, wzięła ją na ręce i dołączyła do grupy bawiących się dzieci. W ferworze zabawy zapomniała naturalnie o wózku. Dziewczęta i chłopcy bawili się w jakieś podchody, ale chłopcy, jak to chłopcy, szybko się tą zabawą znudzili i zaczęli strzelać z korka. Kasia, która panicznie boi się wszelkich efektów pirotechnicznych, przeraziła się dodatkowo tym, że dziecko przestraszy się hałasem. Toteż uciekła, płacząc, co sił w nogach, z Anią na rękach. Strzelający chłopcy, szczęśliwi, że udało im się komuś napędzić strachu, biegli w ślad za nią. Natomiast Ania zaśmiewała się wniebogłosy. Dopiero kiedy dotarły do domu, dziecko rozkrzyczało się na dobre, może z rozczarowania, że gonitwa się skończyła. Ledwie moje zapłakane pociechy znalazły się w domu, uspokoiłam małą, a Kasia - pochlipując - opowiedziała mi o całym zajściu. Dopiero pod koniec opowieści przypomniała sobie o wózku. Nawet nie zdążyłam jej za to zganić, a już zaczęła się kajać. Nie miałam sumienia wysyłać jej w takim stanie do parku, więc zostawiłam ją z Anią i pobiegłam sama po wózek. Nie musiałam iść daleko, bo przerażone tą historią koleżanki Kasi już prowadziły wózek. Podziękowałam im i wróciłam prędko do domu. Jeszcze na schodach usłyszałam płacz Ani. Kasia utulała ją jak mogła, nosząc po pokoju na rękach. Mała prężyła się i wyginała, krzycząc wniebogłosy. Nie uroniła przy tym ani jednej łzy. Biedna opiekunka była u kresu wytrzymałości. Odebrałam z jej rąk rozhisteryzowane niemowlę. - Mamusiu, czy jej nie zaszkodziło to strzelanie z korków? -pytała Kasia przez łzy. - Gdybym wiedziała, że coś takiego się zdarzy, nie poszłabym z nimi się bawić. Ale wtedy, kiedy był huk, zatkałam jej uszka, a zresztą ona się śmiała. Naprawdę. Co będzie, jeśli się zrobi od tego nerwowa? - Czy ona długo spała, zanim ją wyjęłaś z wózka? - Bardzo króciutko. - No widzisz, to dlatego teraz tak wrzeszczy. Jest prawdopodobnie śpiąca - pocieszałam Kasię, chociaż sama byłam zaniepokojona, bo Ania nie była wrzaskliwa. Natomiast moja starsza córeczka jest niezwykle wrażliwym dzieckiem. Żywa jak iskra, obdarzona niecodzienną fantazją, bywa bardzo często roztargniona i nieuważna. Jedynie kiedy opiekuje się Anią, jest skupiona i nad wiek odpowiedzialna. Wszelkie swoje uchybienia jednakże przeżywa 19 RS

tak mocno, że nie sposób ją za cokolwiek karać. Sama z własnej woli pogrąża się bez reszty w poczuciu winy. Trzeba ją potem bez końca upewniać, że już się nie gniewamy, że nic się takiego nie stało. Dotyczy to tak samo tego, że nie wróciła do domu na czas, stłukła coś, jak też licznych upomnień w dzienniczku za nieuwagę i psoty w szkole, bo jeśli chodzi o naukę, nikt nie ma do niej żadnych zastrzeżeń. Czasem jestem zdumiona jej dobrymi notami, bo doprawdy nie widzę, żeby się zbytnio przemęczała ślęczeniem nad książką. Godzinę trwało usypianie Ani i obie się zmęczyłyśmy, tym bardziej że z pracy wrócił zmęczony Teofil i narzekał, że nie ma w domu ani chwili spokoju. Mój mąż stanowczo za dużo pracuje. Ponadto ciągle musi uczestniczyć w jakichś zebraniach, a także często wyjeżdża, żeby na terenie podległemu starostwu coś skontrolować lub kogoś szkolić. Nic dziwnego, że odbija się to na jego nastrojach. Nasze marzenia o dużym mieszkaniu i innych rzeczach dotyczących polepszenia bytu odpływają stopniowo coraz dalej. Mimo że coraz więcej czasu upływa od zakończenia wojny, nie wiedzie się ludziom coraz lepiej, wręcz odwrotnie, nasze życie szarzeje. Wyprzedałam już cały afrykański zapas kawy i herbaty po to, żeby zdobyć trochę mąki czy delikatniejszego mięsa dla dzieci. Nie zniesiono jeszcze kartek na chleb i mąkę. W przestronnych nowych sklepach niewiele jest do kupienia, za to wiszą tam wzniosłe hasła propagandowe. Dlatego z przyjemnością robię sprawunki w maleńkim kantorku Nowakowskich, gdzie oprócz wielu rzeczy, które już znikają powoli z rynku, na ścianach wiszą zabawne przedwojenne reklamy i anonse, takie jak: „Chcesz byś utył, jadaj zupy, byś tył zdrowo - jedz grzybową" albo: „Kredyt umarł, zabili go dłużnicy, o jego śmierci zawiadamiają ostatni łatwowiercy". Mimo tego napisu, u Nowakowskich i tak można jeszcze kupować na kredyt. Nawet niedostępne już nigdzie przedwojenne wyroby. Z córeczką właścicieli sklepu, Renią, Kasia chodzi do tej samej klasy. Podobnie jak jej przystojni rodzice, dziewczynka niezwykle hojnie została obdarzona przez naturę. Jest wiotka i smukła, ma ogromne, wilgotne orzechowe oczy oraz długi, ciemny i gruby jak ręka warkocz. Do tego jest miła, zdolna, muzykalna i bardzo dobrze wychowana, toteż cieszy mnie, że moja córka się z nią zaprzyjaźniła. 20 RS

Teofil przespał się trochę i wstał odprężony do tego stopnia, że zaczął mnie namawiać na pójście do kina. W „Stylowym" wyświetlają właśnie komedię amerykańską Siostra lokaja. Miałam po kolacji, kiedy dzieci już zasną, poprasować upraną bieliznę, ale zdecydowałam, że bielizna może poczekać, a w kinie od jutra zmienia się program. Ubawiliśmy się nieźle na filmie i nie bardzo nam się chciało wracać do codzienności, toteż razem z Majewskimi poszliśmy jeszcze na spacer do parku. Majewski nie pracuje już w PUR-ze, bo ta organizacja została rozwiązana. Jest teraz wizytatorem szkolnym i mężem Reginy Iwańskiej. Spotykali się u nas przypadkiem, dopóki nie weszło im to w krew i zaczęli wszędzie szukać swego towarzystwa. Przed czterema miesiącami pobrali się, a dzisiaj w kinie Regina podzieliła się ze mną radosną nowiną - spodziewa się dziecka! Nastrój pogodnego filmu udzielił się nam tak bardzo, że na spacerze zachowywaliśmy się jak banda sztubaków. Miasto o tej porze już spało. Ci, co jeszcze pojawiali się na słabo oświetlonych ulicach, spieszyli przeważnie na dworzec, bo tuż przed północą przyjeżdżał ostatni pociąg z Warszawy. Powłóczyliśmy się w kółko po podcieniach starego miasta, ale ponieważ nie było gdzie przysiąść, postanowiliśmy pójść do parku. Na ulicy Akademickiej, usytuowanej między ogrodem zamkowym a gmachem gimnazjum, paliła się tylko jedna latarnia, na rogu z ulicą Koł- łątaja; pozostałe albo były stłuczone, albo miały przepalone żarówki. - Aż serce boli od tego, jak to miasto jest teraz zaniedbane - powiedział Roman Majewski. On jeden spośród nas mieszka tu od dawna. Tu się urodził, tu przed samą wojną zdał maturę. Szliśmy wzdłuż potężnych murów gimnazjum, słynnej przed wiekami Akademii Umiejętności. Na jasnym tynku zabytkowych murów nie zawahano się namalować napisów propagandowych: „3 x tak". W ciągu dwóch lat od referendum nikomu jakoś nie przyszło do głowy je usunąć. Brama parku była zamknięta, poszliśmy więc drogą koło zamku ku rzece, bo tam nie było ogrodzenia. Księżyc odbijał się w stawie, tworząc na nim świetlistą drogę. Krzewy na wyspie wyglądały jak tajemnicze, upozowane dziwne postacie. Usiedliśmy na ławce pod starą wierzbą płaczącą na samym skraju wyspy. Rosnące nie opodal bzy pachniały upajająco. 21 RS

- Na tej ławce skradłem mojej koleżance przed wojną pierwszego w życiu całusa - pochwalił się Roman. - I przyprowadziłeś mnie tu, żeby sobie powspominać? - oburzyła się Regina. - Przyprowadziłem cię tu, żeby zatrzeć tamte wspomnienia - odpowiedział Roman obejmując ją. - Czy mamy zostawić was samych? - zażartował Teofil. - Po co pytasz, chodź! - powiedziałam, ciągnąc Teofila za rękę w stronę mostku. - Nie wygłupiajcie się, wracajcie tu. - Ani myślę - powiedziałam. - Mam ochotę zrobić coś szalonego, na przykład przejść się po poręczy mostu. - Mówiąc to, zaczęłam pomysł wcielać w czyn. - Oszalałaś! - Teofil chwycił mnie za rękę. - Puść mnie! Chcę sprawdzić, czy mam jeszcze poczucie równowagi. W szkole byłam mistrzynią gimnastyki szwedzkiej. - Wolę cię trzymać, bo jak wpadniesz, ja będę musiał sprawdzać, czy stać mnie na skok za tobą do wody. - A nie stać cię? - Nie kuś losu! Chwiejąc się przebiegłam na drugą stronę stawu, nie było w tym miejscu szeroko. Roman poszedł za moim przykładem, Teofil również, ale zachwiał się i spadł, na szczęście nie na stronę wody. Potem panowie namówili się cicho, pobiegli pod górkę i skryli się w mroku. Poszłyśmy w tamtym kierunku i ogarnęła nas panika, bo w gąszczu krzewów i drzew było ciemno jak w piekle. - Gdzie jesteście - wołałam. - Wracajcie tu zaraz! Nasi figlarze odczekali jeszcze chwilę, żeby nam napędzić strachu, i wrócili na ścieżkę. Nastrój beztroski nie opuszczał nas nadal. Śmialiśmy się z byle czego, wspominaliśmy swoje dawne, szczenięce zabawy, postanowiliśmy, że zorganizujemy jakieś miłe spotkanie w gronie znajomych i że musimy częściej wybierać się do kina czy teatru, jeśli zawita do naszego miasta. Spojrzałam na zegarek. Jego fosforyzowane wskazówki pokazywały pierwszą po północy. - Filu, musimy wracać, co będzie, jeśli Ania się obudzi? - Kasia ją utuli i znowu zaśnie. 22 RS

- Akurat! Kasia o tej porze śpi jak suseł. Trzeba by strzelać, żeby ją obudzić. - Dobrze, dobrze, idziemy. Kiedy przechodziliśmy przez wyłom w parkanie, usłyszeliśmy policyjny gwizdek. Rozejrzeliśmy się i zobaczyliśmy dwóch zbliżających się do nas milicjantów. Już sam fakt, że naszych stróżów porządku przemianowano po wojnie na „milicję", sprawia, że ludzie bardziej się ich boją, niż mają ochotę uciekać się pod ich obronę. Chociaż poskromiliśmy nasze rozbrykanie na ich widok, zatrzymali nas i domagali się pokazania dokumentów. Okazało się, że ani ja, ani Regina nie miałyśmy ich przy sobie. Nie pomogły zapewnienia naszych panów, że jesteśmy ich żonami. Milicjanci wypisali nam wezwania z dokumentami na posterunek. Roman odgrażał się, że złoży skargę, ale to nie pomogło. Stróże porządku widać znudzeni tym, że nic się w mieście nie dzieje, chcieli się wykazać czujną postawą. Całe to zajście zabrało nam pół godziny i popsuło nastroje. W dodatku zbliżając się do domu zobaczyłam światło w naszym oknie i to dopiero wpędziło nas w popłoch. Pędziliśmy na górę przeskakując po trzy stopnie. Stanęłam zdyszana pod drzwiami nasłuchując, podczas gdy Teofil nerwowo szperał po kieszeniach szukając klucza. Za drzwiami była cisza jak makiem zasiał. Pomyślałam, że chyba zapomnieliśmy zgasić światło. Klucz nie chciał przekręcić się w zamku. Nacisnęłam klamkę i drzwi się otworzyły. W przedpokoju potknęliśmy się o sporą walizkę. Skąd tu się wzięła? - spojrzeliśmy na siebie zdziwieni. Weszliśmy do kuchni i zrozumieliśmy. Przy stole siedziała młoda ciemnowłosa kobieta w okularach. Na nasz widok zerwała się i podbiegła do mnie. - Zosiu! Nie poznajesz mnie? Gdybym nawet miała wątpliwości, po usłyszeniu głosu musiałabym je rozwiać. Moja najmłodsza siostra miała głos jedyny w swoim rodzaju, jasny i dźwięczny. - Jania! Mój Boże, Jania! Kiedy widziałam ją ostatni raz, była chudym, długonogim podlotkiem. Teraz skończyła chyba dwadzieścia pięć lat. Obejmując się, płakałyśmy ze szczęścia. - Teofilu, to jest moja siostra, Janiu, pozwól: mój mąż... przecież ty nic nie wiesz... Piotr nie żyje od prawie ośmiu lat... 23 RS

- O tym akurat wiem, doszedł do nas twój list z Połoneczki. Kajtek też nas o tym zawiadamiał. I o tym, że cię wywieźli. - Jak mnie znalazłaś? Och, zupełnie straciłam głowę! Powiedz najpierw, co z ojcem, Danusią, czy masz wiadomości o Kajtku i Ali? Patrzyłam na nią z niepokojem. - Wszyscy żyją. Tyle że rozproszyła nas ta wojna. Ojciec wyjechał do Sosnowca. - Szukałam was przez Czerwony Krzyż jeszcze z Afryki. W ubiegłym roku Teofil był w Częstochowie, zasięgał języka i niczego się nie dowiedział. - Tylko Danka nadal mieszka w Częstochowie. Wyszła za mąż za Kniaziewicza. - Tego bogacza? - Jaki on tam bogacz. Cegielnie mu poodbierali, księgarnie upaństwowili, z majątku w Zabińcu zostawili mu tylko część domu. Zajmuje się teraz malowaniem portretów ślubnych. A Danka wyszła za jego syna, nie za niego. Wiesz, za tego przystojnego Andrzeja. - A Kajtek? - Kajtek urządził się jakoś w Kluczborku. Ma dwóch synów. - A ty? - Nie wyszłam za mąż. W Niemczech poznałam kogoś, kto stał mi się bliski. Robiliśmy wspólne plany, ale kiedy wojna się skończyła, on chciał, żebyśmy od razu jechali do Francji, bo Roger stamtąd pochodzi. Nie mogłam tego zrobić bez zobaczenia się z rodziną. Miałam do niego jechać po dwóch miesiącach. Tymczasem okazało się tutaj, że wyjazd za granicę jest niemożliwy. Chyba że on tu przyjedzie i weźmiemy ślub. Na razie nie może dostać polskiej wizy, boję się, że w końcu się zniechęci i zrezygnuje ze mnie. Teraz żałuję, że nie wyjechałam z nim od razu. Gdybym to jednak uczyniła, z pewnością nie dawałoby mi spokoju to, że nie zobaczyłam się z bliskimi... Tymczasem podjęłam studia na filologii romańskiej. Nawet gdyby nie udało się nam połączyć, znajomość języka mi nie zawadzi... Byłam wywieziona przez Niemców do obozu pracy, a on dostał się do tej samej fabryki z niewoli. Nie wiem jednak, czy nie powinnam zaliczyć już Rogera do wspomnień. Bo widzisz, ja wróciłam tu półtora roku temu i zaczynam naprawdę tracić nadzieję. Ponadto jestem po tym przymusowym pobycie w Niemczech dość schorowana... Zaczynam już zapuszczać korzenie w Opolu... - Jak mnie znalazłaś? 24 RS